DÜNYANIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ

... konulu sunumlar: "DÜNYANIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ"— Sunum transkripti:

1 DÜNYANIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ
PARALEL VE MERİDYENLER

2 DÜNYA Dünya, Güneş Sistemi'nin 9 gezegeninden biridir ve Güneş'e olan uzaklığı bakımından 3. Sırada bulunur. Coğrafya'nın asıl konusunu oluşturan Dünya'yı incelemek için bazı kavramların bilinmesi gerekir: Eksen Kutup Noktası Ekvator Paralel Meridyen

3 Dünyanın Şekli ve Boyutları :
Dünya, Kutup Noktaları'nda basık, Ekvator'da şişkindir. Dünya'nın kendisine özgü bu şekline geoid denir. Geoide en yakın geometrik şekil elipsoiddir. Verilen boyutlar "Hayford Elipsoidi" ne aittir. Dünya'nın Boyutları Ekvator yarıçapı = 6.378,4 km Kutuplar yarıçapı = 6.356,9 km Ekvator çevresi = ,6 km Kutuplar çevresi = ,1 km Pratikte bu uzunluklar yaklaşık olarak alınmaktadır. Denizlerin yüzölçümü 360,5 milyon km² Basıklık oranı: 1 / 297

4 GEOİD

5 Güneş günü 24 saat iken Ay günü 24 saat 50 dakikadır
Güneş günü 24 saat iken Ay günü 24 saat 50 dakikadır. Ay günü bir önceki güne göre 50 dakikalık gecikmeyle gerçekleşir. Gel-git hergün 50 dakika gecikir. Dünyanın güneşe uzaklığı 149,5 milyon km, bu uzaklık : 3 Ocak’ta 147 milyon km Günberi (perihel, perihelion) 4 Temmuz da 152 milyon km olur. Günöte ( aphel, aphelion) Yaz Solsisti : 21 Haziran yaz gündönümü ( K.Y.K.) Kış Solsisti : 21 Haziran kış gündönümü ( G.Y.K.) Buzul devirleri ve sonraki sıcak devirler eksen eğikliğindeki değişmelere bağlıdır. Ekinoks : gece-gündüz eşitliği ( 21 mart-23 eylül)

6 PARALELLER

7 Paralellerin Özellikleri: Birer derece aralıklarla geçirilen dairelerdir Kutuplara doğru çevre uzunlukları küçülür Aralarındaki uzaklık birbirine eşit ve 111km dır kuzey, 90 güney olmak üzere 180 paralel vardır Paraleller doğu batı yönlüdür Paralellerden bir noktanın enlemini belirlemede yararlanılır Başlangıçları ekvatordur. Bazı paralellere özel adlar verilir. Yengeç, Oğlak dönenceleri gibi.

8 Özel Paraleller Bazı paralellerin yerleri, güneş ışınlarının yere değme açısına bağlı olarak doğa tarafından belirlenmiştir. Bunlar : Ekvator Dönenceler Kutup Daireleri Kutup Noktaları Ekvatorun Özellikleri  En uzun paraleldir. Güneşin önünden en hızlı geçen noktaların oluşturduğu paraleldir. Dünya'nın eksen çevresindeki dönüş hızı Ekvator'da yaklaşık km/saat'tir. Güneş ışınlarını 21 Mart ve 23 Eylül'de dik açıyla alır. Yıl boyunca sıcak olduğundan termik alçak basınç kuşağıdır. Yükseltici hava hareketleri görüldüğü için bol yağış alır. Gece ve gündüz süreleri yıl boyunca birbirine eşit ve 12'şer saattir.

9 Ekvatorun çevresi km 15. paralelin 30. paralelin 45. paralelin 60. paralelin 75. paralelin km dir. Ekvatorda iki meridyen arası 111 km dir. 10. paralelde 109 km 20. paralelde 104km 30. paralelde 96km 40. paralelde 85km 50. paralelde 71km 60. paralelde 52km. 70. paralelde 33km 80. paralelde 14

10 Ekvatora 1 derecelik açılarla paralel çizilen hayali çizgilere Paralel denir.
Paraleller 1 Derece , 2 derece , 3 Derece gibi giderler.Sadece tam sayılarla ifade edilir. Paraleller sadece tam sayılarla ifade edilir.Enlemlere göre daha genel bilgi verir. Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın Ekvator düzlemine olan açısına Enlem denir. Enlemler derece,dakika,Saniye şeklinde ifade edilir. Mesela; 1 Derece 23 Dakika 10 Saniye gibi Enlemler bir yerin konumu hakkında tam bilgi verir. Bir kutuptan diğer kutuba uzanan ve Paralelleri dik olarak kesen yarım daire yaylarına Meridyen denir. Başlangıç meridyeni Grenwich’tir. Meridyenler 1,2,3… Derece gibi ifade edilir. Boylamlarda,Enlemler gibi daha detaylı bilgi vermek için kullanılır.Derece,Dakika,Saniye şeklinde ifade edilir.

11 Meridyenlerin Özellikleri
Birer derece aralıklarla geçen ve kutup noktalarını birleştiren yarım çembere meridyen denir. Londra’daki Greenwich gözlemevinden geçen meridyen, başlangıç olarak benimsenmiştir. Meridyenlerin Özellikleri: 1- Birer derece aralıklarla geçirilmişlerdir. 2- Ekvatoru ve paralelleri dik keserler meridyen yayı bulunmaktadır. 4-Başlangıç meridyenini tam daireye tamamlayan karşıt meridyen yayı 180 meridyendir. 5- Birbirini izleyen iki meridyen arasındaki uzaklık, yalnız Ekvator üzerindeki 111 km.dır. 6- Meridyen yayları eşit uzunluktadır. 7- Kutuplara doğru birbirlerine yaklaşır ve kutuplarda birleşirler. 8- Başlangıç meridyeni ile karşıt meridyeni, Dünyayı doğu ve batı olmak üzere iki yarı küreye ayırır. 9- Birbirini izleyen iki meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakikadır Başlangıç meridyeninin karşısında yer alan 180 meridyen gün değiştirme çizgisi olarak esas alınmıştır

12 MERİDYENLER

13 Enlemin Etkileri Bir yerin enlemi, Güneş'in ufukta ulaşabileceği yükseklik Güneş ışınlarının yere değme açısı, Gölge boylarının yıl içindeki değişimi, Gece - gündüz sürelerindeki değişim, İklim koşulları, hakkında bilgi verir. İklim koşullarına bağlı olarak, Bitki örtüsü, Tarım ürünleri ve hayvan ürünleri, Akarsu rejimleri, Deniz sularının özelliği, Nüfus ve yerleşme özelliği Tarımın ve ormanların üst yükseklik sınırı, Kalıcı karların başlama yüksekliği hakkında bilgi edinilebilir. Boylamın Etkileri Bir yerin boylamı ; Yerel saatler, Saat dilimleri, Aynı enlem üzerindeki noktalarda Güneşin doğuş ve batış saatleri hakkında bilgi verir.

14 Dünyanın Şekline Bağlı Sonuçlar:
Dünya'nın geoid şekli nedeniyle, yerçekimi Ekvator'dan kutuplara doğru artar. Dünya, geoid değil de küre şeklinde olsaydı, yerçekimi Dünya'nın her yerinde aynı olurdu. Dünya'nın geoid şekli nedeniyle Ekvator diğer paralellerden ve meridyenlerden daha uzundur. Dünya küre şeklinde olsaydı, Ekvator çevresi (kutupları çevreleyen iki meridyenin uzunluğu) birbirine eşit olurdu. Ekvator çevresi = km Kutuplar çevresi= km Dünya'nın küreselliği nedeniyle, ekseni çevresindeki dönüş hızı Ekvator'dan kutuplara doğru azalır. Ekvator üzerindeki noktalar saatte 1666,6 km yol kat ederken, Kutup Noktaları'nda alınan yol sıfır km olduğu için, eksen çevresindeki dönüş hızı 0 km/saat'tir. Dünya'nın küreselliği nedeniyle Kutup Noktaları'nda birleşen meridyen yaylarının uzunluğu birbirine eşittir. Bir kutuptan diğerine uzanan bir meridyen yayının uzunluğu yaklaşık km'dir.

15 Dünya'nın küreselliği nedeniyle meridyenler arası uzaklık, Ekvator'dan kutuplara doğru azalır ve meridyenler Kutup Noktaları'nda birleşirler. Birbirini izleyen iki meridyen arası uzaklık Ekvator üzerinde m iken (pratikte bu uzunluk 111 km kabul edilmiştir), 45. paraleller üzerinde m, 90. paralellerde (Kutup Noktaları) 0 m'dir. Dünya'nın küreselliği nedeniyle, paralellerin uzunluğu Ekvator'dan kutuplara doğru küçülür. Ekvator en uzun paraleldir. Kutuplarda ise paraleller nokta halini alır. Dünya'nın küreselliği nedeniyle aydınlık ve karanlık yarıküreler oluşur. Böylece yeryüzünün bir yarısı gündüzken, diğer yarısında gece yaşanır. Dünya'nın küreselliği nedeniyle 21 Mart ve 23 Eylül'de Ekvator'dan kutuplara doğru Güneş ışınlarının yere değme açısı daralır. Bu tarihlerde Ekvator Güneş ışınlarını dik açı ile alır. Bu nedenle yatay düzleme dik duran cisimlerin gölgesi oluşmaz. Kutuplara doğru güneş ışınlarının yere değme açısı daraldığı için cisimlerin gölge boyu uzar. Dünya'nın küreselliği nedeniyle güneş ışınlarını yıl boyunca dik ve dike yakın açı ile alan Ekvator'un güneşten aldığı ısı enerjisi daha fazladır. Kutuplara doğru ışınların gelme açısının daralması nedeniyle alınan ısı enerjisi azalır. Dünya'nın küreselliği nedeniyle yerden yükseldikçe görülebilen alan genişler. Dünya'nın küreselliği nedeniyle termik basınç kuşakları oluşur.

16 ÖRNEK Yandaki şekle göre soruları cevaplayalım.
20° GP ile Ekvator arasındaki uzaklık kaç km’dir? 20° GP ile 60° KP arası kaç km’dir? A) 20° GP ile ekvator arasında – 0 = 20 adet paralel vardır. Her paralel arası 111 km olduğuna göre 111*20= 2220 km. B) 20° GP ile 60° KP arasında = 80 adet paralel vardır. Her paralel arası 111 km olduğundan 80*111= 8880 km.

17 ÖRNEK A) Başlangıç meridyeni ile 20° BM arasında kaç dakikalık
Zaman farkı vardır? B) Başlangıç meridyeni ile 10° DM arasında kaç dakikalık zaman farkı vardır? C) 10° BM ile 10° DM arasında kaç dakikalık zaman farkı vardır? A) 0° ile ° BM arasında 20 meridyen fark vardır. Her meridyen arası 4’ olduğuna göre 20*4=80 dakika zaman farkı vardır. B) ) 0° ile ° DM arasında 10 meridyen fark vardır. 10*4 = 40 dakika zaman farkı vardır. C) ) 10°BM ile 10° DM arasında = 20 meridyen fark vardır. 20*4 = 80 dakika zaman farkı vardır. Saat hesaplamalarında izlenecek yol: iki nokta arasındaki meridyen farkı bulunur. Fark 4 ile çarpılır. Bulunan toplam dakika saat üzerine toplanır veya çıkarılır. ( Batının saati geri, doğunun saati ileridir. )

18 ÖRNEK Türkiye kış mevsiminde 30° Doğu, yaz mevsiminde ise 45° Doğu meridyeninin yerel saatini ortak saat olarak kullanılır. Haziran ayında hangi ok yönüne gidilirse, yerel saat ile ulusal saat arasındaki fark artar? A) I B) II C) III D) IV E) V

19 ÖRNEK Güneş Kayseri’de tepe noktasında iken X kentinde yukarıdaki konumdadır. Buna göre X kenti aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) İzmir B) Kars C) Niğde D) Aksaray E) Sivas

20 ÖRNEK Yukarıdaki Türkiye haritasında belirtilen illerden hangisinde yıl boyunca güneş ışınlarının atmosferdeki tutulma oranı en azdır? A) İzmir B) Antalya C) Sivas D) Adapazarı E) Iğdır

21 DÜNYANIN HAREKETLERİ 1.Dünya’nın Günlük Hareketi (Eksen Çevresindeki Hareketi) Dünya, batıdan doğuya doğru ekseni çevresindeki dönüşünü 24 saatte tamamlar. Buna 1 Güneş günü denir. Bir noktaya Güneş ışınlarının gelme açısı ve yatay düzleme dik duran cisimlerin gölge boyları günün saatlerine göre değişir. Güneş ışınları öğle saatinde en büyük açıyla gelir ve en kısa gölgeler oluşur. Gece ve gündüzler birbirini izler. Günlük sıcaklık farkları oluşur. Dünya'nın ekseni çevresindeki dönüşünün etkisiyle, rüzgarlar esme yönlerinden saparlar. Bu sapma, Kuzey Yarım Küre'de esme yönünün sağına, Güney Yarım Küre'de esme yönünün soluna doğrudur. Dünya'nın ekseni çevresindeki dönüşünün etkisiyle, okyanus akıntıları yönlerinden sapar ve halkalar oluştururlar. Okyanus akıntılarını başlatan sürekli rüzgarlardır. Bu nedenle rüzgarların esme yönlerinden sapmasına bağlı olarak akıntılar da yönlerinden sapar.

22 Çizgisel Hız Dairesel hareket yapan Yerküre üzerindeki bir noktanın birim zamanda eksen üzerindeki yer değiştirme hızıdır. Çizgisel hız, dünyanın küreselliği nedeniyle Ekvator'da en fazladır, kutuplara doğru azalır. Açısal Hız Dairesel hareket yapan Dünya üzerindeki bir noktanın birim zamanda oluşturduğu dönüş açısıdır. Dünya, ekseni çevresindeki hareketi sırasında 4 dakikada 1 derecelik, 1 saatte 15 derecelik, 24 saatte 360 derecelik dönüş yapar. Açısal hız, dünya üzerindeki her noktada aynıdır.

23 Dünyanın Yıllık Hareketi
Dünya ekseni çevresinde hareket ederken aynı zamanda saat ibresinin tersi yönde, Güneş'in çevresinde de döner. Bu hareketini elips bir yörüngede 365 gün 6 saatte tamamlar. Buna 1 Güneş yılı denir. Dünya'nın yıllık hareketi sırasında, Güneş'in çevresinde çizdiği yörünge düzlemine ekliptik denir. Yörünge şeklinin elips olması nedeniyle Dünya yıllık hareket sırasında Günöte - Günberi konumuna gelir Günöte (Aphel) Dünya'nın, Güneş'ten en çok uzaklaştığı, yörüngede en yavaş döndüğü gündür. Dünya Günöte konumuna 4 Temmuz'da gelir. Günberi (Perihel) Dünya'nın, Güneş'e en çok yaklaşıp, yörüngede en hızlı döndüğü gündür. Dünya Günberi konumuna 3 Ocak'ta gelir.

24 DÜNYANIN YILLIK HAREKETİ
147 milyon km 21 MART EKİNOKS gece gündüz eşitliği 23 EYLÜL 21 ARALIK 21 HAZİRAN 3 OCAK günberi 4 TEMMUZ günöte 152 milyon km

25 EKSEN EĞİKLİĞİ Eksen Eğikliği
Dünya'nın yıllık hareketi sırasında oluşan yörünge düzlemi (ekliptik) ile Dünya'nın Ekvator düzlemi üst üste çakışmaz. Aralarında 2327' lık bir açı bulunur. Yörünge düzlemi ile eksen arasında ise 6633' lık bir açı oluşur. Buna Dünya'nın Eksen Eğikliği denir.

26 21 MART - 23 EYLÜL DURUMLARI (EKİNOKSLAR)
a) 21 Mart ve 23 Eylül'de Ekvator üzerindeki noktalar yerel saat 12.00'de Güneş ışınlarını dik açı ile alır. b) b) Ekvator'da yatay düzleme dik duran cisimlerin yerel saat 12.00' de gölgesi oluşmaz. c) Aydınlanma çemberi, Kutup Noktalarından geçer. d) Dünya'nın her yerinde gündüz ve gece süresi birbirine eşittir. e) Aynı meridyen üzerinde yer alan tüm noktalarda Güneş, yerel saatle aynı anda doğar ve aynı anda batar. f) 21 Mart'tan sonra Kuzey Y.'de, 23 Eylül'den sonra da Güney Y.' de gündüzler gecelere göre daha uzun olmaya başlar.

27 21 HAZİRAN DURUMU (SOLSTİSİ)
a) Güneş ışınları dik açı ile yerel saat 12.00'de Yengeç Dönencesi'ne gelir. b) Yengeç Dönencesi'nde yatay düzleme dik duran cisimlerin yerel saat 12.00'de gölgesi oluşmaz. c) Aydınlanma çemberi Kutup Dairelerine teğet geçer. d) Bir noktadan kuzeye doğru gidildiğinde gece süresi uzamaya başlar. e) Kuzey Yarım Küre'de yılın en uzun gündüzü, Güney Yarım Küre'de ise yılın en uzun gecesi yaşanır. Bu tarihten itibaren Kuzey Yarım Küre'de gündüzler, Güney Yarım Küre'de ise geceler kısalmaya başlar.

28

29 21 ARALIK DURUMU (SOLSTİS)
a) Güneş ışınları dik açı ile yerel saat 12.00'de Oğlak dönencesi'ne gelir. b) Oğlak dönencesi'nde yatay düzleme dik duran cisimlerin yerel saat 12.00'de gölgesi oluşmaz. c) Aydınlanma çemberi Kutup Daireleri'ne teğet geçer. d) Bir noktadan kuzeye doğru gidildikçe gündüz süresi uzamaya başlar. e) Kuzey Yarım Küre'de yılın en uzun gecesi, Güney Yarım Küre'de ise yılın en uzun gündüzü yaşanır. Bu tarihten itibaren Kuzey Yarım Küre'de geceler, Güney Yarım Küre'de gündüzler kısalmaya başlar.

30

31 UNUTMA EKVATORDAN KUTUPLARA GİDİLDİKÇE: Gölge boyu uzar.
Gece-gündüz arasındaki fark artar. Yerçekimi artar. Dünyanın dönüş hızı azalır(çizgisel hız). Güneş ışınlarının geliş açısı azalır. Denizlerin tuzluluk oranı azalır.

32 TÜRKİYENİN MATEMATİK KONUMU
° DM ° KP 45 – 26 = 19 meridyen 19 * 4 = 76 Dakika = 1: 16 saat zaman farkı vardır. ( doğu ile batı arasında) 42 – 36 = 6 paralel 6 * 111 = 666 km mesafe vardır. ( kuzey ile güney arasında )

33 TÜRKİYENİN MATEMATİK KONUMUNUN SONUÇLARI
Doğusu ile batısı arasında 76’ fark vardır. Aynı anda ter ortak saat kullanılır, çünkü doğu – batı yönünde çok geniş değildir. Güneş ışınları hiçbir zaman dik açıyla gelmez. İki meridyen arası yaklaşık olarak 85 km dir. Orta kuşakta yer alır. Mevsimler belirgin olarak yaşanır. Kışın cephesel yağışlar fazladır. Güneyden kuzeye gidildikçe güneş ışınlarının geliş açısı küçülür. Güneyden kuzeye gidildikçe cisimlerin gölge boyu uzar. Güneyden kuzeye gidildikçe gece gündüz süreleri arasındaki fark artar. Kuzeyden esen rüzgarlar sıcaklığı düşürürken, güneyden esenler arttırır. Dağların güney yamaçları daha sıcaktır buna bağlı yerleşmeler daha fazladır.

34 TÜRKİYENİN ÖZEL KONUMUNUN SONUÇLARI
Türkiye Asya Avrupa Afrika kıtalarının birbirlerine en çok yaklaştığı yerde bulunur. Farklı kültürlerin kurulduğu dünyanın en eski kültür hazinelerine sahiptir. Petrol ülkelerine komşudur. Üç tarafı denizlerle çevrilidir ve yeryüzü şekilleri çeşitlidir. İstanbul ve Çanakkale boğazlarına sahiptir. Ortalama yükseltisi fazladır (1132 m). Yükselti batıdan doğuya doğru gidildikçe artar. Zengin yer altı kaynaklarına sahiptir. TÜRKİYENİN ÖZEL KONUMUNUN SONUÇLARI

35 UNUTMA Güneş doğudan doğar.
Doğunun yerel saati her zaman daha ileridir. Ülkemiz 2. ve 3. saat dilimini kullanır. Kışın 30. DM deki İzmit, Yazın 45.DM deki Iğdır’ın saatini ulusal saat olarak kullanırız.

36 ÖRNEK - 21 Haziran’ da Niğde’ de yaşayan bir kişi, bir başka yere gidiyor ve orada gündüz süresinin Niğde ile aynı olduğunu görüyor. Bu kişi Niğde’ den hangi yöne doğru gitmiştir? A) Doğuya B) Kuzeybatıya C) Kuzeye D) Güneye E) Güneybatıya

37 ÖRNEK 21 Haziran tarihinde en uzun gündüz: Sinop
En uzun gölge boyu: Sinop 21 Haziranda en kısa gece : Sinop Çizgisel hızın en yavaş olduğu il.: Sinop Yerel saati en ileri olan il: Iğdır Güneşin erken doğup, erken battığı il: Iğdır

38 ÖRNEK Yukarıdaki Türkiye haritasında gösterilen kentlerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A)İzmir ile Ardahan arasındaki yerel saat farkı en fazladır. B)Gece-gündüz süreleri arasındaki farkın en fazla olduğu il Sinop’tur. C)Antakya’da yer çekimi en az, çizgisel hız en fazladır. D)Kış saati uygulamasında İzmit ilinin yerel saati ulusal saat olarak kullanılır. E)21 Mart’ta güneş tüm kentlerde aynı anda doğar.

39 SORU- Aşağıdaki haritada Ankara, Iğdır ve Başkale’nin coğrafi koordinatları verilmiştir. (2007 kpss)
Yalnızca haritadaki bilgilerden yararlanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? A) 21 aralıkta Başkale’de gündüz süresi Ankara’ dan uzundur. B) 21 haziranda Iğdır’da Başkale’den daha uzun gündüz yaşanır. C) Verilen kentlerin hepsinde 23 eylülde güneş doğduktan 12 saat sonra batar. D) En uzun günle en kısa gün arasındaki farkın en fazla olduğu yer Başkale’dir. E) Iğdır’ın yerel saati Ankara’nınkinden daha ileridir

40 SORU- Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’nin Kuzey Yarım Küre’de yer aldığının bir göstergesi olamaz? A) Akdeniz Bölgesi’ndeki akarsuların kuzeyden güneye doğru akması B) Karadeniz Bölgesi’nde, aralık ayında, gündüz süresinin İç Anadolu Bölgesi’nden daha kısa olması C) Marmara Bölgesi’nin yıl boyunca güneş ışınlarını Ege Bölgesi’nden daha eğik alması D) Toros Dağları’nın güneye bakan yamaçlarının kuzey yamaçlarından daha sıcak olması E) Coğrafi bölgelerin tümünde kuzey sektörlü rüzgârların sıcaklığı düşürmesi (2008 kpss)

41 SORU KPSS

42 MUZAFFER ADEM COĞRAFYA ÖĞRETMENİ