EBSO-KMO işbirliği ile PATLAMADAN KORUNMA DÖKÜMANI TANITIM SEMİNERİ 4 ARALIK 2014 HAZIRLAYAN Feridun ÖZTÜRK Kimya Mühendisi İş Güvenliği Uzmanı feridunozturk@yahoo.com.

... konulu sunumlar: "EBSO-KMO işbirliği ile PATLAMADAN KORUNMA DÖKÜMANI TANITIM SEMİNERİ 4 ARALIK 2014 HAZIRLAYAN Feridun ÖZTÜRK Kimya Mühendisi İş Güvenliği Uzmanı feridunozturk@yahoo.com."— Sunum transkripti:

1 EBSO-KMO işbirliği ile PATLAMADAN KORUNMA DÖKÜMANI TANITIM SEMİNERİ 4 ARALIK HAZIRLAYAN Feridun ÖZTÜRK Kimya Mühendisi İş Güvenliği Uzmanı

2 KONU BAŞLIKLARI SLAYT 5 GİRİŞ 10 AMAÇ 11 KAPSAM VE DAYANAK 12
PATLAMADAN KORUNMA DÖKÜMANI İLE İLGİLİ MEVZUAT VE STANDARDLAR 12 YANMA, YANGIN, PATLAMA VE ATEX PATLAMALARI 40 TS EN :2009 STANDARDININ TANIMLAMALARI 63 PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI İÇİN İZLENECEK YOL 73 BÖLGE SINIFLANDIRMASI İÇİN HESAPLAMALAR 99 TEHLİKELİ ALAN SINIFLANDIRMASIYLA İLGİLİ ÖRNEKLER 119 TS EN YANICI TOZ ATMOSFERLER 126 PATLAMAYA KARŞI KORUNMUŞ (EXPROOF) EKİPMANLARIN ETİKETLERİ 127 PATLAYICI ORTAM RİSKLERİNDEN KORUNMAK İÇİN ASGARİ GEREKLER 130 SONUÇ: 131 EKLER 132

3 GİRİŞ

4 GİRİŞ

5 GİRİŞ GİRİŞ: İşyerlerinde; yanıcı kimyasal maddelerin gaz, buhar, sis ve tozlarının atmosferik şartlar altında hava ile oluşturduğu ve herhangi bir tutuşturucu kaynakla temasında hızlı yanması olayına ATEX patlamaları denir.

6 GİRİŞ ATEX patlamaları çalışanlar ve işyeri güvenliği açısından önemli tehlike kaynağı oluşturmaktadır. Kimyasal gaz ve toz patlamaları sonucunda can ve mal kayıpları meydana gelmekte, çalışanlar ve işverenler önemli zararlar görmektedir.

7 GİRİŞ tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik kapsamında (10.madde) işverenler tarafından patlamadan korunma dokümanı hazırlanması gerekmektedir.

8 GİRİŞ Patlayıcı ortam oluşabilecek tüm yerlerde ekipman ve koruyucu sistemlerin uygun kategorilere göre seçilmesi, 30 Aralık 2006 Tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan; Muhtemel patlayıcı ortamda kullanılan teçhizat ve koruyucu sistemler ile ilgili yönetmeliğ‘e uygun olmalıdır.

9 GİRİŞ Patlamayı önleme ve patlamadan korunma amacıyla, işyerinde yapılan işlemlerin doğasına uygun teknik ve organizasyona yönelik tüm önlemlerin işverenler tarafından alınması, patlayıcı ortamların ve muhtemel patlamanın değerlendirilmesi ve “Patlamadan Korunma Dokümanı” olarak isimlendirilen belgelenin hazırlanması zorunludur.

10 AMAÇ AMAÇ: İşyerinde oluşabilecek patlayıcı atmosferlerin tehlikelerinden çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak.

11 KAPSAM VE DAYANAK KAPSAM VE DAYANAK: 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na dayanılarak çıkarılan Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmeliğin; 2 nci maddesinde belirlenen kapsamda, 6 ncı maddesinde işverene verilen yükümlülük çerçevesinde,10 uncu maddesinde istenilen hususlardır

12 PATLAMADAN KORUNMA DÖKÜMANI İLE İLGİLİ MEVZUAT VE STANDARDLAR
30 Haziran2012 Tarih ve Sayılı resmi gazetede yayımlanan 6331 sayılı İş sağlığı ve güvenliği kanunu 30 Nisan 2013 Tarihinde ve Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Çalışanların patlayıcı ortamların tehlikelerinden korunması hakkında yönetmelik 99/92/EC “işyeri güvencesi ve işçi sağlığı”ile ilgili Avrupa Birliği direktifi, ATEX 137 30 Aralık 2006 Tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan; Muhtemel patlayıcı ortamda kullanılan teçhizat ve koruyucu sistemler ile ilgili yönetmelik 94/9/EC “korumalı aletlerin imalatı” ile ilgili Avrupa Birliği direktifi, ATEX 100a TS EN :2009 patlayıcı ortamlar- bölüm 10-1: tehlikeli bölgelerin sınıflandırılması-patlayıcı gaz atmosferler TS EN patlayıcı ortamlar- bölüm 10-2: tehlikeli bölgelerin sınıflandırılması-yanıcı toz atmosferler

13 6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU, MADDE-30
İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çeşitli yönetmelikler Aşağıdaki konular ile bunlara ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça çıkarılacak yönetmeliklerle düzenlenir: …………………………………………………………………………………………………………………………

14 ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK, MADDE-1: AMAÇ
(1) Bu Yönetmeliğin amacı, çalışanları sağlık ve güvenlik yönünden işyerlerinde oluşabilecek patlayıcı ortamların tehlikelerinden korumak için alınması gereken önlemlere ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.

15 (2) Kapsam dışı olanlar sıralanmıştır
ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK, MADDE-2: KAPSAM Madde-2 (1) Bu Yönetmelik, 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamına giren ve patlayıcı ortam oluşma ihtimali bulunan işyerlerinde uygulanır. (2) Kapsam dışı olanlar sıralanmıştır (2) Ancak; a) Hastalara tıbbi tedavi uygulamak için ayrılan yerler ve tıbbi tedavi uygulanması, b) 1/4/2011 tarihli ve sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Gaz Yakan Cihazlara Dair Yönetmelik (2009/142/AT) kapsamında yer alan cihazların kullanılması, c) Patlayıcı maddelerin ve kimyasal olarak kararsız halde bulunan maddelerin üretilmesi, işlemlerden geçmesi, kullanımı, depolanması ve nakledilmesi, ç) Sondaj yöntemiyle maden çıkarma işleri ile yeraltı ve yerüstü maden çıkarma işleri, d) Patlayıcı ortam oluşabilecek yerlerde kullanılan her türlü taşıma aracı hariç, uluslararası antlaşmaların ilgili hükümlerinin uygulandığı kara, hava ve su yolu taşıma araçlarının kullanılması, bu Yönetmelik kapsamı dışındadır.

16 MADDE 5 – Patlamaların önlenmesi ve patlamadan korunma
ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK, İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ MADDE 5 – Patlamaların önlenmesi ve patlamadan korunma MADDE 6 – Patlama riskinin değerlendirilmesi a) Patlayıcı ortam oluşma ihtimali ve bu ortamın kalıcılığı, b) Statik elektrik de dâhil tutuşturucu kaynakların bulunma, aktif ve etkili hale gelme ihtimalleri, c) İşyerinde bulunan tesis, kullanılan maddeler, prosesler ile bunların muhtemel karşılıklı etkileşimleri, ç) Olabilecek patlama etkisinin büyüklüğü

17 MADDE 7 – İşyerinin güvenli hale getirilmesi
ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK, MADDE-1: AMAÇ ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK, İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ MADDE 7 – İşyerinin güvenli hale getirilmesi MADDE 8 – Koordinasyon görevi MADDE 9 – Patlayıcı ortam oluşabilecek yerlerin sınıflandırılması

18 ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK, MADDE-1: AMAÇ
ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK, İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ, MADDE 10 – Patlamadan korunma dokümanı Madde 10 (1) İşveren, 6 ncı maddede belirtilen yükümlülüğünü yerine getirirken, ikinci fıkrada belirtilen hususların yer aldığı Patlamadan Korunma Dokümanını hazırlar.

19 (2) Patlamadan Korunma Dokümanında;
ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK, MADDE-1: AMAÇ ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK, İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ, MADDE 10 – Patlamadan korunma dokümanı Madde 10 (2) Patlamadan Korunma Dokümanında; a) Patlama riskinin belirlendiği ve değerlendirildiği hususu, b) Bu Yönetmelikte belirlenen yükümlülüklerin yerine getirilmesi için alınacak önlemler, c) İşyerinde Ek-1’e göre sınıflandırılmış yerler, ç) Ek-2 ve Ek-3’te verilen asgari gereklerin uygulanacağı yerler, d) Çalışma yerleri ve uyarı cihazları da dahil olmak üzere iş ekipmanının tasarımı, işletilmesi, kontrolü ve bakımının güvenlik kurallarına uygun olarak sağlandığı, e) İşyerinde kullanılan tüm ekipmanın 25/4/2013 tarihli ve sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğine uygunluğu, yazılı olarak yer alır.

20 ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK, MADDE-1: AMAÇ
ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK, İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ, MADDE 10 – Patlamadan korunma dokümanı Madde 10 (3) Patlamadan korunma dokümanı, işin başlamasından önce hazırlanır ve işyerinde, iş ekipmanında veya iş organizasyonunda önemli değişiklik, genişleme veya tadilat yapıldığı hallerde yeniden gözden geçirilerek güncellenir.

21 ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK, MADDE-1: AMAÇ
ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK, İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ, MADDE 10 – Patlamadan korunma dokümanı Madde 10 (4) İşveren, yürürlükteki mevzuata göre hazırladığı patlama riskini de içeren risk değerlendirmesini, dokümanları ve benzeri diğer raporları birlikte ele alabilir.

22 MADDE 11 – İşyerleri ve iş ekipmanları için özel gerekler
ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK, MADDE-1: AMAÇ ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK, İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ, MADDE 11 ,12 ,13 ,14 MADDE 11 – İşyerleri ve iş ekipmanları için özel gerekler ÜÇÜNCÜ BÖLÜM-Çeşitli ve Son Hükümler MADDE 12 – Yürürlükten kaldırılan yönetmelik GEÇİCİ MADDE 1 – (Eski) Patlamadan korunma dokümanlarının geçerliliği MADDE 13 – Yürürlük MADDE 14 – Yürütme

23 EK – 1: Patlayıcı ortam oluşabilecek yerlerin sınıflandırılması
ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK EK-1 EK – 1: Patlayıcı ortam oluşabilecek yerlerin sınıflandırılması 1 –Patlayıcı ortam oluşabilecek yerler 2 – Tehlikeli yerlerin sınıflandırılması Gaz, buhar ve sis halindeki yanıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortam; Bölge 0 / Bölge 1 / Bölge 2 Havada bulut halinde bulunan tutuşabilir tozlardan oluşan patlayıcı ortam; Bölge 20 / Bölge 21 / Bölge 22

24 1. Organizasyon önlemleri
ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK EK-2 EK – 2: Çalışanların sağlık ve güvenliklerinin patlayıcı ortam risklerinden korunması için asgari gerekler 1. Organizasyon önlemleri 1.1. Çalışanların eğitimi 1.2. Yazılı talimatlar ve çalışma izni 2. Patlamadan Korunma Önlemleri

25 Ekipmanların ve koruyucu sistemlerin seçimi;
ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK EK-3 EK-3: Ekipmanların ve koruyucu sistemlerin seçiminde uyulacak kriterler Ekipmanların ve koruyucu sistemlerin seçimi; Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemlerle İlgili Yönetmelikte (94/9/AT) belirtilen kategorilere göre yapılır. Bölge 0 veya Bölge 20: …………Kategori 1 ekipman, Bölge 1 veya Bölge 21: …………Kategori 1 veya 2 ekipman, Bölge 2 veya Bölge 22: …………Kategori 1, 2 veya 3 ekipman.

26 EK – 4: Patlayıcı ortam oluşabilecek yerler için uyarı işareti
ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK EK-4 EK – 4: Patlayıcı ortam oluşabilecek yerler için uyarı işareti

27 MUHTEMEL PATLAYICI ORTAMDA KULLANILAN TEÇHİZAT VE KORUYUCU SİSTEMLER İLE İLGİLİ YÖNETMELİK MADDE 1 – Amaç Madde 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı; Yönetmelik kapsamına giren muhtemel patlayıcı ortamda kullanılan teçhizatın ve koruyucu sistemlerin güvenli olarak piyasaya arzı için gerekli emniyet kuralları ile uygunluk değerlendirme prosedürlerine ilişkin usul ve esasları belirlemektir.

28 h)Teçhizat grupları ve kategorileri 1) I. Grup teçhizat (Madenler)
MUHTEMEL PATLAYICI ORTAMDA KULLANILAN TEÇHİZAT VE KORUYUCU SİSTEMLER İLE İLGİLİ YÖNETMELİK MADDE 4– Tanımlar Madde 4 h)Teçhizat grupları ve kategorileri 1) I. Grup teçhizat (Madenler) 2) II. Grup teçhizat (Diğerleri)

29 1) I. Grup teçhizat (Madenler) 2) II. Grup teçhizat (Diğerleri)
MUHTEMEL PATLAYICI ORTAMDA KULLANILAN TEÇHİZAT VE KORUYUCU SİSTEMLER İLE İLGİLİ YÖNETMELİK EK-1 EK-I: Teçhizat gruplarının kategoriler halinde sınıflandırılmasını belirleyen kriterler 1) I. Grup teçhizat (Madenler) 2) II. Grup teçhizat (Diğerleri)

30 1. Teçhizat ve koruyucu sistemlere ait ortak gerekler
MUHTEMEL PATLAYICI ORTAMDA KULLANILAN TEÇHİZAT VE KORUYUCU SİSTEMLER İLE İLGİLİ YÖNETMELİK EK-2 EK-II: Muhtemel patlayıcı ortamlarda kullanılacak teçhizat ve koruyucu sistemlerin tasarım ve yapımı ile ilgili temel sağlık ve emniyet gerekleri 1. Teçhizat ve koruyucu sistemlere ait ortak gerekler  1.0. Genel Gerekler    İşaretleme Tüm teçhizat ve koruyucu sistemler aşağıdaki asgari detaylara sahip, okunaklı ve silinmeyecek bir şekilde işaretlenmelidir; - İmalatçının adı ve adresi, - CE işareti (Ek X, Bölüm A’ya bakınız), - Seri veya tip işaretlemesi, - Varsa, seri numarası, - İmal yılı, - Teçhizat grup ve kategorisinin simgesi ardından patlamaya karşı korunma özel işareti 

31 (c) Talimatlar,……gerekli çizim ve şemaları içermelidir.
MUHTEMEL PATLAYICI ORTAMDA KULLANILAN TEÇHİZAT VE KORUYUCU SİSTEMLER İLE İLGİLİ YÖNETMELİK EK-2 (devam)  -  II. Grup Teçhizat için, “G” harfi (gaz, buhar veya sisten kaynaklanan patlayıcı ortamlarla ilgili) ve/veya “D” harfi (tozdan kaynaklanan patlayıcı ortamlarla ilgili). Ayrıca, gerektiğinde emniyetli kullanımı için zorunlu tüm bilgiler teçhizat üzerine işaretlenmelidir. 1.0.6. Talimatlar (a) Tüm teçhizat ve koruyucu sistemlerle birlikte talimatlar bulunmalıdır, (b) Talimatlar, imalatçı veya Türkiye’de yerleşik yetkili temsilcisi tarafından Türkçe hazırlanmalıdır. (c) Talimatlar,……gerekli çizim ve şemaları içermelidir. (d) Teçhizat veya koruyucu sistemi açıklayan literatür emniyet konularıyla ilgili talimatlara ters düşmemelidir.

32 EK-III: AT tip incelemesi modülü EK-IV:Üretim kalite güvencesi modülü
MUHTEMEL PATLAYICI ORTAMDA KULLANILAN TEÇHİZAT VE KORUYUCU SİSTEMLER İLE İLGİLİ YÖNETMELİK Ek-3, Ek-4, Ek-5, Ek-6, Ek-7, Ek-8, Ek-9 EK-III: AT tip incelemesi modülü EK-IV:Üretim kalite güvencesi modülü EK-V: Ürün doğrulama modülü EK-VI: Tipe uygunluk modülü EK-VII: Ürün kalite güvencesi modülü EK-VIII: İç üretim kontrolü modülü EK-IX: Birim doğrulama modülü

33 EK-X: CE uygunluk işareti
MUHTEMEL PATLAYICI ORTAMDA KULLANILAN TEÇHİZAT VE KORUYUCU SİSTEMLER İLE İLGİLİ YÖNETMELİK EK-10 EK-X: CE uygunluk işareti  A.       CE uygunluk işareti aşağıdaki şekilde yer alan CE harflerinden oluşur: İşaretin küçültülmesi ya da büyütülmesi halinde, yukarıdaki ölçekli resimde verilen oranlara uyulmalıdır

34 EK-XI: ONAYLANMIŞ KURULUŞLAR İÇİN DİKKATE ALINACAK ASGARİ KRİTERLER
MUHTEMEL PATLAYICI ORTAMDA KULLANILAN TEÇHİZAT VE KORUYUCU SİSTEMLER İLE İLGİLİ YÖNETMELİK EK-11 EK-XI: ONAYLANMIŞ KURULUŞLAR İÇİN DİKKATE ALINACAK ASGARİ KRİTERLER

35 STANDARTLAR TS EN :2009 patlayıcı ortamlar- bölüm 10-1: tehlikeli bölgelerin sınıflandırılması-patlayıcı gaz atmosferler TS EN patlayıcı ortamlar- bölüm 10-2: tehlikeli bölgelerin sınıflandırılması-yanıcı toz atmosferler Patlama riskinin belirlenip değerlendirilmesi, patlayıcı atmosfer oluşabilecek tehlikeli bölgelerin belirlenip sınıflandırılması (HESAPLAMALAR)ve zone haritalarının çıkarılması TS EN ve TS EN standardlarına göre yapılır. Yanıcı gaz ve sıvılar için bu işlemler yapılırken TS EN standardındaki formüller ile hesaplamaların yapılması gerekir. Bu standardlar Türkçe’ye tercüme edilmediğinden İngilizceleri mevcuttur.

36 STANDARTLAR TS EN standardı EN :2003’ün yerini alır.(EN :2003’ün Türk standardı olarak muadili TS 3491 EN Aralık 2005 dir. Bu standardın türkçesi vardır.) EN :2003 standardına göre yapılan önemli teknik değişiklikler aşağıda verilmiştir: Basınç altında yüksek parlama noktasına sahip sıvıların salınmasıyla üretilen alevlenebilir sislerden kaynaklı patlama tehlikesinin ele alındığı Ek D ilave edilmiştir, Sıvı ve gazların salım hızını tahmin etmek amacıyla birçok örneklerle salım hızı için termodinamikle ilgili eşitliklerin verildiği Madde A.3 (Salım hızı) ilave edilmiştir.

37 ÖNEMLİ 5 Alan sınıflandırma prosedürü 5.1 Genel
STANDARTLAR ÖNEMLİ 5 Alan sınıflandırma prosedürü 5.1 Genel Alan sınıflandırması, alevlenebilir maddelerin özelliklerinin birbiriyle alakası ve önemini kavrayan ve güvenlik, elektrik, mekanik ve diğer bakımlardan kalifiye olan mühendislik personeliyle birlikte proses ve donanıma aşina olan kişilerce yapılmalıdır.

38 TS EN 60079-10-2 standardı EN 61241-10:2004’ün yerini alır.
STANDARTLAR TS EN standardı EN :2004’ün yerini alır. EN :2004 standardına göre yapılan önemli teknik değişiklikler aşağıda verilmiştir: Tozların neden olduğu tehlikeler açıklığa kavuşturulmuştur, Toz grupları ilave edilmiştir, Donanım Koruma Seviyelerinin (EPL’ler) açıklandığı Ek D ilave edilmiştir, Bölge 21’in ötesindeki Bölge 22’nin 1 m’lik normal genişliği 3 m’ye artırılmıştır.

39 ÖNEMLİ 4.2 Patlayıcı tozlu ortamlar için alan sınıflandırma prosedürü
STANDARTLAR ÖNEMLİ 4.2 Patlayıcı tozlu ortamlar için alan sınıflandırma prosedürü İlgili proses için malzeme karakteristikleri. Bu karakteristikler proses uzmanından elde edilebilir. Tesisin belirli öğelerinden yapılan salımın yapısı. Bu bilgi için uzman mühendislik tecrübesi gerekebilir.

40 YANMA, YANGIN, PATLAMA ve ATEX PATLAMALARI
ATEX NEDİR? “Patlayıcı Ortamlar” tanımı “Explosive Atmospheres” in tercümesi olarak alınmıştır, Patlayıcı atmosfer demektir. ATEX kısaltması Fransızca “ATmosphéres EXplosives” kelimelerinin ilk hecelerinin birleşiminden oluşturulmuştur.

41 Yangın : Kontrol dışı yanma ile ortaya çıkan bir acil durum
YANMA, YANGIN, PATLAMA ve ATEX PATLAMALARI ATEX PATLAMALARI HIZLI YANMADIR Atex patlaması yanma reaksiyonunun daha hızlı halidir. Bu nedenle Patlayıcı Atmosfer tehlikesinin anlaşılmasında öncelikle yanma kimyasının bilinmesine, ayrıca katı, sıvı ve gaz yanıcıların yanma davranışlarının anlaşılmasına ihtiyaç vardır. Yanma : Yanıcı maddenin yakıcı madde (çoğunlukla havadaki oksijen) ile en az tutuşma sıcaklığında meydana getirdiği kendini idame ettiren egzotermik kimyasal zincirleme reaksiyondur. Yangın : Kontrol dışı yanma ile ortaya çıkan bir acil durum olayıdır >>

42 YANMA, YANGIN, PATLAMA ve ATEX PATLAMALARI
Atex patlamaları; işin gereği olarak işyeri havasında bulunan veya çeşitli sebeplerle salınan; 1- yanıcı gaz, 2- yanıcı sıvı buharı, 3- yanıcı sıvı sisi veya 4- yanıcı katı tozu bulutu ile havanın oksijeninin uygun karışımının tutuşturucu bir kaynakla temasında tümüyle ve ani olarak yanmasıyla oluşan patlamalardır. Patlama olması için en az bir yanıcı maddenin ortamda bulunması gerekir. Yanıcı olmayan maddelerin gaz, buhar, sis ve tozları hiçbir şart altında patlayıcı ortam oluşturmazlar.

43 YANMA, YANGIN, PATLAMA ve ATEX PATLAMALARI
Yangının dört unsuru:

44 YANMA, YANGIN, PATLAMA ve ATEX PATLAMALARI
KATILARIN YANMASI VE PATLAMASI A sınıfı yangın oluşturan katı maddelerin yanabilmesi için tutuşma sıcaklığına ısındıklarında piroliz süreci ile yanıcı gazlarını çıkarmakta ve bu gaz yanmaktadır. Yakıcı madde havanın yaklaşık % 21’ini teşkil eden Oksijen olarak gaz fazında olduğu için yanıcı maddenin de reaksiyona girebilmesi için öncelikle gaz fazına geçmesi gerekir. Bu nedenle katı maddelerin ısı ile muhatap olabilecekleri ve yanıcı gazlarını çıkarabilecekleri yüzey alanları ne kadar fazla olursa o kadar kolay yanacaklardır. 

45 YANMA, YANGIN, PATLAMA ve ATEX PATLAMALARI
KATILARIN YANMASI VE PATLAMASI (devam) Bir odun kütüğüne göre ince tahta parçaları daha kolay yanacak, rendeden cips şeklinde çıkmış talaşlar parlama özelliği gösterecek, toz halindeki talaşlar ise havada uçuşur vaziyette bulunduklarında toz patlaması meydana getirebileceklerdir. Katı maddelerin yanma ve patlama davranışında ısı ile muhatap olup yanıcı gazını çıkarabilecekleri ve bunu havanın oksijeni ile buluşturabilecekleri yüzey alanları en önemli etkendir.

46 YANMA, YANGIN, PATLAMA ve ATEX PATLAMALARI
SIVILARIN YANMASI VE PATLAMASI B sınıfı yangın oluşturan sıvı maddelerin yanabilmesi için tutuşma sıcaklığına ısındıklarında yeterli yanıcı gaz üretebilmeleri gerekmektedir. Sıvının da kendisi yanmamakta sıvıdan buharlaşan gaz yanmaktadır. Bu nedenle yanıcı sıvıların yanma davranışında yüzey alanı ile beraber uçuculukları etken olmaktadır. 

47 YANMA, YANGIN, PATLAMA ve ATEX PATLAMALARI
SIVILARIN YANMASI VE PATLAMASI (devam) Bir yanıcı sıvı ne kadar uçucu ise o kadar parlama davranışı göstermektedir. Örnek olarak benzin ve tineri verebiliriz. Bütün yanıcı sıvıların buharları yanıcı gaz olduklarından yeterli miktarda biriktiklerinde yanma davranışı tamamen gazların yanma davranışı olarak patlama şeklinde olmaktadır. Uçuculuğu kaynama noktasının ve buhar basıncının düşüklüğü belirler. Bunun en önemli göstergesi Flash noktasıdır. 

48 YANMA, YANGIN, PATLAMA ve ATEX PATLAMALARI
SIVILARIN YANMASI VE PATLAMASI (devam) Parlama noktası “flash point” sadece yanıcı sıvılar için vardır. Flash noktası bir yanıcı sıvının tutuşturucu ısı kaynağıyla temas ettiğinde anlık bir alev oluşturabilecek buhar üretebildiği en düşük sıcaklık değeridir. Alevin sönmeden devam edebilmesi ancak yanma noktası ve üzerindeki sıcaklıklarda olur. Tutuşma sıcaklığına ulaştığında ise kendiliğinden yanar. Örnek olarak; etil alkolün parlama noktası: 12,7 oC, tutuşma sıcaklığı ise: 362,7 oC’tır. 

49 YANMA, YANGIN, PATLAMA ve ATEX PATLAMALARI
SIVILARIN YANMASI VE PATLAMASI (devam) Bir yanıcı sıvının flash noktası ne kadar düşük olursa, mesela (eksi) -43 oC olan benzin gibi hemen, parlayarak ve kolayca yanacaktır. Flash noktası +52 oC olan mazot ise zor ve yavaş yanacak, tutuşabilmesi için bir ön ısıtmaya ihtiyaç duyulacaktır. Halbuki mazotun tutuşma sıcaklığı yaklaşık 250 oC olarak daha düşük ve benzinin tutuşma sıcaklığı yaklaşık 280 oC olarak daha yüksektir. 

50 YANMA, YANGIN, PATLAMA ve ATEX PATLAMALARI
SIVILARIN YANMASI VE PATLAMASI (devam) Yanıcı sıvılar için flash point 

51 YANMA, YANGIN, PATLAMA ve ATEX PATLAMALARI
SIVILARIN YANMASI VE PATLAMASI (devam) Tüm yanıcı sıvıların küçük tanecik halinde bulundukları sis hallerinde de buharlaşma yüzeyi sonsuza gideceğinden hızla buharlaşıp ısı ve oksijen ile buluşarak ani yanma ve ATEX patlaması meydana getirme davranışı göstereceklerdir. Tüm yanıcı sıvıların buharları yanıcı gaz olduğundan tamamen yanıcı gaz davranışı göstereceklerdir. 

52 YANMA, YANGIN, PATLAMA ve ATEX PATLAMALARI
SIVILARIN YANMASI VE PATLAMASI (devam)

53 YANMA, YANGIN, PATLAMA ve ATEX PATLAMALARI
GAZLARIN YANMASI VE PATLAMASI C sınıfı yangın oluşturan yanıcı gazlar yanmaya hazır olup en az tutuşma sıcaklığı ile temas ettiğinde tamamı ani olarak (1 mikro saniyede) yanar. Katı ve sıvılardaki gibi bir gazlaşma sürecine ihtiyaç yoktur. Bu ani ve tümüyle yanma olayı ani hacim genleşmesine yani patlamaya sebebiyet verir. Bu sebeple kapalı hacimlerde 10 bar mertebesinde bir basınç oluştururlar. 

54 YANMA, YANGIN, PATLAMA ve ATEX PATLAMALARI
GAZLARIN YANMASI VE PATLAMASI (devam) Ortam sıcaklığının 1 mikro saniyede oda sıcaklığından 1000 oC ’nin üzerindeki sıcaklıklara ani olarak ulaşması ile meydana gelen ani hacim artışı, çeperlere 10 bar mertebesinde ani bir basınç uygular, böylece pencereler, kapılar veya diğer zayıf çeperler yırtılarak basıncı alır. Yeterli yırtılma yüzeyi (en az 0,2 m2 /m3 ) mevcut olmadığında binaların çökmesine bile neden olur. Gazların kapalı hacimlerdeki bu ani ve tümüyle yanma yani patlama davranışı anlaşıldığında tüm ATEX patlamalarının davranışları anlaşılmış olacaktır.

55 YANMA, YANGIN, PATLAMA ve ATEX PATLAMALARI
PATLAMA ALT VE ÜST SINIRLARI Gazların yanabilmesi yani patlayabilmesi için hava ile karakteristik bir karışım oranında bulunmaları gerekir. Buna patlama alt ve üst sınırları denir. Tüm yanıcı gazlarda patlama alt (LEL) ve üst (UEL) sınırları önemlidir. Bu sınırlar arasındaki konsantrasyon patlayıcı atmosferdir. Tüm yanıcı sıvıların da buharları yanıcı gazdır. Onlar için de aynı şekilde patlama alt ve üst sınırları vardır ve patlama davranışları da aynen gazlarınki gibidir.

56 YANMA, YANGIN, PATLAMA ve ATEX PATLAMALARI
BAZI YANICI GAZ VE SIVILAR İÇİN PATLAMA ALT VE ÜST SINIRLARI Madde İsmi LEL UEL Asetaldehit 4 60 Benzin 1,4 7,6 Aseton 2,6 12,8 Gazyağı 0,7 5 Asetilen 2,5 81 Metan 15 Amonyak 28 Metil Alkol 6,7 36 Arsin 5,1 78 Metil Klorür 10,7 17,4 Benzen 1,35 6,65 Metil Etil Keton 1,8 10 n-Butan 1,86 8,41 Naftalin 0,9 5,9 iso-Butan 8,44 n-Heptan 1 6 Dietil Eter 1,9 n-Pentan 7,8 Etan 3 12,4 iso-Pentan 1,32 9,16 Etilen 2,75 28,6 Propan 2,1 10,1 Etil Alkol 3,3 19 Propilen 2 11,1 Etil Klorür 3,8 15,4 Silan 1,5 98 Fuel Oil No.1 Stiren 1,1 6,1 Hidrojen 75 Toluen 1,27 6,75 İzopropil Alkol 12 p-Ksilen

57 YANMA, YANGIN, PATLAMA ve ATEX PATLAMALARI
YANICI SİS VE TOZLAR Yanıcı sislerin ve tozların havada bulut hallerinin patlama davranışlarına bakıldığında; parçacık küçüklüğü sebebi ile ısı ile muhatap olup yanıcı gazını çıkarabilecekleri ve bunu havanın oksijeni ile buluşturabilecekleri yüzey alanlarının neredeyse sonsuz büyüklüğe ulaşması sonucu reaksiyon hızı gazlarınkine yaklaşmaktadır. Patlama davranışları da aynı gazlarınki gibi olmaktadır. Yanıcı tozlarda patlayıcı atmosfer oluşturabilecek en düşük konsantrasyon g/m3 civarındadır. Un için bu değer 50 g/m3 tür. En yüksek konsantrasyon ise 2-3 kg/m3 civarında olmaktadır

58 YANMA, YANGIN, PATLAMA ve ATEX PATLAMALARI
YANICI OLMAYAN MADDELER Her madde yanıcı değildir. Maddelerin önemli bir kısmı hiç yanmayan maddelerdir. Yanıcı maddeler ise zor yanıcı, normal yanıcı, kolay yanıcı, kendiliğinden yanıcı gibi sınıflara ayrılmaktadır. Yanıcılığı temelde tutuşma sıcaklığının düşüklüğü, yüzey alanının büyüklüğü, kaynama noktasının düşüklüğü, flash noktasının düşüklüğü, uçuculuk ve yanma enerjisinin büyüklüğü gibi faktörler etkilemektedir. Yanıcı olmayan maddelerin gaz, buhar, sis ve tozları hiçbir şart altında patlayıcı atmosfer oluşturamaz ve patlamaz.

59 YANMA, YANGIN, PATLAMA ve ATEX PATLAMALARI
PATLAMA RİSKİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ 1- Patlayıcı ortam oluşma ihtimali ve bu ortamın kalıcılığı 2- Statik elektrik de dâhil tutuşturucu kaynakların bulunma, aktif ve etkili hale gelme ihtimalleri 3- Olabilecek patlama etkisinin büyüklüğü

60 YANMA, YANGIN, PATLAMA ve ATEX PATLAMALARI
ATEŞLEME KAYNAKLARI Patlayıcı, parlayıcı, yanıcı, gaz,toz ve buharın; havanın oksijeni ile karıştıklarında patlayabilmeleri için bir enerji kaynağına ihtiyaç vardır. Aşağıda sıralanmış olan enerji kaynakları patlamanın nedenleri olabilirler. 

61 YANMA, YANGIN, PATLAMA ve ATEX PATLAMALARI
ATEŞLEME KAYNAKLARI (devam) Elektrik ark ve kıvılcımı Sıcak yüzeyler Mekanik sürtünme ile çıkan kıvılcım Statik elektriklenme Açık alev, sıcak gaz ve akkor haldeki parçacıklar Adyabatik basınç şok dalgası Yıldırım düşmesi elektrikli hava şartları Parazit akım, katodik koruma Ultrasonik ses dalgaları Radyo dalgaları Mikro dalgalar Kızıl ötesi ışık Görünür ışık Ultra viole ışınları Rontgen ve gama ışınları Egzotermik kimyasal reaksiyonlar

62 YANMA, YANGIN, PATLAMA ve ATEX PATLAMALARI
PATLAMA SICAKLIĞI VE ISI GRUPLARI

63 TS EN 60079-10-1:2009 STANDARDININ TANIMLAMALARI
PATLAYICI ORTAM Tutuşmadan sonra kendiliğinden devam edecek şekilde yayılmasına izin veren, gaz, buhar, toz, fiber veya havada uçuşan maddeler biçimindeki alevlenebilir maddelerin atmosfer şartları altında havayla karışımı.

64 TS EN 60079-10-1:2009 STANDARDININ TANIMLAMALARI
PATLAYICI GAZ ORTAMI Tutuşmadan sonra kendiliğinden devam edecek şekilde alevin yayılmasına izin veren, gaz veya buhar biçimindeki alevlenebilir maddelerin atmosfer şartları altında havayla karışımı.

65 TS EN 60079-10-1:2009 STANDARDININ TANIMLAMALARI
BÖLGELER Tehlikeli alanlar, patlayıcı gaz ortamının oluş sıklığı ve süresine bağlı olarak aşağıdaki gibi bölgelere ayrılacak şekilde sınıflandırılır: 

66 TS EN 60079-10-1:2009 STANDARDININ TANIMLAMALARI
Bölgeler (devam) Bölge 0 : Patlayıcı gaz ortamının sürekli olarak veya uzun periyotlar boyunca veya sıklıkla bulunduğu bir alan. Bölge 1 : Patlayıcı gaz ortamının normal çalışmada oluşması nadiren olabilen bir alan. Bölge 2 : Patlayıcı gaz ortamının normal çalışmada oluşması muhtemel olmayan ancak oluşursa yalnızca kısa bir periyot boyunca devam edecek olan alan. 

67 TS EN 60079-10-1:2009 STANDARDININ TANIMLAMALARI
SALIM KAYNAĞI Gaz, buhar, sis veya sıvının, patlayıcı gaz ortamı oluşabilecek şekilde ortama salınabildiği nokta veya konum.

68 TS EN 60079-10-1:2009 STANDARDININ TANIMLAMALARI
SALIM DERECELERİ Üç adet temel salım derecesi vardır. Bunlar patlayıcı gaz ortamının bulunma ihtimali ve sıklığına göre azalacak şekilde aşağıda verilmiştir: Sürekli salım derecesi : Sürekli olan veya uzun periyotlar boyunca veya sıklıkla olması beklenen salım. Ana salım derecesi : Normal çalışma sırasında periyodik olarak veya nadiren olması beklenebilen salım. Tali salım derecesi : Normal çalışmada olması beklenmeyen ve olursa yalnızca kısa bir periyot boyunca ve seyrek olarak meydana gelmesi muhtemel olan salım.

69 TS EN 60079-10-1:2009 STANDARDININ TANIMLAMALARI
HAVALANDIRMA: Havanın hareket ederek rüzgâr, sıcaklık değişimlerinin veya yapay vasıtaların etkisi nedeniyle (örneğin fanlar veya aspiratörler) temiz havayla yer değiştirmesi. 

70 TS EN 60079-10-1:2009 STANDARDININ TANIMLAMALARI
HAVALANDIRMA (devam) Ana havalandırma tipleri: Havalandırma, rüzgâr ve/veya sıcaklık değişimleri veya fanlar gibi yapay vasıtalarla oluşturulan hava hareketiyle sağlanabilir. İki ana tip havalandırma vardır: Doğal havalandırma, Yapay havalandırma (genel veya yerel)

71 TS EN 60079-10-1:2009 STANDARDININ TANIMLAMALARI
HAVALANDIRMA (devam) HAVALANDIRMA DERECESİ Yüksek havalandırma Sözde anlık olarak salım kaynağındaki yoğunluğu azaltarak bu yoğunluğun, alt patlama sınırının altına düşmesini sağlayabilir. Orta havalandırma Salım devam ederken yoğunluğu kontrol ederek kararlı bir bölge sınırı oluşturabilir. Ve bu bölgede salım durduktan sonra patlayıcı gaz ortamı gereksiz biçimde kalıcılığını sürdürmez. Düşük havalandırma Salım devam ederken yoğunluğu kontrol edemez ve/veya salım durduktan sonra alevlenebilir ortamın uygunsuz kalıcılığını engelleyemez

72 TS EN 60079-10-1:2009 STANDARDININ TANIMLAMALARI
HAVALANDIRMANIN VERİMLİLİĞİ İyi: havlandırma sanalda sürekli olarak bulunmaktadır, Orta: havalandırmanın normal işletme sırasında bulunması beklenir. Seyrek ve kısa periyotlar boyunca olması şartıyla süreksizliklere izin verilir, Zayıf: iyi veya orta standardı karşılamayan havalandırma. Ancak süreksizliklerin uzun periyotlar boyunca meydana gelmesi beklenmez.

73 TS EN 60079-10-1:2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI
TEHLİKELİ BÖLGE SINIFLANDIRMASI TS EN :2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI İÇİN İZLENECEK YOL: Yanıcı gaz veya buhar risklerinin meydana gelmesi ihtimali olan tehlikeli bölgelerde kullanılan cihazların uygun şekilde seçilmesini ve kurulmasını sağlamak amacıyla söz konusu tehlikeli bölgelerin sınıflandırılması, zone haritalarının çıkarılması TS EN standardındaki formüller ile hesaplamalar aşağıdaki sıraya göre yapılır. 

74 TS EN 60079-10-1:2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI
TEHLİKELİ BÖLGE SINIFLANDIRMASI(devam) Tesisteki tüm kimyasal maddeler listelenir. Yanıcı olanlar ve olmayanlar birbirinden ayrılır.Yanıcı olan maddeler , standardın istediği şekilde; Tehlikeli Alan Sınıflandırma Veri Formu - 1. Kısım: tablosuna; yanıcı madde listesi ve karakteristik özellikleri çıkarılmak suretiyle listelenir, Yanıcı olan maddeler için fizikokimyasal veriler toplanır. “TS EN Ocak 2012 gaz ve buhar sınıflandırması için malzeme karakteristikleri - deney metotları ve veriler” standardında ve “Perrys-Chemical-Engineers-Handbook-2008” el kitabında bu verilerin birkısmını bulmak mümkündür. 

75 TS EN 60079-10-1:2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI
Tehlikeli Alan Sınıflandırma Veri Formu - 1. Kısım: Yanıcı madde listesi ve karekteristikleri Tesis: Alan: Referans Çizim 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Yanıcı madde LEL Uçuculuka No Adı Bileşimi Parlama noktası oC kg/m3 vol % Buhar basıncı 20 oC kPa Erime noktası oC Kaynama noktası oC Adyabatik genleşmenin politropik indeksi Bağıl ysoğunluk gaz/hava Ateşlenme sıcaklığı oC Grup Sıcaklık sınıfı Diğer bağıntılı bilgi ve açıklamalar a Normal olarak, buhar basıncı verilir, fakat o mevcut değilse, kaynama noktası kullanılabilir.

76 TEHLİKELİ BÖLGE SINIFLANDIRMASI(devam)
TS EN :2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI TEHLİKELİ BÖLGE SINIFLANDIRMASI(devam) “TS EN Ocak 2012 gaz ve buhar sınıflandırması için malzeme karakteristikleri - deney metotları ve veriler” sandardının EK-B tablosunda kimyasal maddeler hakkında aşağıda başlıkları verilen bir tablo bulunmaktadır. Aşağıdaki değerler çizelge halinde verilmiştir. a) CAS-numarası CAS: Kimyasal tanıtım sistemi b) İngilizce isim (= eş anlamla) ve formül c) Bağıl yoğunluk (hava =1) d) Erime noktası e) Kaynama noktası f) Parlama noktası g) Tutuşabilirliklik sınırları h) Tutuşma sıcaklığı i) En harekete geçirici karışım j) MESG k) g100 – g0 l) MIC oranı m) Sıcaklık sınıfı n) Sınıflandırma metodu Her bir gaza karşı harfin anlamı aşağıdaki gibidir: a = MESG belirlemesine göre sınıflandırılmış b = MIC oranına göre sınıflandırılmış c = Hem MESG hem de MIC oranı belirlenmiş d = Kimyasal yapının benzerliğine göre sınıflandırılmış (geçici sınıflandırma)

77 TS EN 60079-10-1:2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI
TEHLİKELİ BÖLGE SINIFLANDIRMASI(devam) Tehlikeli Alan Sınıflandırma Veri Formu - 2. Kısım: tablosuna; Boşalma Kaynakları dikkate alınarak işletmenin, özel önlem alınmasını gerektirecek miktarda patlayıcı atmosfer oluşabilecek tehlikeli noktaları ve hacimleri belirlenir.

78 TS EN 60079-10-1:2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI
Tehlikeli Alan Sınıflandırma Veri Formu - 2. Kısım: Boşalma Kaynakları Listesi Tesis: Alan: Referans Çizim 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Boşalmanın Kaynağı Yanıcı Madde Havalandırma Tehlikeli Alan No Tanımlama Lokasyon Boşal- manın Derecesi (a) Refe-rans (b) Operasyon Sıcaklığı ve Basıncı Fiziksel Hali (c) Tipi (d) Derecesi (e) Kullanıla-bilirlik (e) Zone Tipi 0-1-2 Zone Boyutları m Refe- rans* Diğer bağıntılı bilgi ve açıklamalar °C kPa En Boy a S - Sürekli; A - Ana; T - Tali d D- Doğal havalandırma; Y-Yapay havalandırma b Alıntı yapılan Table C.1 Yanıcı madde listesindeki sıra numarası e Annex B c G- Gaz; S- Sıvı; SG - Sıvı gaz; K - Katı; *Zone hesaplamaları Ek-4'de Zone haritası Ek-5'de verilmiştir.

79 Boşalma dereceleri, standardın kriterlerine göre belirlenir.
TS EN :2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI TEHLİKELİ BÖLGE SINIFLANDIRMASI(devam) Boşalma dereceleri, standardın kriterlerine göre belirlenir.

80 TS EN 60079-10-1:2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI
TEHLİKELİ BÖLGE SINIFLANDIRMASI(devam) Yanıcı maddenin sıvı veya gaz olma durumuna göre; standarddaki uygun formüle göre; Boşalma hızı hesaplanır.

81 Asgari volümetrik temiz hava akış hızı, Teorik Vz hacmi,
TS EN :2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI TEHLİKELİ BÖLGE SINIFLANDIRMASI(devam) Havalandırmanın durumunu belirleyebilmek için standarddaki uygun formüllerle; Asgari volümetrik temiz hava akış hızı, Teorik Vz hacmi, Kalıcılık süresi, Patlayıcı bölge (zone) büyüklüğü, Hesaplanır.

82 TS EN 60079-10-1:2009 FORMÜLLERİN ÖZETİ
TS EN :2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI TS EN :2009 FORMÜLLERİN ÖZETİ Yukarıda bahsettiğimiz hesaplamaları yapmak için standarda verilen formüllerin özeti aşağıdaki slaytlarda verilmiştir. Formülleri kullanırken dikkat edilmesi gereken en önemli nokta ; hesaplama için formüle koyduğumuz değerlerin istenilen birimlerde olması gerekmektedir.

83 SIVILARIN BOŞALMA HIZININ HESAPLANMASI
TS EN :2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI SIVILARIN BOŞALMA HIZININ HESAPLANMASI Simge Açıklama Birim Formül dG/dt Sıvının Boşalma Hızı kg/sn S Sıvının salındığı açıklığın kesiti (yüzey alanı) m2 ρ Sıvı yoğunluğu (birim hacimdeki kütle) kg/m3 Δp Açıklık boyunca basınç farkı Pa Δp=Δpv+ρgΔh Δpv Sıvının buhar basıncı g Yerçekimi ivmesi (9,81) m/s2 Δh Sızıntı yapan sıvının yüksekliği m

84 GAZLARIN BOŞALMA HIZININ HESAPLANMASI
TS EN :2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI GAZLARIN BOŞALMA HIZININ HESAPLANMASI (Gazların boşalma hızının hesabında gazın basıncı ile kritik basınç mukayese edilerek iki farklı formül kullanılır) Simge Açıklama Birim Formül Pc Gazların Kritik Basıncı P> Pc ise yayılan gazın hızı kısıtlanmıştır P< Pc ise yayılan gazın hızı kısıtlanmamıştır Pa P0 Gaz konteynerinin dışındaki basınç ɣ Adyabatik genleşmenin politropik indeksi birimsiz Cp Sabit basınçta özgül ısı J kg-1 K-1 M Gazın moleküler kütlesi kg/kmol R Üniversal gaz sabiti (8314) J kmol-1 K-1

85 P> Pc ise yayılan gazın hızı kısıtlanmıştır (choked, sonic)
TS EN :2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI GAZLARIN BOŞALMA HIZININ HESAPLANMASI P> Pc ise yayılan gazın hızı kısıtlanmıştır (choked, sonic) Simge Açıklama Birim Formül dG/dt Gazın Boşalma Hızı kg/sn Pc Kritik basınç Pa P Konteyner içindeki basınç S Gazın salındığı açıklığın kesiti (yüzey alanı) m2 ɣ Adyabatik genleşmenin politropik indeksi birimsiz M Gazın moleküler kütlesi kg/kmol R Üniversal gaz sabiti (8314) J kmol-1 K-1 T Konteyner içindeki mutlak sıcaklık K Vs Boşaltma açıklığındaki gazın vektörel hızı m/s

86 GAZLARIN BOŞALMA HIZININ HESAPLANMASI
TS EN :2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI GAZLARIN BOŞALMA HIZININ HESAPLANMASI P< Pc ise yayılan gazın hızı kısıtlanmamıştır (non choked, subsonic) Simge Açıklama Birim Formül dG/dt Gazın Boşalma Hızı kg/sn Pc Kritik basınç Pa P Konteyner içindeki basınç P0 Gaz konteyneri dışındaki basınç T Konteyner içindeki mutlak sıcaklık K M Gazın moleküler kütlesi kg/kmol S Gazın salındığı açıklığın kesiti (yüzey alanı) m2 ɣ Adyabatik genleşmenin politropik indeksi birimsiz R Üniversal gaz sabiti (8314) J kmol-1 K-1 v0 Boşaltma açıklığındaki gazın vektörel hızı m/s ρ0 Genleşmiş gazın yoğunluğu kg/m3 ρ Konteyner içindeki gazın yoğunluğu

87 TS EN 60079-10-1:2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI
HAVALANDIRMA HESABI Simge Açıklama Birim Formül (dV/dt)min Asgari volumetrik temiz hava akış hızı (birim zamanda hacim) m3/s (dG/dt)max Kaynaktaki salımın azami hızı (birim zamandaki kütle) kg/s LELm Alt patlayıcılık sınırı (birim hacimde kütle) kg/m3 LELv Alt patlayıcılık sınırı (birim hacimde hacım) % k LELm’ye uygulanan güvenlik faktörü, tipik olarak, k = 0,25 (sürekli ve primer salım), k = 0,5 (sekonder salım) birimsiz T Ortam sıcaklığı (Kelvin olarak, K) K LELmix Karışımın alt patlayıcılık sınırı (Le Chatelier Kanununa göre)

88 KAPALI ALANDA Vz TEORİK HACMİN HESABI (Hypotetical volume)
TS EN :2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI HAVALANDIRMA HESABI KAPALI ALANDA Vz TEORİK HACMİN HESABI (Hypotetical volume) Simge Açıklama Birim Formül Vz Teorik hacım m3 f f=1 (ideal durum)’den tipik olarak f=5 (engellenmiş hava akışı)’e kadar bir aralıkta olmak üzere patlayıcı gaz ortamını seyreltmedeki etkinliği bakımından havalandırma verimliliğidir. birimsiz Vk Fiili havalandırma hızı m3/s C Hava değişim sayısı sayı/h dV0/dt İncelenmekte olan hacimden geçen temiz havanın toplam akış hızı V0 Gözönüne alınan salımın yakınındaki gerçek havalandırmayla hizmet edilen (tesisin kontrolü içindeki) tüm hacim

89 AÇIK ALANDA Vz TEORİK HACMİN HESABI (Hypotetical volume)
TS EN :2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI HAVALANDIRMA HESABI AÇIK ALANDA Vz TEORİK HACMİN HESABI (Hypotetical volume) Vz Açık havada Teorik hacım m3 f f=1 (ideal durum)’den tipik olarak f=5 (engellenmiş hava akışı)’e kadar bir aralıkta olmak üzere patlayıcı gaz ortamını seyreltmedeki etkinliği bakımından havalandırma verimliliğidir. birimsiz (dV/dt)min Asgari volumetrik temiz hava akış hızı (birim zamanda hacim) m3/s C Açık bir alanda kenar uzunlukları 15 m olan bir teorikbir hacım varsayılır. Bu durumda yaklaşık 0,5 m/s’lik rüzgâr hızı, 3400 m3’lük V0 hacminde, hava değişikliklerinin sayısı=0,03/s veya 100/h kabul edilebilir. sayı/s

90 TS EN 60079-10-1:2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI

91 KALICILIK SÜRESİNİN HESABI
TS EN :2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI KALICILIK SÜRESİNİN HESABI Simge Açıklama Birim Formül t Kalıcılık süresi hour X0 LEL olarak aynı birimlerle ölçülen alevlenebilir maddenin başlangıç yoğunluğu (başka bir deyişle % hacim veya kg/m3). Patlayıcı gaz ortamında herhangi bir yerde (genel olarak yalnızca salım kaynağının çok yakın çevresinde) alevlenebilir maddenin yoğunluğu % hacimde olabilir. Bununla birlikte t hesaplanırken X0 için alınacak uygun değer, diğer hususların yanı sıra etkilenen hacim, salım sıklığı ve süresi de göz önüne alınmak üzere özel duruma bağlıdır kg/m3 C Birim zaman başına hava değişikliklerinin sayısı sayı/s

92 TS EN 60079-10-1:2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI
TEHLİKELİ BÖLGE SINIRLARININ HESABI (Hacım formüllerinden r=yarıçap hesaplanır) Simge Açıklama Birim Formül rbulut Bulut şeklinde yayılım halinde (r = yarı çap hesaplanır)   m Vz=4.π.r3/3 rfışkırma Fışkırma şeklinde yayılım halinde (r = yarı çap hesaplanır) Vz=2.π.r3/3.(1-cos α/2)

93 TS EN 60079-10-1:2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI
TEHLİKELİ BÖLGE SINIFLANDIRMASI(devam) Boşalma dereceleri ile havalandırma şartları birlikte değerlendirilerek; bağımsız havalandırmanın bölge tipi üzerindeki etkisi tablosunu kullanarak tehlikeli bölgeler sınıflandırılır.

94 KULLANILABİLİRLİK DERECESİ
TS EN :2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI TEHLİKELİ BÖLGE SINIFLANDIRMASI(devam) TABLO: Bağımsız havalandırmanın bölge tipi üzerindeki etkisi BOŞALMA DERECESİ HAVALANDIRMA YÜKSEK ORTA DÜŞÜK KULLANILABİLİRLİK DERECESİ İYİ KÖTÜ İYİ , ORTA VEYA KÖTÜ SÜREKLİ (ZONE 0 NE) TEHLİKESİZ ZONE 2 ZONE 1 ZONE 0 + ANA (ZONE 1 NE) VEYA TALİ (ZONE 2 NE) MUHTEMEL

95 TS EN 60079-10-1:2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI
TEHLİKELİ BÖLGE SINIFLANDIRMASI(devam) Boşalma dereceleri, havalandırma verileri, tehlikeli alanın zone tipi ve zone boyutları Tehlikeli Alan Sınıflandırma Veri Formu - 2. Kısım tablosuna işlenir.

96 TS EN 60079-10-1:2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI
TEHLİKELİ BÖLGE SINIFLANDIRMASI(devam) Tehlikeli bölge sınıflandırma çalışması sonunda belirlenen zone’ların sınırları çizilerek zone haritası oluşturulur.

97 TS EN 60079-10-1:2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI
SIFLANDIRMASI(devam) Zone’lara göre kullanılması gereken asgari güvenli ekipmanlar belirlenir. Daha önceden kullanılmış olan ekipmanların zona uygunluğu kontrol edilir.

98 TS EN 60079-10-1:2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI
TEHLİKELİ BÖLGE SINIFLANDIRMASI(devam) Zone’lardaki tüm tutuşturucu kaynak tehlikeleri belirlenerek bertaraf edilir.

99 BÖLGE SINIFLANDIRMASI İÇİN HESAPLAMALAR Standardda:
TS EN :2009’ A GÖRE: PATLAYICI ORTAM OLUŞABİLECEK TEHLİKELİ BÖLGELERİN SINIFLANDIRILMASI BÖLGE SINIFLANDIRMASI İÇİN HESAPLAMALAR Standardda: 3tane salım hızı örneği 7 tane havalandırma hesabı örneği mevcuttur

100 STANDARDDA OLMAYAN ÖRNEKLER
İKİ ÖRNEK

101 STANDARDDA OLMAYAN ÖRNEKLER---VARSAYIM-1
VARSAYIM-1: Kazan dairesi (595 m3) LPG hatlarında bir flanştan; işlev görmeme sırasında; ,5 cm2 (0,00005 m2) kesitindeki delikten ortama gaz halinde LPG nin tali olarak sızdığı varsayılmıştır. ( P< Pc gazın hızı kısıtlanmamıştır, subsonik) ÖNEMLİ NOT: LPG kazan dairesinde 8 adet salım kaynağı tespit edilmiştir, bu salım kaynakları normal çalışması sırasında alevlenebilir madde salımı yapması beklenmediği için TALİ olarak değerlendirilmişitir. Hesaplamada en büyük salım kaynağı referans alınmıştır.

102 STANDARDDA OLMAYAN ÖRNEKLER---VARSAYIM-1
Tablo-1: LPG ve bileşenleri hakkında fizikokimyasal veriler. (literatürden toplanıp hesaplamalar yapılarak tablo oluşturulmuştur) YANICI MADDE İdeal Gaz Sabiti R J/Kmol K Mol Ağırlığı M Gram Kritik Basınç Pc Mpa Basınç Pc Bar Özgül Isı Cp kJ/Kg K Özgül Isı Cp J/Kg K Politropik Index Birimsiz PROPAN (%30) 8314 44,00 4,25 42,46 2,60 2600 1,08 BÜTAN (%70) 58,00 3,80 37,97 2,47 2470 1,06 LPG 53,80 3,93 39,32 2,51 2509 1,07 NOT: Bir gaz karışımını oluşturan bileşenlerin konsantrasyon ve tutuşma sınırları biliniyorsa bu karışımın alt ve üst sınır değerleri Le Chatelier denklemine göre hesaplanır.

103 STANDARDDA OLMAYAN ÖRNEKLER---VARSAYIM-1
LPG Boşalma Hızının hesabı: P<Pc oldupu için TS EN :2009 STANDARDI gereği aşağıdaki formül kullanılmaktadır. Aşağıdaki değerler yukarıdaki formülde yerine konularak Gazın Boşalma Hızı (dG/dt) hesaplanır. Simge Açıklama Değer Birim dG/dt Gazın Boşalma Hızı ? kg/s Pc Kritik basınç 3,93x106 Pa P Konteyner içindeki basınç 1,5x105 P0 Gaz konteyneri dışındaki basınç 1x105 T Konteyner içindeki mutlak sıcaklık 293 K M Gazın moleküler kütlesi 53,8 kg/mol S Gazın salındığı açıklığın kesiti (yüzey alanı) 5x10-5 m2 ɣ Adyabatik genleşmenin politropik indeksi 1,06 birimsiz R Üniversal gaz sabiti (8314) 8314 J kmol-1 K-1

104 STANDARDDA OLMAYAN ÖRNEKLER---VARSAYIM-1

105 STANDARDDA OLMAYAN ÖRNEKLER---VARSAYIM-1
Asgari volumetrik temiz hava akış hızının hesabı hesabı: Aşağıdaki değerler yukarıdaki formülde yerine konularak Asgari Volumetrik Temiz Hava Akış Hızı (dV/dt)min hesaplanır. Simge Açıklama Değer Birim LELm Alt patlayıcılık sınırı 0,048 kg/m3 k Emniyet Faktörü 0,5 birimsiz (dG/dt)max Boşalma Hızı 0,022 kg/s T Ortam Sıcaklığı 293 K

106 STANDARDDA OLMAYAN ÖRNEKLER---VARSAYIM-1
Teorik Vz hacminin hesabı: İlk önce kazan dairesi içindeki doğal havalandırmanın saatteki ve saniyedeki hava değişim sayısını hesaplamamız gerekmektedir. KAZAN DAİRESİI içinde DOĞAL havalandırma hava değişim sayısı (C)hesabı C=(1*2)/3 Rüzgar hızı m/s (1) Açıklıkların toplamı m2 (2) Bina içihacmi m3 (3) Saniyede Hava Değişim sayısı sayı/s Saatte Hava Değişim sayısı sayı/h 0,2 15 595 0, 18

107 STANDARDDA OLMAYAN ÖRNEKLER---VARSAYIM-1
Teorik Vz hacminin hesabı: (devam) Aşağıdaki değerler yukarıdaki formülde yerine konularak Teorik Vz hacmi (Vz) hesaplanır. Simge Açıklama Değer Birim (dV/dt)min Asgari Volumetrik Temiz Hava Akış Hızı 0,90 kg/m3 C Saniyede Hava Degişimi Sayısı 5x10-3 sayı/s f Kalite Faktörü 2 birimsiz

108 STANDARDDA OLMAYAN ÖRNEKLER---VARSAYIM-1
Kalıcılık Süresinin hesabı: Aşağıdaki değerler yukarıdaki formülde yerine konularak Kalıcılık Süresi (t) hesaplanır. Simge Açıklama Değer Birim LELv Alt patlayıcılık sınırı 2,1 % k Emniyet Faktörü 0,5 birimsiz C Saatte Hava Degişimi Sayısı 18 sayı/saat f Kalite Faktörü 2 X0 Başlangıç yoğunluğu 100 kg/m3

109 STANDARDDA OLMAYAN ÖRNEKLER---VARSAYIM-1
= Patlayıcı bölge büyüklüğü: Salınan gazın küresel yayıldığı varsayılarak; Vz=4.π.r3/3 Formülünden ( r ) hesaplanır. 840=(4 x 3,14 x r3)/3 R= 5,67 metre

110 STANDARDDA OLMAYAN ÖRNEKLER---VARSAYIM-1
SONUÇ: Vz=806 m3 olarak bulunmuştur , Vz(806 m3)>V0(595 m3) olduğu için havalandırmanın derecesi düşüktür ve verimi orta olarak alınırsa, " Bağımsız havalandırmanın bölge tipi üzerindeki etkisini gösteren tablo" ; dan zone 1 olarak bulunur.

111 STANDARDDA OLMAYAN ÖRNEKLER---VARSAYIM-2
VARSAYIM-2: LPG tank sahası açık alandadır(teorik olarak 3375 m3 kapalı alan kabul edilir) hatlarında bir flanştan; işlev görmeme sırasında; 1 cm2 (0,0001 m2) kesitindeki delikten ortama gaz halinde LPG nin tali olarak sızdığı varsayılmıştır. ( P< Pc gazın hızı kısıtlanmamıştır, subsonik) ÖNEMLİ NOT: LPG tank sahasında 25 adet salım kaynağı tespit edilmiştir, bu salım kaynakları normal çalışması sırasında alevlenebilir madde salımı yapması beklenmediği için TALİ olarak değerlendirilmişitir. Hesaplamada en büyük salım kaynağı referans alınmıştır.

112 STANDARDDA OLMAYAN ÖRNEKLER---VARSAYIM-2
P<Pc oldupu için TS EN :2009 STANDARDI gereği aşağıdaki formül kullanılmaktadır. Aşağıdaki değerler yukarıdaki formülde yerine konularak Gazın Boşalma Hızı ( dG/dt) hesaplanır. Simge Açıklama Değer Birim Pc Kritik basınç Pa P Konteyner içindeki basınç 7x105 P0 Gaz konteyneri dışındaki basınç 1x105 T Konteyner içindeki mutlak sıcaklık 293 K M Gazın moleküler kütlesi 53,8 kg/mol S Gazın salındığı açıklığın kesiti (yüzey alanı) 0,0001 m2 ɣ Adyabatik genleşmenin politropik indeksi 1,06 Birimsiz R Üniversal gaz sabiti (8314) 8314 J kmol-1 K-1

113 STANDARDDA OLMAYAN ÖRNEKLER---VARSAYIM-2

114 STANDARDDA OLMAYAN ÖRNEKLER---VARSAYIM-2
Asgari volumetrik temiz hava akış hızının hesabı hesabı: Aşağıdaki değerler yukarıdaki formülde yerine konularak Asgari Volumetrik Temiz Hava Akış Hızı (dV/dt)min hesaplanır. Simge Açıklama Değer Birim LELm Alt patlayıcılık sınırı 0,048 kg/m3 k Emniyet Faktörü 0,5 birimsiz (dG/dt)max Boşalma Hızı 0,101 kg/s T Ortam Sıcaklığı 293 K

115 STANDARDDA OLMAYAN ÖRNEKLER---VARSAYIM-2
Teorik Vz hacminin hesabı: Aşağıdaki değerler yukarıdaki formülde yerine konularak Teorik Vz hacmi (Vz) hesaplanır. Simge Açıklama Değer Birim (dV/dt)min Asgari Volumetrik Temiz Hava Akış Hızı 4,21 m3s C Saniyede Hava Degişimi Sayısı 0,03 sayı/s f Kalite Faktörü 1 birimsiz

116 STANDARDDA OLMAYAN ÖRNEKLER---VARSAYIM-2
Kalıcılık Süresinin hesabı: Aşağıdaki değerler yukarıdaki formülde yerine konularak Kalıcılık Süresi (t) hesaplanır. Simge Açıklama Değer Birim LELv Alt patlayıcılık sınırı 2,1 % k Emniyet Faktörü 0,5 birimsiz C Saatte Hava Degişimi Sayısı 108 sayı/saat f Kalite Faktörü 1 X0 Başlangıç yoğunluğu 100 kg/m3

117 STANDARDDA OLMAYAN ÖRNEKLER---VARSAYIM-2
Patlayıcı bölge büyüklüğü: Salınan gazın küresel yayıldığı varsayılarak; Vz=4.π.r3/3 Formülünden ( r ) hesaplanır. 140=(4 x 3,14 x r3)/3 R= 3,19 metre

118 STANDARDDA OLMAYAN ÖRNEKLER---VARSAYIM-2
SONUÇ: Vz=140 m3 olarak bulunmuştur , Vz(140 m3)<V0(3375 m3) olduğu için havalandırmanın derecesi yüksektir ve verimi orta olarak alınırsa, " Bağımsız havalandırmanın bölge tipi üzerindeki etkisini gösteren tablo" ; dan zone 2 (tehlikesiz) olarak bulunur.

119 TEHLİKELİ ALAN SINIFLANDIRMASIYLA İLGİLİ ÖRNEKLER
Verilen örnekler, alan sınıflandırmasının genel felsefesini en iyi açıklayanlardan alınmıştır. Bu nedenle örnekler yalnızca kılavuz olarak kullanılır ve özel durumların hesaba katılması için adapte edilmesi gerekmektedir. Seçilen milli veya endüstriyel koda göre bölgelerin şekli ve genişliği değişebilir Tehlikeli alan bölgeleri için tercih edilen semboller Bölge Bölge Bölge 2

120 (Kitap) EXPROOF Mustafa Kemal Sarı ve
TEHLİKELİ ALAN SINIFLANDIRMASIYLA İLGİLİ ÖRNEKLER STANDARDDA TEHLİKELİ ALAN SINIFLANDIRMASIYLA İLGİLİ 11 ADET ÖRNEK MEVCUTTUR (Kitap) EXPROOF Mustafa Kemal Sarı ve (Kitap) Preventations Des Explosions SuvaPro Bu kaynaklarda tehlikeli alan sınıflandırmasıyla ilgili detaylı örnekler mevcuttur.

121 TEHLİKELİ ALAN SINIFLANDIRMASIYLA İLGİLİ ÖRNEKLER Örnek No.2
Mekanik (diyafram) contalı, yer seviyesinde monte edilen, binaiçine yerleştirilen, alevlenebilir sıvı pompalayan normal sanayi tipi bir pompa: Bölgelerin tipini ve genişliğini etkileyen ana faktörler Tesis ve proses Havalandırma Genel Yağ haznesi Tipi……………………… Yapay Yok Derecesi……………… Düşük Emre amadeliği….. Orta Salım kaynağı Salım kategorisi Pompanın mekanik contası…………… Sekonder Ürün Parlama noktası…………………………………… Proses ve ortam sıcaklığının altında Buhar yoğunluğu……………………………… Havadan ağır

122 TEHLİKELİ ALAN SINIFLANDIRMASIYLA İLGİLİ ÖRNEKLER Örnek No.2
Sonuçta oluşan tehlikeli alan, V0 hacmini kapladığı için boyutlar gösterilmemiştir. Havalandırma “orta” seviyeye iyileştirilseydi bölge daha küçük olmakla birlikte yalnızca bölge 2 olarak ta sınıflandırılabilirdi (bk. bağımsız havalandırmanın bölge tipi üzerindeki etkisi tablosunu)

123 TEHLİKELİ ALAN SINIFLANDIRMASIYLA İLGİLİ ÖRNEKLER Örnek No.5
Binaiçine yerleştirilen, işletmesel nedenlerden dolayı düzenli olarak açılan sabitlenmiş proses karıştırma kanalı. Sıvılar, kanalda flanşlanmış, tüm kaynak yapılmış boru tesisatı aracılığıyla kanal içerisine veya kanaldan dışarıya pompalanır: Bölgelerin tipini ve genişliğini etkileyen ana faktörler Tesis ve proses Havalandırma Tipi………………………… Yapay Derecesi………………… Kanal içerisinde düşük; kanal dışında orta Emre amadeliği……… Orta Salım kaynağı Salım kategorisi Sıvının kanal içindeki yüzeyi…………… Sürekli Kanaldaki açıklık…………………………………………….. Primer Kanala yakın olan sıvının dökülmesi veya sızması……... Sekonder Ürün Parlama noktası…………………………………… Proses ve ortam sıcaklığının altında Buhar yoğunluğu……………………………… Havadan ağır

124 TEHLİKELİ ALAN SINIFLANDIRMASIYLA İLGİLİ ÖRNEKLER Örnek No.5
İlgili parametreler hesaba katıldığında aşağıda, bu özel örnek için tahmin edilecek olan tipik değer verilmiştir: a = Salım kaynağından itibaren yatay olarak 1 m, b = Salım kaynağından 1 m yukarıda, c = 1 m yatay olarak, d = 2 m yatay olarak, e = Yer seviyesinden 1 m yukarıda

125 TEHLİKELİ ALAN SINIFLANDIRMASIYLA İLGİLİ ÖRNEKLER
Örnek No.10 Bir boya fabrikasındaki karıştırma odası mevcuttur. (Bu örnekte No.2 ve No.5 münferit örneklerin bir kullanılma biçimini gösterir.) Bu basitleştirilmiş örnekte dört adet boya karıştırma kazanı(öğe 2) bir oda içerisine yeleştirilmiştir. Ayrıca aynı oda içerisinde sıvı için üç adet pompa (öğe 1) vardır. Bölgelerin tipini etkileyen ana faktörler Örnek No.2 ve örnek no.5’teki çizelgelerde verilmiştir. a = 2 m, b = 4 m, c = 3 m.

126 TS EN 60079-10-2 YANICI TOZ ATMOSFERLER YANICI TOZ ATMOSFERLER

127 PATLAMAYA KARŞI KORUNMUŞ (Exproof) EKİPMANLARIN ETİKETLERİ
IEC son sürümünde etiketlerin nasıl olacağı ve neleri içereceği açıkça yazılmıştır. Ancak bu standardan önceki etiketlemeler oldukça karmaşıktır. Etiket örnekleri: Ex II 2G Eex de IIC T6 explosiıon protextion işareti techizat grubucihaz kategorisi cihaz kategorisi patlamaya karşı koruma koruma tekniği gaz grubu sıcaklık sınıfı

128 PATLAMAYA KARŞI KORUNMUŞ (Exproof) EKİPMANLARIN ETİKETLERİ


129 PATLAMAYA KARŞI KORUNMUŞ (Exproof) EKİPMANLARIN ETİKETLERİ

130 PATLAYICI ORTAM RİSKLERİNDEN KORUNMAK İÇİN ASGARİ GEREKLER
Organizasyon Önlemleri Çalışanların Eğitimi Yazılı Talimatlar Ateşli Çalışma İzni

131 SONUÇ: SONUÇ: İşyerlerinde oluşabilecek patlayıcı ortamların tehlikelerinden çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için patlamadan korunma önlemlerini uygulamak gerekir.

132 Ek-1: Hesaplamalarda kullanılan Excel tabloları
EKLER: EKLER: Ek-1: Hesaplamalarda kullanılan Excel tabloları

133 SON TEŞEKKÜR EDERİZ