Mantar Yetiştiriciliği

... konulu sunumlar: "Mantar Yetiştiriciliği"— Sunum transkripti:

1 Mantar Yetiştiriciliği
Kadriye Özmen Şive Başoğlu Altay Yıldız

2 FARKLI BİR SEBZE MANTAR Ülkemizde kültür mantarı yetiştiriciliğinin yıllık bir geçmişi vardır. Mantarın besin değeri ve ekonomik önemi anlaşıldıktan sonra mantar üretimi ülkemizde de gelişmeye başlamıştır. 1970'li yıların başında 80 ton civarında olan üretimimiz 1980'li yılların başında 300 ton ve 1990 yılı başlarında da yaklaşık tona ulaşmış bulunmaktadır. DEĞİŞİK YERLERDE ÜRETİLİR Mantar üretiminin yapılacağı yer, mantarın verim ve kalitesini etkiler. O nedenle sıcaklık, nem ve havalandırma yönünden uygun koşullara sahip yerlerde mantar üretimi yapılabilir. Mantar; mağara, tünel, toprakaltı galerileri, ticari soğuk hava depoları, kümesler, depo ve bodrum katlarıyla modern mantar işletmelerinde, ranza, kasa, ya da plastik torbalarda üretilir.

3

4 GÜNEŞ IŞIĞI İSTEMEZ Yemeklik mantarlar güneş ışığına ihtiyaç duymadan yetişebilirler. Mantarlar yeşil yaprakları bulunmadığından özümleme yapamazlar. BESLENMESİ FARKLIDIR Bu bakımdan mantarın beslenmesi diğer bitkilerden çok farklıdır. Mantarlar kendileri için gerekli besin maddelerini bulunduğu ortamdan hazır olarak sağlamak zorundadırlar. KOMPOST NEDİR? Mantarın beslenmesi için gerekli olan bu ortam; çeşitli organik maddelerin ayrıştırılması ve bazı besin elementleri eklenmesi sonucu elde edilir. Bu özel şekilde hazırlanan ortama mantar yetiştiriciliğinde "Kompost" denir. ÜRETİMİ ŞU SIRAYA GÖRE YAPILIR 1 . Kompost hazırlığı 2. Pastörizasyon 3. Misel ekimi ve misel ön gelişme devresi 4.Örtü toprağının örtülmesi 5. Hasat ve bakım

5 KOMPOST HAZIRLAYALIM Mantar yetiştiriciliğinde kullanılacak kompostun hazırlanmasında belirli aralıklarla yapılan aktarma, sulama, havalandırma ve bazı maddelerin eklenmesi işlemlerinin amacı, kültür mantarının gelişmesi için en uygun ortamı yaratmaktadır. Kültür mantarının yetiştirilmesinde daha çok taze at gübresi ya da değişik bitkisel kaynaklı ham materyallerden hazırlanan sentetik (yapay) kompost kullanılmaktadır.

6

7

8 AT GÜBRESİ YERİNE Her zaman ve yılın değişik mevsimlerinde istenilen nitelikte taze at gübresi bulmak oldukça zordur. Bu nedenle at gübresi yerine geçecek sentetik kompost hazırlama formülleri geliştirilmiştir. Sentetik kompost yapımında buğday sapı, çeltik sapı, çavdar sapı, parçalanmış mısır koçanı gibi kolaylıkla ve ucuza bulunabilecek ham materyaller kullanılır. Parçalanmış mısır koçanları kompost hazırlığında kullanıldığında saman veya çayır otlarıyla 1 /3 veya 1 /2 oran ı nda karıştırılarak kullanılmalıdır.

9 FERMENTASYON GEREKTİRİR Kompost ham materyallerinin mantarın yetişmesine uygun besin elementlerine dönüşmesi için kompostun fermantasyonu gerekir. Bu fermantasyonu sağlamak için kompost ham materyaline aktivatör madde denilen azotça zengin organik maddeler katılır. Aktivatör madde olarak, sağlanması kolay olan tavuk, sığır koyun gübreleri ile zeytin prinası, pamuk tohumu küspesi veya buğday kepeği gibi maddeler kullanılmaktadır.

10 KOMPOST YAPILIŞI ZOR DEĞİL Kompost yığınlarının yapılması için saman balyaları kompost platformuna taşınarak, cm yükseklikte yayılır. Saman üzerine yağmurlayıcı koyarak ya da ince su püskürten bir hortumla 2-3 gün ıslatılır. Bu ıslatma sırasında saman belli aralıklarla alt üst edilerek karıştırılır. Böylece samanın her tarafının aynı oranda ıslanması sağlanır. % 75 NEM OLMALI Islatma işlemi sonunda samanın nem oranının % 75 civarına getirilmesi sağlanır. Saman yeterli neme ulaştıktan sonra kaba yığın yapılması işlemine başlanır.

11

12 YIĞIN 5 GÜN BEKLETİLİR Yığının yapıldığı gün "0" gün olarak kabul edilir. Beş gün yığın bu şekilde bekletilerek 5. gün yığının birinci aktarması yapılır PASTÖRİZASYON Kompostun fermantasyonu tamamlandıktan sonra hastalık ve zararlıları öldürmek için kompasta pastörize işlemi uygulanır. En etkin ve yaygın pastörize işlemi buharla yapılandır. Bunun için bir buhar kazanına gerek vardır. BUHARLI PASTÖRİZASYON Kompost hazırlığının 16. veya 17. günü kompost pastörize odası tabanındaki ızgaralar üzerine kütle halinde 180 cm yüksekliğe kadar fazla sıkıştırılmadan doldurulur. Kompost doldurulduktan sonra oda tabanına döşenen delikli borularla oda içerisine buhar verilir. 60°C'DE 10 SAAT Başlangıçta pastörize oda kapısı ve havalandırma kanalları kapatılarak kompost sıcaklığının 60°C ye çıkması sağlanır ve 60°C de 10 saat tutularak mantara zarar veren nematod, bakteri, virüs ve zararlı mantari hastalıkların kompost içerisinde öldürülmesi sağlanır.

13 HAVALANDIRMA YAPILIR Daha sonra havalandırma kanalları açılarak radyal bir fanla oda içerisine taze hava verilir ve kompostları çıkan amonyak ve C02 gibi zararlı gazların komposttan dışarı atılması sağlanır. Bu safhada kompostun her tonu için saatte 300 m3 taze havaya gerek vardır. Bu şekilde sıcaklık bir miktar düşürülür ve kompost sıcaklığı 52-57°C arasında tutularak kompostun olgunlaştırılması ve mantar miseline zarar veren amonyağın komposttan uzaklaştırılması sağlanır GÜNDE KOMPOST OLGUNLAŞIR Genellikle 6-7 gün içerisinde kompostun olgunlaşması sağlanır. Kompostta amonyak kokusu tamamen kaybolunca buhar kesilir. Odaya taze hava verilerek sıcaklık 25°C ye düşürülür. Kompost sıcaklığı 25°C düşünce komposta misel ekimi yapılır. KİMYASAL DEZENFEKSİYON DA YAPILIR Buharla pastörize yapma imkanı olmayan küçük yetiştiriciler için en uygun yöntemdir. Bu yöntemde kompost hazırlık süresi daha uzundur

14

15

16 HAVA SICAKLIĞI 20°C OLMALI Metilbromid ile kompostun dezenfeksiyonu yapılırken dikkat edilecek nokta hava sıcaklığının 20°C civarında olmasıdır. Daha düşük sıcaklıklarda metilbromid buharlaşmadığından dezenfeksiyon etkili olmaz. MİSEL ÜRETİMİ RESMİ VEYA ÖZEL KURULUŞLARDA YAPILIR Ekimde kullanılan mantar miselinin üreticilerin kendileri tarafından üretilmesi olanaksızdır. Mantar miselleri ancak özel koşullarda ve steril laboratuvarlarda üretilebilir. Bu nedenle mantar yetiştiricileri ihtiyaçları olan miselleri misel üretimi yapan resmi ya da özel kuruluşlardan, ekim gününden 1-2 gün önce almalıdırlar. MİSEL EKİMİ NASIL YAPILIR? Ekim işlemi önceden temizlenip ilaçlanmış (% 2 lik formaldehit) bir alanda, 100 kg komposta gr. misel serpilerek yapılır. Böylece ekimi yapılan kompost uygulanan yetiştirme sistemine göre kasa, ranza ya da plastik torbalara doldurulur. Kasa ya da ranzalara m2 ye kg, plastik torbalara (45-50 cm çapında) kg kompost konmalıdır. Kasa ya da torbalar doldurulduktan sonra ya doğrudan yetiştirme odalarına ya da misel ön gelişme odalarına yerleştirilirler.

17

18 KULUÇKA DÖNEMİ Misel ön gelişme dönemi kompost içine karıştırılan mantar misellerinin gelişmesi için belirli sıcaklıkta tutuldukları dönemdir. Misel ön gelişme döneminde kompost sıcaklığının 20-25°C arasında tutulması gerekir. Kuluçka dönemi dediğimiz bu dönemde hastalık ve zararlılara karşı koruyucu olarak, oda haftada 1 kez % 1 lik formaldehit ve % 0.1 lik DDVP ile ilaçlanır. ÖRTÜ TOPRAĞI TEMİZ OLMALI Örtü toprağının hastalık ve zararlılardan arındırılması gerekir. Bunun için; - ya pastörize odasında buhar verilmek suretiyle 60°C de 3 saat pastörize edilir. - ya da kimyasal yolla dezenfekte edilir. Kimyasal yolla dezenfeksiyon için 1 m3 toprağa It formaldehit gelecek şekilde ilaçlanır, üzeri plastik örtü ile örtülerek 2 gün bekletilir. Daha sonra örtü açılarak iyice havalandırılır. Örtü toprağı örtülmeden önce mantar yastıklarının üzerleri düzeltilir. Hastalık ya da zararlı varsa bunlar ilaçlanır.

19 Kültürü yapılan yada doğadan
toplaanan bazı mantar türlerine baktığımızda: Agaricus bisporus: Ülkemizde ve dünyada en çok yetiştirilen türdür. Doğal formlarındansa kültürü çok daha rahat bulunur. Kandaki şeker seviyesini düşürdüğü ve kolesterolü azalttığı için kalp ve damar hastalıklarında diyetolarak kullanılabileceği tespit edilmiştir. Hipertansiyon tedavisinde de önerilmektedir.

20 Boletus edulis: Ülkemizde çörek mantarı olarak bilinir.
Genelde kültüre alınmaktansa doğadan da toplanabilir. Dünya mantar piyasasında çorbalarıyla ünlüdür. 8 esansiyel amino asit içerir. Yapılan çalışmalarda hergün düzenli kurutulmuş ekstratları içen deneklerde kanda eosinofil ve bazofil değerlerini arttığı görülmüş.

21 Ganoderma lucidium: Son yıllarda çok popüler olan bir türdür.
Özellikle kanser ve tümör tedavilerinde kullanılmaktadır. Yaklaşık olarak gram gelen bir adeti kurultulduktan sonra 25 grama düşmektedir. Kurutularak haplar,sıvı ekstratlar yada çay olarak içilir. Japonya da kanser tedavisinde hastalara devlet tarafından verilir. İçeriğindeki triterpenler kanser hücrelerini ve tümör hücrelerinin beslenmesini önleyip engellemektedir. Sağlıklı bireyler günde 1-2gram,hasta bireyler ise 5-6 gram tüketmelilerdir.

22

23 Lentinula edodes: Meşe mantarı olarak bilinir.
Kültüre alınan bir türdür. Yurt dışına ihraç edilen bir türdür.

24 Pleurotus ostreatus: Kayın mantarı olarak bilinir
Çeşitli renkleri vardır. Sarıdan pembeye doğru. Yurt dışına ihraç edilen bir türdür.

25 Flammulina velutipes:
Uzak doğuda çok tercih edilen bir türdür. Kültüre alınır.

26 Morchella esculenta: Kuzu göbeği olarak bilinir
Kültüre alınması zor bir tür. Bu yüzden doğadan toplanır. Ülkemizde en çok ihraç edilen mantarlardandır. Tadı oldukça güzledir. Dünyada yemeklik olarak tercih edilen pahalı mantarlardandır.

27 Truffle sp: En pahalı mantar türüdür. Özel eğitimli köpeklerle aranır.
Pişirilmeden yenen bu mantar sıklıkla yemeklerin üzerine rendelenerek yeniyor. Büyük olanlar müzaide ile satılır. Geçen yıl yaklaşık 1.2 kilosu dolara satılmıştır.

28 Zehirli Mantarlar Birçok yabani mantar doğadan toplanıp yenebilir ve çoğunun kültür türlerinden daha lezzetli olduğu söylenir. Fakat doğal yetişmiş mantarları toplayan kişi bu konuda uzman olmadığı takdirde zehirlenme ve ölümlerle karşılaşılabilir. Çünkü bazı mantarların çok küçük bir miktarı bile insanı öldürecek kadar zehirlidir. Zehirli mantarları zehirsizlerden ayırmak için genel bir kural yoktur. Yenebilen ve zehirli, mantarlar yan yana yetişebilirler. Bazı yenebilen ve zehirli türler birbirine o kadar benzer ki bunu ancak bir mantarbilimci ayırt edebilir. Zehirli mantarların tadı yenebilen mantarlarınkinden farklı değildir. Etinin rengi, kokusu ve tadı ile bir mantarın zehirli olup olmadığı anlaşılamaz.

29 Ellendiğinde sararan çayır mantarlarından (Agaricus türleri);
Ülkemizde besin maddesi olarak tüketilen mantarlar yanında, tür olarak sayıları 70 civarında olan ve çeşitli toksik madde içeren makromantar bulunmaktadır. Gelişme dönemlerinde bu mantarların bilinçsizce toplanarak yenmesi ile oluşan zehirlenme olayları hemen hemen her yıl görülmektedir. Bu zehirlenmelerin bazıları ucuz atlatılırken, bazıları da üzücü ölümlere yol açmaktadır BİLMEDİĞİNİZ MANTARI YEMEYİNİZ!     Zehirli mantarları kolayca tanımak için pratik ayrım noktaları yoktur. Bu nedenle iyi tanınmayan, yabani, bilinmeyen mantarların yenmemesi gerekir. Önerimiz; Ellendiğinde sararan çayır mantarlarından (Agaricus türleri); DDT, turp kokusunda olan orman mantarlarından (Hebeloma, Inocybe, Cortinarius türleri); Annulusu ve volvası olan Amanita türlerinden kesinlikle uzak durmanızdır

30 Annulusu ve volvası olan Amanita sp

31 Omphalotus olearius (Agaricales/Tricholomataceae
Zehirli bir tür olan bu mantar, yurdumuzda yetişen "Cüce kız, Meşe mantarı, Horoz mantarı" olarak tanınan Cantharellus cibarius ile karıştırılabilir. Fakat bu tür daha yumurta sarısı renkli, üzeri yağlımsı gibi, lamellerinin çatallı ve aralarının birleşmiş olmasıyla ayırt edilir.

32 Bu mantar, yaz başından sonbahar sonlarına kadar bilhassa yapraklı ağaçların kütükleri üzerinde gruplar halinde ortaya çıkar. Özellikle zeytin ağaçları üzerinde bu mantarı görmek mümkündür.     Bu mantar nedeniyle oluşan zehirlenme olaylarında belirtiler, sindirimden sonra 30 dakika ile 3 saat arasında ortaya çıkar. Ağır ve şiddetli mide bulantısı, kusma, ishal ve karın ağrıları tipik belirtilerdir. Bunun yanısıra, terleme, tükürük, gözyaşı ve bronş salgılarında artma, bronkospazm, myosis, görme bulanıklığı, hipotansiyon ve bradikardi gibi belirtiler görülür. Bu mantar, İzmir, Manisa, Bursa, Çanakkale, Balıkesir, Elazığ gibi illerimizde yetişen yaygın bir türdür.

33 Agulu Mantar ile karıştırılabilen
Cantharellus cibarius

34 Lepiota bruneoincarnata (Agaricales/Lepiotaceae)
Yalancı Dede Mantarı Lepiota bruneoincarnata (Agaricales/Lepiotaceae)

35 Tehlikeli ve öldürücü bir mantardır
Tehlikeli ve öldürücü bir mantardır. Halk arasında "dede mantarı" olarak bilinen yenilebilir mantarlar ile karıştırılabilir  Yazın ve sonbaharda, havuz kenarlarında, parklarda, yol kenarlarında, otların arasında, yaprak altlarında bulunur. Genellikle bol yağışlı mevsimlerde çayırlarda görülür. Falloides zehirlenmesi tipine yol açan amatoksinleri ihtiva eder.      Bu mantar nedeniyle oluşan zehirlenme olaylarında belirtiler, 6-24 saat sonra ortaya çıkar. Bu belirtiler, karın ağrıları, bulantı, kusma ve ishal şeklindedir. Zehirlenmede önce kısa bir hafifleme görülür, sonra ağrılar tekrarlar, karaciğer görevini yapamaz hale gelir. Ayrıca böbrekler zayıflar. Sonuçta komadan sonra genellikle ölüm gelir... Şu ana kadar yalnızca Bursa yöresinde görülmüştür.

36 Ölüm Meleği Amanita phalloides (Köygöçüren, Evcikkıran olarak da adlandırılır.)

37 BU MANTARDAN UZAK DURUN
Ülkemizdeki ölümcül zehirlenmelerin neredeyse % 95 inden sorumlu, son derece zehirli ve tehlikeli bir mantardır. Bu mantara yaz başlarında ve sonbahar aylarında ormanlarda çok sık rastlanır. Mantarın içerdiği amanitin maddesi, sindirildikten 8-12 saat sonra ilk belirtilerini gösterir ve karaciğer-böbrek metabolizmasını yok eder. Zehirine karşı henüz bir ilaç geliştirilememiştir. Bu mantarın bir kişiyi öldürmesi için gram tüketilmesi yeterli olmaktadır. BU MANTARDAN UZAK DURUN

38   Bu mantar; 1994 yılı Kasım ayında, İstanbul'da seri zehirlenmelere yol açmış ve 20'den fazla insanımızın ölmesine neden olmuştur.

39 Amanita pachycolea

40

41

42