SÜT SIĞIRI HASTALIKLARI

... konulu sunumlar: "SÜT SIĞIRI HASTALIKLARI"— Sunum transkripti:

1 SÜT SIĞIRI HASTALIKLARI
Prof Dr. Aslan KALINBACAK Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı Başkanı

2 Mastitis Meme dokusunun iltihabıdır Bölümleri
1. şiddetli klinik mastitis(Perakut mastitis) 2. hafif klinik mastitis 3. Kronik (süreğen) mastitis 4. subklinik mastitis

3 Perakut mastitis (toksik mastitis)
Memelerde Şişme , sıcaklık artışı, sertlik, hassasiyet artışı Süt Sulu, kanlı, pıhtılı şekildedir. Sadece memede değil vücudun tamamında Beden ısısı ve nabız artar, depresyon, halsizlik, iştahsızlık

4 Hafif klinik mastitis Sütte hafif azalma
Sütün kıvamında ve renginde değişme olur Memelerde hafif Şişkinlik, kızarıklık, hassasiyet olur Vücudun tamamını etkilemez

5 Kronik mastitis Genellikle herhangi belirti göstermeyebilir
Zaman zaman alevlenmeler göstererek belirti oluşturabilir

6 Subklinik mastitis Meme dokusunu ve sütün yapısını etkilemekle birlikte Gözle muayene ile belirlenemez Sütün incelenmesi ile ortaya konabilir ( hücre sayımı, etken izolasyonu) Diğer formlardan 40 kat fazla görülür Fark edilmediği için yayılır ve ekonomik kayıplara neden olur.

7 Nedenleri Mikroorganizmalar ve salgıladıkları toksinlerdir
( streptokoklar, enterokoklar, stafilokoklar, E.coli, enterobakter, klepsiella vb.) Bu etkenler Meme derisi, meme başı deliği, Altlıklarda, hayvanın derisi üzerinde bulunur Sağım esnasında içeri girerler.

8 Mikroorganizmalar ürerler bazıları toksin salgılarlar
Vücut savunma için Lökositleri süte verir Albumin, bikarbonat, tuz, geçer pH değişir, süt yapımı azalır.

9 Mastitisin ortaya çıkışı
Mikroorganizmalar yanında 1. çevresel faktörler Ahırın genel hijyeni, altlık durumu, idrar oluğu derinliği vb. sağım şekli, 2. hayvanların bireysel durumu Büyük, sarkık meme, meme başının büyüklüğü, yapısı vb. Yaş ilerledikçe hastalık oranı artar

10 Tedavi Süt boşaltılır Uygun antibiyotiklerin yeterli sürelerde parenteral veya meme içine uygulanması ile yapılabilir.

11 Koruma Sağım sırasında temizlik kurallarına uymak
Sağımdan sonra meme başlarının ıslak ve bulaşık kalmasının önlenmesi( teat dipping) Sağım makinelerinin bakım ve temizliği Ahırın genel hijyene uygun hale getirilmesi Sık sık subklinik mastitise karşı CMT ile kontrol,

12 TIRNAK HASTALIKLARI Sığırların düzenli aralıklarla( 4-6 aylık periyotlarla) tırnak bakımları alınmalıdır Ahırdan meraya çıkışta Meradan ahıra geçişte Ayrıca doğumdan 6-8 hafta önce Ahır tabanında sürekli dışkı idrar ile bulaşık kalmak tırnağı yumuşatır. Yapısını bozar.

13 Tırnaklarda enfeksiyon oluşmadan korunması önemlidir.
Oluştuktan sonra uzun süren zahmetli bir tedavi gerekecektir Ekonomik olarak kayıplara neden olacaktır. Ahır zemininin düzgünlüğü ve hayvanların bağlanma durumları

14 Dengesiz besleme, (yüksek karbonhidrat içerik nedeniyle kronik rumen asidozu, yüksek protein amonyak artışı nedeniyle tırnağı etkiler ) Kan damarlarından zengin olduğundan metabolik olaylardan çok etkilenirler. Ayak banyoları koruma açısından önemlidir. Önce tazyikli su sonrasında antiseptikli (% 5-10 Bakır sülfat vb)

15

16

17

18

19

20

21 Yabancı Cisimler Sığırların yemleri ile birlikte çeşitli yaralayıcı yabancı cisimleri yemeleri sonucu retikulum ve çevresindeki organlarda travmatik yangıların şekillenmesi. Genellikle 5-6 yaşın üzerindeki ergin sığırlarda gözlenir. Diğer geviş getirenlerde bu hastalığa rastlanmaz

22 Hazırlayıcı nedenler :
Obur yaratılışta olmaları Aldıkları gıdaları büyük lokmalar halinde çiğnemeden yutmaları Yemek borularının büyük ve bol salya kapasitesi sayesinde büyük lokmaları kolayca yutabilmeleri Dil duyarlılığı ve tat alma duyularının az gelişmiş olması Gebelik, laktasyon gibi durumlarda enerji ve mineral ihtiyaçlarının artması

23 Yapıcı nedenler : Çivi, tel, iğne vb delici, batıcı metalik yabancı maddeler Hayvanların çöplerde, inşaat alanlarında, tel çitlerin yakınlarında ve mahalle aralarında otlatılmaları, kaba yemlerin balyalanmasında kullanılan tellerin sorumsuzca ortalığa atılması, Köylerde ahırlarda dikiş iğnesi, enjektör iğneleri veya çuvaldızı denen kalın iğnelerin ulaşılabilecek yerlerde bırakılmaları ve ahırda yapılan tamiratlar sonrası çivilerin iyi temizlenmemesi önemlidir

24 Hastalığın oluşumu Yabancı cisimler ağırlıkları nedeniyle ya direk retikuluma düşer ya da önce rumene daha sonra retikuluma gelir. Kese şeklindeki organın tabanına oturur ve ileri, geri hareket etmez. Retikulum konsantrasyonları ve intraabdominal basıncı arttıran ( gebelik, doğum kontraksiyonları, Rumen şişkinliği,yokuş aşağı iniş, ekstrem hareketler vb) ile mukozaya batar

25

26

27 Hastalık belirtileri Yaranın derinliği devresi ve boyutuna bağlı olarak oldukça farklılık gösterir İştahsızlık, süt veriminde azalma, yatıp kalkmanın zor ve ağrılı olması, hayvanın ayakta durmayı tercih etmesi, diş gıcırdatma, kısa mesafede döndürülmeye ve yokuş aşağı yürütmeye direnme,

28 karın kaslarının gerginliğinin artması,
belini kambur tutar, sol bacak vücuttan uzak tutulur, ankoneal kaslarda titreme olur, kaslar arasına parmakla bastırıldığında ağrı oluşur

29 Başlangıçta ateş, solunum sayısı ve nabız artış olabilir ancak daha sonrasında normale döner,
Rumen hareketleri durmuştur, rumen gergin ve hafif timpani vardır, Ruminasyon durmuştur. Olay kronikleşince zaman zaman tekrarlayan iştahsızlık ve şişkinlik gelişir. Ağrı deneylerine yanıt azalır. Tetrarlayan akut ataklar oluşabilir. Büyük kitlelere ulaşabilen irin toplanmaları oluşabilir. İltihap tüm karına yayılırsa sistemik belirtiler ( ateş nabız, vb ) oluşur.

30 Tanı : RPT nin tanımlayıcı semptomu yoktur.
Hastanın hikayesinde (Ani yem alımı ve su içmenin azalması, karnın şişmesi, geviş getirmenin olmaması süt verimi azalması) Klinik bulgular Ağrı deneyleri ( spesifik değildir, plöra, abomasum, omasum, akciğer, karaciğer, uterus, barsak, kemik hastalıklarında bulunabilir)

31 Akut dönemde ve genel durumu iyi olanlar operasyona gönderilir
Operasyon uygulanabilmesi için ( akut dönemde olması, vücut ısısı, nabız ve solunum sayısı çok artmış olmamalı, iştahsızsa hemen yapılabilir, yoksa 24 saat bekletilir.) Kronikleşme, genel durum bozukluğu, kaşeksi, hayvanın 10 yaşın üzerinde olması durumlarında operasyon endike olmaz. Ekonomik olarak hayvanın eski durumunu alıp alamayacağı değerlendirilir

32 Genel durumu iyi olmayanlar ve doğumuna 4-5 haftadan az kalanlar 5-6 gün antibiyotik ve vitamin uygulaması, ön ayakların yükseltilmesi, sık ve az az besleme Hastalık gelişenlerde mıknatıs yutturma denenebilir.

33 Koruma : Yemlerin mıknatısla kontrolü Düzenli, dengeli besleme
Hayvanların çöplere yaklaşmasının önlenmesi Mıknatıs yutturma

34 İŞKEMBEDE BATMAMIŞ YABANCI CİSİMLER
Naylon poşet, çuval, bez parçası, torba, ip, odun parçası, konglobatlar, küt madeni cisimler Bu maddeler sindirilemediklerinden ön midelerde kalırlar veya birikirler. Hafif olan cisimler geçiş bölgelerini tıkarlar

35 RPT ile karıştırılır, hatta 3-4 kez RPT veya indigesyonla ilgili müdahale de bulunulan ve sonuç alınamayan hayvanlarda akla gelir. Naylon poşet veya çuval olaylarında iştah zaman zaman artar hayvan çok yer ve arkasından timpani şekillenir. Rumenotomi ile yabancı cisimler uzaklaştırılabilirse hayvan iyileşir. Kardianın tıkanmalarında sonda uygulanması geçici çözüm sağlar

36 MİDENİN YERDEĞİŞTİRMESİ
Normalde karın boşluğunun tabanında bulunan abomasumun gaz ve sıvıyla dolarak, genişlemiş bir şekilde (dilatasyon) sola-yukarı veya sağa-yukarı doğru yer değiştirmesi solda rumen ile sol karın duvarı arasında, sağda bağırsaklar ile sağ karın duvarı arasında yer almasıdır.

37 Özellikle yüksek verimli süt ineklerinde doğuma yakın ve doğumu izleyen dönemlerde görülen bir hastalıktır. Bu dönemde görülen metabolik hastalıklarla ilişkilidir. Ketozis yağlı karaciğer sendromu retentio secundinarum, hipokalsemik doğum felci, metritis, mastitis, kronik tırnak hastalıkları, RPT, ruminitis, abomasitis,

38 1. Abomasumun hipotonisi veya atonisi
konsantre yemden zengin, kaba yemden fakir beslemelerde­ açığa çıkan fazla uçucu yağ asitleri abomasum hareketlerinin azalmasına ve tonusun kaybolmasına neden olmaktadır. üretilen gaz miktarı önemlidir Kaba yemin yetersiz alımı gıdanın rumende kısa süre kalmasına ( gıda ile birlikte gaz da geçer) ve UYA zengin olarak abomasuma geçmesine neden olmaktadır.

39 Ayrıca mekanik olarak ileri gebelerde büyümüş olan uterus, rumenin altına doğru girerek rumeni yukarı kaldırmakta ve abomasum üzerindeki baskıyı hafifleterek abomasumu normal pozisyonundan kaydırabilir doğumdan sonra ise uterus küçülüp kendi yeri­ne çekildiğinde bu sefer rumen eski normal yerine inerek abomasumu bulunduğu yerde sıkıştırır ve yerini değiştirmesine yolaçabilir.

40 Semptomlar Hastalığa genellikle doğumuna az kalmış veya yeni doğum yapmış hayvanlarda çok rastlanır. Anemnezde çoğu kez, hayvanının doğumdan beri iştahsız olduğu öğrenilir Süt verimi düşer, hayvan zayıflar. Karın duvarı hafif gergin olabilir. Karında oluşan asimetriyi saptamak zordur. Nabız, solunum ve beden ısıları normal sınırlarda bulunur. Şiddetli torsiyonlarda değişebilir

41 Torsiyonlar sağa deplasmanlarda daha fazla sözkonusudur
Torsiyonda genel durum hızla bozulur, inleme, diş gıcırdatma, sancı, konjuktivalar kirli sarı, akut gelişir 1-3 günde ölüme neden olabilir, sindirim sisteminde Rumen hareketleri ve ruminasyon azalmıştır.

42 Metalik çınlama sesi oskültasyon ve perküsyonun birlikte yapılmasıyla da duyulabilir Perküsyon çekici veya parmak yardımıyla fiske tarzında ard arda hafif darbeler indirilir. Bu dar­beler esnasında ping sesleri (çınlama, tınlama) duyulur. Dışkı koyu renkte, yağlı, yapışkan, çamur kıvamında ve kan ihtiva edebilir (deplasman uzun süredir olmuşsa);

43 Genellikle subakut veya kronik seyirli olan hastalık tedavi edilmediğinde, hayvanda ilerleyici bir zayıflama oluşur ve genel durum bozukluğu so­nucu birkaç haftada mecburen kesilir veya ölür.

44 Tedavi Operasyon uygulanır
Operasyon öncesinde gerekli ise sıvı- elektrolit desteği yapılır, Operasyon sonrası, kaliteli kaba yemden zengin yem ve taze Rumen sıvısı verilebilir, polivitamin, Ca, P preperatları verilir.

45 RUMEN ASİDOZU Kolay sindirilebilir karbonhidratların fazla miktarlarda alınması sonucu rumen pH sının normalin altına inmesi durumudur.

46 Semptomlar : Semptomlar riskli yemin verilmesinden sonraki 8-12 saatlerde görülür İştahsızlık, durgunluk Rumen hareketlerinin durması Dehidrasyon Zayıf ve hızlı nabız Kas titremeleri, ayağa kalkamama, ve koma

47 Hastalığın seyri Hafif olaylar 2-3 gün içinde iyileşir
Şiddetli olaylardan Sağaltılmayanların % 90 Sağaltılanların % ı ölebilir.

48 Hayvan ayağa kalkamadığı, iskelet kaslarındaki tonusun azaldığı durumlarda olumsuzdur.
İlk tedaviden sonraki 12. saatte düzelme göstermeyen vakaların kesilmesi önerilir. Koma halindekiler hemen kesilmelidir. Orta ve şiddetli asidozlu besi sığırlarının ilaçla sağaltımı ekonomik değildir. Vakit geçirilmeden mecburi kesime gönderilmelidir. Hafif ve orta derecedeki formlarda erken tedavi edilirse seyir iyidir

49 Sağaltım : Yemin tüketilmesini takibeden ilk saatlerde su verilmemeli
Yemin tüketilmesini takibeden 18. Saatten itibaren bol su verilmelidir. İlk gün hiçbir yem verilmez daha sonraki günler iyi kaliteli kuru ot verilir.

50 Erken dönemdeki vakalarda rumenotomi endikedir.
Hayvan ayakta Rumen sert gıdalarla dolu ise Rumen açılıp 2-3 kova su ile lavaj yapılır, 5-10 L. Taze Rumen içeriği 1-2 kg kıyılmış kuru ot 100 gr iz element karışımı konulup kapatılır

51 Üzerinden zaman geçmiş olgularda içerik sondası ile rumen içeriği mümkün olduğunca boşaltılmalı ve normal çeşme suyu( L) ile birkaç kez lavaj yapılmalıdır Taze Rumen içeriği verilmelidir ( Bulunamazsa toz ekstresi)

52 Sürgüt ilaçlar ishal şekillenmemiş ise verilir.

53 RUMEN ŞİŞKİNLİĞİ Rumende fermentasyon sonucu oluşan gazların fazla miktarlarda toplanmasıdır.

54 Normalde günde L ( Metan, CO2 , H2 , H2S ve azot şeklinde) gaz oluşur. Oluşan bu gaz ruktusla dışarı atılır

55 Şiddetli yeme bağlı şişkinlik
Rumende gazla karışık içerik toplanması ile karekterizedir. Etyoloji : Kolay fermente olabilen besin maddelerinin aşırı miktarlarda alınması ile - Yonca, tırfıl, fiğ gibi baklagiller familyasından yem bitkileri - Çiçeklenme dönemi öncesindeki yeşil otlar, - Patates, pancar gibi nişastalı kök bitkileri - Tane veya öğütülmüş hububat, diğer konsantre yem maddeleri

56 Körpe ve yeşil bitkilerde su miktarının yüksek olması, köpük şeklinde gaz oluşumuna neden olan saponin, pektin ve hemisellüloz bakımından zengin olmaları, Körpe bitkilerin stoplazmaları içinde eriyebilir proteinlerin fazla olması, hücre duvarındaki odunlaşma tam anlamıyla oluşmadığından bakterilerin çabuk penetre olması, Hücre içindeki kloroplastlar köpürme özelliği göstermesi. Yeşil bitkilerin çiçeklenme devresi öncesi fermente olabilme özelliklerinin fazla olması,

57 Yeşil bitkilerin kızışmış olarak verilmesi
Yemlerin kırağılı ve soğuk olması Tane ve yumrulu nişastaca zengin besinlerin su çekme özelliklerinin fazla olması kaba elyaf bakımından fakir olmaları Ruminantlar arasında sığırlar en fazla duyarlıdır.

58 Hayvanlara yemler ALIŞIK OLMADIKLARI MİKTARLARDA ve BİRDENBİRE yedirilecek olursa primer timpani ortaya çıkar.

59 Gaz habbeleri içerikle karışık Pasta hamuru kıvamında rumenin her tarafını doldurur
Bu kitlenin geğirme yolu ile atılması mümkün değildir Karın hacmi artar, Akciğerler üzerine basınç meydana gelir.

60 Belirtiler : Yemin yenmesinden sonraki birkaç saat içinde semptomlar görülür Sol açlık çukurluğu belirgin oranda kabarır ve davul sesi verir. Hastalar yemi suyu reddeder, geviş getirme durur. Huzursuzluk, inleme, korkulu bakışlar, sancı belirtileri, hayvan sık sık karnına bakar,

61 Kalp frekansı artar ( 130 a kadar yükselebilir)
Rumen hareketleri başlangıçta artar daha sonra durur Karın şişkinliğine paralel olarak solunum güçlüğü belirir, hayvan ağzını açarak solunum yapar, mukozalar siyanotiktir, Hastalığın seyri çok hızlıdır, İki saat içerisinde semptomlar ilerler genel durum hızla bozulur,

62 Sonda uygulandığında az miktarda köpüklü içerik çıkar
Sonda uygulandığında az miktarda köpüklü içerik çıkar. Uygulama sırasında sonda kolaylıkla uygulanır. Rumene trokar uygulansa bile az bir miktar köpüklü gaz gelir. Timpani teşhisinin konması klinik bulgulara göre kolaydır Timpaninin şiddetine göre 3-4 saat içinde asfeksi sonucu ölüm görülebilir.

63 Sağaltım : Yapılacak ilk işlem akciğerler üzerindeki basıncı azaltmaktır Köpük söndürücü ilaçlar

64 20-30 dakika sonra işkembe tekrar sondalanarak serbest hale gelen gaz dışarı alınır.
Gem yapılarak hayvanın ağzına takılır Steteskopla özefagus dinlenerek ruktus kontrol edilir. Sondalama işlemi geğirme oluşana kadar aralıklarla yapılır

65 Sürgüt ilaçlar verilir, hayvan 12 saat aç bırakılır
12 saat sonra az az kuru ot verilerek aşamalı olarak normal gıdasına geçilir. Köpük söndürücü ilaçlar her an el altında bulundurulur. Meraya çıkarılırken alıştırma dönemi geçirilmelidir. Meraya çıkmadan önce bir miktar kuru kaba yem hayvanlara verilebilir.

66 Tıkanmaya bağlı şişkinlikler
Rumende oluşan gazın ruktus yolu ile uzaklaştırılamaması sonucu gaz kitlesinin rumenin dorsalinde toplanmasıdır. Nedenler : Her türlü özefagus tıkanmaları Yumrulu besinler Tümör, apse, lenf yumrusu patolojileri vs.

67 Semptomlar. Sol açlık çukurluğunda şişkinlik
Ağızda yoğun salya birikimi Sık yutkunma hareketleri Hayvanın boynunu ileri doğru uzatması Rumen gaz sondasının belirli bir yerden sonra ilerlememesi Özefagus açıldığında veya trokar uygulandığında karnın balon gibi sönmesi

68 Sağaltım : Sondalama ile özefagus açılmaya çalışılır, Trokar acil durumlarda uygulanabilir,

69

70