İSRAF Hazırlayan : Ayşegül ESKİKURT

... konulu sunumlar: "İSRAF Hazırlayan : Ayşegül ESKİKURT"— Sunum transkripti:

1 İSRAF Hazırlayan : Ayşegül ESKİKURT
Serdivan Kazımpaşa Kur’an Kursu Öğreticisi

2 Günümüzde modern toplumların yakalandığı en büyük hastalıklardan birisi de israftır. Teknolojiye bağlı olarak, her geçen gün sahip olunan imkânlar artmakta ve gelir düzeyi gitgide yükselmekte, gerek gıda sektöründe gerekse diğer sektörlerde akıl almaz bir tüketim çılgınlığı yaşanmaktadır. Buna bağlı olarak da israf hayatımızın her safhasında kendini açıkça göstermektedir.

3 Geniş açıdan düşündüğümüzde israfı sadece gıda maddeleriyle, alışverişle sınırlandırmak mümkün değildir. Sözgelimi, gerek internet başında, gerekse televizyon karşısında harcanan lüzumsuz saatler de israf edilmiş bir hayatın göstergesidir. Gerçekten de israf hayatımızın her anını kapsamaktadır ve ondan kurtulmak da ancak kabiliyetlerin yerli yerince kullanılması ve Allah’ın verdiği her türlü nimetlerin ölçülü olarak sarf edilmesiyle mümkündür.

4 Bu çalışmada âyet ve hadislerden istifadeyle israfın ne olduğu, nelerin israf sayıldığı ve israfın fert ve toplum açısından ne gibi zararları bulunduğu hususları incelenmeye çalışılacaktır.

5 İsrafın Lügat Anlamı İsraf; haddi aşma, hata, cehalet, gaflet gibi anlamlara gelen se-re-fe kökünden türetilmiş bir kelimedir. Istılahî olarak; inanç, söz ve davranışlarda aşırıya gitme, nafakada ihtiyacından fazlasını harcamak veya malını Allah yolunun dışında harcamaktır. (1) Bu durumda İsraftan murad, helâl olsa bile dünya nimetlerine ve ona dalma hususunda haddi aşmadır. (2) İbnü’l- Arabî de: “İsraf senin için çizilmiş olan sınırı geçmendir.” demiştir. (3) Nevevî, israf kelimesini “masiyetlerde aşırı gidip meşru sınırların ötesine geçmek” şeklinde açıklamıştır. (4) (1) İbn Manzûr, Lisânu’l- Arab, Dâr-u Sadr, Beyrut, 1990, “srf” md., el-İsfahânî, Müfredat li-Elfazi’l- Kur’ân,Daru’l Kalem, Dimışk (Şam), 1992, “srf” md. (2) Fahruddin er-Razi, Tefsir-i Kebir Mefâtihu’l- Gayb, Daru’l Fikr, Beyrut, 1990, (Furkan, 67 tefsiri). (3) Fahruddin er-Razi, a.g.e., (En’am, 141tefsiri) (4) Türkiye Diyanet Vakfı, İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 2001, “İsraf” md.

6 Kur’ân-ı Kerîm’de İsraf Çeşitleri
Şirk, küfür, zulüm gibi temel gerçek olan tevhîd inancından sapmak. Allah hakkında ve diğer dinî konularda gerçekle ilgisi olmayan iddialar ileri sürmek. İslâm’a ve Müslümanlara karşı kibirli, alaycı, inatçı, kaba ve saldırgan olmak ve yıkıcı davranışlar sergilemek. (1) İsyana saparak, günahlarda boğulmak suretiyle kendine kötülük etmek. (2) Helâl kılınmış güzel nimetleri haram saymak. Masum bir insanı haksız yere öldürmek. Dinî ahkâma muhalefet ve tecavüz etmek. (3) Kendi sorumluluğu altındaki mal ve imkânları gereksiz yere harcamak. (4) (1)Bkz. A’râf 81, Yûnus 83, Enbiyâ 9, Şuarâ , Yâsîn 19, Mü’min 28, Zuhruf 5, Duhân (44) , Zâriyât , Mâide 32. (2) Bkz.Yunus 12, Zümer 53, Âl-i İmran 147. (3) Bkz. En’âm 141, A’râf 31, A’râf 81, İsrâ 33, Tâhâ 127. (4) Bkz. En’âm 141, A’râf 31, İsrâ 26-27, İsrâ 29, Furkan 67, Nisâ 6, DİA “İsraf” md.

7 1. Harcamalarda İsraf İsraf denildiğinde akla ilk gelen, insanın kendi malından yaptığı fazla harcamalardır. Yüce Allah bize verdiği her şeyi emanet olarak vermiştir. Âyette belirtildiği üzere “Göklerde ve yerde olan her şeyin asıl sahibi odur.” (Nisâ, ) Bu sebeple bir Müslüman, kendi malını israf edip, gayrimeşrû yerlerde harcayamaz. Yüce Allah (c.c) salih kullarını şu şekilde tanıtmaktadır: “Rahman’ın o has kulları, harcamalarında ne israf eder, ne de eli sıkı davranırlar; bu ikisinin arasında bir denge tuttururlar.” (Furkân, 67) Müslüman bu konuda savurganlıkla eli sıkılık arasında orta bir yolu benimsemekle yükümlüdür. (1) (1) Seyyid Kutub, Fî Zilal-il Kur’ân, (Furkan, 67), Beyrut, 1980.

8 Resûlullah Efendimizin (s. a. s
Resûlullah Efendimizin (s.a.s.) hadisleri de bu konuda bize yol göstermektedir. Efendimiz (s.a.s.) bir gün abdest almakta olan Sa’d’a uğramıştı. “Bu israf da ne?” buyurdular. Sa’d “Abdestte dahi israf olur mu?” diye sordu. Allah Resûlü de (s.a.s.): “Evet. Bir nehir kenarında abdest alsan bile” cevabını verdi. (İbn-i Mâce, Taharet 48/425)

9 Aslında burada ifade edilmek istenen, kullanılan bedava bir su dahi olsa günde beş defa israfın kötülüğünü hatırlatmak ve tabiata saygıyı fikirlere yerleştirmektir. Abdest suyunda bile israf etmemeye dikkat eden insan diğer harcamalarında daha dikkatli olacaktır. Teknolojik imkânların gelişmesiyle artan gereksiz su ve elektrik tüketimi de bu hususta değerlendirilebilir.

10 Hz. Âişe de bu konuda şöyle anlatmaktadır: “Resûlullah (s. a. s
Hz. Âişe de bu konuda şöyle anlatmaktadır: “Resûlullah (s.a.s.) hücreme girmişlerdi. Atılmış bir ekmek parçası gördüler. Hemen onu alıp silerek yediler ve: “Ey Âişe! Kerîm olana ikram et! (Yani kıymetli olan ekmeğe hürmet et!) Zira şu ekmek, bir kavme nefret edip kaçmışsa bir daha dönmemiştir.” buyurdu. (İbn Mâce, Bab 52, 3353)

11 Ferdî ve içtimai refah seviyesindeki artış harcama alışkanlıklarını da değiştirmektedir. Bu sebeple, sadece nefsin isteklerini ve bencil duygularını tatmin etmek için yapılan lüks harcamalar da israf sayılmaktadır. Hz. Enes’in anlattığına göre bir gün Resûlullah (s.a.s.) Ensar’dan bir zâtın kapısının üstüne yaptırdığı bir kubbe gördü. “Bu nedir?” diye sordu. “Bu falancanın inşa ettirdiği bir kubbedir” dediler. Resûlullah (s.a.s.) “Böyle sarfedilen her mal, kıyamet günü sahibine vebaldir.” buyurdular. Bu söz o sahabeye ulaşınca kubbeyi hemen yıktı. Sonra, Efendimiz (s.a.s.) oradan geçti, fakat kubbeyi göremedi, akıbetini sordu. “Sizin söylediğiniz kendisine ulaşınca yıktı” denildi. Bunun üzerine “Allah ona rahmet kılsın, Allah ona rahmet kılsın” diye dua buyurdular. (Ebu Dâvud, Edeb 169, (5237))

12 Hz. Peygamber (s.a.s.) Efendimiz kılık kıyafet konusunda yapılan gereksiz harcamalar konusunda da: “Duymuyor musunuz, işitmiyor musunuz? Mütevazı giyinmek imandandır, mütevazı giyinmek imandandır” buyurmuştur. (1) Hadisten de anlaşıldığı üzere kılık kıyafette, günümüzde olduğu gibi bir moda yarışı şeklinde, eskimeden elbise atmanın dinen te’yid edilen bir yönü yoktur. İmkân sahiplerinin sabah bir çeşit, akşam bir çeşit kıyafet giymeleri bu açıdan doğru değildir. (2) (1) Ebu Dâvud, Tereccül 1. (2) İbrahim Canan,Hadis Ansiklopedisi, – Kütüb-ü Sitte, Akçağ Yay., İst., 1993,VI.498.

13 Vüheyb İbnu’l Verd bir âlime “Kendisinde israf bulunmayan ev, bina nedir?” diye sormuş, âlim de “seni güneşten koruyan ve yağmurdan muhafaza edenidir” diye cevap vermiş. Yine “kendisinde israf olmayan yiyecek nedir?” sorusuna “açlığı giderenidir”, “kendisinde israf olmayan elbise nedir?” sorusuna da “avret mahallerini, bedenini örten ve seni soğuktan koruyan” diye cevap vermiştir. Hz. Resûlullah’ın (s.a.s.) ashabı da lezzet almak için yemiyorlar, güzelleşmek ve süslenmek için giyinmiyorlardı. Ama onlar açlıklarını giderecek ve Rab’lerine olan ibadetlerini yapmalarına yetecek kadar yiyorlar, avret yerlerini örtecek ve onları sıcaktan-soğuktan koruyacak şeyleri giyiyorlardı. (1) İhtiyaç fazlası harcama konusunda da bazı âlimler haram, bazıları da mekruhtur, demişlerdir. (2) (1) Fahruddin er-Razi, a.g.e.,(Furkan, 67. ayetin tefsiri) (2)Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Kurtubi, el-Camiu li ahkâmi’l- Kur’ân, Daru’l Kütübi’l Arabî, Kahire, 1967, A’râf, 31. ayetin tefsiri).

14 2. Yeme İçmede İsraf İslâm ölçü dinidir. Bu sebeple her şeyde olduğu gibi yeme içmede de insanları ölçülü davranmaya teşvik etmektedir. Yeme içmede ölçü, orta yolu takip etmektir. Cenab-ı Hak: “Ey Âdem’in evlatları! Her namaz vaktinde mescide giderken, süsünüz olan elbisenizi giyinin. Yiyin, için fakat israf etmeyin; çünkü Allah israf edenleri asla sevmez.” (A’râf, 31) buyurmaktadır. En’âm Sûresi 141. âyette de: “Asmalı-asmasız bağ ve bahçeleri, mahsûlleri, çeşit çeşit hurma ve ekinleri, birbirine şekil ve renk yönünden benzer, tat bakımından benzemez tarzda yaratıp yetiştiren hep O’dur. Her biri mahsul verince ürününden yeyin, devşirildiği gün hakkını da (öşürünü) verin, israf etmeyin, çünkü O müsrifleri sevmez.” buyurarak kullarını açıkça orta yolu tutmaya çağırmaktadır.

15 Az yemek nasıl vücuda zararlıysa çok yemek de o derece zararlıdır
Az yemek nasıl vücuda zararlıysa çok yemek de o derece zararlıdır. Bu hususta Hz. Peygamber (s.a.v) şöyle buyurmuştur: “Âdemoğlu mideden daha şerli kap doldurmaz. Âdemoğluna belini doğrultacak birkaç lokmacık yeterlidir. Ancak (nefsinin galebesiyle) illa da mideyi doldurma işini yapacaksa bari onu üçe ayırsın; üçte birini yemeğe, üçte birini suya, üçte birini de nefsine tahsis etsin, üçte birden fazlasına yemek koymasın.” (Tirmizi, Zühd 47, (2381)) Yine bu konuda zikredilen bir başka hadis de şu şekildedir: “Bu mal tatlı ve hoştur. Ama bilesiniz! Kim onu nefsanî hırsla alırsa, yediği halde doymayan kimse gibi olur.” (Buhari, Zekât 47.)

16 Vücuda en zararlı şey, üst üste acıkmadan yemek yemek, ya da sırf lezzet için yemekleri birbiri üstüne mideye doldurmaktır. İbn Sînâ da bu gerçeği şöyle ifade etmiştir: “Tıbbı iki satırda topluyorum. Sözün güzelliği kısalığındandır. Yediğin zaman az ye. Yedikten sonra da dört-beş saat kadar yeme. Şifa hazımdadır. Yani kolayca hazmedeceğin miktarı ye. Nefse ve mideye en ağır ve yorucu hal yemek üstüne yemektir.” (1) (1) İbn Kayyim el-Cevziyye, et-Tıbbü’n-Nebevi, Kahire, ts., s.448.

17 Günümüze baktığımız zaman çok çeşitli gıda ve tüketim maddeleriyle karşılaşmaktayız. Reklâm vasıtaları ile insanlar her geçen gün yeni bir ürünle tanışmakta ve bunları denemek cazip hale gelmektedir. Çeşitlerin bol olması, insanların gelir düzeyinin artması da her geçen gün tüketimi arttırmaktadır. Bu ise gıda israfının temelini oluşturmaktadır. Hz. Ömer (r.a.) bir gün çarşıda alışveriş yapan Hz. Câbir’e: “Canın bir şey çektikçe gidip ondan alıyor musun? Herkese israf olarak canının her istediğini yemesi yeter” demiştir. (1) Peygamber (s.a.s.) Efendimiz de aynı şekilde “Her iştiha duyduğunu yemen israftandır” diyerek ikazda bulunmuştur. (2) (1) Muvatta, Sıfatu’n-Nebiyy 36, (936). (2) İbrahim Canan, a.g.e., XVII.442.

18 Bu konuya oldukça önem veren Efendimiz şöyle buyurmaktadır:
“Ümmetim hakkında korktuğum şeylerin en korkuncu (tehlikelisi) şunlardır: Karın büyüklüğü (göbek bağlamak), çok uyku, (maddi ve manevî) tembellik ve yakîn (iman) zayıflığıdır.” (1) (1) Suyuti, Fethu'l-Kebir, I, 58

19 Çok yemek serkeşlik ve gaflete sebep olur.
Gazali, İhya’sında şu 10 maddede adeta her şeyi özetlemiştir: Az yemek kalbi parlatır ve aydınlatır. “Kalbinizi az gülmekle ihya ediniz, az yemekle de temizleyiniz.” Az yemek sayesinde fikir ve kalp inceliği meydana gelir. Çok yemekten ise kızgınlık, şer, zulmet meydana gelir. Çok yemek serkeşlik ve gaflete sebep olur. Doyasıya yemek yiyen kişi aç olanları unutur. Bütün saadetlerin başı kişinin nefsini emir altına almasıdır. İnsan nefsi de ancak açlık ve nefsin isteklerine gem vurmakla terbiye olur. Az yiyen az uyur. Doyasıya yemek yiyen ise gecenin bereketinden uzak kalır. Aç ve kanaatkar olan kimsenin zamanı geniş olur, ilim ve amelin tahsili için uğraşabilir. Az yiyen hastalıktan uzak kalır, sıhhat bulur. Hadiste de “Oruç tutunuz ki sıhhatli olasınız” buyurulmuştur. Az yiyen kimsenin masrafı da az olur. Bütün afetler, günahlar çok mala ihtiyaçtan doğar. Çok yiyen her gün iyi bir şey yeme sevdasında olur ve her an onu nasıl kazanacağını düşünür. Az yemekle kendi nefsine malik olabilirse malını tasadduk edip fakirlere dağıtmaya, sabır ve kanaat etmeye muktedir olur. 1 (1)İmam Gazali, İhyâu Ulûmi’d-Din, Bedir Yay., İst., 1975, III

20 3. Zamanda İsraf: İnsan başıboş yaratılmadığı gibi, dünyada gereksiz zaman harcamak için de gönderilmemiştir. İslâm dini, getirdiği prensiplerle aynı zamanda ferdin normal hayatını da düzen altına sokmayı hedeflemiştir. Bu sebeple topluma faydası olmayan faaliyetlere kaynak, zaman, kabiliyet ve enerji sarfiyatı, her biri bir altın hükmünde olan günün her bir saatini, dakikasını mâlâyâni ile geçirme de israf sayılmıştır. İnsan hayatta iken hiçbir şeyin farkında değildir. Kendisine verilen bir hayatın bir gün gelip biteceğine ve geçirdiği her saatin her dakikanın hesabını vereceğine bir türlü inanmak istemez. Aksine ancak başı sıkıştığı, dara düştüğü zaman Rabbine sığınır.

21 Yüce Allah (c.c) bu hususu şöyle beyan etmektedir:
“İnsan bir sıkıntıya mâruz kalınca gerek yan yatarken, gerek otururken veya ayakta iken, bize yalvarıp yakarır. Fakat biz sıkıntısını giderdik mi, sanki uğradığı dertten dolayı bize yalvaran kendisi değilmiş gibi eski haline geçip gider. İşte (hayat sermayelerini boşuna harcayıp) haddini aşanlara (israf edenlere), yaptıkları işler, kendilerine böyle süslenmiş, hoşlarına gitmiştir.” (Yûnus, 12) Buradaki israf, haddi aşma, hayat sermayelerini boşuna harcayıp, haddi aşanlar şeklinde ifade edilmiştir. Bu şekilde davranan kişiler hesap günü geldiğinde ancak hüsrana uğrayacaklardır.

22 İnsanda merak hissi vardır
İnsanda merak hissi vardır. Bilmediği şeyleri öğrenmek ister, araştırır, araştırdıkça öğrenir, öğrendikçe merakı daha da artar. Ne var ki insan merakını her zaman faydalı şeylere sarf etmez, yerli yerinde kullanmaz. Çoğu zaman kendisine verilen hayat sermayesini boşa harcar. Hâlbuki insan merakını kâinat kitabını okumaya sarf etmelidir. Zaman israfına mukaddes kitabımızın bakışı ise şöyledir: “And olsun zamana ki, insan gerçekten ziyan içindedir. Ancak îman edip de sâlih ameller işleyenler, birbirlerine hakkı ve sabrı tavsiye edenler kurtulmuşlardır.” (Asr ) Bu sure hakkında İmam Şâfi’nin, “Kur’an’dan, başka hiçbir sûre nâzil olmasaydı şu pek kısa sûre bile, insanların dünya ve âhiret mutluluğunu temin etmeye yeterdi. Bu sûre Kur’an’ın bütün öğrettiklerini kucak­lıyor.” dediği nakledilmiştir. (1) (1) Davut Aydüz, Kısa Sûrelerin Tefsiri, Işık Yayınları, İst., 2002, s.100.)

23 Resûlullah Efendimiz de (s. a
Resûlullah Efendimiz de (s.a.s) zamanın önemine dikkat çekmek için bir hadisinde şöyle buyurmuştur: “İnsan iki şeyde aldanmıştır: Sıhhat ve boş vakit.” (1) Maddî-manevi her türlü imkânı Allah’ın insanlara bağışladığı birer emanet sayan İslâm dini, insanın zamanını da, Allah’ın rızasını kazanmaya ve insanlara faydalı olan yerlerde harcamaya teşvik eder. Efendimiz de (s.a.s.) bu hususta “Allah’tan faydalı ilim dileyin, faydasız ilimden Allah’a sığının” buyurmuşlardır. (2) O (s.a.v) bu konuda şu duayı okur ve insanları da buna teşvik ederdi: “Allah’ım (c.c) huşu duymaz bir kalpten sana sığınırım, dinlenmeyen bir duadan sana sığınırım, doymak bilmeyen bir nefisten, faydası olmayan bir ilimden, bu dört şeyden sana sığınırım.” (3) Burada ifade edilen doyma bilmeyen nefis; Allah’ın verdikleriyle yetinmeyen, rızka kanaat etmeyen, mal toplamaktan usanmayan, çok yemekle doymayan nefistir. (1)Buhari Rikak 1 ,Tirmizi Zühd 1.) (2) İbn Mâce, X, 3843 no’lu hadis; (3) Tirmizî, Daavât 69, (3478))

24 Faydası olmayan ilim ise; amel edilmeyen, halka öğretilmeyen, işe yaramayan ve boş yere insanın zamanını harcamasına sebep olan ilim demektir. Kişinin, dünyevi ve uhrevi sorumluluklarına ait meselelerde ihtisasına giren sahalarda öğrenmesi gereken bilgiler varken, lüks bilgiler, afakî malumat ve meşguliyetlerle uğraşması da, bu lüzumsuz, faydasız ilim grubundan sayılmaktadır. (1) İnsan mâlâyâniden kaçınmak zorundadır. Mademki, her şeyin bir gayesi ve hikmeti vardır, o halde insanın yaratılışında ve ona verilen bu kısa ömür müddetinde de hikmetler vardır. Kıyamet günü en mutlu insan ise dünya için âhiretini unutmayan, âhiretini dünyaya feda etmeyen ve mâlâyâni şeylerle ömrünü harcamayan insan olacaktır. (1) İbrahim Canan, a.g.e., VI.102.

25 Zaman hayatın ta kendisidir
Zaman hayatın ta kendisidir. Zamanını boşa geçiren, hayatını boşa geçirmiş olur. Helâl bilinen şeylerde yapılan israf, ödev ve sorumlulukların zamanını yer ve tüketir. Bunun için “Hiçbir israf görmedim ki, yanı başında kaybolmuş bir hak olmasın!” denmiştir. (1) Zamanı tanzim ederken, en çok dikkat edilmesi gereken bir başka husus da uyku tanzimidir. Başka şeylerde olduğu gibi uykuda da israf edilmemelidir. Düzenli uyku düzenli bir hayatın da vesilesidir. Vücudu dermansız bırakacak kadar uykusuz kalmak nasıl zararlıysa bütün vakti uyku sarhoşluğunda geçirmek de o derece zararlıdır. Kendilerini rahata alıştıran insanlar günlerinin büyük bir bölümünü uykuda geçirirler. Hâlbuki İslâm getirdiği müeyyidelerle kulun uyku düzenini de kontrol altına almaya çalışmıştır. Kul gece ibadetine teşvik edilmiş, beş vakit namazdan bir tanesi de gecenin sonuna, imsak vaktine konularak, seher vaktinde uyanık olmanın, insanın maddi ve manevi hayatına nasıl kazançlar sağlayacağı beyan edilmiştir. (2) (1) Yusuf el-Kardâvi, İslâm’da Helâl ve Haram, (Çev. Ramazan Nazlı), Hilâl Yayınları, İst., 4.baskı, s.314. (2) İbrahim Canan, a.g.e., VIII.470.

26 Çok yemek, çok uyumak gibi, gereksiz yere çok konuşmak da israftır
Çok yemek, çok uyumak gibi, gereksiz yere çok konuşmak da israftır. Akan bir derenin kenarında abdest alırken dahi suyu israf etmemeyi emreden bir dinin, sudan çok daha önemli kelimelerini israf etmesi nasıl caiz olabilir! Öyleyse, hiçbir gereği yokken, bir mânâ ifade etmeyen boş konuşmalara da çok rahatlıkla zaman israfı gözüyle bakılabilir. Zaten ehlullah da, “Kalbinizi az gülmekle ihya ediniz, az yemekle de temizleyiniz.” düsturuyla hareket etmişler ve “az ye”, “az uyu”, “az konuş” diyerek insanın dünya ve ahiret hayatı adına bu çok önemli üç meseleyi, kendilerine rehber edinmişlerdir. İnsan kalbî, ruhî ve fikrî hayatı adına bir şeyler anlatıyor ve bunlarla karşısındakilere faydalı oluyorsa onun konuşmasında yarar vardır. Bunun dışındaki konuşmaları ise, istemeden de olsa söz israfı olabilir. O halde yeme, içme, giyim ve kuşamda olduğu gibi, konuşmada da israfa gidilmemelidir. (1) (1) Gazali, İhyâu Ulûmi’d-Din, Bedir Yay., İst., 1975, III )

27 4. Davranışlarda İsraf: İslâm dini görüldüğü gibi her türlü israfa karşı savaş açmıştır. Bu sebeple yeme-içmede, zamanda, harcamalarda olduğu gibi davranışlarda da israfa gidilmemesini istemiştir. İsrafın bilinen manası, mal ve para gibi şeylerde yapılan harcama ise de âyet-i kerîmelere baktığımız zaman mü’minin yaptığı bütün hareketlerinde bu ölçüyü muhafaza etmesi emredilmektedir. Bu sebeple insanın, davranışlarında kendisine çizilen haddi aşması da israf sayılmıştır. Haddi aşarak günah yoluna girmek bir israf olduğu gibi, aynı zamanda kendi nefsine karşı da bir zulümdür. Dünyalık zevkler hususundaki israf (haddi aşma), insanı dünyevi, uhrevi birçok şeyden mahrum bırakabilir. Kulluk ise bir tutarlılık gerektirir ve altından kalkmak o kadar da kolay değildir. Ama bir gün kulluk sorumluluğu bitince hayatını müsrif bir şekilde harcayanlar geriye dönüp baktıklarında, büyük hayal kırıklıklarına uğrayacaklardır.

28 Kur’ân’da, inkâr ve günahta aşırıya gidip haddi aşanların âhiretteki durumu şöyle ifade edilmektedir: “İşte inkârda ve günahta hadlerini aşanları ve Rab’lerinin âyetlerine inanmayanları böyle cezalandırırız. Âhiret azabı ise elbette daha şiddetli ve daha devamlı olacaktır.” (Taha,127) “Sonra onlara verdiğimiz sözü yerine getirdik. Onları ve beraberlerinde bulunan dilediğimiz kullarımızı kurtardık, haddi aşanları ise helâk ettik.”(Enbiya,9)

29 Yüce Allah (c.c) Kur’ân-ı Kerîm’de azgınlık göstererek etrafındakilere zulmeden Firavun hakkında da müsrif ifadesini kullanmıştır: “Böylece, İsrailoğullarını gerçekten zelil eden, aşağılayan o işkenceden, Firavun’un işkencesinden kurtardık. Doğrusu, bu adam, haddini aşan, büyüklük taslayan zorbanın teki إِنَّهُ كَانَ عَالِيًا مِنَ الْمُسْرِفِينَ idi ” (Duhân, 30-31) “Firavun ve kavminin kendilerine işkence etmesinden korkuya düştükleri için bir gurup gençten başka kimse Musa'ya iman etmedi. Çünkü Firavun yeryüzünde ululuk taslayan (bir diktatör) ve haddi aşanlardan idi.” (Yûnus, 83)

30 Aynı zamanda nefsinin arzu ve isteklerine uyarak yeryüzünde fesat çıkarmak isteyenler de müsrifler arasında sayılmıştır: “İşte bundan dolayı İsrail oğullarına kitapta şunu bildirdik: Kim kâtil olmayan ve yeryüzünde fesat çıkarmayan bir kişiyi öldürürse sanki bütün insanları öldürmüş gibi olur. Kim de bir adamın hayatını kurtarırsa sanki bütün insanların hayatını kurtarmış olur. Resullerimiz onlara açık âyetler ve deliller getirmişlerdi. Ne var ki onların çoğu bütün bunlardan sonra, hâlâ yeryüzünde fesat ve cinâyette aşırı gitmektedirler.” (Mâide, 32) “Artık Allah’a karşı gelmekten sakının da bana itaat edin! Sakın işi gücü dünyada fesat çıkarıp nizamı bozmak olan, düzeltme için ise hiç bir gayretleri bulunmayan o haddi aşanların isteklerine uymayın!”(Şuarâ, )

31 Kâinattaki her şey nasıl bir gayeye yönelik yaratılmışsa, insanın yaratılışı da gayesiz değildir. Ona verilen nimetler de sebepsiz ve gayesiz değildir. İnanan bir kul imtihanın sonunda hüsrana uğramak istemiyorsa, kendisine verilen ömür sermayesini en güzel şekilde değerlendirme ve hayatının her anını ibadete çevirme gayretinde olmalıdır.

32 İSRAFIN ZARARLARI İnsanın maddi ve manevi hayatını çökerten en büyük hastalıkların başında israf gelmektedir. Yüce Allah (c.c) Kur’ân-ı Kerîm’i insanlar için hem bir hidâyet rehberi hem de dünya ve ahiret saadetinin kaynağı olarak göndermiştir. Bu sebeple birçok âyet-i kerîmede de, israfın ne kadar zararlı olduğu, israf edenlerin ise helak olacağı beyan edilmiştir. Kâinatın asıl sahibi Allah (c.c)’tır. İslâm’da hususi mülkiyet asıl olsa da insana verilen her şeyin emanet olduğu bildirilmiştir. Bu sebeple hiç kimse haddi aşarak; “ben kazandım, ben biriktirdim, ben elde ettim, ben yaptım, bu sebeple de istediğimi, istediğim yerde, dilediğim şekilde sarf ederim” diyemez.

33 İsrafın hem maddi hem manevi olarak çok büyük zararları vardır. İsraf bütün insanlığın iktisadi anlamda belini büken bir kanser gibidir. Bu sebeple İslâm her şeyde hatta ibadette bile haddi aşmayı, müsriflik etmeyi haram kılmıştır. İsrafın hem fert hem de toplum açısından zararlarını şu şekilde değerlendirmek mümkündür:

34 Müsrif hem kendisine hem de başkasına zulmeder:
Müsrif insanın ilk zararı kendisinedir. Çünkü israfın sağlık açısından ne derece zararlı olduğu bilinmektedir. Sağlığın temeli yeme-içmede ölçülü olma, aşırıya kaçmamadır. Teknolojinin gelişmesiyle daha hareketsiz bir yaşam, bununla birlikte vücudun harcayamayacağı kadar çok yeme, gıda tüketiminin artması birçok hastalığa da sebep olmaktadır. Aşırı yeme-içmenin bir sonucu olarak ortaya çıkan şişmanlık (obezite) her geçen gün artmaktadır. Uzmanlar ise şişmanlığın başka birçok hastalığın da sebebi olduğunu söylemektedirler. Şişmanlık, başta kalp damar hastalıkları olmak üzere şeker hastalığının da oluşma riskini artırmaktadır. Yine uzmanlara göre, şişmanlık kansere ve depresyona sebep olabilmektedir. Eklem hastalıkları, artritler, bel fıtıkları şişman kişilerde daha çok görülmektedir. 1 (1)Şemsinur Özdemir, Doğru Beslenmeyi Öğrenin, Ailem dergisi, sayı 134, 2005, s.19.

35 Alimler, “Efendimizin, mideyi üç şeyle doldurma konusundaki taksimini Hipokrat duymuş olsaydı, o taksimdeki inceliğe hayret ederdi” demişlerdir. Denilmiştir ki, hastalığın ilacı ikidir, birisi normal ilaç diğeri de perhizdir. Hz. Peygamber (s.a.v) de “Bütün şifaların başı perhizdir, az yemedir” buyurmuştur. Öyle ki, çok yiyenleri kâfirlere benzetmiş ve “Kâfir yedi mideye yer, mü’min ise bir mideye yer” buyurmuşlardır. (1) (1)Kurtubi, a.g.e., VII.192.

36 Müsrif insan hem kendi bütçesine, hem de topluma ekonomik yönden zarar verir. Çünkü israf hırsı körükler. Hırs ise kanaatsizliğe sevk eder. Kanaatsizlik insanın çalışma şevkini kırar, tembelliğe yöneltir. Bu sebeple üreticiler azalır, tüketiciler çoğalır. İsraf, aynı zamanda şikâyet kapısının açılmasına sebep olur. Çünkü müsrif insanlar hiçbir zaman hallerinden memnun olmazlar. Ancak kanaatkar olan insan nimetin şükrünü bilebilir. Kanaatkar insan elindekiyle yetinmeyi öğrenir. Müsrif ise ne kadar kazanırsa o kadar harcar, bir gün kazandığı ikinci güne yetmez.

37 İsrafın fert ve devlet bütçesine nasıl zarar verdiğini somut olarak görmek açısından Ankara Ticaret Odası’nın kendi internet sayfasında yayınladığı rapor oldukça dikkate değerdir. Rapora göre Türkiye’de her gün 120 milyon ekmek üretilmekte ve bu ekmeklerin yaklaşık 12 milyonu israf edilmektedir. Türk halkı her yıl ekmeğe 7 milyar dolar ödemekte, israf edilen kısmın ekonomik büyüklüğü ise yıllık 700 milyon doları bulmaktadır. Buradan da israfın hem topluma ekonomik bir darbe hem de nimete karşı nasıl apaçık bir şükürsüzlük olduğu daha iyi anlaşılmaktadır.1 (1) Ankara Ticaret Odası,

38 İsraf insanı şeytana kardeş yapar, ahiretini kaybettirir:
Cenab-ı Hak, haddi aşıp müsriflik yapanları niçin helak ettiğini ise İsra 26.âyette şöyle işaret etmiştir: “Yakınlarına, yoksula, yolda kalmışa hakkını ver, sakın saçıp savurma.Çünkü savurganlar şeytanların kardeşleri olmuşlardır. Şeytan ise Rabbine karşı pek nankördür.” Yüce Allah (c.c) israfın kötü bir şey olduğuna bu âyette “saçıp savuranlar şeytanın kardeşleri olmuşlardır” ifadesiyle dikkat çekmiştir. Buradaki ifadeyi “Onlar hem dünyada, hem de ahirette şeytanların arkadaşlarıdır” şeklinde anlamak mümkündür. Çünkü “Şeytan Rabbine karşı çok nankördür.” Onun Rabbine karşı nankör olması demek, bütün kabiliyetlerini, zamanını, Allah (c.c)’a isyan etme, fesad çıkartma, insanları istikametten uzaklaştırma hususunda kullanması demektir. İşte bunun gibi Cenab-ı Hak’kın kendilerine mal ve makam verip de onu Allah (c.c)’ın rızasına muvafık olmayan yerlerde harcayan kişiler de Rabbine karşı nankörlük etmişlerdir. (1) (1)Fahruddin er-Razi, a.g.e., XIV.458;Mevdudi, a.g.e., III.105.

39 Onlar boş şeylere harcama yaparken de, kötü şeylere harcama yaparken de günah yolunda harcama yapmış olurlar. Şeytan nasıl nimetin hakkını vermiyorsa, onlar da şeytana arkadaşlık ederek nimetin hakkını vermezler. (1) Nimetin hakkı ise şükürdür. Şükretmemek ise nimetleri yalanlayıp, inkâr etmektir. Bu sebeple şükrün ölçüsü kanaattir, şükürsüzlüğün ölçüsü ise israftır. Kul eğer nankör şeytanın kardeşi olup da hüsrana uğramak istemiyorsa Allah (c.c)’ın nimet ve ihsanlarına karşı şükürle, kanaatle mukabelede bulunmak zorundadır. Elindeki bütün imkanları, hep onu anlatmaya, onu sevdirmeye, onu takdir etme ettirme, hep hak yolunda sarf etmeye mecburdur. (1)Seyyid Kutub, a.g.e., IX.309.

40 SONUÇ Genel olarak bakıldığında İslâm’a göre şunlar israftır denilebilir: Gayr-ı meşru işlerde en küçük miktar da olsa harcamada bulunmak. Meşrû yollarda kendi kaynaklarının dışına taşmak ya da zevk için harcamada bulunmak. Allah için değil de gösteriş için infakta bulunmak. (1) Herhangi bir şeyde haddi aşmak. Ne zaruret, ne ihtiyaç, ne de güzellik için olmayan fuzuli ve zararlı şeylere ömrünü, malını, elindeki nimetleri harcamak. (2) (1) Ebu’l- A’lâ Mevdûdî, Tefîmu’l- Kur’ân, (trcm. M. Kayıhan ve diğerleri) İnsan Yay., İst , III,601. (2)Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, Azim Dağıtım, İst., 1971, VI.87, (Furkan, 67).

41 Bu dünya bir gün sona erecek ve her kul dünyada iken yaptıklarının tek tek hesabını verecektir. Hiç kimsenin o kaçınılmaz sondan kurtulması mümkün değildir. Hz. Peygamber’in (s.a.v) şu hadis-i şerifi, imtihanın ne derece çetin olacağı hususunda bizlere bir fikir vermektedir: “Kıyamet günü dört şeyden sual edilmedikçe, kulun ayakları (Rabbinin huzurundan) ayrılamaz; ömrünü nerede harcadığından, ne amelde bulunduğundan, malını nerede kazandığından ve nereye harcadığından, vücudunu nerede çürüttüğünden.” Tirmizi’den bu konuda rivâyet edilen hadis-i şerifin başka tarîkinde ise bu dört şeye, gençliğini nerede harcadığı da ilave edilmiştir. (1) (1) Tirmizî, Kıyamet 1, (2419).

42 Görüldüğü üzere, Allah’ın kendisine verdiği akıl nimetini güzel kullanamayıp, şeytanın vesveselerine uyarak kendi nefsinin esiri olan insanlar, bu dünyada kaybettikleri gibi âhiretteki imtihanda da kaybedeceklerdir. Şu kadar var ki, tevbe kapısı herkese açıktır. Günahı ne olursa olsun, samimi bir şekilde Allah’a yönelen, tövbe eden ve O’na teslim olan kullarına Allah da rahmetiyle muamele edecektir. Bu durum Kur’ân-ı Kerim’de şu şekilde ifade edilmektedir:

43 “De ki: “Ey çok günah işleyerek kendi öz canlarına kötülük etmede ileri giden kullarım! Allah’ın rahmetinden ümidinizi kesmeyiniz. Allah bütün günahları affeder. Çünkü O, gafur ve rahîmdir (çok affedicidir, merhamet ve ihsanı fazladır).” (Zümer,53) O halde Müslüman’a düşen öfkesinin, kininin ve şehevi arzularının esiri olmamak, davranışlarında orta yolu takip etmektir.

44 Yüce Kitabımız Kur’ân-ı Kerim şu şekilde söylememiz hususunda bize ders vermektedir:
“Ey bizim kerîm Rabbimiz, günahlarımızı ve işlerimizdeki aşırılıklarımızı (وَإِسْرَافَنَا) affet! Ayaklarımızı hak yolda sabit kıl ve kâfirler gürûhuna karşı bize yardım eyle.” (Ȃl-i İmran,147)