TOPUKLU YÖNTEMLER.

... konulu sunumlar: "TOPUKLU YÖNTEMLER."— Sunum transkripti:

1 TOPUKLU YÖNTEMLER

2 TOPUKLU YÖNTEMLER Yöntemin özellikleri;
Topuklu üretim yöntemlerinde temel prensip, panoyu galeriler yardımıyla kare veya dikdörtgen şeklinde topuklara ayırarak, bunları birbirleri ardından dönümlü olarak kazanmaktır. Bu yöntemlerde, oda genişlikleri (yani topuk oluşturmak için açılan galeriler) topuk genişliklerine göre çok daha küçüktür. Genel olarak 2 ile 10 m arasında damar kalınlığına sahip yataklarda uygulanır. Ancak daha kalın cevher yataklarında da uygulama olanağı bulabilir. Her türlü damar eğiminde (yatay, meyilli, dik) çeşitli varyasyonları ile uygulanabilir. Yatay yataklarda topuklar yan yana, dik yataklarda ise üst üste yer alır. Topuklu yöntemler genel olarak geri dönümlü ve göçertmeli olarak uygulanır, fakat özel hallerde dolgulu olarak da karşılaşmak mümkündür.

3 TOPUKLU YÖNTEMLER Damar kalınlığı 3 m ye kadar olan yataklarda üretim , topukların birbiri arkasından göçertmeli ve geri dönümlü olarak kazanılmasıyla yapılmakta, Daha kalın ve fazla sağlam olmayan yataklarda ise panolar yatay dilimlere ve yanyana topuklara ayrılmaktadır. Yatak dik, kalın, sağlam veya orta sağlamlıkta ise topuklar yanyana değil, üstüste oluşturulmaktadır.bu durumdayatay galeriler damar doğrultusu yönünde açılır ve ara katlar oluşturulur. Ara katlar arası mesafe genellikle m arasında değişir.

4 Topuklu üretim yöntemleri
Göçertmeli topuklu ayak Dolgulu topuklu ayak Çapraz topuklu ayak Travers ayak Karatumba yöntemi Arakatlı göçertme yöntemi olarak sayılabilir.

5 1. Göçertmeli Topuklu Ayak
Bu yöntem, önceleri, kömür madenciliğinde yaygın olarak uygulanmaktaydı. Topuklar m genişliğinde seçilerek, geri dönümlü ve göçertmeli olarak bir biri arkasından kazanılır. Topuklar, ayrı bölümler halinde de üretilmektedir, ancak bir bölüm üretildikten sonra diğer bölümde çalışmaya başlamadan, açılan boşluk tavanının göçertilmesi şeklinde uygulanmaktadır. Bu tarzdaki topuklu ayak, yatay, eğim alçalma yönünde ve diyagonal olarak uygulanabilir.

6 1. Göçertmeli Topuklu Ayak
Yatay yöndeki göçertmeli topuklu ayak 4-10 m kalınlığında yatık ve eğimli damarlarda uygulanır. Dilim genişliği kalın damarlarda 7-8 m, daha ince damarlarda ise m olarak seçilir.

7 1. Göçertmeli Topuklu Ayak
Eğim alçalma yönündeki göçertmeli topuklu ayakta topuklar sırasıyla yukarıdan aşağıya doğru kazanılır. Topuk galerileri eğim yönünde açılır. Bu yöntemde iki yönlü üretim yapmak kolaydır.

8 2. Dolgulu Topuklu Ayak Cevheri kazanılan topuğun tavanının göçmesi için tahkimat sökülür. Tahkimat söküldüğü halde tavan göçmemiş ise, diğer topuğun kazanılmasına başlanamaz, zira ana tavan tabakası ağırlığını göçük üzerine veremediği için (askıda kaldığı için) oluşan büyük ek gerilmeler kazı boşluğunun emniyetini tehlikeye sokar. Tavan taşlarının özellikleri göçmeye müsait değilse, böyle hallerde dolgulu yöntemin uygulanması daha uygundur. Kazı işlemi yapıldıkça dolgu işlemi de hemen arkasından gelmektedir. Dolgu yapılırken alt galeriyi iyi kapatmak gerekmektedir. Topuklardan kazanılan cevher ara galerilerden başyukarılara oradan da ana nakliye galerisine taşınır. Dolgulu yöntem, prensip olarak göçertmeli yöntemin aynısıdır. Bu yöntem kalın yataklarda dilimler halinde aşağıdan yukarıya doğru da uygulanabilir. Hazırlık safhasının uzun, üretim kaybının fazla ve ocak yangın tehlikesi ile üretim miktarının az olması yöntemin dezavantajlarıdır.

9 3. Çapraz Topuklu Ayak Orta kalınlıkta ve dik eğime sahip yataklarda uygulanmaktadır. Bu yöntemde ayak nakliyesini kolaylaştırmak için topuk galerileri, eğimli olarak ana nakliye galerisi ile 45o’lik açı meydana getirecek şekilde m aralıklarla açılır. Galeri genişliği m arasında seçilmekte ve bu galerilerle m2’lik topuklar oluşturulmaktadır. Ayakta klasik olarak delme-patlatma yoluyla üretilen kömür-cevher, yüklemeye gerek kalmadan eğimli yoldan kayarak kendiliğinden ana nakliye galerisine iner ve buradan nakledilir.

10 4.Travers Ayak Kalın kömür ve cevher yataklarında çok uygulanan yöntemlerden biridir. Bu yöntem hem dar kazı arınlı yöntemler içerisinde, hem de topuklu yöntemler içerisinde yer alır. Bu yöntemin uygulanabilme koşulları cevher yatağının kalın olması ve cevherin sağlam bir yapı arz etmemesidir. Yantaş özellikleri fazla önemli değildir. Travers ayak, yukarı ve aşağıya doğru iki yönde uygulanır.(2-4m dilimler) Hazırlık 20-30m aralıklarla oluşturulan katlardan sonra her dilim için damar içinde damar doğrultusu yönünde galeriler açılır. Kazı ise bu galeriye dik olarak 5-15m2 kesitli galeriler şeklinde yapılır.

11 4.1.Yukarı Doğru Uygulanan Travers Ayak
Dilimler travers ayakta aşağıdan yukarıya veya yukarıdan aşağıya doğru kazanılırlar. Birinci durumda mutlaka dolgulu yötem uygulanmalıdır. İkinci durumda ise hem dolgulu hem de göçertmeli olarak uygulama olanağı vardır. En çok yaygın olanı yukarıya doğru uygulanan dolgulu travers ayaktır.

12 4.2.Aşağı Doğru Uygulanan Travers Ayak Dilimlerin yukarıdan aşağıya doğru kazanılması halinde travers ayak dolgulu veya göçertmeli olarak uygulanabilir. Bu uygulama halinde kazanılan cevherin dolguya karışması ve ocak yangını tehlikesi önlenmiş olur. Buna karşın cevher kaybı fazla olmakta ve her dilimde üretim yapıldığı sırada tabana tel örgü döşenmesi gerekir (Bir sonraki dilime yapay tavan oluşması için).

13

14 Travers ayağın faydalı ve sakıncalı yönleri
Faydalı yönleri; Üretim kayıpları azdır. (cevher kazanımı %98) Seyrelme az İşlemler basit ve emniyetlidir. Yatak şartlarına kolay uyum sağlar., Terk edilen ocakların tekrar üretime alınması kolaydır. Sakıncalı yönleri; Havalandırma zor, yangın tehlikesi yüksek. Ağaç tüketimi yüksek Çok sayıda hazırlık galerisi gerektirir. Ayak boyları kısa Mekanizasyon zor Kazı randımanı düşük ve pahalı

15 5.Karatumba Yöntemi Dik eğimli kalın kömür damarlarının kazanılmasında nadir olarak uygulanan bir yöntemdir. Bu yöntemde üretim randımanı düşük, kömür kaybı ve ağaç sarfiyatı yüksektir. Emniyet açısından da tercih edilebilir bir üretim yöntemi değildir.

16 Kara Tumba Yöntemi

17 Kömür damarı içinde; Birbirine paralel ve 45º eğimde Ana meyil başyukarıları açılır. Daha sonra bu bayukarılara dik Olarak 6 m aralıklarla 20-22m Uzunluğunda kazıbaşyukarıları açılır İki başyukarı arasındaki 3,5 m kalınlığındaki kömür geri dönümlü olarak kazanılır.(%70-80)

18

19 6. ARAKATLI GÖÇERTME YÖNTEMİ (Sub-level Caving )
Arakatlı göçertme yöntemi; Masif yatakların ve orta kalınlıktaki dik damarların kazanılmasında uygulanan bir yöntemdir. Kalın ve yatay damarlarda da bu yöntemle çalışmak mümkündür. Örtü tabakası ve tavan taşının kolay göçmesi tercih edilir. Cevher kaybı ve seyrelmesi fazladır.

20 6. ARAKATLI GÖÇERTME YÖNTEMİ Hazırlık Safhası
Önce bir ana nakliyat galerisi açılır. Buradan en üst arakat galerisine kadar giden başyukarılar çıkılır. Başyukarılardan tavan ve taban taşı içinde arakat düzeyinde olmak üzere damar doğrultusunda yollar açılır. Arakatlar belirli aralıklarla, tüm yatağı kapsayacak şekilde açılan galeri şebekesinden oluşur. Bacalar ince damarlarda doğrultuya paralel, kalın damarlarda ise doğrultuya dik yönde açılmaktadır. Başyukarılar, cevher nakliyesi, hava dönüş yolu, malzeme taşıma yolu olarak kullanılır.

21 6. ARAKATLI GÖÇERTME YÖNTEMİ
LHD sistemlerinde (yükleyici ile nakliye) ağır iş makinalarının ulaşımını sağlamak için, katlar arasında maksimum % 20 eğimli rampalar açılır (helezon yollar). Arakatlar arasındaki mesafe m arasında değişir, delme sistemine ve cevherin yapısına bağlıdır.

22 6. ARAKATLI GÖÇERTME YÖNTEMİ
Arakatlı göçertme yöntemi (ince damarda uygulama) Arakatlı göçertme yöntemi (orta kalınlıktaki damarda uygulama)

23 Arakatlı Göçertme Yöntemi (kalın damarda uygulama)

24

25

26 6. ARAKATLI GÖÇERTME YÖNTEMİ - Üretim
Hazırlık bittikten sonra ön kesme ile başlayıp bacaların ön kısmında bir boşluk açılır. Sonra bacalardan yelpaze şeklinde delikler delinerek ateşleme yapılır. Ateşlemeden sonra cevher nakledilir ve tavan göçertilir. Seyrelme fazla olduğu için cevher çekme işlemi iyi kontrol edilmelidir.

27 Çalışma parametreleri
Damar doğrultusu boyunca aralıkarla katlar oluşturulur Ana kat galerilerinin ve üretim bacalarının boyutları: 3-6 m, Yüksekliği ekipman boyutlarına bağlı olarak 2,7-4 m Arakatlar arasındaki düşey mesafe: 9-14 ( delik çapı 50-75mm) 20-32m( delik çapı mm) Patlatma galerileri arasındaki mesafe (yatay) 7,5-11 den 23m ye kadar (Merkezden merkeze) Yelpaze deliklerin eğimleri: düşey – 70-80°, endış delikler 70-85º. Deliler arası 1,2-1,8 m

28 6. ARAKATLI GÖÇERTME YÖNTEMİ

29 6. ARAKATLI GÖÇERTME YÖNTEMİ

30 Cevher; orta derecede sağlam veya delme patlatma ile kazılabilecek sağlamlıkta
Yankayaç; zayıf –orta derecede sağlam, kırıklı, ve çatlaklı ve göçebilir Cevher yatak şekli; tabular veya masif Damar eğimi; dik dalan veya yatay Damar boyutları; >6m Cevher tenörü; orta Derinlik; 1,5km ye kadar Kömür madenciliğinde sınırlı, metalik cevherlerin veya diğer metal dışı cevherlerin üretiminde yaygın olarak kullanılan yöntemdir.demir, bakır, kurşun, çinko, altın....

31 b) Kalın cevher damarlarında doğrultuya dik üretim ile daha az cevher kaybı
c) İnce cevher damarlarında doğrultuya paralel üretim ile daha fazla cevher kaybı

32 Arakatlı göçertme yönteminin avantajları
Uygulama alanı çok geniştir. Modern delme ve yükleme araçları kullanıldığı için üretim kapasitesi çok yüksektir. Yöntem mekanizasyona elverişlidir ve insan gücü gereksinimi azdır. Tahkimat malzemesi gereksinimi azdır. Emniyeti yüksektir. Birim hazırlık maliyeti düşüktür.

33 Dezavantajları Cevher alma randımanı düşük, seyrelme oranı yüksektir.
Selektif cevher üretimi zordur. Arakat bacalarına tali havalandırma gerekir. Hazırlık sistemi karışıktır ve başka bir yönteme geçmek zordur.

34 Arakatlı göçertme yöntemi