REKABET İHLALLERİNDEN DOĞAN ZARARIN HESAPLANMASI

... konulu sunumlar: "REKABET İHLALLERİNDEN DOĞAN ZARARIN HESAPLANMASI"— Sunum transkripti:

1 REKABET İHLALLERİNDEN DOĞAN ZARARIN HESAPLANMASI
Sinan BOZKUŞ & Hale GÜNDÜZ Rekabet Uzmanı Rekabet Uzmanı REKABETİN KORUNMASI HAKKINDA KANUN’UN ÖZEL HUKUK ALANINDAKİ SONUÇLARI: SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ İSTANBUL BİLGİ ÜNİVERSİTESİ

2 SUNUM PLANI Genel Olarak Zarar Kavramı ve Rekabet Hukukundaki Yeri
Türk ve AB Rekabet Hukuku Bağlamında Zararın Tazmini Rekabet İhlali Türlerine Göre Oluşabilecek Zararlar Zarar Hesaplama Yöntemleri

3 ZARAR KAVRAMI ve REKABET HUKUKUNDAKİ YERİ-I
Zarar: Bir kimsenin malvarlığında iradesi dışında meydana gelen eksilme Fiili Zarar: Kişinin malvarlığındaki net azalmadır. Mahrum Kalınan Kâr: Zarara yol açan eylemin (haksız fiil), malvarlığının artışını önlemesi halinde ortaya çıkmaktadır.

4 ZARAR KAVRAMI ve REKABET HUKUKUNDAKİ YERİ-II
Rekabet İhlali İdari Yaptırım Özel Hukuk Yaptırımı ZARAR Rekabet Sürecine Verilen Zarar (Harm to Competition) İhlalden Etkilenenlere Verilen Zarar (Private Damage)

5 ZARAR KAVRAMI ve REKABET HUKUKUNDAKİ YERİ-III
C A D Fiyat Etkisi Çıktı rkartel qkartel qrek wkartel wrek rrek Miktar Kaynak: OECD (2011) Fazladan Ödenen Bedel Aktarma Yapılamayan Satış Elde Edilemeyen Fayda Doğrudan Alıcı A -B C Dolaylı Alıcı/Son kullanıcı B D Toplam Tüketici Zararı Toplam Refah Kaybı

6 AB ve TÜRKİYE UYGULAMALARI BAĞLAMINDA ZARARIN TAZMİNİ-I
Hukuki Çerçeve Türkiye 4054 sayılı Kanun’un 58. maddesi AB Birlik genelinde uygulanabilecek düzenleme yok ABAD Kararları: Courage ve Manfredi AB Komisyonu Çalışmaları Yeşil Kitap (2005) Beyaz Kitap (2008) Oxera ve Komninos (2009) Rehber (2011 yılı içinde yayımlanması bekleniyor)

7 AB ve TÜRKİYE UYGULAMALARI BAĞLAMINDA ZARARIN TAZMİNİ-II
İlliyet Bağı İhlalin Kanıtlanması Yüksek Düşük Zararın Hesaplanması İspat Standardı İhlalin kanıtlanması için yüksek bir standart Buna karşın zararın miktarının hesaplanması için daha düşük bir standart BK 42. madde

8 AB ve TÜRKİYE UYGULAMALARI BAĞLAMINDA ZARARIN TAZMİNİ-III
Türkiye’de rekabet ihlallerinden doğan zararın tazminine ilişkin kesinleşmiş bir karar bulunmamakta AB’de ise üye ülke mahkemelerinde tazminata hükmedilen davalar bulunmaktadır Almanya, Fransa, İtalya, İngiltere Almanya’da yılları arasında 1.300’den fazla dava açıldı…

9 İHLAL TÜRLERİNE GÖRE OLUŞABİLECEK ZARARLAR
Danışıklı Hareket Kartel Fiyatların yükselmesi ve arzın kısılması Tek Taraflı Eylemler Sömürücü Davranışlar Genellikle kartellere benzer sonuçlar doğmaktadır Dışlayıcı Davranışlar Farklı kesimler üzerindeki etkisi değişebilmektedir Pazarın yapısı değişebilir Olaya özgü hesaplama yöntemleri gerektirebilir

10 KARTEL ZARARI Girdi veya Tamamlayıcı Ürün Sağlayıcıları
Doğrudan Alıcılar Potansiyel Dolaylı Alıcılar Dolaylı Alıcılar Rakipler Rakiplerin Müşterileri Rakiplerin Dolaylı Müşterileri Çıktı kısıtlaması Fazladan Dışlayıcı Ödenen Eylemler Bedel Çıktı etkisi (Doğrudan alıcılar) Çıktı Etkisi (Dolaylı alıcılar) Aktarma Kartel Potansiyel Alıcılar Davacının (Doğrudan alıcı) Toplam Zararı = Fazladan Ödenen Bedel - Aktarma Etkisi + Çıktı Etkisi

11 HÂKİM DURUMUN KÖTÜYE KULLANILMASI HALLERİNDE ORTAYA ÇIKAN ZARAR
Sömürücü kötüye kullanmalardan doğan zarar Kartel zararı Dışlayıcı Uygulamalar: münhasır anlaşmalar, bağlama,yıkıcı fiyat, fiyat sıkıştırması, mal vermenin reddi vb. Rakipler: Kârda azalma veya bütünüyle pazar dışına çıkma Tüketiciler: Azalan rekabet fiyatlarda artış, kalitede azalma, seçme olanağının düşmesi Hâkim durumdaki teşebbüslerin kötüye kullanma olarak kabul edilebilecek nitelikteki eylemleri için temel ayrım :dışlayıcı ve sömürücü davranışlar sömürücü kötüye kullanmalar da ağırlıklı olarak aşırı fiyat üzerinde yoğunlaşmış. Hâkim durumun kötüye kullanılması yoluyla ortaya çıkan zararın hesaplanmasına yönelik yapılan çalışmalarsa özellikle dışlayıcı uygulamalar sonucunda ortaya çıkan zarar üzerinde yoğunlaşmıştır. Bunun öncelikli sebebi, teorik olarak aşırı fiyatlandırma sonucunda ortaya çıkan zararın karteller sonucunda ortaya çıkan zarar ile benzerlik göstermesidir. Dolayısıyla kartel zararını hesaplamak için kullanılan yöntemler, büyük ölçüde aşırı fiyat uygulanmasında ortaya çıkan zararın hesaplanması için de kullanılabilecektir. Dışlayıcı uygulamalar münhasır anlaşmalar, bağlama, yıkıcı fiyat, fiyat sıkıştırması ve mal vermenin reddi gibi farklı şekillerde ortaya çıkmaktadır. Ancak sayılan türden uygulamaların rakipler ve tüketiciler üzerindeki etkileri benzerlik göstermektedir. Dışlayıcı uygulamalar sonucunda genellikle pazardaki rakipler ya etkin bir şekilde rekabet edememekte ya da pazardan bütünüyle çıkmak durumunda kalmaktadır. Dolayısıyla rakiplerin elde edecekleri kâr, ihlalin olmadığı durumda elde edecekleri kâra kıyasla azalmakta yahut rakipler bu kârdan bütünüyle mahrum kalmaktadır. Tüketicilerse pazardaki rekabetin azalması sonucunda fiyatların artması, ürün kalitesinin ve seçme olanağının düşmesi gibi nedenlerle ihlalden zarar görmektedir. Dışlayıcı uygulamada bulunan teşebbüsün davranışı süreç içinde farklılık gösterir Bu davranışların etkilerinin doğru bir şekilde değerlendirilebilmesi için öncelikle farklı süreçlerin ne zaman başlayıp ne zaman bittiğinin net bir şekilde belirlenmesi gerekmektedir. Yani Süreç analizi 11 11

12 DIŞLAYICI UYGULAMALARIN AŞAMALARI
İhlalin Başlangıcı Rakiplerin Dışlanması Pazara yeniden rakiplerin girmesi Rekabetin yeniden tesisi Yıpratma Hasat Büyüme T0 T1 T2 T3 Dışlayıcı uygulamalar genellikle hâkim durumdaki teşebbüsün rakibini yıpratmayı amaçlayan davranışlarıyla başlamaktadır. Bu aşamada hâkim durumdaki firma kısa vadeli kârını rakiplerini pazar dışına itmek veya rakiplerinin rekabet etme güçlerini kırmak için feda etmektedir. Hâkim durumdaki teşebbüsün, bu yolla rakibini veya rakiplerini dışlaması yahut rekabet gücünü kırması halinde, hasat aşaması başlamaktadır. Hasat aşamasında ihlali gerçekleştiren teşebbüs, rakiplerin dışlanması sonucunda azalan rekabetten faydalanmaktadır. Hasat aşamasında elde edilen aşırı kar pazara yeni girişleri özendirmekte bu şekilde başlayan büyüme sürecinde ise pazara yeni girişlerle birlikte rekabet ortamı yeniden oluşmaktadır.

13 DIŞLAYICI UYGULAMALARIN ETKİSİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ I
Pazarda Yerleşik Firma İlk aşamada kâr kaybı sonrasında hasat Müşteriler (Tüketiciler) Kısa vadede ihlalin türüne göre (agresif fiyatlama) fayda veya zarar (ayrımcı uygulama, bağlama) dolayısıyla belirsiz Uzun vadede azalan rekabet = fiyat artışı, seçim şansının azalması vb. dolayısıyla negatif Toplamda ihlalin tüketici refahı üzerindeki etkisini net bir şekilde ortaya koymak güç Öneri: Uygulamada pratiklik sağlamak açısından tüketicilerin uğradığı zararın toplumsal zarar olarak kabul edilmesi ve idari cezalar bağlamında değerlendirilmesi Her bir taraf açısından ihlalin etkisi, farklı aşamalarda farklı şekillerde ortaya çıkmaktadır. Bu bakımdan dışlayıcı uygulamalar sonucunda ortaya çıkan zararın doğru bir şekilde hesaplanması için her aşamada ortaya çıkan etkilerin rakipler ve tüketiciler bakımından ayrı ayrı değerlendirilmesi gerekmektedir Pazarda yerleşik firma ihlalin ilk aşamasında, rakibini yıpratma amacıyla izlediği agresif politikalar nedeniyle kaybettiği kârı hasat aşamasında telafi edeceği için ihlalin esas zarar görenler tüketiciler ve rakiplerdir. Dışlayıcı kötüye kullanmaların tüketiciler üzerindeki etkisi ise ihlalin türüne ve aşamalarına göre değişmektedir. Dışlayıcı uygulamanın yıpratma politikalarının izlendiği ilk aşamasında, eğer dışlayıcı politika agresif fiyatlama şeklinde uygulanıyorsa tüketiciler bu tür bir eylemden fayda sağlayabilmektedir. Ancak ihlal ayrımcı uygulamalar içeriyorsa farklı tüketici grupları üzerinde farklı (pozitif veya negatif) etkileri olabilmektedir. Bu bakımdan yıpratma aşamasının tüketici refahı üzerindeki etkisi belirsizdir. Uzun vadede ise ihlali gerçekleştiren teşebbüs kısa vadede oluşan zararını telafi etmek için fiyatları yükselteceğinden, tüketici faydası azalmaya başlamaktadır. ihlalin tüketiciler üzerindeki tek olumsuz etkisi artan fiyatlar olmamakta, tüketicilerin seçim şansının azalması da tüketici refahının azalmasına yol açmaktadır. Dolayısıyla dışlayıcı uygulamaların tüketici refahı üzerindeki etkisini net bir şekilde ortaya koymak güçtür. Bunun bir sonucu olarak, tüketiciler bakımından ortaya çıkan zararın hesaplanması da sorun teşkil etmektedir. Bu bakımdan, uygulamada pratiklik sağlamak açısından tüketicilerin uğradığı zararın toplumsal zarar olarak kabul edilmesi ve idari cezalar bağlamında değerlendirilmesi daha uygun olabilecektir Öte yandan dışlayıcı uygulamalarda, tüketiciler açısından bir zarardan bahsedilebilmesi için öncelikle rakiplerin zarar görmesi gerekmektedir. dolayısıyla dışlayıcı uygulamalar bakımından zarar teorisinin vazgeçilmez unsuru, hâkim firma davranışının rakipler üzerindeki etkilerinin ortaya konulmasıdır.

14 DIŞLAYICI UYGULAMALARIN ETKİSİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ II
Yerleşik Firmanın Rakipleri Gerçekleşen zarar (damnum emergens), Mahrum kalınan kâr (loss profit) Kaçırılan fırsatlar Dışlayıcı uygulamalar sonucunda rakipler bakımından ortaya çıkan zarar ise, gerçekleşen zarar, mahrum kalınan kâr ve kaçırılan fırsatlar olmak üzere üç farklı kısımdan oluşmaktadır. Gerçekleşen zarar pazara girmek istenip de dışlayıcı uygulama dolayısıyla girilememesi veya rakibin pazar dışına itilmesi gibi durumlarda ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla, iktisadi açıdan bakıldığında bu zarara batık maliyetlerin ve yatırım maliyetlerinin dâhil edilmesi yeterlidir. Gerçekleşen zarar genellikle mahrum kalınan kâr ile kıyaslandığında dışlayıcı uygulama sonucunda ortaya çıkan zararın çok küçük bir kısmını oluşturduğu için özel hukuk davalarında pek gündeme getirilmemektedir. İhlal dolayısıyla rakiplerin mahrum kaldığı kâr ise rakiplerin pazar payındaki düşüşlerden, sattıkları ürünlerin birim başına kâr marjının düşmesinden ve bunun sonucunda kârlı pazarlara girmek için gerekli olan sermayenin azalmasından kaynaklanmaktadır. Mahrum kalınan kâr dışlayıcı uygulamalar sonucunda oluşan zararın en önemli kısmını oluşturmaktadır. Dolayısıyla zarar hesabı da bu tür zarar üzerinde yoğunlaşmıştır. Öte yandan pazar dışına itilmiş/rekabetten men edilmiş firma, pazarın rekabete kapatılması nedeniyle başka pazarlara girmesine olanak tanıyacak bilgiye ve teknolojiye erişmesi engelleneceği için mahrum kaldığı kârın yanında diğer iş fırsatlarını da kaçırabilecektir. Örneğin bilişim sektöründe faaliyet gösteren ve pazar dışına itilen bir firma ilerde bilişim sektöründe elde ettiği bilgi ve teknoloji ile telekomünikasyon araçları (cep telefonları) pazarına da girebilecekken bu fırsattan da mahrum kalabilecektir. Her ne kadar bu durumun ispatı güç olsa da rakipler bakımından ortaya çıkan zararın sınırları çizilirken bu hususun da göz önünde bulundurulmasında fayda vardır.

15 İHLAL OLMASAYDI DURUMU VE ZARARIN HESAPLANMASI
“Farazi durum senaryosu” (but-for scenario) Rekabet ihlallerinden doğan zarar = Davacının fiili durumu ile farazi durumu arasındaki fark İhlalin Aşamalarını ve ve her bir aşamanın farklı kişiler üzrindeki etkisini tespit ettikten sonraki aşama “Farazi durum senaryosu”nun oluşturulması aşamasıdır. Bu aşamada ihlal olmasaydı mevcut pazarın nasıl olacağına ilişkin tahminlere dayalı bir senaryo oluşturulmaktadır. Bu senaryo oluşturulurken kullanılan yöntemler “Zararın Hesaplanmasında Kullanılan Yöntemler” başlığı altında daha ayrıntılı olarak anlatılacaktır Kavramsal çerçevenin son aşaması rekabet ihlali sonucunda oluşan zararın hesaplanmasıdır. Rekabet ihlallerinden doğan zararın hesaplanması temel olarak davacının fiili durumu ile farazi durumu arasındaki farkın bulunması gerekmektedir Genel olarak, davacının fiili durumunun ortaya konulmasında sorun yaşanmamakta, karşılaşılan esas güçlük farazi durumun tahmini aşamasında ortaya çıkmaktadır. Ancak iktisat ve finans teorisi ekonomik zararın farazi durumun tahmin edilmesine yönelik çok sayıda yöntem ve model geliştirmiştir. söz konusu yöntemler ayrıntılı olarak incelenmektedir.

16 ZARARIN HESAPLANMASINDA KULLANILAN YÖNTEMLER
Karşılaştırmaya dayanan yöntemler Mukayese Yöntemi Öncesi ve Sonrası Yöntemi Farkın Farkı Yöntemi Finansal analize dayanan yöntem Simülasyon yöntemi Zararın hesaplanmasında kullanılan uygun olanla yöntemler “karşılaştırmaya dayanan yöntem”, “finansal analize dayanan yöntem” ve “simülasyon yöntemi”dir Bu yöntemler ayrı ayrı sınıflandırılıyor olmalarına karşın, esasen birbirlerini tamamlayacak niteliktedir. Ancak bunlardan Simülasyon Yönteminin kullanımı genellikle birleşme devralma analizleri için daha uygundur. Aynı zamanda bu yöntem karmaşık olduğu için zarar hesaplamalarında çok tercih edilmemektedir Dolayısıyla sunumda diğer yöntemler üzerinde durulacaktır.

17 KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER I
Mukayese (Yardstick) Yöntemi İhlalden etkilenen pazar/pazarlar (karşılaştırma grubu) ile bu pazarla/pazarlarla benzerlik gösteren ancak ihlalden etkilenmediği varsayılan bir pazardaki fiyatların karşılaştırılması, Aynı ürün, farklı coğrafi pazar veya benzer pazar Artısı Uygun pazar seçilmesi halinde farazi surum senaryosu oluşturmak kolay Eksisi Pazarlar arasındaki farklılıkların da ihlal gibi yorumlanması Mukayese yöntemiyle zarar hesabı yapılırken, ihlalden etkilenen pazar/pazarlar ile bu pazarla/pazarlarla benzerlik gösteren ancak ihlalden etkilenmediği varsayılan pazar karşılaştırılmakta ve aradaki farklılıklar üzerinden zarar hesabı yapılmaktadır. Bunu için Muk. Yönt. genelde aynı ürünün satıldığı veya aynı firmanın faaliyet gösterdiği farklı coğrafi pazarlar kıyaslanmakta ve aynı firmanın veya ürünün ihlalden etkilenen pazardaki ve etkilenmeyen pazardaki durumu arasında karşılaştırmaktadır. Özellikle aynı teşebbüsün birden çok coğrafi pazarda faaliyet gösterdiği ve bu pazarlardan sadece bazılarının ihlalden etkilendiği hallerde mukayese yöntemi gerçekçi sonuçlar verebilecektir. Zira bu durumda firmalar arasındaki farklılıklardan kaynaklanan fiyat ve kar farklılıkları ortadan kalkmaktadır. Eğer bu mümkün değilse ideal olanı, mukayese amacıyla seçilen pazarın, fiyat, maliyet ve başka açılardan ihlalin gerçekleştiği pazara benzemesidir. Bu durumda pazarlar arasındaki fiyat farklılığının ihlalden kaynaklandığı varsaymayılabilecektir. ihlalin olmadığı durumu hesaplamak için referans olarak seçilen pazarın koşullarının[1], teşebbüsün[2] ve ürünün, sırasıyla ihlalin olduğu pazarın koşullarına, davalı teşebbüse ve ihlale konu ürüne benzer olması gerekmektedir [1] Maliyet yapısı, vergi ve regülasyon, gelir düzeyi vb. [2] Organizasyon yapısı, kaynakları vb. Mukayese yönteminin avantajı, karşılaştırma için uygun bir pazarın seçilmesi halinde, rekabet ihlalinin olmadığı durumda pazarın ne şekilde olacağını görebilmenin kolay dezavantajı mukayese amacıyla seçilen pazar ile ihlalin gerçekleştiği pazar arasındaki farklılıklar salt ihlalden kaynaklanmasa dahi, bu farklılıkların da rekabet ihlalinden kaynaklandığı yanılgısına açık olmasıdır.

18 KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER I
Fazladan Ödenen Bedelin Tahmininde Mukayese Yöntemi Basit hali Ortalama fiyatların kıyaslanması Gelişmiş hali F: Fiyat O: Oyuncu sayısı A: Akaryakıt fiyatları N: Nüfus İhlalin olmadığı pazardaki veriler kullanılarak model kurulması Kurulan model ile ihlalin gerçekleştiği pazarda ihlal olmasaydı oluşması beklenen farazi fiyatın belirlenmesi İhlalin gerçekleştiği pazarda oluşan fiyattan farazi fiyatın çıkarılması Söz konusu yöntemi basit bir şekilde açıklamak gerekirse, öncelikle karşılaştırma için seçilen ve ihlal olmadığı varsayılan pazardaki veya pazarlardaki ortalama fiyat hesaplanmalı, ardından bu fiyat ihlalin gerçekleştiği pazardaki fiyatlar ile karşılaştırılmalıdır. Örneğin, ihlalin gerçekleştiği pazarla karşılaştırılabilecek nitelikte olan 5 farklı pazardaki fiyatların ortalaması 10 TL ise pazarda ihlal olmasaydı oluşacak fiyatın yaklaşık 10 TL olduğu kabul edilebilecektir. Eğer ihlalin olduğu pazardaki fiyat 12 TL ise ihlal nedeniyle fazladan ödenen bedelin 2 TL olduğu tahmin edilecektir. Gelişmiş haliyle: Bu yöntem ile fazladan ödenen bedel hesaplanırken öncelikle karşılaştırma amacıyla seçilen ve ihlalin olmadığı pazardaki veriler kullanılarak kurulan bir model ile ihlalin gerçekleştiği pazarda ihlal olmasaydı oluşması beklenen farazi fiyat belirlenecektir. Ardından ihlalin gerçekleştiği pazarda oluşan fiyattan bu tutarın çıkarılması suretiyle, ihlal dolayısıyla fazladan ödenen bedel hesaplanacaktır.

19 KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER I
Mahrum Kalınan Kârın Tahmininde Mukayese Yöntemi İhlalin olmadığı pazardaki veriler kullanılarak model kurulması Kurulan model ile ihlalin gerçekleştiği pazarda ihlal olmasaydı elde edilmesi beklenen pazar payının veya kârın belirlenmesi İhlalin gerçekleştiği pazardaki fiili durum ile farazi durumun farkının belirlenmesi Yöntemin mahrum kalınana karı hesaplama için de kullanmak mümkündür. Yine aynı mantıkla hesaplama yapılıyor

20 KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER II
Öncesi ve Sonrası Yöntemi (Before and After Method) İhlalin başlamasından önceki dönem ile ihlal dönemi veya ihlalin sona ermesinden sonraki dönemle ihlal dönemi karşılaştırılması Aradaki farkın bulunması Basit haliyle: Sadece ele alınan dönemlerdeki ortalama fiyatların karşılaştırılması, Gelişmiş haliyle: Pazar şartlarındaki ihlal dışındaki değişikliklerin kontrol edilmesi için kurulacak daha gelişmiş ekonometrik modeller yardımıyla Yeterli veri mevcut ise, ihlal öncesi döneme, ihlal dönemine ve ihlal sonrası döneme ait verilerin bir bütün olarak incelenmesi ve karşılaştırılması faydalı Buna göre ihlalin başlamasından önceki dönem ile ihlal dönemi veya ihlalin sona ermesinden sonraki dönemle ihlal dönemi karşılaştırılmakta ve aradaki fiyat farklılıklarından yola çıkılarak zarar hesaplanmaktadır. Öncesi ve sonrası yönteminde zarar sadece ele alınan dönemlerdeki ortalama fiyatların karşılaştırılması yoluyla bulunabileceği gibi pazar şartlarındaki ihlal dışındaki değişikliklerin kontrol edilmesi için kurulacak daha gelişmiş ekonometrik modeller yardımıyla da bulunabilecektir. Yeterli veri mevcut ise, söz konusu yöntemin daha sağlıklı sonuçlar verebilmesi için ihlal öncesi döneme, ihlal dönemine ve ihlal sonrası döneme ait verilerin bir bütün olarak incelenmesi ve karşılaştırılması faydalı olacaktır. Zira hem ihlal öncesi hem de ihlal sonrası döneme ilişkin verilerin olması fiyatların ihlal olmasaydı nasıl bir seyir izleyeceğinin tespit edilmesini kolaylaştıracağından, ulaşılan sonuçlar da daha güvenilir olacaktır

21 KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER II
ihlalin gerçekleştiği piyasadaki fiyatların zaman içinde izlediği seyire bakılarak ihlal sonucunda oluşan zararın belirlenmesine çalışılmaktadır. Şekilden görüldüğü üzere ihlalin başladığı döneme kadar ( yılları arası) fiyatlar belli bir seyir izlerken, ihlalin başlamasıyla birlikte ( yılları arasında) fiyatlar takip ettiği seyirden sapmaktadır. Söz konusu yöntemde bu sapmanın ihlalden kaynaklandığı kabul edilmekte ve aradaki farkın ihlal nedeniyle fazladan ödenen bedeli gösterdiği kabul edilmektedir.

22 KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER II
Öncesi ve Sonrası Yöntemi Artısı: Aynı pazar ve firmalar referans olarak alındığı için veri bulmak kolay, Farklı pazarların özelliklerinden kaynaklanan farklılıkların yol açtığı yanılgılar yok. Eksisi: Fiyattaki artışın salt ihlalden kaynaklandığı yanılgısı. Öncesi ve sonrası yönteminde aynı pazar ve firmalar referans olarak alındığı için veri bulmak kolaydır. Bunun yanında bahse konu yöntemin seçilmesi ile birlikte, mukayese yönteminde ortaya çıkan ve mukayeseye konu pazarların maliyet, arz-talep koşullarındaki farklılıklardan kaynaklanan yanılgıların önüne geçilebilecektir. Bunlar söz konusu yöntemi, mukayese yöntemine göre daha avantajlı hale getirmektedir. Bununla birlikte öncesi ve sonrası yönteminde ihlal dışında fiyata etki eden değişkenlerin dikkate alınmaması durumunda, fiyattaki artışın salt ihlalden kaynaklandığı yanılgısına düşülmesi olasıdır. Bu yanılgının önüne geçilebilmesi için mümkünse ihlal dışındaki faktörlerin de fiyat üzerindeki etkisinin kontrol edilmesi gerekmektedir. Bu bakımdan, ihlalin olmadığı dönemdeki fiyatların bulunması için seçilen referans fiyatların mümkün olan en geniş dönemi kapsaması yerinde olacaktır.

23 KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER II
Öncesi ve Sonrası Yöntemi ile Fazladan Ödenen Bedelin Hesaplanması F: Fiyat O: Oyuncu sayısı A: Akaryakıt fiyatları N: Nüfus Fiyatı etkileyen (F) oyuncu sayısı (O), akaryakıt fiyatları (A) ve nüfus gibi (N) bağımsız değişkenlerin ihlal olmayan döneme ait verileri kullanılarak hazırlanan denklemin beta şeklinde gösterilen katsayıları tahmin edilecek, İhlal olmayan dönemin verisiyle hesaplanan katsayılar ve bağımsız değişkenlerde ihlal dönemine ait veriler kullanılarak, ihlal döneminde ihlal olmasaydı oluşacak fiyatlar tahmin edilecektir, Tahmin edilen fiyat ile gerçekleşen fiyat arasındaki fark = fazladan ödenen bedel

24 KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER II
Öncesi ve Sonrası Yöntemi ile Mahrum Kalınan Kârın Hesaplanması: İhlal öncesi ve sonrasındaki net kârın karşılaştırılması Artısı: Pratik, veri ihtiyacı az Eksisi: Firmanın kârlılığındaki düşüşün salt ihlalden kaynaklandığı yanılgısı Öncesi ve sonrası yöntemi ile mahrum kalınan kâr hesaplanırken ihlalden zarar gören teşebbüsün ihlalin ortaya çıkmasından önceki, ihlal dönemindeki ve ihlalin sona ermesinden sonraki ticari faaliyetlerine bakılarak, ihlalin zarar gören teşebbüsün kârına etkisi tahmin edilmektedir. Basit bir şekilde açıklayacak olursak: ihlalden zarar gören teşebbüsün ihlal öncesi ve sonrasındaki ortalama net kârına bulunmaktadır. sonrasında ihlal durumunda elde ettiği kâr ile ihlal dışındaki dönemlerde elde ettiği karın farkı bulunmaktadır. bu farkın bugünkü değerlerinin toplamı bize mahrum kalınan kârı vermektedir. Bununla birlikte bu türden bir hesaplama ile firmanın kârlılığındaki düşüşün salt ihlalden kaynaklandığı kabul edilmiş olacaktır. Ancak firmanın ihlal olmasaydı da aynı şekilde kâr edip etmeyeceği hususunun ayrıca değerlendirilmesi gerekmektedir. Örneğin ihlalin gerçekleşmesinden önce firma hızlı bir büyüme trendi yakalamışsa ihlalin ortaya çıkmasından önceki pazar payını artıracağından zarar eksik tahmin edilmiş olacaktır. Tersi durumda yani ihlalin ortaya çıkmasından önce de pazara yeni girişler olmuşsa yahut zarar gören firmanın performansında azalma olmuşsa, bu durumun satışlarına olumsuz yansıması ve kârlılığında düşüşe yol açması beklenecektir. İhlal dışındaki bu türden değişikliklerin göz ardı edilmesi zararın yanlış hesaplanmasına yol açacaktır. Bu tür yanlışlıkların en aza indirgenmesi bakımından ihlal dışında firmanın kârını etkileyen unsurların neler olduğunun ve kârı ne ölçüde etkilediğinin belirlenmesini sağlayacak çok değişkenli regresyon analizlerine ihtiyaç bulunmaktadır

25 KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER III
Farkın Farkı Yöntemi (Difference in Difference Method) İhlal öncesi dönem İhlal sonrası dönem İhlalin gerçekleştiği pazar İhlal olmayan pazar Zararın hesaplanması (B-A) (D-C) Aradaki farkın bulunması A B C D Farkın farkı tekniği, mukayese yöntemi ile zaman serileri yöntemlerinin kesişimi olarak da kabul edilebilecektir. Bu yöntem ile ihlal sürecinde meydana gelen ve fiyatı etkileyecek nitelikteki değişikliklerin ayrıştırılması ve bu yolla fiyat üzerinde yalnızca ihlalden kaynaklanan değişikliklerin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Söz konusu yöntemde öncelikle ihlalin gerçekleştiği pazardaki fiyat değişikliğini ölçmek amacıyla ihlal dönemindeki fiyatlar ile ihlal öncesi fiyatların farkı (B-A) bulunmaktadır. Ancak bu farkın tek sebebi ihlal olmayabileceğinden, fiyat üzerinde ihlal dışındaki etkilerin ayrıştırılabilmesi için, karşılaştırma amacıyla kullanılan rekabetçi pazardaki ihlal öncesi ve sonrası fiyat farkı bulunmaktadır (D-C). Bulunan farkın ihlalin geçekleştiği pazar için de aynı olacağı kabul edilmektedir. Ardından, ihlal sürecinde fiyatta meydana gelen değişimden (B-A), ihlal dışındaki etkenlerden kaynaklandığı kabul edilen fark (D-C) çıkarılarak fiyatta salt ihlal nedeniyle meydana gelen artış bulunmaktadır.

26 KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER III
Farkın Farkı Yöntemi Artısı: Hem izlenen değişkenin zaman içindeki değişimini hem de karşılaştırma amacıyla kullanılan pazar veya firmalar arasındaki farklıların etkisini ölçebilmek mümkündür. Eksisi: İhlalin gerçekleştiği pazarda ortaya çıkan ancak kontrol amaçlı kullandığımız rekabetçi pazarda ortaya çıkmayan ihlal dışındaki etkileri ayrıştırmak mümkün değil, Daha çok veriye ihtiyaç var. Farkın farkı yöntemi, mukayese yöntemi ile öncesi ve sonrası yönteminin gelişmiş hali olarak kabul edilebilecektir. Zira bu yöntemle izlenen değişkenin hem zaman içindeki değişimini hem de karşılaştırma amacıyla kullanılan pazar veya firmalar arasındaki farklıların etkisini ölçebilmek mümkündür. Buna karşın söz konusu yöntemle halen ihlalin gerçekleştiği pazarda ortaya çıkan ancak kontrol amaçlı kullandığımız rekabetçi pazarda ortaya çıkmayan ihlal dışındaki etkileri ayrıştırmak mümkün olmamaktadır. Ayrıca farkın farkı yönteminde mukayese ve öncesi ve sonrası yöntemlerine kıyasla çok daha fazla veriye gereksinim duyulmaktadır.

27 FİNANSAL ANALİZE DAYALI YÖNTEM
Gelire Dayalı Yöntem Fiili durumdaki gelirin hesaplanması İhlalin olmadığı durumda elde edilmesi beklenen gelirin hesaplanması Fiili durumla farazi durumun karşılaştırılması Maliyete dayalı yöntem Artısı: Veri güvenliği Eksisi: İhlal dışındaki etkilerin ayrıştırılması Fiili durumun tespiti güç Teknik bilgi gereksinimi Söz konusu yöntem ile ihlalden zarar gören teşebbüsün finansal performansındaki kötüleşmelere, ihlali gerçekleştiren teşebbüsün finansal performansında meydana gelen iyileşmelere, ihlalde bulunan teşebbüs/teşebbüslerin maliyet yapılarına ile ihlalin olmadığı durumdaki kâr marjı gibi bilgilere bakılarak ihlalin olmadığı durumdaki fiyat seviyesi tahmin edilmeye çalışılmaktadır. Bu kapsamda ilgili piyasada faaliyet gösteren firmaların üretim ve sermaye maliyetleri ile kâr marjları incelenerek, ihlal olmasaydı piyasada oluşması beklenen fiyat ve/veya kâr marjı tahmin edilmektedir. Yöntemin en önemli avantajlarından biri finansal verilerin neredeyse günü gününe tutuluyor olması dolayısıyla güvenilir bilgiye ulaşmanın mümkün olmasıdır. Bununla birlikte finansal analize dayalı yöntemin en büyük açmazı, hem davalı hem de davacının finansal performansındaki ihlalden kaynaklanan etkilerin ve ihlal dışındaki dışsal etkilerin ayrıştırılmasındaki güçlüklerdir. Bunun yanında finansal analize dayalı yöntemde sadece ihlalin olmadığı farazi durumu değil, fiili durumu tespit etmek de güçtür Zira: rekabet otoriteleri, mahkemeler ve tüketicilerin genel olarak maliyet tahmini yapacak teknik donanıma sahip değildir. Maliyete Dayalı Yöntem : Söz konusu yöntem, ihlali gerçekleştiren taraf/tarafların birim başına üretim maliyetlerinin bulunması ve bu maliyetlere makul bir kâr marjının eklenmesi yoluyla rekabetçi fiyatın tahmin edilmesidir. Bu yöntemin uygulanmasındaki temel sorun, muhasebe maliyetlerinin iktisadi anlamda maliyet kavramından farklı olması nedeniyle[1], sağlam bir maliyet tahmininin yapılamamasıdır. Yöntemin uygulanmasındaki bir diğer güçlük ise rekabet otoriteleri, mahkemeler ve tüketicilerin genel olarak maliyet tahmini yapacak teknik donanıma sahip olmamasıdır. Öte yandan, maliyete eklenecek “makul” bir kâr marjının bulunması da başlı başına bir sorundur. Zira her ne kadar düzenlenen sektörlerde düzenleyici otoriteler fiyatı düzenlenen firmanın “ağırlıklı ortalama sermaye maliyetinden yola çıkarak “makul” kârı tahmin etse de düzenlenmeyen sektörlerde bu bilgiye ulaşmak güçtür [1] İktisadi maliyet, muhasebe maliyeti (içinde yer almayan fırsat maliyetini içermekte, buna karşın muhasebe maliyeti içinde bulunan batık maliyetleri dışlamaktadır.

28 SONUÇ ve ÖNERİ Modeller arasında bir öncelik sıralaması yapılması yerine yöntemlerin olaya uygunluğu ölçüsünde kullanılması, Yöntemlerinin birbirlerinin alternatifleri olarak değil, tamamlayıcısı şeklinde görülmesi, Birden fazla yöntemle zarar hesabı yapılarak çapraz kontrol yapılması, Sonuçların kesinliği ile uygulanabilirliği arasında denge gözetilmelisi, Basit yöntemlerin tercih edilmesi, İhlal dışındaki etkilerinin ayrıştırılması. Çalışmada anlatılan yöntemler incelendiğinde her bir yöntemin kendine özgü avantajlarının ve dezavantajlarının olduğu görülmektedir. Bu nedenle modeller arasında bir öncelik sıralaması yapılması yerine, eldeki veriler, ispat standardı ve uygulanabilecek hukuki kurallar dikkate alınarak model seçimi yapılması daha uygun olacaktır. Bir diğer ifade ile, söz konusu yöntemlerin olaya uygunluğu ölçüsünde kullanılması, yöntemden beklenen faydayı artıracaktır. Bunun yanında hesaplama yöntemlerinin birbirlerinin alternatifleri olarak değil, tamamlayıcısı şeklinde görülmesi ve mümkün olduğu ölçüde birden fazla yöntemle zarar hesabı yapılarak çapraz kontrol yapılması daha sağlıklı bir zarar tahmini yapılmasını sağlayacaktır. Öte yandan zarar hesaplamasında kullanılacak yöntemin ulaşacağı sonuçların kesinliği ile uygulanabilirliği arasında bir denge gözetilmelisi önemlidir. Zira ihlalden doğan zararın hesaplanabilmesi için öncelikle ihlal olmasaydı pazarın ne durumda olacağının tahmin edilmesi gerekmekte ve bu farazi durumun tahmini doğası gereği belirsizlikler içermektedir. Bu belirsizliklere bir de yöntemin karmaşıklığının eklenmesi, işlem maliyetini arttıracağı gibi, zarar hesabının mahkemeler nezdinde kabulünü de güçleştirebilecektir. Bu bakımdan rekabet ihlallerinden doğan zararın hesaplanmasında basit yöntemlerin tercih edilmesi avantajdır. Bununla birlikte basit bir yöntem tercih edilse dahi, ihlal dışındaki değişikliklerin ve ihlali gerçekleştiren teşebbüsün ihlal dışındaki rekabetçi olabilecek davranışlarının etkilerinin ayrıştırılmasına dikkat edilmelidir. Bu etkilerin ayrıştırılabilmesi için zarar hesabı yapacak kişi veya kişilerin temel istatistik ve ekonometri kavramlarına aşina olması ve regresyon modeli kurabilecek nitelikte olması gerekmektedir. Bu bakımdan mahkemelerin, rekabet ihlallerine ilişkin açılan tazminat davalarında, rekabet hukuku, iktisat ve istatistiksel yöntemler konusunda yeterli donanıma sahip kişilerden bilirkişi olarak faydalanması uygun olacaktır.

29 TEŞEKKÜRLER