TÜRKÇENİN SES ÖZELLİKLERİ

... konulu sunumlar: "TÜRKÇENİN SES ÖZELLİKLERİ"— Sunum transkripti:

1

2 TÜRKÇENİN SES ÖZELLİKLERİ

3 ÜNLÜLER VEÖZELLİKLERİ
Sesler,ses yolunda bir engelle karşılaşmadan çıkarılan sesler ve ses yolunda bir kapanma ve engele uğrama sonucu çıkarılan sesler olmak üzere ikiye ayrılır:ünlüler ve ünsüzler.

4 ÜNLÜLER VEÖZELLİKLERİ
Oluşurken ses yolu açık olan ve bir engele uğramadan ,ses titreşimlerinden çene ve dudak hareketleriyle çıkan seslere “ünlüler” diyoruz. Türkçedeki ünlüler şunlardır:a,e,ı,i,ü,u,o,ö

5 Ünlüler şu özelliklerine göre sınıflandırılır
A.Çıkış Yeri ve Dilin Durumuna Göre: 1.Kalın Ünlüler:a,o,ı,u 2.İnce Ünlüler:i,ö,ü,e B.Dudakların Durumuna Göre: 1.Düz Ünlüler:i,ı,e,a 2.Yuvarlak Ünlüler:o,ö,ü,u C.Ağzın Açıklığına Göre: 1.Geniş Ünlüler:o,ö,a,e 2.Dar Ünlüler:i,ı,ü,u

6 ÜNLÜLER ŞEMASI DÜZ YUVARLAK GENİŞ DAR KALIN a ı o u İNCE e i ö ü

7 BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU KURALI
A.Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde kalın bir ünlü(a,ı,o,u)varsa,diğer tüm heceler de kalın ünlülerden oluşur. B.Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde ince bir ünlü (i,ö,e,ü) varsa,diğer heceler de ince ünlülerden oluşur. Örn:yiyecek(uyar),kalas(uyar),kitap(uymaz

8 Büyük ünlü uyumuna aykırı durumlar
A.Bazı Türkçe sözcükler ,zamanla ses değişimine uğrayarak kurala aykırı yapı kazanmışlardır: Ana anne Alma elma kangı hangi

9 B.Dilimize yabancı dillerden giren sözcükler bu kurala uymak zorunda değildir.
“Çiroz,gazete,kitap,valiz” C.Sonuna –daş,-gil,-ken,-ki,-leyin,-mtırak,-yor eklerini alan bazı sözcükler bu kurala uymaz. İç-i-yor,yazar-ken,sabah-ki,akşam-leyin,yeşil-i-mtırak,meslek-taş,annem-gil D.Tek heceli ve birleşik sözcüklerde bu kural aranmaz. Taş,Bakırköy

10 KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU KURALI
Küçük ünlü uyumu kuralı iki türlüdür. A.Bir sözcüğün ilk hecesinde düz bir ünlü (a,e,i,ı) varsa ,sonraki hecelerde de düz ünlüler bulunur:kaşıktan,kedi B.Bir sözcüğün ilk hecesinde yuvarlak bir ünlü (o,ö,ü,u) varsa diğer hecelerde de ya düz geniş(a,e) ya da dar yuvarlak(ü,u)ünlüler bulunur. Çocuk,yumurta

11 Küçük ünlü uyumu kuralına aykırı durumlar
1.Tek heceli ve birleşik sözcüklerde bu kural aranmaz. 2.Alıntı sözcükler uymaz:vagon. 3.İlk hece dışında hiçbir hecede (o,ö) ünlüleri bulunmaz. 4.-yor eki ve bazı sözcükler dışında –ki eki bu kurala uymaz.

12 ÜNSÜZLER

13 ÜNSÜZLER TONLU ÜNSÜZLER TONSUZ ÜNSÜZLER b,c,d,g,ğ,j,l,m,n,r,v,y,z
ç,f,h,k,p,ş,s,t

14 Ünsüzler,ses yolunda birtakım organların kapanması,daralması sonunda oluşan seslerdir.
SERT YUMUŞAK sürekli süreksiz Dudak f p m,v b Diş ş,s t,ç J,l,n,r,z c,d Damak k ğ,y g Gırtlak h

15 ÜNSÜZLERİN ÖZELLİKLERİ
1.Ünsüzler ,tek başına okunamayan,hece kuramayan ancak bir ünlüyle okunabilen seslerdir.Ünsüzler söylenirken önüne (e)sesi getirilir:be,me,le,re… 2.Türkçe sözcüklerin başında iki ünsüz yan yana bulunmaz:kral,spor… 3.Türkçe sözcüklerin köklerinde aynı sesten iki ünsüz bulunmaz:”bakkal”

16 4.Türkçe sözcüklerin başında”f,h,c,ğ,j,l,m,n,v,z” ünsüzleri bulunmaz.
5.Bazı tek heceli sözcüklerin dışında hiçbir sözcük başında ve sonunda (ğ) bulunmaz. Örn:” Bağ,yağ,sağ,ağ,dağ”

17 SERT ÜNSÜZLERİN YUMUŞAMASI
“p,ç,t,k “ ünsüzlerinden biriyle biten sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek getirildiği zaman : “p” ünsüzü “b” olur:dolap-dolabı “ç” ünsüzü “ “c” olur:ağaç-ağacı “t” ünsüzü “d” olur:geçit-geçidi “k” ünsüzü “ğ,g” olur: çiçek-çiçeği Ahenk-ahengi

18 SERT ÜNSÜZLERİN BENZEŞMESİ
Sert ünsüz harflerle “p,ç,t,k,h,ş,s,f” biten bir sözcüğün sonuna “ c,d,g” ünsüzü ile başlayan bir ek gelirse ,”c,d,g “ harfleri “ ç,t,k “olur. Balıkçı,atkı,yurttaş