Feleğin Çeperinden Geçen Kuyrukluyıldız

... konulu sunumlar: "Feleğin Çeperinden Geçen Kuyrukluyıldız"— Sunum transkripti:

1 Feleğin Çeperinden Geçen Kuyrukluyıldız
K. Yavuz Ekşi, İTÜ

2 Ne hakkında bu seminer? Dünyanın bir gökcismi olduğunun anlaşılmasının tarihi İnsanın doğadaki yerini keşfedişinin tarihi Astronomi ve günlük yaşam

3 Günlük hareket Yıldızların dünya etrafındaki günlük görünümsel hareketi

4 Yıldızlar saatte 15 derece açısal hızla dönerler
Yıldızlar saatte 15 derece açısal hızla dönerler. Demek ki 360 dereceyi 24 saatte tamamlarlar! Merkezdeki yıldız (kutupyıldızı) hareket etmediğinden yön bulmada kullanılabilir.

5 Eskilere göre günlük hareket
İnsanlar çok eski çağlardan beri yıldızların günlük hareketinin farkındaydı. Ancak dünyanın hareketsiz olarak evrenin merkezinde yer aldığına inanıyorlardı. Dolayısıyla onlar için günlük hareket dünyanın dönmesinden kaynaklanan görünümsel bir olay değildi. Eski insanlar için yıldızların günlük hareketi gerçekti yani yıldızlar fiilen dünyanın etrafında dönmekteydi.

6 Takımyıldızlar biçimlerini koruyor!
Demek ki yıldızlar dünya etrafında keyfi olarak dönmüyor, bir küreye sabitlenmişler ve bu küre döndüğü için onlar da dönüyorlar. Bu küreye gökküre (felek) diyoruz.

7 Takımyıldızlar Takımyıldızlar fiziksel olarak birbirlerine yakın
olmasalar bile gökküre üzerindeki izdüşümleri birbirine yakın olduğu için bir arada görünen yıldızlardan oluşur.

8 Globular Cluster Birbirine fiziksel olarak yakın yıldızlar da vardır.

9 Gökküre bugün hala yararlı bir kavram.
Çünkü biz gökcisimlerinin sadece bu hayali küre üzerindeki izdüşümlerini görebiliriz. Uzaklıkları ölçmek astronomide zor bir problemdir. Eski insanlar için gökküre gerçek bir nesneydi. Gökküre=Felek (Çoğ:Eflak)= Celestial Sphere

10 Gezegenler Bazı gökcisimleri sanki gökküreye sabitlenmemiş gibiler,
zamanın çoğunda belirli bir yönde gittikten sonra durup ters yöne doğru hareket ediyor, gökküreye tutturulmuş yıldızların oluşturduğu fonun önünde “geziyor.”

11 Mars’ın ters hareketi

12 Gezegen “Planetes” eski Yunancada “gezenler” demek.
Gezegen = Planet = Seyyare Üç dildeki anlamı da bu nesnelerin sabit yıldızlardan oluşan fon önünde yaptığı gezinmeye değiniyor. Bu bağımsız hareketten ötürü bazı kültürlerde gezegenler tanrı olarak kabul edildi ve haftanın her gününe onların adı verildi.

13 Güneşmerkezli model açısından Mars’ın ters hareketi nasıl anlaşılabilir?
Kepler yasalarına göre Dünya iç yörüngede olduğu için Güneş etrafındaki turunu Mars’tan daha çabuk tamamlar. Geriden gelen Dünya Mars’ı yakalayıp geçerken bu görünüm ortaya çıkar.

14 Güneşmerkezli modele göre Mars’ın ters hareketi

15 Güneşmerkezli modele göre Venüs’ün ters hareketi

16 Gökküreye sabitlenmemiş 7 Gökcismi
7 nesne gökküreye sabitlenmemiş gibi bağımsız hareket ediyor. Bunlar çıplak gözle görülebilen 5 gezegen (Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn), Ay ve Güneş. Yani eskilere göre Ay ve Güneş’le birlikte 7 gezegen var.

17 Haftanın Günleri Cumartesi=Saturday Saturn=dies saturni Sunday=Pazar
Sun=dies solis Monday=Pazartesi Moon=dies lunae Tuesday=Salı TiwMars=dies martis Wednesday=Çarşamba OdinMercury=dies Mercurii Thursday=Perşembe Tor  Jupiter=dies jovis Friday=Cuma Frie  Venus=dies veneris Astronomical Names for the Days of the Week, Falk, M.., 1999, J. of the Royal Astron. Soc. of Canada, Vol. 93, p.122

18 Aristo (M.Ö. 384-322) Sağduyunun filozofu
Dünya küre biçimlidir ve gene küre biçimli bir evrenin merkezindedir. Tüm gezegenler (Ay, Merkür, Venüs, Güneş, Mars, Jüpiter ve Satürn) herbiri kendine ait bir küreye sabitlenmiş. En dışta sabit yıldızların küresi var. Tüm bu küreler karmaşık mekanizmalarla birbirine bağlı.

19 Aristo’nun evreni Dünya ile Gökküre arasında kalan
7 katlı küre sistemi Seven perfect concentric spheres surrounded the Earth. On each sphere was embedded one of the seven celestial objects. The spheres rotated around the Earth at different speeds • The motions of the spheres affected each other producing the strange behaviours like retrogade motion etc. • Surrounding the seven spheres was another fixed sphere which contained the fixed stars • Outside this sphere was the “prime mover” which caused the spheres to rotate • Inside the closest sphere (which carried the moon), was earth, air, fire and water - the four “essences” • The spheres contained a transparent fifth essence –”the quintessence” or the “ether”

20 Felek Feleğin tekerine çomak sokmak Çark-ı Felek
Felekten bir gün çalmak Feleğin çemberinden geçmek.

21 Felek ve Edebiyat Bilmem feleğin kastı ne Dert verdi dert üstüne Anonim türkü Pek rengine aldanma felek eski felektir Zirâ feleğin meşreb-i nâsâzı dönektir Ziyâ Paşa [Parlaklığına aldanma, felek eski felektir; zira döneklik feleğin uygunsuz meşrebidir.]

22 Aristo Kimyası: Yeryüzündeki ve gökyüzündeki cisimler farklı elementlerden yapılmıştır
Yeryüzündeki cisimler (Ay küresinin altındaki herşey) 4 elementin karışımıdır: Toprak, Su, Hava, Ateş. Bu cisimler değişime, çürümeye ve ölüme tabi. Yeryüzündeki cisimler kusurlu... Gökcisimleri beşinci bir elementten yapılmış (Ether). Gökcisimleri kusursuz, ezeli ve ebedi, değişime tabi değil. Aristo, Platon’un öğrencisi ve idealar dünyasını gökyüzünde kurmuş. Süflî alem X ulvî alem Aristoteles (Aristotle) ( BC) had very strong influence on European philosophy and science; everything on Earth made of (mixture of) four elements: earth, water, air, fire every element has a “natural place”: earth at center of Earth, water above earth, air above water, fire above air; celestial bodies (stars, planets, Moon) made from fifth element, “ether”, which also fills space between them; ether is perfect, incorruptible, weightless; two kinds of motion of things on Earth: “natural” and “violent” motion natural motion: things tend to move towards their natural place - natural motion happens by itself, needs no push/pull (e.g. stone falls). violent motion: = motion contrary to natural motion; needs effort (external push or pull) celestial motion = natural motion of ether; natural motion of bodies made from ether is circular motion, regular and perpetual

23 Aristo Fiziği: Yeryüzündeki ve gökyüzündeki cisimler farklı yasalara tabi
Her elementin doğal hareketini belirleyen doğal bir yeri var: Toprak dünyaya ait. Suyun doğal yeri toprağın çevresi. Havanın yeri toprağın ve suyun üstü. Ateşin yeri de havanın üstü. Taş bırakıldığında yere düşüyor çünkü topraktan yapılmış ve dünya’ya ait olduğu için oraya dönmeye çalışıyor. Ateş yükselmeye çalışıyor çünkü en büyük ateş (Güneş) orada. Hava kabarcıkları da suyun içinde yükseliyor çünkü havanın yeri suyun üzerinde. Bu doğal hareketlerin dışında bir de zorlamalı hareketler var. Cisimleri hareket halinde tutmak için kuvvet uygulamak gerekir: Atlar durunca araba durur! Ağır cisimler hafiflerden daha çabuk yere düşer. Tüm gökcisimleri dünyanın etrafında dönerler. En mükemmel biçim daire. Gökcisimleri de mükemmel olduğuna göre dairesel yörüngelerde dönerler. Bu onların doğal hareketi olduğundan üzerlerine kuvvet uygulanması gerekmez. Gökcisimleri yörüngelerinde dönerken hızlanıp yavaşlamazlar.

24 Aristo’ya göre Kuyrukluyıldızlar
Gökcisimleri değişime tabi değildir. Kuyrukluyıldızlar gökcisimleri değil ay küresinin altındaki atmosferik olaylardır.

25 Hipparchus (MÖ 190-120) ve Dışçemberler
Dünyamerkezli modelde gezegenlerin ters hareketi üst üste dairesel hareketler düşünerek açıklanabilir. Gezegenin dışçember (epicycle) denilen küçük bir çember üzerinde döndüğü kabul edilir. Dışçemberin merkezi ise ana çember üzerinde hareket eder. Eğer gezegen dışçember üzerinde, dışmerkezin ana çember üzerindeki dönüşünden daha hızlı dönerse yörüngenin kimi bölgelerinde tersine hareket meydana gelecektir.

26 Dünyamerkezli Model ve Ters Hareket

27 Claudius Ptolemaeus-M.S.140
Aristo’nun dünyamerkezli evren modelini temel aldı. Hipparchus’un dışçemberlerini de kullandı. Gezegen hareketlerini çok hassas öngörebilen ve 1500 yıl boyunca geçerli kalan ayrıntılı bir model kurdu.

28 Ptolemy’nin Dışçemberi
The deferent is a circle centered around a point halfway between the equant and the Earth.

29 Ptolemy Modeli Ptolemy, 7 gezegenin hareketini kendi çağının en hassas gözlemleriyle uyumlu olacak biçimde modelledi Bu bazen dışçemberler üzerine daha küçük başka dışçemberler eklenmesini gerektiriyordu (Fourier analysis) Ptolemy modeli 1500 yıl boyunca batılı ve doğulu astronomlar için geçerliğini korudu.

30 Ptolemy’nin evren modeli

31 Ptolemy ve Aristo Ptolemy (M.S.150) Aristo’nun 7 katlı küre sistemini benimsemişti. Dışçemberlerin kürelerlerle çarpışacağının farkındaydı. Ptolemy kendi modelini yalnızca bir hesaplama aracı olarak gördü. Dışçemberlerin gerçek olduğunu öne sürmedi. Dünyanın çemberlerin merkezinden çıkarılmasını da sadece hesap açısından gerekli bir varsayım olarak değerlendirdi.

32 El Majestik Mathematike Syntaxis (Ptolemy’nin 13 ciltlik eseri)
Araplar çok sevdiler ve el-kitabü-l-mijisti, yani “En büyük kitap“ adıyla tercüme ettiler. Ptolemy’i de Batlamyus yaptılar. Kitap daha sonra Arapçadan tekrar batı dillerine çevrildi. Bu nedenle kimi zaman Almagest adıyla anılır. These refinements were incompatible with Aristotle's model and the Pythagorean paradigm---a planet on an epicycle would crash into its crystalline sphere and the motion is not truly centered on the Earth. So Ptolemy adopted an instrumentalist view---this strange model is only an accurate calculator to predict the planet motions but the reality is Aristotle's model. This apparent contradiction between reality and a calculation device was perfectly fine in his time. Our modern belief that models must characterize the way the universe actually is is a tribute to the even longer-lasting influence of Aristotle's realism. Ptolemy was successful in having people adopt his model because he gathered the best model pieces together, used the most accurate observations and he published his work in a large 13-volume series called the ``Almagest'', ensuring that his ideas would last long after he died.

33 Samos’lu Aristarchus (310-230 BC)
Ptolemy’den yüzyıllarca önce Güneşmerkezli evren modelini öne sürdü. Eserleri İskenderiye kütüphanesinde yandı. Güneşmerkezli evren modelini öne sürdüğünü Arşimet’in referanslarından biliyoruz. Güneşmerkezli evren modeli o çağda yaygın kabul görmedi çünkü...

34 ...paralaks çıplak gözle gözlenemiyor

35 Aristarchus’un güneşmerkezli modeli genel kabul görmedi çünkü...
Yıldızların paralaks göstermeyecek kadar uzak olmalarını idrak etmek zor. Dünya dönüyor olsaydı üzerinde rahatça dolaşamazdık, dışarı fırlatılırdık. Diyelim Dünya Güneş’in etrafında dönüyor, o zaman Ay nasıl Dünya ile birlikte sürüklenecek?

36 Nasreddin Tusi ( ) Ptolemy’nin “equant” kavramı yerineTusi-çifti kavramını ortaya attı. Küçük çember çift katı yarıçaplı bir çemberin içinde döner. Çemberlerin dönüşü, küçük çember üzerindeki bir noktanın büyük çemberin çapı boyunca ileri geri hareket etmesine yol açacaktır. Tusi Çifti (Vatican Arabic ms 319, fol. 28v; 13th. c.)

37 Skolastik Aquino’lu Thomas ( ) Hristiyanlık ile Aristo öğretisini uzlaştırdı. Dünyanın evrenin merkezinde olması sadece aklın, mantığın gereği değil; tüm yaratılışın amacı insan olduğuna göre insanın üzerinde yaşadığı dünya da evrenin merkezinde olmalıdır.

38 Ortaçağ... “Belli bir konuyu incelemek demek, o konuda Aristoteles’in ne yazdığını okumak demektir. Daha derin bir inceleme, Aquino’lu Thomas’nın, Aristoteles’in bu yazısı üzerine ne yazdığını okumak demektir. Bilimsel bir incelemeyse Aristoteles’in ve Aquino’lu Thomas’nın bu yazılarını tekrarlayan üçüncü bir kitabı okumak demektir.” Düşünce Tarihi, Orhan Hançerlioğlu, Remzi Kitabevi, s.139 The Aristotelian view (with Ptolemies contributions) dominated Western Science for almost 2000 years until Renaissance.

39 Uluğ Bey (1393-1449) Timur’un torunu Hükümdar ve bilimadamı
15. yy’ıl en önemli astronomu Semerkant’ta bir gözlemevi kurdu. Batlamyus’tan Tycho Brahe’ye kadarki dönemin en kapsamlı yıldız katalogunu (ziyc) yaptı. Yönetime geçtikten iki yıl sonra oğlu Abdüllatif tarafından öldürtüldü.

40 Kaşi’nin Mektubu Kaşi rasathanede çalışıyor.
İstanbul’daki babasına mektup yazıyor. Uluğ Bey’in rasathanesindeki bilimsel etkinlikler üzerine detaylı bilgiler buradan edinilebilir. Sayılı, Aydın, Uluğ Bey Ve Semerkanddaki İlim Faaliyeti Hakkında Giyasuddin-i Kaşi'nin Mektubu, (Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi), 1960.

41 Nicolaus Copernicus (1473-1543)
“Ve hepsinin ortasında Güneş vardır. Zaten kim lambasını koymak için bu güzelim tapınaktaki herşeyi aydınlatabileceği daha iyi bir yer bulabilir ki? Böylece Güneş sanki bir kraliyet tahtında oturuyormuşçasına etrafındaki yıldızlar ailesini komuta eder.”

42 Kopernik Modeli (1543) Güneş sadece gezegen sisteminin değil tüm evrenin merkezinde Gezegenlerin yörüngeleri dairesel Dışçemberler gene var ama daha az sayıda Kristal küreler hala yerinde.

43 Aslında Kopernik modeli gezegen hareketlerini açıklama bakımından Ptolemy modelinden çok üstün sayılmaz. Dünyanın merkezden alınıp gezegenlerden biri yapılmasındaki düşünce sıçraması önemli.

44 Tycho Brahe ( ) Uraniborg

45 Tycho Brahe’nin “melez” evren modeli

46 Tycho’nun Evreni: Dünya hareketsiz olarak evrenin merkezinde ama 5 gezegen Güneş’in çevresinde dönüyor. Sabit yıldızlar her gün, Ay her ay ve Güneş her yıl Dünyanın etrafında bir tur atıyor.

47 Brahe’nin Kopernik sistemini eleştirisi
Eğer Dünya bir çember etrafında dönüyorsa, yakındaki yıldızlar yılın farklı zamanlarında farklı konumlarda görünecekler. Yıldızlar sabit olduklarına göre çok uzaklarda olmalılar, iyi ama o zaman da çok büyük olmaları gerekir ve bu da “saçma” dır. (Tabii aslında sadece çok parlak olmaları yeterlidir)

48 Tycho Brahe ve Muhteşem Kadranı

49 Tycho Brahe ve Süpernova (1572)
Bir süpernova patlaması izledi. Bunu yeni bir yıldız sandı. Yıldızların ezeli olduğunu söyleyen Aristo’dan etkilendiği için çok şaşırdı. When Tycho Brahe was on his way home on November 11, 1572, his attention was attracted by a star in Cassiopeia which was shining at about the brightness of Jupiter and which had not been seen in this place before. Tycho reports (from Burnham's Celestial Handbook): ``On the 11th day of November in the evening after sunset, I was contemplating the stars in a clear sky. I noticed that a new and unusual star, surpassing the other stars in brilliancy, was shining almost directly above my head; and since I had, from boyhood, known all the stars of the heavens perfectly, it was quite evident to me that there had never been any star in that place of the sky, even the smallest, to say nothing of a star so conspicuous and bright as this. I wqs so astonished of this sight that I was not ashamed to doubt the trustworthyness of my own eyes. But when I observed that others, on having the place pointed out to them, could see that there was really a star there, I had no further doubts. A miracle indeed, one that has never been prevoiously seen before our time, in any age since the beginning of the world.'' Tycho was so impressed by this event that he devoted the rest of his professional life to astronomy only. Nevertheless, Tycho had not been the first to discover this "new" star; according to Burnham, it was probably first seen by W. Schuler on November 6, Tycho found it at about as brilliant as Jupiter, and it became soon equal to Venus. For about two weeks the star could be seen in daylight. At the end of November it began to fade and change color, from bright white over yellow and orange to faint reddish light, finally fading away from visibility in March, 1574, having been visible to the naked eye for about 16 months. The remnant of this supernova had to wait for its discovery until the 1960s, when extremely faint nebulosity was identified on Mt. Palomar photo plates near the position, and gaseous remainders were identified by their radio emission; a stellar remnant has not been found. The radio source has been cataloged as 3C 10, the SNR as G in Dave Green's catalogue of galactic SNRs. The gas shell is now expanding at about 9000 km/s (compare with the Crab Nebula's about 1000 only), and has reached an apparent diameter of 3.7 arc minutes. Tycho's supernova remnant appears to be the more typical representative of these class of objects of the two.

50 Stella Nova Tycho Brahe's “Stella Nova” adlı kitabından

51 1577 Kuyrukluyıldızı Kasım 1577-Ocak 1578

52 Tycho Brahe ve 1577 Kuyrukluyıldızı
Başka yerlerdeki gözlemcilerle işbirliği yaparak paralaksını ölçmeye çalıştı. Paralaks ölçemediği kadar küçüktü. Kuyrukluyıldızın Ay’dan en az 6 kat uzakta olduğunu anladı. Demek ki kuyrukluyıldızlar Ay altı küreye ait olaylar değil, gökcisimleri. In 1577, Danish astronomer Tycho Brahe carefully examined the positions of a comet and the Moon against the star background. Using observations of the comet made at the same time from two different locations, Tycho noted that both observers saw the comet nearly in the same location with respect to the background stars. If the comet was closer than the moon, this would not have been the case. This so-called parallax effect can be demonstrated if you hold up a finger and look at it while closing one eye and then the other. Tycho concluded that the comet was at least six times farther away than the moon.

53 Tycho Brahe ve Kristal Küreler
Tycho Brahe kuyrukluyıldızın yörüngesini kurgulayarak onun çok uzaklardan geldiğini anladı. O kadar uzaktan gelmekteydi ki bu kuyrukluyıldız çok sayıda gezegene ait kristal kürenin içinden geçmiş olmalıydı. Feleğin çeperinden geçen kuyrukluyıldız! Öyleyse Aristo’nun kristal kürelerinin gerçek olamayacağı sonucuna vardı.

54 Tycho Brahe’nin kuyrukluyıldızın yörüngesini yeniden kurgulaması

55 O sırada İstanbulda… Takiyuddin Tophane sırtlarında bir rasadhane (Dar-ü’r Rasad-ül Cedid) kurdu. Tycho Brahe ile benzer aletlere sahipti. Kimi gözlemleri daha bile hassastı. Ancak Takiyüddin gözlemlerine Tycho Brahe kadar uzun süre devam edemedi. Bu konuya birazdan döneceğiz.

56 Galileo (1564-1642) Aristo evren modelinin en ateşli muhalifi
When he was about 17 he discovered that hailstones reached the ground at the same time. According to the Aristotelian notion that heavy objects fall faster, this could only be possible if heavy hailstones were all coming from a higher cloud than the other. He thought that the simpler explanation is that both heavy and light hailstones were produced in the same cloud but that heavy and light objects fall at the same rate.

57 Galileo ve Süpernova 1604’te Kepler’in de gördüğü süpernova patlamasını izledi. Bunun yeni bir yıldız olduğunu zannetti. Paralaksını ölçmeye çalıştı ve ölçemedi Demek ki diğer yıldızlar kadar uzak olmalıydı bu yeni yıldız Bu da Aristo’nun göklerin değişmediği yönündeki öğretisiyle bağdaşmıyor. this was the last supernova which was definitely observed in our Milky Way Galaxy. It was discovered on October 9, 1604, when it was already brighter than all stars in the sky, by several persons including Brunowski in Prague (who notified Kepler), Altobelli in Verona, Clavius in Rome, and Capra and Marius in Padua. Kepler first saw it on October 17, and started a systematic study of the phenomenon, inspired by Tycho's work on the supernova of 1572. Initially as bright as Mars, the supernova brightened up and surpassed Jupiter in brilliance within a few days. According to a study of Baade 1943, the peak brightness was perhaps close to magnitude It was still about as bright as Jupiter when it became invisible in twilight of November. At its reappearance in January 1605, Kepler found it still brighter than Antares, and it remained visible until March, 1606, after a naked-eye visibility of 18 months. From its light curve, it was suspected that this had been a type I supernova.

58 Kusurlu bir gökcismi mi?
Galileo dürbününü göğe çevirdi (1609). Ay yüzeyinde kraterler var. Hiç de mükemmel değil!

59 Galileo’nun Ay Çizimleri
Ay Dünyamızdan daha mükemmel sayılmaz!

60 Jüpiter’in Uyduları Jüpiter’in uydularını keşfetti
Anlamı (ister dünya ister Güneş; hangisi merkezde olursa olsun) tüm gökcisimleri dünyanın etrafında dönmek zorunda değil. Bu aynı zamanda Aristarchus’un Güneş merkezli evrenine yapılan itirazı geçersiz kılıyor: Jüpiter nasıl Dünyanın veya Güneş’in etrafında dönüyorken uydularını peşinden götürüyorsa Dünya da Güneş’in etrafında dönerken Ay’ı peşinden sürükleyebilir.

61 Jüpiterin Uyduları

62 Galileo ve Venüs’ün Evreleri
The heliocentric model predicted that all phases would be visible since the orbit of Venus around the Sun would cause its illuminated hemisphere to face the Earth when it was on the opposite side of the Sun and to face away from the Earth when it was on the Earth-side of the Sun. In contrast, the geocentric model predicted that only crescent and new phases would be seen, since Venus was thought to remain between the Sun and Earth during its orbit around the Earth. Galileo's observations of the phases of Venus proved that it orbited the Sun and lent support to (but did not prove) the heliocentric model: Venus could orbit the Sun but the Sun could be orbiting the Earth with its Venus. Güneşmerkezli model: Tüm evreler görülmeli Dünyamerkezli model: Yalnızca hilal ve yeni ay evreleri görülebilir.

63 Dünyamerkezli modele göre Venüs’ün evreleri
Venüs sadece Güneş battıktan hemen sonra görülebiliyor. Demek ki Güneş’e çok yakın. Dünyamerkezli modele göre Venüs ve Güneş’in küreleri birbirlerine kilitlenmiş gibi beraber dönmeli. Güneş ve Dünyayı birleştiren doğru Venüs’ün dışçemberinin ortasından geçmeli. Bu modelde Venüs asla Güneşle ters taraflarda olamayacağı için Galileo’nin gözlediği evreleri gösteremez.

64 Venüsün Evreleri Aylar boyu çekilen fotoğrafların
birleştirilmesi ile elde edilmiştir.

65 Venüs’ün Evreleri Venüs tüm evrelerden geçiyor: Yeni evresinde büyük, tam evresinde küçük.

66 Galilei ve Samanyolu Teleskopla bakılınca Samanyolu sayılamayacak kadar çok yıldızdan oluşuyor. All these discoveries were presented in a little book “starry messenger” in 1610.

67 Aristocuların Yanıtı Teleskoptan bakmayı reddettiler
Teleskopun görüntüyü çarpıttığını iddia ettiler. Galilei bu olasılığı yüzlerce deneyle test etti.

68 Güneş de mükemmel değil (Galilei 1613)
These had already been observed by another astronomers but Galileo did not know that.

69 Galileo’nun Deneyleri ve Düşünce Deneyleri:
Düşen cisimler: Aristo’ya göre, daha fazla toprak içerdikleri için, ağır cisimler hafif cisimlerden daha çabuk yere düşer Gözlem: Aynı biçime ve hacme sahiplerse aynı anda yere düşerler Galilei: farklı biçimlere sahip cisimlerin farklı zamanlarda yere düşmelerinin sebebi hava sürtünmesidir. Düşünce deneyi: - “reductio ad absurdum”: İki cisim var: Hafif (H), Ağır (A) Aristo: H, A’dan daha yavaş düşer  H’yi A’nın altına bağlarsak A’nın düşüşünü yavaşlatması gerekir;  A altında H varken tek başına düşeceğinden daha yavaş düşmelidir; halbuki (A + H) aslında A’dan daha ağırdır  tekbaşına A’dan daha çabuk düşmelidir  ÇELİŞKİ! Eğik düzlemde yuvarlanan top: Eğik düzlemde aşağı yuvarlanan top hızlanır; Eğik düzlemde yukarı yuvarlanan top yavaşlar; yavaşlama hızı eğik düzlemin eğimine bağlıdır: eğim az  daha uzağa gider; öyleyse eğim sıfıra giderse top da sonsuza dek hareket edecektir.

70 Galilei’nin Başarıları
Modern bilimin kurucusu; Galilei’nin getirdiği yenilikler: Belirli bir hipotezi sınamak için kontrollü deney tasarlama Ana etkilerin gözden kaçmasına yol açan yan etkileri yok ederek idealleştirme Araştırma konusunu kısıtlama – bir kerede yalnızca bir soruyu ele alma; Niceliksel yöntemler – düşen cisimlerin hareketinin çok dikkatli ölçülmesi. Gözlemler ve düşünce deneylerinden iki yeni yasa genelleştirilebilir: EYLEMSİZLİK İLKESİ: Dış bir etki (kuvvet) yoksa bir cisim hızını veya hareket yönünü değiştirmez; eğer durmaktaysa durmaya devam eder. Düşen Cisimler Hakkında: Eğer hava sürtünmesi önemsizse, aynı anda bırakılan iki cisim yere aynı anda düşeceklerdir; düşme hızı ağırlıktan ve malzemeden bağımsızdır.

71 Galilei’den 2 alıntı Bilimsel sorunlar sözkonusu olunca bin kişinin otoritesi tek bir kişinin alçakgönüllü bir akılyürütmesi kadar değerli değildir. Yeni bir şey keşfetmeksizin büyük felsefi meseleleri uzun uzadıya tartışmaktansa küçük de olsa bir gerçeği keşfetmeyi tercih ederim.

72 Kilise ve Galileo Papa 2. John Paul 1992 yılında Kilise’nin Galileo Galilei’nin yanıldığını söylemekle hata yaptığını kabul etti

73 Kepler Eğer gökcisimleri mükemmel değilse yörüngeleri de mükemmel olmak zorunda değil. Kopernik sistemine eliptik yörüngeleri soktu.

74 Newton (1687) Gravitasyonel etkileşim tüm cisimler arasında.
Ayı yörüngede tutan kuvvet elmayı başıma düşüren kuvvetle aynı! Yeryüzündeki ve gökyüzündeki cisimler aynı yasalara tabi.

75 Yeni Mekanik Aristocuların görüşü: kuvvet hıza yol açar
(hareketi sürdürebilmek için kuvvet gereklidir). Newtoncuların görüşü: kuvvet ivmeye yol açar (hareketi değiştirmek için kuvvet gerekir)

76 Bessel (1838) 61 Cygni adlı çift yıldız sisteminin paralaksını 0.29 yaysaniyesi olarak ölçtü. Bu 10.3 ışık yılı uzaklığa karşılık gelmektedir.

77 Yeryüzündeki ve Gökyüzündeki Cisimler Aynı Tür Elementlerden Yapılmış
Spektroskopi 19.yy’da keşfedildi Bu yöntemi kullanarak astronomlar yıldızların hidrojen, karbon oksijen gibi dünyadan bildiğimiz elementlerden oluştuğunu anladılar. Bu, Aristo’nun göklerin ayrı maddeden yapıldığı yönündeki öğretisinin sonunu getirdi.

78 Kısa Tarihçe Tycho Brahe gezegen hareketleri konusunda ayrıntılı veriler elde etti. Kepler verileri çözümleyerek Kepler Yasalarını buldu. Newton, Kepler’in ampirik yasalarından yola çıkarak genel hareket yasalarını buldu. Bu yasalar sadece Güneş Sistemi’nde değil yeryüzünde ve gökyüzünde çok farklı sistemler için geçerli. Endüstri devrimi Newton’un hareket yasalarının üzerine inşa edildi. Doğu’da tarih çok farklı bir yol izledi.

79 Takiyuddin ve İstanbul Rasathanesi
Takiyuddin ( ) 1570 yılında Mısır’dan İstanbul’a geliyor. III.Murat’ın hocası Saadettin Efendi’nin desteği ile bir rasathane kurulması için padişahı ikna ediyor. Eski zic’lerdeki hatalar giderilecek ve Padişahın adıyla anılacak yeni bir “zic” hazırlanacak.

80 İstanbul Rasathanesi (1577)

81 1577’de bir kuyrukluyıldız
The same comet (Zuzenab) that Tycho Brahe observed in 1572.

82 1578’de veba Uğursuzluğun kaynağı olarak rasathane gösteriliyor.
Takiyüddin ve çalışma arkadaşlarının rasathaneden meleklerin bacaklarını gözlediği dedikodusu çıkıyor.

83 Şeyhülislam Ahmet Şemsettin Efendi’nin rasadhanenin kapatılması için verdiği fetva
İhrac-ı Rasad meş'um perde-i esrarı felekiyeye küstahane itlak-ı cür'etin vehamet ve akibeti meczumdur. Hiçbir mülkde mübaşeret olunmadı ki ma'mur iken harap ve bünyan-ı devleti zelzelenak-i inkilab olmaya. Gözlem yapmak uğursuzluk getirir. Feleklerin sırlarını küstahça anlamaya çalışmanın vahim sonuçları çok açıktır. Gözlem yapılan hiçbir memlekette mamur devletin tahrip olmadığı ve devlet yapısının zelzeleye uğramadığı görülmemiştir. Burada Uluğ Bey’in öldürülmesine de göndermede bulunuluyor. Gözlem yaparak feleklerin esrar perdesini küstahça öğrenmeye cüret edenin akıbeti apaçık ortadadır. Gözlem yapılan hiçbir memleketin mamur iken harap hale gelmediği ve devletin bünyesinin zelzele ile yıkılmadığı görülmemiştir.

84 Rasathanenin Sonu Padişah korkar ve rasathanenin yıkılması emrini verir. Rasathane, Kaptan-ı Derya Kılıç Ali Paşa tarafından, 22 Ocak 1580’de, kuruluşundan sadece 3 yıl sonra, yıkılır. Osmanlı İmparatorluğu’nda 1873 yılına değin rasathane kurulmadı. Bu rasathane de 1909’daki 31 Mart olayı sırasında gericiler tarafından yıkıldı. Kandilli Rasathanesi 1911 yılında Fatin Gökmen tarafından kuruldu.

85 Osmanlılar ve Kopernik
Osmanlıcada Kopernik modelinden söz eden bir kitap ilk kez 117 yıl sonra tercüme edildi. (Tezkereci Köse İbrahim Efendi: Feleklerin aynası ve idrakin Gayesi) Daha sonra, 1685’te Ebubekir efendi: Tercüme-i Atlas Mayor, 1773 İbrahim Müteferrika: Cihannüma Hiçbiri Kopernik sistemini savunmadı!

86 Kopernik Kuramını Açıklanmasının Üzerinden 200 yıl sonra bile Osmanlılarda bu kuramı benimseyen ve savunan biri yok!

87 Astronominin 99 yılı