Sunuyu indir
Sunum yükleniyor. Lütfen bekleyiniz
1
ERİŞKİNLERDE DİKKAT EKSİKLİĞİ/ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU (DEHB)
Doç.Dr. Bedriye Öncü 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
2
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Konuşma planı DEHB (tanım, etiyoloji, sıklık, ve belirtiler) Tanı koyma süreci Ayırıcı tanı DEHB ile birlikte görülen hastalıklar Tedavi 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
3
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Tanım DEHB ; Kronik bir sendrom; dikkati toplama ve sürdürme bozukluğu dürtüsellik aşırı hareketlilik Kalıcı ve sürekli Kişinin bulunduğu gelişim dönemine uymaz 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
4
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
DEHB Çocuk Psikiyatrisi’nin en sık tanı konan hastalığı Tedavinin etkileri: Belirgin düzelme mümkün Tedavi edilmezse pek çok psikiyatrik ve sosyal sorun 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
5
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Yakın zamana dek çocukluk çağının sorunu olarak düşünülmekteydi Psikiyatrik sınıflandırma sistemlerindeki yeri Ölçüt sorunları 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
6
DEHB’nin görülme sıklığı
Çocuklarda DEHB sıklığı %3-10 Erkeklerde daha sık Klinik dışında K/E: 2/1 veya 3/1 (klinikte oran daha yüksek) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
7
Erişkinlerde DEHB görülme sıklığı
Takip çalışmaları DEHB saptanan çocukların %80 inde ergenlik döneminde, %50-70 inde erişkinlikte de belirtilerin devam ettiğini göstermiş. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
8
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
10 ülkede yapılmış bir çalışmada yetişkinlerde DEHB sıklığı: % (ort %3.4) Düşük gelirli ülkelerde sıklık düşük Yüksek gelirli ülkelerde sıklık yüksek . (Fayyad ve ark ) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
9
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Etiyoloji Tam olarak bilinmemektedir. Çok etkenli Her olguda bozukluk farklı nedenlere bağlı olabilir, Aynı olguda farklı nedenler bir arada bulunabilir. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
10
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Etiyoloji Genetik Çevresel 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
11
Etiyoloji: Genetik etkenler
DEHB olan çocukların anne babalarında da DEHB olma riski 2- 8 kat yüksek. Tek yumurta ikizlerinde eş hastalanma oranları çift yumurta ikizlerine göre yüksek. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
12
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Hangi genler? Katekolamin ve serotonin metabolizmasını düzenleyenler En fazla üzerinde durulan dopamin 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
13
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Dopamin D4 reseptor geni (DRD4) Dopamin D5 reseptor geni (DRD5) Dopamin transporter geni (DAT) Dopamin beta-hidroksilaz geni (DBH) Serotonin taşıyıcı geni (5-HTT) Serotonin reseptor 1B geni (HTR1B) Synaptosomal-associated protein 25 gene (SNAP25) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
14
Etiyoloji; Çevresel etkenler
Beyne zarar veren durumlar: İntrauterin rubella ve diğer enfeksiyonlar Gebelikte sigara kullanımı Perinatal ve neonatal hipoksi Doğum travmaları Ensefalit, menenjit Kurşun zehirlenmesi Kafa travması 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
15
Etiyoloji; Çevresel etkenler
Çevresel etmenler sonucu beynin etkilenmesi DEHB belirtilerine neden olabilir. Bu etmenler herkeste DEHB’na yol açmaz. Çevresel ve genetik etmenlerin etkileşimi söz konusu 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
16
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
DEHB’nin Alt Tipleri 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
17
Dikkatsizlik ön planda
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
18
Aşırı hareketlilik ve dürtüsellik ön planda
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
19
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Bileşik tip 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
20
Dikkatsizlik Belirtileri
1.Ayrıntılara dikkat etmekte zorluk çeker, dikkatsizce hatalar yapar. 2. Üzerine aldığı görevlerde, oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır. 3. Doğrudan kendisiyle konuşulduğunda dinlemiyormuş gibi görünür. 4. Ödevleri ya da verilen görevleri bitiremez, verilen plana/yönergeye uyamaz. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
21
Dikkatsizlik Belirtileri
5. Görev ve etkinlikleri düzenlemekte zorlanır. 6. Konsantrasyon gerektiren işleri yapmayı istemez. 7. Üzerine aldığı görev ve etkinlikler için gerekli şeyleri kaybeder (oyuncak, ödev, kalem-kitap). 8. Günlük etkinliklerinde unutkandır. 9. Dikkati dış uyaranlarla kolayca dağılır 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
22
Aşırı hareketlilik belirtileri
1.Uygunsuz durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır (ergen ya da erişkinlerde öznel huzursuzluk hissi olabilir) 2. Elleri ayakları kıpır kıpırdır, oturduğu yerde kıpırdanıp durur. 3. Sakin biçimde boş zaman geçirme etkinliklerine katılma ya da oyun oynamada zorlanır 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
23
Aşırı hareketlilik belirtileri
4. Çok konuşur 5. Sınıfta ya da oturması beklenen durumlarda oturduğu yerden kalkar 6. Sürekli hareket halindedir ya da bir motor tarafından sürülüyormuş gibi davranır. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
24
Dürtüsellik Belirtileri
1. Başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer (konuşma ya da oyunlara burnunu sokar). 2. Sırasını bekleme güçlüğü vardır. 3. Sorulan soru tamamlanmadan önce cevabını verir. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
25
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Belirtiler; 7 yaşından önce başlamıştır Kişinin yaşıtlarına kıyasla daha fazladır Farklı ortamlarda (ev, iş gibi) gözlenir İş hayatı, aile ve arkadaş ilişkilerini etkiler Başka bir bedensel ya da psikiyatrik hastalığa bağlı değildir 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
26
Ergenlik ve Erişkinlikteki DEHB Belirtileri
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
27
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Dikkat Eksikliği 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
28
DEHB belirtilerinin yaşa göre değişimi
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
29
Ergenlerde dikkat eksikliği
Dağınıktır (odası, çantası, dolapları) Ödevlerini, sınavlarını unutur Unutmazsa da pek ödev yapmaz Çabuk sıkılır (ders dinlerken, çalışırken, kitap okurken sıkılır, dersin başında uzun süre kalamaz, bilgisayar oyunlarından sıkılmaz) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
30
Ergenlerde dikkat eksikliği
Eşyalarını kaybeder (kalem, kitap, cüzdan, palto!) Akademik başarısı kapasitesinin altındadır Bazı derslerde bildiği halde başarısız olur (soruyu yanlış anlar, formülü bilir ama yanlış sonuç bulur, ya da sonucu doğru bulduğu halde yanlış seçeneği işaretler, parağraf sorularını tekrar tekrar okur) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
31
Ergenlerde dikkat eksikliği
Yalnızca dikkat eksikliği varsa ilkokulda sorun yaşanmamış olabilir Beklentiler ve ödevler az Derse tek öğretmen giriyor 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
32
Ergenlerde dikkat eksikliği
Orta öğrenimde başarılı olmak için daha uzun süreler konsantre olabilmek ve daha çok dikkat gerekir sorunlar fark edilir. “Biraz daha dikkatli olması lazım” denen çocuklar.. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
33
Erişkinlerde dikkat eksikliği
Yaptığı işe sık sık ara verme ihtiyacı duyar Randevuları veya projelerin son teslim tarihlerini unutur Plan yapmakta ve işlerini düzene koymakta zorlanır 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
34
Erişkinlerde dikkat eksikliği
Projeleri bitiremez Konsantre olamaz Unutkanlığını ve sık eşya kaybettiğini bildiği için kompulsiyon benzeri kompanzasyon mekanizmaları geliştirebilir (cüzdan, telefon, evden çıkarken ocak kontrolü vb.) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
35
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Aşırı Hareketlilik 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
36
DEHB belirtilerinin yaşa göre değişimi
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
37
Ergenlerde aşırı hareketlilik
Ergenlikle çocuklukta görülen aşırı hareketlilik ve koşturma kaybolur ama bu gençler; Huzursuz hisseder Kıpır kıpırdır, genellikle ayaklarını sallar elleri bir şeylerle meşguldür, kalem çevirir Pek çok faaliyete başlar Çok ve hızlı konuşur, bu nedenle sınıfta azar işitirler. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
38
Erişkinlerde aşırı hareketlilik
Uzun süre yerinde kalamama (toplantılar, sinema vb.) Çeşitli bahaneler bularak oturduğu yerden kalkma (su içme, kahve alma vb.) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
39
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Dürtüsellik 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
40
DEHB belirtilerinin yaşa göre değişimi
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
41
Ergenlerde dürtüsellik
Ergenlik dönemi doğası gereği dürtüselliğin arttığı bir dönem. DEHB olan gençlerde dürtüsellik belirtileri daha ağır ve ergenlik daha zor geçebilir. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
42
Ergenlerde dürtüsellik
Çabuk tepki verme, kavga etme Devamsızlık, okulu bırakma Tehlikeli işlere girişme, tehlikeli araba kullanma Erken yaşta alkol ve madde kullanımı Erken yaşta cinsel deneyim 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
43
Erişkinlerde dürtüsellik
Öfke kontrolü sorunları Para hesabını bilememe, gereksiz/dürtüsel harcamalar yapma Evlilik sorunları Sık iş değiştirme Eş değiştirme 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
44
Erişkinlerde görülen diğer özellikler
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
45
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Zamanı ayarlayamamak Pek çok işi aynı anda yürütmeye çalışmak Genel bir düzensizlik, geç kalma ve telaş Sonuçlarını düşünmeden konuşmak Yapacağı işleri ertelemek Üstlenilen iş ya da projeleri yarım bırakma eğilimi 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
46
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Kitap okurken konsantre olamama Hesaplar, raporlar gibi kağıt işlerini bitirmekte zorluk Sıra beklemekte zorluk Uzun süreli ilişkiler kurma güçlüğü Yineleyici depresyonlar (genellikle ergenlik döneminde başlar) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
47
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Karar verme sorunları (ani kararlar verme ya da karar verememe) Maymun iştahlılık Kolayca hayal kırıklığına uğrama Hayal kırıklıklarına tahammül edememe Alkol/madde kullanımı ya da bağımlılığı 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
48
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Gece uykuya dalmakta ve sabah kalkmakta zorluk ( gece kuşu ) Başarısızlık hissi, potansiyeline ulaşamadığını hissetme Tehlikeli araba kullanma, trafik kazaları, aşırı hız yapma 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
49
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Tanı koyarken yalnızca ölçüt sayısı değil kişinin genel gelişimi ve belirtilere bağlı gelişen bozulma dikkate alınmalıdır. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
50
Bozulmanın değerlendirilmesi
Kişinin potansiyeli nedir ve bu potansiyele ne kadar ulaşabilmiştir? DEHB belirtilerine bağlı sorunların düzeyi Dürtüsellik nedeniyle evde, okulda, iş yerinde ve diğer ortamlarda ne kadar sorun yaşıyor? Dikkatsizlik okul ve iş başarısını, günlük yaşamını ne kadar etkiliyor? 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
51
Bozulmanın değerlendirmesi –2-
Var olan işlevselliğini korumak için ne kadar çaba harcıyor? Yaşıtlarıyla aynı başarıyı göstermek için daha çok zaman ve çaba harcıyor mu? 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
52
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Tanının gecikmesi Kişinin kapasitesi ve çabası Ailesinin ve kendisinin beklentisi Devam ettiği okul, çalıştığı iş Dikkatsizlik belirtilerinin şiddeti 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
53
DEHB belirtilerinin olması tanı koymak için yeterli mi?
Pek çok psikiyatrik hastalıkta DEHB’ nda görülen belirtilere benzer belirtiler görülür. Özellikle dikkat sorunları.. Bu nedenle; DEHB tanısı diğer psikiyatrik hastalıklar konusunda deneyimli bir klinisyenin yapacağı değerlendirmeden sonra konmalıdır. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
54
DEHB değerlendirmesi yaptığımız yetişkinler;
genellikle çocuklarında DEHB olan ve kendilerinde de buna benzer belirtilerin olduğunu söyleyerek baş vuranlar gazetelerde ya da katıldıkları toplantılarda bilgi alarak kendilerinde DEHB olduğunu düşünen kişiler ilişki sorunları, depresyon vb. yakınmalarla gelip yaptığımız değerlendirmeler sonucu DEHB düşündüğümüz kişiler 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
55
Ergen ve Yetişkinde DEHB Tanısı
Yetişkinlerde DEHB tanısı için hala bir değerlendirme ölçeği ve tanı ölçütü yok. Tanı anamneze dayalı olarak konuyor. Testlerle tanımızı destekliyoruz. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
56
Tanı koymak için neler yapıyoruz?
İlk görüşme Ölçeklerin doldurulması Ölçeklerin değerlendirildiği ayrıntılı 2. görüşme Nöropsikolojik testler Gerekirse yapılacak tetkikler 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
57
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
İkinci görüşme Prenatal dönemden başlayan ve DEHB için risk etmenlerini ve DEHB belirtilerini sorgulayan ayrıntılı anamnez Prenatal özellikler: Gebelikte ilaç, sigara, hastalık. Anne karnında hareketli mi? Doğum?? Postnatal sorunlar 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
58
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
İkinci görüşme Bebeklik: gazlı, uyku sorunu olan, huysuz ve bakımı zor bebek mi? Gelişim basamakları (yürüme, konuşma, tuvalet eğitimi) Erken çocuklukta dikkat ve hareketlilik öyküsü (oyunları sürdürme, yerinde oturabilme, kreşte öğle uykusu?, susam sokağı vb. izleyebilme) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
59
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
İkinci görüşme Okul öyküsü: Okumayı ne zaman öğrenmiş? Yazısı nasıl? Harf atlama karıştırma var mı? Öğretmenleri neler söyler? Kendiliğinden ödev yapar mı? Başarısı nasıl? Dikkat hataları? Ders dinleyememe? Derste konuşma, dolaşma, yerinde duramama? 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
60
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
İkinci görüşme SBS, OKS, ÖSS.. İşlem hataları, soru kaydırma, paragraf soruları?? Dersin başında kalma süresi.. İş öyküsü İkili ilişkiler.. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
61
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Tanı Yaşamın erken dönemlerinden beri hareketlilik- dürtüsellik Uzun süredir var olan dikkat sorunları DEHB’yi akla getirmeli.. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
62
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Öte yandan.... Dikkati sürdürme sorunları, dikkatsizlik, hareketlilik ve huzursuzluk hali, hızlı konuşma gibi belirtiler ergen ve erişkinlerde görülebilen pek çok psikiyatrik hastalıkta bulunur. DEHB’nin diğer psikiyatrik hastalıklarda ayrılması ve eş tanılar .. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
63
OKS...ÖSS..ALES..TUS ve diğerleri....
Özellikle ergenlik ve genç erişkinlik döneminde akademik beklentilerin artmasıyla birlikte “dikkat eksikliği”, “dikkatsizlik”, “konsantre olamama” gibi yakınmalarla pek çok genç kliniklere geliyor. Hepsi DEHB mi?? 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
64
Ayırıcı tanı ve eştanılar
Duygudurum bozuklukları Depresyon İki uçlu bozukluk Kaygı bozuklukları Zeka gerilikleri Şizofreni Kişilik bozuklukları Yaygın gelişimsel bozukluklar Madde kullanımı 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
65
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Depresyon DEHB ile depresyonu ayırmak zor olabilir Belirtiler karışabilir DEHB olan erişkinlerde sık görülür Genelde hekimin hastada DEHB olabileceğini düşünmediği durumlarda en sık konan tanıdır (dikkatsizlik, irritabilite). 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
66
Depresyon- DEHB ayrımı
Depresyondaki dikkat/ konsantrasyon sorunları ve huzursuzluk hissi sürekli değil Anhedoni, disforik duygudurum ya da irritabilite dönemleriyle sınırlı Vejetatif belirtilerin (uyku-iştah değişiklikleri) varlığı depresyon tanısını güçlendirir. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
67
Depresyon DEHB eştanısı
DEHB’de ergenlikle birlikte depresyon oranları artar. DEHB’nda depresyon sık (%10-30). Ortak biyolojik yatkınlık? Yıllardır süren başarısızlık? 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
68
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
İki Uçlu Bozukluk Manik nöbet belirtileri: enerji artışı, hareketlilik, çok konuşma, dikkatin kolayca dağılması, sinirlilik DEHB’de aynı belirtiler var!!! Ayırmak kolay değil..Kesitsel değerlendirmede ayrım neredeyse imkansız. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
69
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
İki Uçlu Bozukluk Belirtiler manik nöbetle sınırlıysa DEHB tanısı dışlanır. Özellikle çocuklarda ayrım çok güç olabilmektedir. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
70
Anksiyete bozuklukları
Anksiyete belirtileri ve DEHB belirtileri karışabildiği gibi, bildirilen eştanı oranları da oldukça yüksek (%30-50). 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
71
Alkol – madde kötü kullanımı ve bağımlılığı
Eş tanı oranları sık: %10-40 Alkol ve madde kötü kullanımı ve bağımlılığı tedavisi için psikiyatriye başvuran kişiler içinde DEHB olanların oranının yüksek olduğu bildirilmektedir. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
72
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
DEHB Tedavisi 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
73
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Tedavi Etkili bir tedavi için çok boyutlu yaklaşım gerekliyor İlaç tedavisi İlaç dışı tedaviler: Eğitim Psikoterapi 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
74
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
İlaç tedavisi Ana amaç belirtilerin azaltılmasından çok kişinin başına gelebilecek ikincil zararların da azaltılması Ergenler için okul başarısızlığı, sınıf tekrarı, kazalar, arkadaş reddi, disiplin sorunları, antisosyal eylemler, alkol-madde kullanımı/bağımlılığı Erişkinler için işte başarısızlık, maddi sorunlar, aile ve eşle ilgili sorunlar, kazalar, alkol-madde kullanımı/ bağımlılığı 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
75
İlaç Tedavisinin Etkileri
Aşırı hareketlilik: Huzursuzluk ve kıpır kıpırlık azalır. Kişi yerinde durabilmeye başlar. Dikkatsizlik: Dikkat ve konsantrasyon artar. Akademik başarı yükselir. Konuşulanları dinlemeye başladığı için bozuk ilişkiler düzelmeye başlar. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
76
İlaç Tedavisinin Etkileri
Dürtüsellik: Azalır. Daha az acele eder. Başkalarının sözünü daha az keser, konuşmadan önce düşünmeye başlar. Dürtüselliğin azalması da insanlarla ilişkilerin düzelmesine katkıda bulunur. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
77
İlaç Tedavisinin Etkileri
Çabuk sinirlenme: Öfke patlamaları seyrekleşir, şiddeti azalır. Düzensizlik-organize olamama: Organizasyon bozukluğu azalır. İşleri tamamlamak için plan yapmaya başlarlar. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
78
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
İlaç tedavisi Uyarıcılar (psikostimulanlar) en etkili tedavi. Bazı antidepresanlar da tedavide etkili. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
79
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Uyarıcılar Metilfenidat (Ritalin 10 mg tab) Metilfenidat OROS (Concerta 18, 27, 36, 54 mg) Erişkinlerde de en az çocuk ve ergenlerdeki kadar etkin. Metilfenidat kullanımı ve dozları bireysel ihtiyaçlara göre hasta-hekim işbirliğiyle ayarlanmaktadır. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
80
Metilfenidat (Ritalin)
Alındıktan 30 dk içinde etki başlar, 4-5 saat sürer. Uykusuzluk İştahsızlık Taşikardi ve hipertansiyon (daha nadir) Günde 2-3 kez verilebilir. Ritalin kullanımı ve dozları bireysel ihtiyaçlara göre hasta-hekim işbirliğiyle ayarlanır. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
81
Metilfenidat OROS (Concerta)
Metilfenidatın osmotik salınımını sağlar. Gün boyu etkili (12 saat). 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
82
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Psikostimulanlar kontrole tabi Kırmızı reçete Psikiyatristler reçete edebiliyor 18 yaşa kadar geri ödemede 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
83
Atomoksetin (Strattera)
Selektif NRI 10, 18, 25, 40, 60 mg kapsül Erişkinlerde mg/gün Kontrole tabi değil 18 yaşa dek geri ödemede Geri ödeme için heyet raporu Çocuk psikiyatrları reçete edebiliyor 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
84
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Antidepresanlar İmipramin (Tofranil): Ritalin kullanmak istemeyen, yan etkiler nedeniyle kullanamayan ya da yanıt alınamayan kişilerde, DEHB ile birlikte depresyon ve kaygı bozuklukları olanlarda tercih ediliyor Etki 3-4 haftada başlar mg/gün (genelde depresyonda olduğundan daha düşük dozda etkili) Yan etkiler nedeniyle tercih edilmiyor 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
85
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Diğer tedaviler Klonidin, karbamazepin, venlafaksin, reboksetin, buspiron, bupropion vb. üzerinde çalışmalar yapılıyor. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
86
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Eğitim DEHB olan pek çok erişkin okul, iş yeri, arkadaşlar ve aileyle yıllardır yaşadıkları sorunlar nedeniyle kendilerini yetersiz ve başarısız hissederler. Bu durumun değişmeyeceğine inanırlar. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
87
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Eğitim Yıllardır yaşamı zorlaştıran ve artık kişiliğin bir parçası olarak kabul edilen özelliklerin değişebileceğini öğrenmek kişideki suçluluk ve yetersizlik duygularını azaltır. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
88
DEHB’nun olumlu yönleri
DEHB olan kişiler; - enerjik - yeni çözümler bulan, yeni fikirler üreten - öfkesi uzun sürmeyen - konuşkan - yaratıcı - eğlenceli - coşkulu ve heveslidirler. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
89
Pratisyen Hekim ve DEHB
Tanı Tedaviye yönlendirme Tedaviye uyum Tedaviyle ilgili yanlış inanışların giderilmesi 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
90
DEHB’li olgulara nasıl destek olunabilir?
Eğitim (hasta, aile, öğretmen) Doğru kaynaklara yönlendirme Okullarda (ilköğretimde) uygulamalar SBS, LGS ve LYS uygulamaları Bazı üniversitelerdeki uygulamalar 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
91
DEHB gerçekten bu kadar sık mı?
Dünyada yapılmış sıklık çalışmasına göre ülkemizde tanısı konmuş DEHB’li olgu sayısı yetersiz Ayırıcı tanı – eştanılar nedeniyle özellikle yetişkinlerde dikkatli değerlendirme gerekir Sadece belirtilere bakılarak konacak tanı yanlış olacaktır 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
92
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
93
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Olgu Örnekleri 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
94
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
2007 C.G. 45 yaşında, erkek, üniversite terk, evli Kendi iş yerinde takı tasarlıyor ve satıyor Tesadüfen DEHB belirtilerini öğrenmiş ve kendisinde de benzer belirtiler olduğunu düşünerek gelmiş. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
95
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Yakınma “4 fakülteye girdim, hiç birini bitiremedim.” “İstediğim gibi çalışamıyorum, 30dk bir işle uğraşınca sıkılıp bırakıyorum.” “Dalıp gidiyorum.” “Bütün işleri son anda yapıyorum.” 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
96
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
“Çok unutkanım. Banka kartlarını makinede unutup gittiğim olur.” “Olur olmaz yerlerde aklımdan geçeni söylüyorum.” “Huzursuz hissediyorum.” “Yaşamda istediğim yere gelemedim.” 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
97
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Bu yakınmalarla gelen hastada DEHB olabileceği düşünülerek değerlendirmeye alındı. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
98
Doğum ve Gelişim Öyküsü
2 erkek kardeşin küçüğü İstenen ve beklenen bir bebek Prenatal, natal, postnatal bir özellik yok. 9 aylık yürümüş, konuşma ve tuvalet eğitimi gibi gelişim basamakları vaktinde Bebeklik ve çocuklukta çok hareketli 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
99
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Daha emeklerken kapı açık kalsa üst katlarda bulurlarmış Kendi kendine evden çıkar bakkala gidermiş Oyunlarda yetenekli fakat çabuk sıkılırmış Sakarmış, her tarafı yara bere içinde dolaşırmış 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
100
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Okul Öyküsü Okumayı ilk öğrenenlerden Sınıfta sırasında oturmakta zorlanır, ders dinleyemezmiş, bu durum hep sürmüş Çok konuştuğu için dayak yediğini hatırlıyor Okuduğunu hemen anlasa da başarısı vasat 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
101
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
İlkokul dönemiyle ilgili başka bilgi veremiyor Ortaokulda özel bir koleje girmiş Okulda zorlanmış Ders dinlemez, istese de dinleyemez bu nedenle de derslerle ilgilenmezmiş Ödevlerini yapmaz, yaparsa da son ana bırakırmış 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
102
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Okul için gerekli defter, kitap vb. araç gereçleri unuturmuş. Gözlük, ayakkabı gibi eşyalarını da kaybettiğini hatırlıyor Okuldan eve sürekli şikayet gelirmiş ders düzenini bozma, derste konuşma, okuldan kaçma, ortaokulda kütüphane kolundan para çalmış 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
103
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Tarih, sosyal gibi sözel derslerde daha başarısızmış, hep bu derslerden kalırmış Sayısal dersleri öğrendiyse yapabilirmiş Biraz daha büyüdüğünde okulu yerine kahveye gitmeye başlamış, okul sorunları nedeniyle ailesiyle de arası bozulmuş “Ben onlardan iyice kopmuştum, aramız kötüydü.” 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
104
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Lisede okulla ilgisi iyice azalmış Lise 1 ve 2’de sınıfta kalmış 60 gün devamsızlık yapmış “Dersler bitmek bilmezdi” diyor. Lise 3’te okul değiştirip daha kolay bir okula geçmiş, doğrudan geçmiş Futbolla ilgilenmeye başlamış 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
105
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Üniversite öyküsü Siyasal Bilgiler Fakültesi’ni kazanmış, 3 yıl sonra bırakmış Turizm Bölümü’ne girmiş, 1 yıl sonra bırakmış DTCF’nde 1 yıl okumuş Güzel sanatları birincilikle kazanmış, bitirememiş 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
106
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Üniversite yılları boyunca profesyonel futbolcuymuş, devam ettirememiş Okulu bırakıp turistik bir merkezde bar açmış, kısa süre sonra kapatmış 5 kez farklı işler kurmuş, devam edememiş Kitap, gazete okuyamaz Sıra bekleyemezmiş 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
107
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
15 yıl önce evlenmiş Evliliğinin eşi sayesinde devam ettiğini söylüyor Halen işini devam ettirmek konusunda da eşinin çok destek olduğunu, o olmasa şimdiki işini de bırakmış olacağını söylüyor 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
108
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Sigara 1 paket/gün (25 yıldır) Alkol kötüye kullanımı; akşamları alkol alıyor. Önceleri gündüz de alkol kullandığı olmuş. Madde kullanım öyküsü yok. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
109
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Özgeçmişte başka önemli hastalık, kaza, ameliyat öyküsü yok. Ailede psikiyatrik hastalık öyküsü yok Anne ve dayısında da DEHB belirtileri olduğunu söylüyor. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
110
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Görüşmede kolayca iletişim kurulabilen hastanın söylenenleri sonuna kadar dinleyememesi, söz kesmesi, uflayıp puflayarak yerinde kıpırdanması ve aceleciği dikkat çekiyordu. Bunun dışında belirgin psikopatoloji saptamadı. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
111
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Nöropsikolojik değerlendirmede dikkat ve konsantrasyon sorunları belirgin 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
112
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Erişkin DEHB (bileşik tip) tanısı kondu Metilfenidat 3x10 mg başlandı Bileğini burktuğu öğrenilen hasta “eskiden olsa yatak istirahati yapamazdım, mutlaka kalkardım, şimdi yapabiliyorum” dedi Gazete ve kitap okuyabilmeye başladığını ifade etti 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
113
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Hasta kendi isteğiyle önce alkolü, sonra sigarayı bıraktı İsteklerini erteleyebilmeye başladı İşlerinin başında daha uzun süreler kalabiliyordu Eskiden pek çok işine başlayıp, sıkılıp yarım bırakırken artık işlerini tamamlayabildiği öğrenildi 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
114
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Son görüşmede; Aftan yararlanıp üniversite dönmeyi planlıyor 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
115
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Ailede muhtemel DEHB Aşırıhareketlilik ve dikkatsizlik küçük yaşlardan beri işlevselliği olumsuz yönde etkileyecek düzeyde Çok zeki olmasına rağmen hep başarısız DEHB’nin erişkinlerde de ne kadar işlev bozucu olabileceğini ve etkin tedaviyle bunun düzeltilebileceğini gösteriyor. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
116
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Olgu 2 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
117
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
2007 T.H. 16 yaşında, erkek Anadolu Lisesi 3. sınıf öğrencisi Bekar, ailesiyle yaşıyor 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
118
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Yakınmaları “Ders çalışamıyorum” “Dikkatimi toplayamıyorum” Bu yakınmalarla gittiği doktor DEHB düşünerek değerlendirme için göndermiş. Değerlendirmeye DEHB hakkında bilgi edinerek gelmesi önerildi. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
119
Doğum ve Gelişim Öyküsü
4 kardeşin en küçüğü, istenen ve beklenen bir bebek. Gebeliğin 7. ayında annenin etiyolojisi bilinmeyen bir dehidratasyon öyküsü. Hastanede NVD. Doğum zor ve gecikmiş. Gazlı, bakımı zor bir bebek. Gelişim basamakları zamanında. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
120
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Yaramaz ve hareketli bir çocuk: Koltuklara, dolaplara tırmanır Oyuncaklarını kırar Kreşte öğlen uyku saatlerinde uyuyamaz, diğer çocukları uyandırırmış . Ana sınıfında faaliyetleri sıkılıp yarım bıraktığı söylenirmiş. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
121
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Oyunlar ve çocuk programlarından sıkılmazmış İlkokula başladığında okumayı hemen öğrenmiş Yazısı okunaksızmış, yazmayı sevmezmiş (halen bu sorun sürüyor) Sınıfta belirgin yakınma yok 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
122
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Dersi derste dinleyip öğrenir, ödev hiç yapmaz Hiç çalışmadan ve dershaneye gitmeden OKS’de Anadolu Lisesi’ni kazanmış. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
123
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Birkaç yıldır okuldan gelir gelmez bilgisayar başına geçiyor, bütün gün bilgisayar oynuyor. ÖSS yaklaştığı için artık ders çalışmayı istiyor ama çalışamıyor, deneme sınavlarında dikkatsizlikten puan kaybediyor. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
124
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Görüşmede dikkat çeken hareketlilik, dürtüsellik ya da dikkatsizlik saptanmadı. Zihinsel gelişiminin yaşıtlarının ilerisinde olabileceği düşünüldü. Ruhsal durum muayenesinde dikkat çeken başka sorun saptanmadı. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
125
Nöropsikolojik Değerlendirme
Kendini değerlendirme ölçeklerini doldururken çok sıkılan hasta bazı testlerde (WKET) yönerge verilmeden testin nasıl yapılacağını anlamış. Dürtüsellik ve dikkat sorunları testlerde belirgin 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
126
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
DEHB bileşik tip, şu an dikkatsizlik belirtileri ön planda Metilfenidat başlandı. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
127
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Tedavi sonrası: Okulda hayatında ilk kez düzgün not tuttu. Deneme sınavlarında matematik netleri 2 kat arttı. Halen Metilfenidat kullanıyor. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
128
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Bu olguya aile yapılandırılmış bir ortam sunmuş ve muhtemelen de 1. olguya göre (aile öyküsü olmadığından) daha tutarlı davranmıştır. Ailenin eğitimle ilgili beklentileri yüksektir ve gittiği okullarda da beklentiler benzerdir. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
129
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Kapasiteli olduğu için okulda başarılı olan (çalışmadan Anadolu Lisesi’ni kazanan) olgumuz, belli bir düzeyden sonra dikkat sorunları nedeniyle işlevselliğin etkilenebileceğini göstermektedir. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
130
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Olgu 3 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
131
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
I.D. 18 yaşında, kadın Üniversite 1.sınıf öğrencisi Bekar, ailesiyle yaşıyor 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
132
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Üniversitede tekrar tekrar sınava girmesine rağmen TOEFL sınavını veremediği için başvurdu. Bu sınavı veremezse müfredat gereği 2. sınıfta gitmesi gereken Amerikan üniversitesine gidemeyecekti. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
133
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Dikkatsizlik dışında başka yakınma yok Unutkanlıklar (ödev, spor ayakkabı, hırka unutma) Ders dinlememe, derste konuşma Dikkatsizlik hataları nedeniyle sınavlardan düşük notlar alma Uzun süreli sınavlarda süre dolmadan çıkma 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
134
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Özel bir kolejde okuduğu ve anlayışlı öğretmenleri olduğu için ilk ve orta öğrenimde hiç zorlanmamış. ÖSS’de dikkat hataları yapmış, fakat puanı özel üniversite için yeterliymiş. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
135
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
DEHB dikkatsiz tip düşünülen hastaya metilfenidat başlandı. Girdiği ilk TOEFL sınavını geçti. Tedavi uyumu düşük, üniversitede düzenli ilaç kullanmadı. Okul değiştirdiği öğrenildi. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
136
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010
Bu olgu; dikkat eksikliğinin ön planda olduğu durumlarda beklentiler düşük, kişinin kapasitesinin yüksekse, lise hatta üniversiteye dek sorun yaşanmayabileceğini gösteriyor. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
137
İlginize teşekkür ederim...
15. Pratisyen Hekimlik Kongresi Ekim 2010
Benzer bir sunumlar
