Elektrik-Elektronik Mühendisliği için Malzeme Bilgisi

... konulu sunumlar: "Elektrik-Elektronik Mühendisliği için Malzeme Bilgisi"— Sunum transkripti:

1 Elektrik-Elektronik Mühendisliği için Malzeme Bilgisi
Malzemelerin Optik Özellikleri

2 Bölüm VI: Malzemelerin Optik Özellikleri
Elektromanyetik Dalgalar Elektromanyetik Spektrum Görünür Işık Dalgaları Elektromanyetik Dalgalar ve Malzemelerin Etkileşmesi Foton Fonon Malzemelerin Optik Özellikleri Yansıma Kırılma Emme Metallerin optik özellikleri Seramiklerin optik özellikleri Kovalent malzemelerin optik özellikleri Laserler Optik fiberler

3 Malzemelerin Optik Özellikleri
Optik özellik: Bir malzemenin özellikle görünür bölgedeki elektromanyetik dalgaya karşı verdiği cevaptır. Bu nedenle öncelikle ilk olarak elektromanyetik dalganın tanımlanması gerekmektedir.

4 Elektromanyetik Dalgalar
Elektromanyetik dalgalar, birbirine dik elektrik ve manyetik alan bileşeni bulunan ve bu iki alanın oluşturduğu düzleme dik doğrultuda yayılan, yayılmaları için ortam gerekmeyen, boşlukta c ışık hızı ile yayılan dalgalardır. (c = 3*108 m/sn) Kozmik, gama, x, morötesi, görünür bölge, kızılötesi, mikrodalga, TV, radyo dalgaları elektromanyetik dalgalardır.  E: Elektrik alan (V/m) H: Manyetik alan (A/m) λ : Dalga boyu

5 Elektromanyetik Dalgalar
Dalgaboyu (l): İki tepe noktası arasındaki mesafedir. Frekans (v): Bir saniyede belirli bir noktadan geçen dalga sayısıdır Frekans azalır Dalgaboyu artar v1 < v2 < v3 l1 > l2 > l3 Birim: 1/s birim: uzunluk (m)

6 Elektromanyetik spektrum

7 Görünür Işık Dalgaları
Görünen ışık dalgaları, frekansları Hz arasında olan elektromanyetik dalgalardır. Bu durumda görünen ışık dalgalarının, dalga boyu 0.4 µm – 0.7 µm arasında değişmektedir. Yandaki şekilde görüldüğü gibi en uzun dalga boylu kızıl ışık (λ =0.7 µm) bir uçta, en kısa dalga boylu mor ışık (λ =0.4 µm ) diğer uçtadır.

8 Görünür Işık Dalgaları
Görünür bölgedeki renk dalgalarının tümü bir arada bulunursa görünen ışığın rengi beyaz olur. Kızıl ışığın altında gözle görülemeyen düşük enerjili kızıl altı (infrared) ışınları, Mor ışığın ötesinde gözle görülemeyen yüksek enerjili morötesi (ultraviolet) ışınları bulunur.

9 Elektromanyetik Dalgalar ve Malzemelerin Etkileşmesi
İki tür etkileşme gerçekleşir: 1) Gelen dalga ile etkileşme sonucu oluşan değişmeler: Bunlar yansıma, kırılma ve emilme şeklinde olabilir. Opak malzemeler ışık dalgalarını geçirmez kısmen yansıtır ve kısmen emer. Saydam malzemeler ışığı önemli ölçüde geçirirler ve kısmen emerler.

10 Elektromanyetik Dalgalar ve Malzemelerin Etkileşmesi
2) Malzemeye çarpan fotonların çevreye karakteristik radyasyon dalgaları yayması: Renklenme, lüminesans, lazer ışınları bu tür etkileşme sonucu oluşur.

11 Fotonlar Elektromanyetik dalgaların belirli enerjileri vardır. Bu enerjiler foton denilen küçük parçacıklar tarafından yayılır. Fotonların enerjileri dalga boyuna veya frekansa bağlı olarak aşağıdaki gibi değişir: Burada h: Planc sabitidir. (h=6.62* 10-34)

12 Fotonlar Bir elektrona çarpan fotonun enerjisi, atomun çevresindeki karakteristik enerji düzeyleri farkına eşitse (h∙v=E2-E0) elektron aktive edilerek bir üst enerji seviyesine yükseltilir. Yüksek enerji düzeyinde kararsız konumda olan elektron tekrar temel düzeye geri döner ve dönerken belirli bir enerji yayar. (h ∙ v=E2-E0 )

13 Fotonlar Yüksek enerji düzeyinde kararsız konumda olan elektron tekrar temel düzeye geri döner ve dönerken belirli bir enerji yayar. Bu dönüş koşullara bağlı olarak bir aşamada yada birkaç aşamada olabilir. ( h ∙ v1=E2-E1 ) ve ( h ∙ v2=E1-E0 )

14 Fonon Oluşumu Elektronların kademeli dönüşlerinde bazı kademeler radrasyon, yani foton yaymadan atlanabilir. Bu durumda enerji foton yerine fonon oluşumu yolu ile ısıl enerji halinde yayılır.

15 Malzemelerin Optik Özellikleri
Bir malzemeye çarpan elektromanyetik dalgalar (gelen dalga) üç farklı duruma maruz kalır. a) Yansıma b) Kırılma c) Emme

16 A) Yansıma Yansıma: Malzemelerin yüzeyine çarpan ışık dalgalarının geriye doğru yayılmasıdır. Yansıma oranı R: Yansıyan ışığın şiddetinin malzemenin yüzeyine gelen ışığın şiddetine oranıdır. Yüzeyleri düzgün olan metallerde yansıma oranı çok yüksek olup %100’e yakındır.

17 A) Yansıma R yansıma oranı n kırılma indisine bağlıdır.
Kırılma indisi arttıkça yansıma oranı da artmaktadır. Camın kırılma indisi 1.51, yansıma oranı = % 5 Elmas’ın kırılma indisi 2.417, yansıma oranı = % 17’dir.

18 B) Kırılma Kırılma: Saydam bir malzemenin üzerine gelen dalganın bir kısmı yansır, bir kısmı da kırılarak kütle içinde ilerler. Gelen ve kırılan dalgaların hızları farklı farklı olur. Kırılma indisi (n): Işığın boşlukta yayılma hızı c’nin malzeme içinde yayılma hızına oranıdır. Burada: n1: birinci ortamın kırılma indisi n2: ikinci ortamın kırılma indisi v1: birinci ortamda ışığın hızı v2: ikinci ortamda ışığın hızı ɵ1: gelen dalganın ortamın normali ile yaptığı açı ɵ2: kırılan dalganın ortamın normali ile yaptığı açı

19 B) Kırılma

20 C) Emme Işık dalgaları malzeme içinden geçerken kısmen enerjileri emilir ve kütle içinde ilerledikçe şiddeti azalır. Işığın şiddeti mesafeye ve malzemenin zayıflama katsayısına bağlı olarak azalır. α : ışığı emme katsayısı, zayıflama sabiti

21 C) Yansıma+Kırılma+Emme
Cismin yüzeyine I0 şiddetinde gelen ışığın I0R kadarı geri yansır ve içeriye I=(1-R)I0 kadarı girer. Ortamdan çıkmadan önce yine IR kadarı daha yansır ve geri (1-R)I kadarı kalır. Sonunda cisimden çıkan ışığın şiddeti:

22 Malzemelerin Optik Özellikleri
Metallerin optik özellikleri 3 farklı grupta incelenebilir: 1) Metallerin optik özellikleri 2) Seramiklerin optik özellikleri 3) Kovalent malzemelerin optik özellikleri

23 1) Metallerin Optik Özellikleri
Metallerde yansıma katsayısı (R) ve emme katsayısı (α) büyüktür. Bu nedenle metaller ışığı kuvvetle emip yansıtırlar. Kuvvetli emme ve yansıtma özelliğine sahip metallerin tümü opaktır ve ışığı geçirmezler. Güneş ışığı metallere çarpınca fonon halinde yayılmalar olur. Metallerin güneş radrasyonu etkisinde aşırı ısınmalarının nedeni budur.

24 1) Metallerin Optik Özellikleri
Metallerde görülen renklenme görünen ışık dalgaları spektrumunun seçimli emilmesinden kaynaklanır. Altın (Au) yeşilin üstündeki fotonları emer, onun altındaki ışık dalgalarını yansıtır, dolayısıyla sarı- kırmızı görünür. Gümüş (Ag) ise görünen bölgedeki tüm fotonları yansıtır, ancak morötesi ışınları emer, bu nedenle rengi beyazdır.

25 2) Seramiklerin Optik Özellikleri
İyonik bağlı seramik türü malzemelerde elektronlar ana atomlara kuvvetle bağlıdır. Dolu valans bandı ile boş iletim bandı arasında 6-8 eV’luk enerji aralığı vardır. Saf seramikler görünen ışık dalgalarına karşı saydamdırlar.

26 3) Kovalent Malzemelerin Optik Özellikleri
Kovalent bağlı malzemeler ile iyonik bağlıların optik özellikleri benzerdir. Band yapısına bağlı olarak saydam veya opak olabilirler. Elmas ve SiO2 görünen ışık fotonlarını geçirirler. Yarı iletkenlerin büyük bir çoğunluğu görünen ışık dalgalarını emerler.

27 Malzemelerin Optik Özellikleri
Fotoiletim (Fotoiletkenlik): Elektrik devresine bağlı bir yarıiletken ışık etkisinde iletkenlik sağlayabilir. Işık fotonlarından enerji alarak iletim bandına yükselen elektronlar serbest hale gelir ve uygulanan gerilim doğrultusunda hareket ederek elektriksel yük taşılar. Buna fotoiletim denir. Fotoiletimde uyarıcı görünen ışık fotonları olduğu gibi, kızılaltı ve morötesi ışınları da olabilir.

28 Lüminesans Yüksek enerji düzeyine aktive edilen elektron temel düzeye geri dönerken yaydığı radrasyon görünen ışık bölgesinde olursa buna lüminesans olayı denir. Fotolüminesans: Uyarıcı enerji kaynağı ışık fotonlarıdır. (Örnek:Trafik levhaları) Elektrolüminesans: Uyarıcı enerji kaynağı elektron demeti veya elektriksel alandır. Kemolüminesans: Uyarıcı enerji kaynağı kimyasal reaksiyondur. Ödev: Floresans ve fosforesans nedir?

29 Laser (Light Amplification by the Stimulated Emission of Radiation)
Uyarılma sonucu elde edilen radyasyondan kaynaklanan ışığın kuvvetlendirilmesi anlamını taşımaktadır.

30 Zincirleme reaksiyon ile laser ışığının güçlendirilmesi.
Eğer verilen bir enerji sayesinde ortamdaki atomların çoğunun dış elektronlarının yüksek yörüngelerde olması sağlanabiliyorsa, bu ortam LASER ışığını üretmeye uygundur denir. Çünkü birçok laser çeşidinde katı-sıvı-gaz ortamlardaki atomların dış elektronları dışarıdan verilen bir enerji ile (ışık, elektrik deşarjı veya radyo dalgaları gibi) üst yörüngeye çıkarılır. Sonra elektronun kendiliğinden alt yörüngeye inmesinden kaynaklanan bir foton, komşu atomdaki elektronu uyararak onun dış yörüngeden inmesini ve kendisiyle aynı frekansta ve aynı fazda ikinci bir foton yayınlamasını sağlar. Bu iki foton daha sonra yine komşu iki atoma giderek onların da aynı yöntemle benzer fotonların oluşmasına neden olurlar. (Zincir reaksiyonu) Zincirleme reaksiyon ile laser ışığının güçlendirilmesi.

31 Laser Işığının Oluşumu

32 Laser Işığının Özellikleri
LASER ışıkları monokromatiktir, yani tek renkli ve tek dalga boyludur. Laser ışığı dağılmadan düz gider: Laserin tek bir çizgi gibi yayılmadan gitmesi yüzünden başka aletlerle, uzaktan erişilmesi güç olan yerlere erişilmesi mümkün olur. c ) Koherent olması; Laser genliği, frekansı (TEK FREKANS-TEK RENK) ve zamansal dağılımı aynı olan bir ışık dalgasıdır. Bu da Laserin kohorentlik özelliğini gösterir.

33 Laser Işığının Özellikleri
LASER TİPİ: DALGA BOYU (nm): RENGİ: Argon 488 – 514,5 Mavi-yeşil Helyum-Neon 632,5 Kırmızı Krypton 647,1 Neodmiyum:YAG 1064 Yakın kızılötesi KTP 532 Yeşil CO2 10,6 μm Uzak kızılötesi Dye (Boya) Görünen renkler Diyot Çokyakın kızılötesi Holmiyum: YAG 2100 Orta kızılötesi Erbium: YAG 2940 Excimer 193,248,308,350 Morötesi Ödev: Laser çeşitleri ve medikal uygulamaları?

34 Optik Fiberler Fiber, ışık kaynağından gelen sinyallerin (ışık) hedefteki kaynağa iletilmesidir. Bu ışık sinyaliyle  modüle edilmiş  bilgiler cam yüzey üzerinde taşınırlar. Fiber’i kaplayan kablolar ise ışığı taşıyan camın kırılmasına ve sinyal kaybına karşı bir koruma görevi üstlenirler. Fiber’ler ortalama  insan saçı boyutlarındadır. Kırılma ve Sinyal kayıplarına karşı çok iyi korunmuş ve yapılandırılmıştırlar.

35 Optik Fiber’in İç Yapısı
Optik fiber en az iki bölgeden oluşur. Günümüzde kullanılan fiber’ler  en az üç bölgeden oluşmaktadır. Bunlar; 1-     Core (Çekirdek) : Core merkez bölgedir ve ışığın yolculuk ettiği bölge burasıdır. 2-     Clad (Kabuk): Clad ise ışığın yalnız hareket etmesini ve dış ortama sızmamasını sağlar. Kısacası yolculuk eden ışığı çevresel etkenlerden korur veya yalıtımını sağlar. İkinci görevi ise fiber’ın boyutunu arttırır ve böylelikle fiber’ın dayanıklılığını ve kullanım kolaylığını arttırır. 3-     Coating( Kaplama) : Coating veya bir diğer adıyla buffer coating en dış yüzeydir ve kimyasal ve mekanik zararlardan koruyan en dış tabakadır. 1 2 3 1 2 3

36 Optik Fiber Teknolojileri
Günümüzde ışığın hızını kullanarak bilgileri hızlı bir şekilde gönderip alma işlemleri sayesinde kablolu iletişimde çok büyük ilerlemeler kaydedilmiştir. Özellikle Internet’te ve Geniş alan ağlarda kullanılan bu teknoloji sayesinde bilgiler daha hızlı ve kayıpsız olarak kaynaktan hedefe gönderilebilmektedir. Kablo kopmaları ve diğer arızalarda tamiri çok zor olan bu teknolojide özel ölçüm aletleri ve mühendislik kullanılmaktadır.