DAVRANIŞIN NÖROBİYOLOJİK TEMELLERİ

... konulu sunumlar: "DAVRANIŞIN NÖROBİYOLOJİK TEMELLERİ"— Sunum transkripti:

1 DAVRANIŞIN NÖROBİYOLOJİK TEMELLERİ

2 DAVRANIŞ BİLİMLERİ Tek fert olarak ya da toplum içerisindeki bir birey olarak insan davranışlarını anlamaya çalışır. Her insan davranışının, normal şartlarda belirli bir mantık ve tutarlılığa sahip olması beklenir. Davranış bilimleri davranışlardaki tutarsızlığı da inceler ve neden-sonuç ilişkisi arar.

3 DAVRANIŞ NEDİR? Davranış, organizmayı etkileyen uyarıcılar ile bunlara verilen tepkilerdir. Uyarıcılar; insan organizmasındaki gözlenebilen, kaydedilebilen veya ölçülebilen değişikliklere neden olan her etken bir uyarıcı olarak kabul edilir.

4 Duyu organları tarafından alınan uyarıcılar algılamaya dönüşür.

5 Tepkiler; insan organizmasının iç ve dış ortamlarından kaynaklanan çeşitli uyarıcılar, türlerine ve şiddet derecelerine göre bedensel ve ruhsal yapıda bir takım değişikliklere neden olurlar.

6 Açık Tepkiler Konuşma, yürüme, oturma, kalkma, yazı yazma gibi ilgili birey ve başka kişiler tarafından açıkça görülebilen davranışlardır. Kapalı Tepkiler Yüzün kızarması, kaşların çatılması, sevinme, kıskanma, ağrı ve sancı çekme gibi bir eylemi gerektirmeyen ancak bazı belirtileri dışa vuran, ilgili birey tarafından yaşanılan ancak başka kişiler tarafından dolaylı olarak gözlemlenebilen davranışlardır.

7 DAVRANIŞ DIŞ ETMENLER İÇ ETMENLER İ N S A TEPKİ TEPKİ

8 Davranış kavramının kapsamına giren insan faaliyet ve hareketleri çok çeşitlidir. Buna göre, gözlenebilen, kaydedilebilen ve ölçülebilen bütün etkinlikler davranış tanımı içerisine girer.

9 Davranışın Nörobiyolojik Temelleri

10 Bir insanın yaşamını sürdürebilmesi
için çevresiyle sürekli bir ilişki içinde bulunması gerekir; Bunu sağlayan bütünleştirici sistemlerin en önemlisi “sinir sistemi”dir.

11 Sinir Sistemi Vücudun elektrokimyasal iletişim ağıdır, hem vücut içi hem çevre ile adaptasyonumuzu sağlar: Beyin çevreden gelen bütün sinyalleri (bilgileri) entegre eder ve bu sinyallere göre davranışlarımızı belirler Çevremiz sürekli değişir ve beyin de bu değişikliklere kendini adapte eder. Beynin bu uyum yeteneğine 'esneklik/plastisite' denir Beyinde bilgi işleme, elektriksel iletim ve kimyasal mesajcılarla sağlanır Epilepsi : Nöbetler sırasında beyindeki elektriksel iletim bozulmaktadır.

12 Sinir Sistemindeki Yolaklar
Getiren Sinirler (Afferent/Sensory Nerves) : Beyne sinyal getirirler Sinir Ağları (Neural Networks) : Beyinde getiren ve götüren nöronları entegre ederler Götüren Sinirler (Efferent/Motor Nerves) :Beyinde oluşan cevabı diğer organlara, kaslara vs. taşırlar

13 Algı-Davranış

14 Duyum Çevremizdeki ışık, ses, basınç gibi enerji değişikliklerinin yani uyaranların duyu organlarındaki reseptörler tarafından sinir akımı haline dönüştürülerek beynimize ulaştırılmasına duyum denir

15 Algı Sinir hücreleri aldıkları uyarıyı birincil duyusal kortekse iletirler Duyusal korteksle diğer sistemler arasındaki bağlantı alanları aracılığı ile bellekteki bilgilerle bütünleştirilir ve tanımlanır Gelen uyaran anlamlı yaşantılara dönüştüğünde “algı” adını alır

16 Davranış Algıya dönüşen uyarana hangi davranışsal tepkinin verileceğine beynin yönetsel merkezi olan prefrontal korteks karar verir Verilen karar uygulama merkezi olan premotor kortekse aktarılır Bu alan kaslar aracılığı ile davranışı gerçekleştirir

17

18 Sinir Sisteminin Bölümleri

19 Merkezi Sinir Sistemi Vücudumuzdaki sinir hücrelerinin %99'unu
oluşturur Beyinde yaklaşık 100 milyar hücre bulunur. Beyin Omurilik

20 Çevresel Sinir Sistemi
Beyin ve omuriliği vücudun diğer bölgelerine bağlar Bütün vücuttan beyne bilgi taşır ve beynin emirlerini vücudun gerekli bölgesine iletir Somatik Sinir Sistemi; Somatik Sinir Sistemi deri ve kaslardan ağrı ve sıcaklık gibi bilgileri beyne taşır, beyinden de gerekli hareket sinyallerini kaslara taşır. Motor Sinirler Duysal Sinirler

21 Otonom Sinir Sistemi; Otonom sinir sitemi ise nefes alıp verme, kalp atışı, sindirim gibi faaliyetlerde iç organlarla bilgi alışverişi sağlar Sempatik Sinir Sistemi; Vücudu uyarır (Aktive eder) Parasempatik Sinir Sistemi; Vücudu yatıştırır Normal günlük aktivitemiz sırasında, tehdit ya da gerginlik algılamadığımızda parasempatik sinirler aktifken Gerginlik ya da tehdit hissettiğinizde sempatik sinirler devreye girer.

22 Sinir Hücresi (Nöron) Sinir Siteminde iki ayrı tip hücre vardır:
Nöronlar : Bilgi işleme fonksiyonu olan asıl hücrelerdir. Ortalama bir nöron, diğer hücrelerle yaklaşık adet bağlantı yapar. Bu da milyonlarca hücrenin birlikte çalışmasını sağlar. Glia Hücreleri : Nöron hücrelerini besler ve onlara destek sağlarlar. Sayıları nöron hücrelerinden daha fazladır.

23

24 Sinir hücreleri görevlerine göre
birbirlerinden farklı yapıda olabilirler Ancak; hücre gövdesi, dendrit, akson, myelin kılıf gibi yapılar bütün nöronlarda ortak olarak bulunur

25 Hücre Gövdesi (Cell body): Çekirdeğin bulunduğu
bölümdür, nöron için gerekli materyallerin sentezinden sorumludur Dendrit (Dendrites): Nörona gelen sinyali alır ve hücre gövdesine yönlendirirler Akson (Axon): Nörona gelen sinyali hücre gövdesinden bir sonraki nörona yönlendirirler. Aksonların boyları omurilik boyunca uzanacak şekilde 2m'yi bulabilir.

26 Myelin Kılıf (Myelin Sheath): Aksonlarda bulunan yağ yapıdır.
Myelin kılıf aksonlarda izolasyon sağlar ve sinyalin akson boyunca daha hızlı iletilmesini sağlar. Myelin kıfın zarar görmesi durumda sinyal iletiminde sorunlar yaşanır:

27 MS (Multiple sclerosis ) :Myelin kılıftaki sertleşme
Otoimmun bir hastalıktır. Vü̈cudun savunma hücreleri myelin kılıfa saldırır Genetik ve enfeksiyon gibi çevresel faktörler neden olabilir Nörotravmanın ardından görülebilir Lezyonun bölgesine göre farklı semptomlar gelişebilir

28 ALD (adrenoleukodystropy) :
Hiperaktivite, duygusal instabilite Kaslarda sertleşme ile başlayıp bitkisel hayat ve ölüme neden olabilir

29 Sinir Akımı (Neural Impulse) :
Nöronlar arasındaki iletişim, Aksiyon potansiyelleri denilen elektriksel sinyallerle sağlanır. Nöronlar üzerindeki elektriksel sinyalin başlaması ya hep ya hiç kuralıyla olur. Belli bir eşik değerini aşamayan sinyaller nöronda elektriksel sinyal başlatamaz.

30 SİNİR HÜCRESİ (NÖRON) :
Sinapslar ve Nörotransmiterler : Sinapslar iki nöron arasındaki bağlantılardır Sinapslarda sinyaller bir nörondan diğerine aktarılır Sinyaller kimyasal yolla aktarılır

31 İlk nörondaki elektriksel sinyalin akson uçlarında ulaşması ile bu uçlarda nörotransmitter denen kimyasallar salınır. Bu kimyasallar bir sonraki nörona sinyalin iletilmesini sağlarlar Bazı nörotransmiterler bir sonraki nöronu aktive ederken, bazıları inhibe ederler

32 Nörotransmiterler : Asetilkolin : Kasların aktivitesini arttırır, öğrenme ve hafızada önemlidir Alzheimer hastalarında asetilkolin azalması görülmektedir Kara dul'un zehiri omurilik ve kaslar arasına asetilkolin salınımını arttırır, ani kasılmalara sebep olur GABA : İnhibitör nörotransmiterdir GABA'nın az olması durumu 'endişe’ le ilişkilendirilmiştir

33 Dopamin : Uyku, dikkat, öğrenme, psikolojik hali ve motor aktiviteyi etkiler Çok fazla olması şizofreni ile bağlantılıdır, az miktarda olması ise Parkinson ile bağlantılıdır Serotonin : Uyku, dikkat, öğrenme, psikolojik hali etkiler Az miktarda salınması depresyon ile ilşkilendirilmiştir Anti depresan ilaçlar beyindeki serotonin miktarını arttırır Endorfin : Vücutta acıyı azaltır mutluluk duygusunu arttırır Morfin vücutta endorfin gibi davranır (agonist) Uzun mesafe koşucularına, yeni doğum yapmış kadınlarda veya kaza sonrası şok geçirenlerde miktarı fazladır

34 Oksitosin : Aşk ve bağlılık duygularının konrolünü sağlar 'Savaş ya da kaç (fight or flight)' düşüncesinden farklı olarak bayanlarda 'yönel ve arkadaş ol (tend and befriend)'in baskın olmasının oksitosin miktarına bağlı olduğu düşünülmektedir

35 Nöropeptidler Peptid bağları ile birbirine bağlı 2 veya daha fazla aminoasit zincirinden oluşur. 100 den fazla nöropeptid gösterilmiştir.

36 SİNİR SİSTEMİNİN GELİŞİMİ
1. Aşama: Nöronlar ve sinir sisteminin diğer yapıları intrauterin dönemde gerçekleşir 2. Aşama: Yaşamın ilk yıllarında yoğun bir sinaps oluşumu vardır. 3. Aşama: Sinaptik bağlantıların modifiye edilerek kullanılması.

37 Davranışı belirleyen nöron ağlarının temel yapısı ; kalıtımsal ve gelişimsel etmenler ile birlikte, erken gelişme döneminde, çevresel etmenlerin katkısıyla belirlenmektedir.

38 BEYİN

39 Arkabeyin (Hindbrain):
Beyincik (Cerebellum) : kompleks hareketlerin düzenlenmesi Medulla : Nefes alıp verme, refleks, dik durma Pons : Uyuma-uyanıklık

40 Ortabeyin (Midbrain) Beyin sapı hem arka beyin hem de orta beyinde bulunur Omurilik ile bağlanarak nefes alma, kalp atışı ve kan basıncı gibi yaşamsal aktiviteleri ayarlar Beyin ile kulak & göz arasında bilgi geçişini sağlar

41 Önbeyin (Forebrain) İnsanın orta ve arka beyni basit canlılarınki ile çok fazla benzerlik göstermektedir Ön beyin ise diğer canlılara göre çok daha fazla gelişmiştir

42 Ön Beyin (Forebrain) Serebral korteks
Limbik Sistem : Duyguların kontrolü (amygdala-korku,kızgınlık ve stres algılama) ve hafıza (hipokampüs) Thalamus : Beyindeki organizasyon bölgesidir. Thalamus'a gelen sinyaller beyindeki ulaşmaları gereken bölgeye yönlendirilir Basal Ganglia : İstemli yapılan hareketlerin koordinasyonunu sağlar (bisiklete binmek gibi) Hipotalamus : Yemek, içmek, duygu, stres, ödül gibi aktiviteleri ve sonrasında endokrin aktivite ile değişen vücut içi aktiviteleri düzenler

43 Bilateral amigdala hasarı

44 Serebral Korteks Korteks insanda en gelişmiş Tüm beyni saran, yaklaşık 3mm kalınlığında, girinti ve çıkıntılarla karakterize. Bağlantıları ve hücre özellikleri bakımından farklı katmanlardan oluşur. Sürüngenlerden insanlara doğru kıvrımları artar.

45

46 Oksipital Lob: renk, şekil ve hareketleri ile görsel uyaranları algılar
Temporal Lob: duyma, konuşma, hafıza Frontal Lob: İstemli hareket, kişilik, zeka, konuşma Parietal Lob: Dikkat, hareket kontrolü

47 Frontal lob hasarı Kendini kontrol edememe Düşünce bozukluğu Aynı hareketin tekrarlanması Uygun tepkiyi öngörememe İşleyen bellekte bozulma Planlama ve sosyal kontrolde bozulma Kişilik değişikliği

48

49 Parietal Korteks Lezyonu: Dikkat Bozukluğu
Kontralateral İhmal (Neglect) sendromu Görme keskinliği, somatik duyular, motor yetiler sağlam olmasına karşın kişinin lezyonun karşı tarafındaki nesneleri, bedenini ve uzaysal alanı algılayamaması

50

51 Temporal Lob Hasarı İşitme Duysal konuşma Hafıza

52 Beyin yarı küreleri Genellikle sol biraz daha büyük İki yarım küre arasında corpus callosum: yarı küreler arası iletişim Solaklarda sağ, sağlaklarda sol yarıküre baskındır

53 Beynin sağ yarımküresi vücudun sol tarafından sinyal alırken, sol yarımküresi ise vücudun sağ tarafından sinyal alır.

54 Sol yarı küre Mantıksal-analitik fonksiyonlar Anlama Yazma Okuma Matematiksel yetiler Konuşma-dil yetileri*** Ayrıntıda odaklaşır

55 Sağ yarı küre Uzaysal yapılandırma Geometrik ve perspektif çizimler oluşturmada Sanatsal faaliyetlerle ilişkili Sezgisel düşünce Hayal kurma Bütüncül algılama Duygu ve heyecan Çok basit hesaplamaları yapabilir Basit dili anlayabilir

56 HORMONAL SİSTEM Hormonlar kimyasal mesajcılardır Endokrin sistem, hormonların kana karışmasından sorumludurlar Hipofiz bezi: Beynin alt kısmında bulunan ve ön ve arka lop olmak üzere iki parçadan oluşan küçük bir salgı bezidir. Endokrin sistemdeki diğer bezlerin aktivitesini kontrol eder. Böbreküstü Bezleri: Ruh halini, enerji seviyesini ya da stresle başa çıkmayı kontrol eder (Adrenalin ve noradrenalin salınımı)