Model ve Teoriler Bölüm 14 İletişim ve İşbirliği Modelleri

... konulu sunumlar: "Model ve Teoriler Bölüm 14 İletişim ve İşbirliği Modelleri"— Sunum transkripti:

1 Model ve Teoriler Bölüm 14 İletişim ve İşbirliği Modelleri
Ders Sorumlusu: Doç. Dr. Hakan TÜZÜN Hazırlayan: Safiye OLGUN Hacettepe Üniversitesi Bahar Dönemi BTÖ 611 İnsan-Bilgisayar Etkileşimi

2 Giriş İnsan-insan iletişim (tesirli) Bilgisayar sistemleri İşbirliği
Uzaklığı destekleme (Bilgisayar temelli iletişim) Bilgisayar sistemleri Tek/çok kullanıcılı Etkiletişim: çalışma grubu/organizasyon

3 Bilgisayar temelli iletişim
Computer-mediated communication(CMC) +2 bağlı bilgisayarın iletişim işlemi Sohbet odaları, e-posta, anlık mesajlaşma

4 Bilgisayar destekli işbirlikçi çalışma
Computer-supported cooperative work (CSCW) Groupware sistemler İşbirliği/ortak çalışmanın etkileri

5 Groupware sistemler İletişim ve İşbirliği sistemleridir.
Aynı amacı gerçekleştirme Eşgüdüm, eşeylem, işbirliği 1< kullanıcı katılımı sağlama İletişim ve işbirliği çözümleri geliştirme (yazılım geliştirme) E-posta, konferans sistemleri, Internet protokolleri

6 İletişim/işbirliği çatısı
Kaynak:

7 Anahatlar Yüz yüze iletişim (Face-to-face communication)
Sohbet (Conversation) Metin tabanlı iletişim (Text-based communication) Grup çalışması (Group working) Kaynaklar

8 Yüz yüze iletişim Teknoloji yönünden basit
Ama çoklu iletişim -> etkileşim Yüz yüze iletişim (insan-insan iletişimi) Konuşma, Duyma Yüz, göz, bakış (mimik) Vücut dili (jest) İletişim Haberleşme: duygu, düşünce, bilgi vb. Etkileşim Karşılıklı Çok yönlü Verimlilik

9 Hareket etkileri ve kişisel alan
Varolan formları uygunluk Kuralları kesin değil Kurallara uyulmaması her zaman sorun değil Tedirginlik ve kabalık algısı Kültürel etki Ortamdan ortama, durumdan duruma değişme <Yüz yüze iletişim

10 Göz teması ve bakış Görsel temas Yüz ifadesi
Konuşma esnasında göz teması Geniş Amaçsız Dinleyen hakkında bilgi verir Dağınık/sürekli direkt göz teması Sadece ses yerine Video kullanımı <Yüz yüze iletişim

11 Jestler ve vücut dili Bilinçsiz olarak anlatımda hareketlenen el ve vücut dili Deictic reference Videolardan tüm vücut dili okunamaz <Yüz yüze iletişim

12 Yan kanallar, doğrulama ve kesme
Konuşma = bir dizi ifade Sıra alma(turn-taking) Karmaşık görüşme Etkiletişim Yan kanallar (back channel) Kafa sallama, yüz buruşturma, omuz silkme, burun hareketi, göz kapağı hareketi <Yüz yüze iletişim

13 Sırayı alma (turn-taking)
Konuşma aktarımının kesilmesi ve konuşma sırası değişimi Bazı doldurucu sözler Öksürme vb. Vücut, göz hareketi (yan kanallar) Konuşmacının teklifi Konuşmaya kısa ara vermesi <Yüz yüze iletişim

14 Sohbet CSCW sohbet teorileri; Transkript analizi (analyze transcripts)
Model kullanma (guide for design decisions) Tasarımı kullanma (drive design)

15 Temel konuşma yapısı Transkriptde () arasında yan kanallar ifade edilebilir Bitişik gruplar (Adjacency pairs) aynı konuda takip eden turn-taking ile elde edilen söz grupları <Sohbet

16 Örnek konuşma transkripti
(Mehmet ve Fatma akşam bir lokantada) Mehmet: Bi buçuk iskender söyledim? Sende ister misin? Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı? Mehmet: Haklısın yaaa…(güler) Fatma: Yanına ayran alsak acaba yenir mi ki? Mehmet: Ne yapacaksın ayranı? Zaten yanında yoğurt var. Fatma: Ayy doğru yaaavv. Unuttum ben. Mehmet: Neyse karar ver alıcak mı almayacak mısın? Fatma: Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır) Mehmet: Vardır vardır. Fatma: Tamam. Bende bi iskender alıyım. <Sohbet

17 Bitişik gruplar (Mehmet ve Fatma akşam bir lokantada)
Mehmet: Bi buçuk iskender söyledim ? Sende ister misin? [iskender] Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı? [ağır] Mehmet: Haklısın yaaa…(güler) [ağır] Fatma: Yanına ayran alsak acaba yenir mi ki? [ayran] Mehmet: Ne yapacaksın ayranı? [ayran] Zaten yanında yoğurt var. [yoğurt] Fatma: Ayy doğru yaaavv. Unuttum ben. [yoğurt] Mehmet: Neyse karar ver alıcak mı almayacak mısın? [iskender] Fatma: Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır) [kola] Mehmet: Vardır vardır. [kola] Fatma: Tamam. Bende bi iskender alıyım. [iskender] M-i F-a1 M-a1 F-a2 M-a2y F-y F-k M-k F-i <Sohbet

18 Bağlam (context) Konuşmalar bağlam içinde anlamlı
Kırpılan konuşma yanlış anlaşılabilir Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı? Konuşmadaki bağlam İçsel bağlam(internal context) Yazılı konuşma kopyaları Dışsal bağlam(external context) Yan kanallar <Sohbet

19 İçsel bağlam Konuşmadan önceki ifadelere dayanma
Yorumlama bağlamda olma Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı? Sadece kelimeler (indexical) <Sohbet

20 Dışsal bağlam Çevresel etki, hareket
Jest Bakış Yan kanallar Çevrenin betimlenmesi Sözel ifade ile birlikte yer alabilir Fatma: Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır) <Sohbet

21 Başlık, odak ve konuşma şekli
Konuşmanın başlaması Konunun değişmesi Değişimi kaçırma (breakdown) Konuya ilişkin düzeltme yapılması (dialog focus) Görev merkezli sohbette söz çeşitleri Substantive: ilişkili konu gelişmesi Annotative: açıklama, detay verilmesi Procedural: işbirliği işleminden bahsetme <Sohbet

22 Örnek transkript (Mehmet ve Fatma bir mağazada, Fatma elbise deneyecek) Fatma: Hangi pantolonu giyiyim? (elinde kot pantolon ve şalvar var) Mehmet: Hangisini istersen? Fatma: Aslında kotun modeli güzel. Mehmet: Tamam giy o halde. Fatma: Ama bu da son moda. (şalvarı gösterir) Mehmet: Kot mu? Yıllardır giyiyorum nasıl yeni? Fatma: Hayır. Şalvar son moda. Mehmet: Hımm. <Sohbet

23 Değişimi kaçırma ve düzeltme
Değişimi kaçırma (breakdown) Yanlış anlaşılanın düzeltilmesi (repair) Indexial yapıda yanlış anlaşılma Yan kanallar, jest mimikler <Sohbet

24 Ortak bir anlayış oluşturma
Konuşma dilinde yoğun yanlış anlama Konuşmacıların geçmişi/ön bilgileri Aynı olmaz Ama ortak zeminde birleşilebilir (grounding) Kısmen Kelime anlamlarında uzlaşma Kelimelerin temel ilkesi İlgili olma (relevant) Yardımcı olma(helpful) <Sohbet

25 Söylev sanatı teorisi Hem kabul görülüyor hem de itilaflı
Bir ifade altındaki ima, derin anlama Analitik teknik Konuşma hareketi (conversation for action, CfA) deyişleri Açıklama İhtimal Yönlendirme <Sohbet

26 Konuşma hareketi şeması (CfA)
<Sohbet

27 Coordinator tool Groupware tool olarak eleştirileri CfA’ya dayanır
Kullanımı sevilmemiş Niyetinin ne olacağı ortada <Sohbet

28 Metin tabanlı iletişim
Senkron/asenkron tüm groupware sistemler temelde metin tabanlı Groupware sistemlerde metinsel iletişim türleri Ayrık (discrete) Doğrusal (linear) Doğrusal olmayan (non-linear) Uzaysal (spatial)

29 Yan kanal ve etkileyici durum
Metin tabanlı iletişimde Ayrıntılar eksik Yan kanallar yok Dilbilgisi daha kurallı Belli hız Kesintisiz Etkileyici durumlar smiley dili deyişi <Metin tabanlı iletişim

30 Ortak zemin Ortak zeminin özellikleri
Geçicilik (cotemporality) Senkron (simultaneity) Sıralı (sequence) Metin tabanlı iletişimin ortak zeminde buluşması zor <Metin tabanlı iletişim

31 Sırayı alma (turn-taking)
Yazışması sırasının dönmesi <2 iletişim daha da karışık Sırayı kim alır? Konuya odaklanan Konuşmacının teklif ettiği İlk konuşan Kesmeyi sağlayan yan kanal yok Round-robin protokol <Metin tabanlı iletişim

32 Bağlam ve deixis İçsel bağlam var Dışsal bağlam yok Sıralamada karmaşa
Düz sıralı, karşılıklı Indexial Deixis kullanılması problemli <Metin tabanlı iletişim

33 Hız ve pürüzler Konuşma esnasında hız anındalıkta
Metin tabanlı iletişimde daha yavaş Ağ hızı Yazarın klavye kullanma hızı İletişim ortamının kullanılma süresi Hız azalması Pürüzlerin artışı Etkileşimin düşüşü <Metin tabanlı iletişim

34 Baş etme yolları Hipermetin tabanlı sistemlerde iletişim ağacı çok/doğrusal metin tabanlı iletişimde tek dallı Baş etme yolları (Coping strategies) İşbirliğin azalmasıyla iletişim azalması Etkiletişim sayısını azaltma mesaj kümesini genişlemesi Multiplexing: paralel çoklu konuşma Eagerness: muhtemal etkiletişimli iletişimler fark edilir, geriye dönüş zor, breakdown az Reviewability sağlıyor <Metin tabanlı iletişim

35 Doğrusal metine karşı hipermetin
Daha hızlı Multiplexed mesaj nedeniyle breakdown ve lost topicleri azaltır Yönlendirme düşük Müellif oluşturur (-) Statik (-) <Metin tabanlı iletişim

36 Grup çalışması 2 taraftan fazla Davranışı karmaşık
Dinamik sosyal ilişkiler hesaba katılmalı

37 Grup dinamikleri Değişiklik gösterir
Yapısal Niceliksel Groupware sistemler açık rollere sahip <Grup çalışması

38 Fiziksel düzen Yüz yüze görüşme çevresel şartlar etkilenir
Aracı yönlendiren ve sakin olan grup çalışmasını etkiler Görüşme odasında Güç farklı İç içe göz teması Görsellik etkisi azalması <Grup çalışması

39 Dağıtılık biliş (distributed cognitive)
Geleneksel biliş psikolojisi insan aklına bakar Dağıtık biliş ise dışsal (dünya ve diğer insanlar) ilişkilere bakar Etkileşim gerçekleşir Diğer insanlar Fiziksel çevreyle Grup bilgisi önemli <Grup çalışması

40 Kaynaklar Dix, A. ve Findlay, J. (2004). Interaction design basics. Human-computer interaction (s ). Pearson: England.