İnternet’te Çocuklara Yönelik Tehditlere İlişkin Öğretmen İnançları

... konulu sunumlar: "İnternet’te Çocuklara Yönelik Tehditlere İlişkin Öğretmen İnançları"— Sunum transkripti:

1 İnternet’te Çocuklara Yönelik Tehditlere İlişkin Öğretmen İnançları
Yeşim YENİLMEZ Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Anabilim Dalı Beytepe-ANKARA Yüksek Lisans Tez Savunması, 20 Haziran 2012 Danışman: Doç. Dr. S. Sadi SEFEROĞLU

2 1.1. Problem Durumu 1.2. Araştırmanın Amacı 1.3. Araştırmanın Önemi
1. GİRİŞ 1.1. Problem Durumu 1.2. Araştırmanın Amacı 1.3. Araştırmanın Önemi 1.4. Problem Cümlesi Alt Problemler

3 GİRİŞ

4 1.1. Problem Durumu İnternet kullanımının giderek yaygınlaşması,
Hemen hemen her yaştan her bireyin bu ortamı kullanması, İnternetin denetiminin tek bir merkezden yapılamaması gibi nedenlerden dolayı İnternet kullanıcıları arasında sayıları önemli bir yere sahip çocuklar için bir takım risk ve tehditler oluşturmaktadır.

5 Internet World Stats 2012

6 Internet World Stats 2012

7 17 Ocak 2012 Salı tarihli Hürriyet gazetesinden alınmıştır.

8 1.1. Problem Durumu (2) İnternet’teki şiddet: Sanal zorbalık,
Çocukların ruhsal yapısını bozabilecek risk ve tehditler İnternet’teki şiddet: Sanal zorbalık, İnternet’teki çocuk istismarı (çocuk pornografisi ve pedofili) ve İnternet bağımlılığı olarak üç genel başlık altında gruplandırılabilir.

9 İnternet’teki Şiddet: Sanal Zorbalık
Çocuklar İnternet ortamında kötü niyetli kimseler tarafından kasıtlı olarak tekrarlanan ve zarar verme amacı taşıyan davranışlara maruz kalabilirler.

10 İnternet’teki Şiddet: Sanal Zorbalık (2)
16 Ocak 2012 Pazartesi tarihli Hürriyet gazetesinden alınmıştır.

11 İnternet’teki Çocuk İstismarı (Çocuk Pornografisi ve Pedofili)
İnternet‘le, çocuklar için uygun olmayan şiddet, korku, pornografik vb içeriklerin oluşturulması ve yayınlanması ile Kimlik bilgilerinin gizlenerek çocukların kandırılması kolay hale gelmiştir.

12 3 Haziran 2012 tarihli Taraf gazetesinden alınmıştır.

13 İnternet Bağımlılığı Gelişimsel dönemde olan çocuklar için İnternet’in aşırı bir biçimde kullanımı fiziksel ve psikolojik bir takım sorunlara yol açmaktadır. Bunlar genel olarak: Depresyon, mutsuzluk , anksiyete bozuklulukları ve suçluluk Sosyal ilişkilerin bozulması Uyku bozuklukları Kas ve iskelet sistemi problemleri Akademik başarının düşmesi şeklinde sıralanabilir.

14 1.2. Araştırmanın Amacı Bu çalışmanın amacı internette çocuklara yönelik tehditler konusunda okulda onların yanı başında olan öğretmenlerinin bu konu hakkındaki inançlarını (görüşlerini) ortaya çıkarmak ve bu doğrultuda okullarda alınabilecek önlemleri tartışmaktır.

15 1.3 Araştırmanın Önemi Çocukların internette risk ve tehditlerle karşılaştıklarında ne yapmaları gerektiğini bilmeleri ve nasıl başa çıkacakları konusunda eğitim almaları bir ihtiyaçtır. Öğretmenlerin internette çocuklara yönelik tehditler hakkındaki inançları, verecekleri eğitimin niteliği için önem arz etmektedir.

16 1.4 Problem Cümlesi İnternette çocuklara yönelik tehditler konusunda öğretmenlerin inançları nedir?

17 Alt Problemler Öğretmenlerin öğrencilerin İnternet kullanımları ve İnternet’te yaşadıkları tehlikeler konusundaki genel düşünceleri nelerdir? Öğretmenlerin İnternette çocuklara yönelik tehditlerden Sanal zorbalık konusundaki görüşleri nelerdir? İnternetteki çocuk istismarı konusundaki görüşleri nelerdir? İnternet bağımlılığı konusundaki görüşleri nelerdir?

18 1.4.1. Alt Problemler (2) Öğretmenlerin;
Öğrencilerin İnternet kullanımları ve İnternet’te yaşadıkları tehlikeler konusundaki düşünceleri okullarının bulunduğu ortamın sosyoekonomik düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? Sanal zorbalık konusundaki düşünceleri okullarının bulunduğu ortamın sosyoekonomik düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? İnternet’teki çocuk istismarı konusundaki düşünceleri okullarının bulunduğu ortamın sosyoekonomik düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? İnternet bağımlılığı konusundaki düşünceleri okullarının bulunduğu ortamın sosyoekonomik düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

19 1.4.1. Alt Problemler (3) Öğretmenlerin;
Öğrencilerin İnternet kullanımları ve İnternet’te yaşadıkları tehlikeler konusundaki düşünceleri İnternet kullanım sürelerine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? Sanal zorbalık konusundaki düşünceleri İnternet kullanım sürelerine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? İnternet’teki çocuk istismarı konusundaki düşünceleri İnternet kullanım sürelerine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? İnternet bağımlılığı konusundaki düşünceleri İnternet kullanım sürelerine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

20 1.4.1. Alt Problemler (4) Öğretmenlerin;
Öğrencilerin İnternet kullanımları ve İnternet’te yaşadıkları tehlikeler konusundaki düşünceleri İnternet kullanım sıklıklarına göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? Sanal zorbalık konusundaki düşünceleri İnternet kullanım sıklıklarına göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? İnternet’teki çocuk istismarı konusundaki düşünceleri İnternet kullanım sıklıklarına göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? İnternet bağımlılığı konusundaki düşünceleri İnternet kullanım sıklıklarına göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

21 İLGİLİ ARAŞTIRMALAR

22 2.2. Sanal Zorbalık ile İlgili Araştırmalar
2.1. Çocukların/ergenlerin İnternette Karşılaşabilecekleri Risklerle İlgili Araştırmalar 2.2. Sanal Zorbalık ile İlgili Araştırmalar 2.3. İnternetteki Çocuk İstismarı ile İlgili Araştırmalar 2.4. İnternet Bağımlılığı ile İlgili Araştırmalar 2.5. İnternet Öz-Yeterliği İlgili Araştırmalar

23 2.1. Çocukların/ergenlerin İnternette Karşılaşabilecekleri Risklerle İlgili Araştırmalar
Çocukların/ergenlerin internette karşılaşabilecekleri risklerle ilgili çalışmalarda; Yetişkinler tarafından alınabilecek önlemlerin, çocuklar için tehlike oluşturabilecek riskli çevrim-içi faaliyetlerin görülme oranlarını düşürdüğü, Ergenlerin/çocukların çevrim-içi risklere bağlı olarak fiziksel ve psikolojik bir takım bireysel sorunlar yaşadıkları, Çocukların çevrim-içi risklere maruz kalma oranlarının yaşla doğru orantılı olarak arttığı gözlenmiştir.

24 2.2. Sanal Zorbalık ile İlgili Araştırmalar
Sanal zorbalık ile ilgili araştırmalarda, Sanal zorbalığa maruz kalan çocukların dikkat eksikliği, devamsızlık, okul başarısında düşüş gibi bir takım problemler yaşadıkları, Sanal zorba ve kurban rollerinin yaşantılara bağlı olarak değişebileceği, İnternet tabanlı iletişim araçlarının kullanım sıklığının, sanal zorba/kurban olma durumu ile ilişkili olduğu, Sosyal ağ siteleri, eş zamanlı konuşma odaları siteleri ve anlık mesajlaşma programlarının sanal zorbalığın çoğunlukla meydana geldiği ortamlar olduğu, Çocukların/ergenlerin sanal zorbalığa maruz kaldıklarında genellikle durumu yetişkinlerden önce arkadaşlarına anlattıkları, Erkeklerin kadınlara oranla daha fazla sanal zorbalık yapma eğilimi gösterdiği, Sanal zorba ve sanal kurban olma durumlarının, geleneksel akran zorbalığı ve kurbanlığı ile ilişkili olduğu, Eğitimli ebeveynlere sahip olanların, çevrim içi tacize maruz kalma olasılığını düşürdüğü gözlenmiştir.

25 2.3. İnternetteki Çocuk İstismarı ile İlgili Araştırmalar
İnternetteki çocuk istismarı ile ilgili araştırmalarda, Çocukların gençlere oranla gördükleri uygunsuz içerikten daha fazla rahatsızlık duydukları, İnternette müstehcen içerikli görüntülerin izlemenin erken cinsel deneyimler yaşamayla ilişkili olduğu, Cinsiyet, yaş ve etnik köken gibi faktörlerin cinsel görüntü taleplerinin oluşmasında etkili olduğu görülmektedir.

26 2.4. İnternet Bağımlılığı ile İlgili Araştırmalar
İnternet bağımlılığı ile ilgili araştırmalarda, Problemli internet kullanıcıların diğer kullanıcılara göre daha yalnız olduğu, depresyon, stres gibi bir takım ruhsal sorunlar yaşadıkları, Utangaçlık ve kontrol odağı değişkenlerinin internet bağımlılığı ile ilişkili olduğu, internet bağımlısı olan bireylerin kendi hayatları üzerinde düşük kontrole sahip oldukları, Bağımlıların konuşma odaları, haber grupları ve çevrim-içi oyunları yoğun bir şekilde kullandıkları, İnternet bağımlılığının günlük yaşamı ve sosyal ilişkileri önemli ölçüde etkilediği gözlenmiştir.

27 2.5. İnternet Öz-Yeterliği İlgili Araştırmalar
İnternet öz-yeterliği ilgili araştırmalarda İnternet öz-yeterliğinin deneyim, internet kullanım sıklığı, yaş, internete karşı pozitif tutum, internet ortamında edinilen olumlu yaşantılar ve çevrim-içi becerilerle ilişkili olduğu, internet tabanlı öğrenme ortamlarıyla ilgili eğitimlerin internet öz-yeterliğini geliştirmede pozitif bir etkisi bulunduğu gözlenmiştir.

28 YÖNTEM

29 3.5. Verilerin İşlenmesi ve Çözümlenmesi
3. YÖNTEM 3.1. Araştırmanın Yöntemi 3.2. Çalışma Grubu 3.3. Veri Toplama Araçları 3.4. Uygulama Süreci 3.5. Verilerin İşlenmesi ve Çözümlenmesi

30 3.1. Araştırmanın Yöntemi Bu araştırma, betimsel bir araştırmadır.
Öğretmenlerin İnternet’te çocuklara yönelik tehditler hakkındaki görüşleri belirlenerek konu hakkında genel farkındalık durumları ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Ayrıca öğretmenlerin görüşlerinin eğitsel internet kullanım özyeterlik düzeylerine göre farklılaşıp farklılaşmadığı belirlenmeye çalışılmıştır.

31 3.2. Çalışma Grubu Araştırmanın çalışma grubunu, Türkiye’de
eğitim öğretim yılındaki anaokulu, ilköğretim, lise ve dershanelerde görev yapan 51 ilden toplam 583 öğretmen oluşturmaktadır. Katılımcı öğretmenler, elverişli örnekleme yöntemiyle seçilmiştir.

32 3.2.1. Çalışma Grubunun Özellikleri
Katılımcıların Demografik Özelliklere Göre Dağılımı Değişkenler Seçenekler f % Cinsiyet Kadın 362 62,1 Erkek 221 37,9 Yaş 20-25 93 16,0 26-30 148 25,4 31-35 83 14,2 36-40 62 10,6 41-45 81 13,9 46-50 63 10,8 51-üstü 53 9,1 Görev Yapılan Okul Türü İlköğretim 429 73,6 Lise 111 19,0 Diğer (Özel eğitim, dershane v.b.) 26 4,5 Anaokulu 17 2,9

33 Katılımcıların Demografik Özelliklere Göre Dağılımı (2)
Branş f % Bilişim Teknolojileri 133 22,8 Sınıf 105 18,0 Fen ve Teknoloji 50 8,6 İngilizce 39 6,7 Matematik 36 6,2 Okul Öncesi 35 6,0 Türkçe 20 3,4 Sosyal Bilgiler 18 3,1 Rehberlik 17 2,9 Görsel Sanatlar 15 2,6 Beden Eğitimi 13 2,2 Teknoloji Tasarım 11 1,9 Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 10 1,7 Edebiyat Müzik Fizik 7 1,2 Tarih 6 1,0 Felsefe 5 0,9 Kimya Biyoloji 4 0,7 Coğrafya Diğer 30 5,2

34 Katılımcıların Demografik Özelliklere Göre Dağılımı (3)
Katılımcıların görev yaptıkları illere göre dağılımları incelendiğinde, Türkiye’de 51 ilden 583 öğretmenin katıldığı görülmüştür. Çalışmaya en çok katılımın olduğu il %40,6 oranla Ankara’dır. Çalışmaya en az katılımın olduğu iller %0,2 oranla Ağrı, Amasya, Artvin, Bartın, Çanakkale, Gümüşhane ve Hatay’a aittir.

35 Katılımcıların Demografik Özelliklere Göre Dağılımı (4)
Değişkenler Seçenekler f % Okulun Bulunduğu Ortamın Sosyoekonomik Düzeyi Alt 169 29,0 Orta 334 57,3 Üst 80 13,7 İnternet Kullanım Süresi 1-5 yıl 112 19,2 6-10 yıl 297 51,0 11-15 yıl 153 26,2 16-üstü 21 3,6 İnternet Kullanım Sıklığı Her gün 435 74,6 Haftada birkaç kez 118 20,2 Haftada bir 19 3,3 Ayda bir 11 1,9

36 3.3. Veri Toplama Araçları Araştırmada veri toplamak aracıyla üç araç kullanılmıştır: Kişisel Bilgi Formu İnternet Tehlikeleri Farkındalık Anketi Eğitsel İnternet Kullanım Öz-yeterlik İnancı Ölçeği

37 3.4. Uygulama Süreci Verilerin toplanması işlemi iki şekilde gerçekleştirilmiştir. Anket ve ölçek çıktılarının okullara posta yoluyla iletilmesi ve uygulamadan sonra araştırmacıya posta yoluyla iade edilmesi ile Çevrim-içi ortamda yer alan anket ve ölçeğin adresinin elektronik ortamda katılımcılara iletilerek doldurmaları ile veriler toplanmıştır.

38 3.5. Verilerin İşlenmesi ve Çözümlenmesi
Bu çalışmada elde edilen verilerin analizinde, Frekans, yüzde, Aritmetik ortalama, standart sapma, standart hata ve Ki-kare testi uygulanmıştır.

39 Bulgular ve Yorumlar

40 4.1. Öğretmenlerin öğrencilerin İnternet kullanımları ve İnternet’te yaşadıkları tehlikeler konusundaki genel düşünceleri nelerdir? Öğretmenlerin, öğrencilerinin İnternet kullanımları hakkındaki genel düşünceleri Kesinlikle Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Tamamen Katılıyorum Toplam 1. Öğrencilerin İnternet ortamında güvende olduklarına inanıyorum f 199 251 69 48 16 583 % 34,1 43,1 11,8 8,2 2,7 100 2. Öğrenciler interneti kullanırken karşılaşabilecekleri sorunların farkındadırlar. 156 275 66 74 12 26,8 47,2 11,3 12,7 2,1 3. Öğrencilerin internet kullanımlarına sınırlama getirilmelidir. 46 51 55 224 207 7,9 8,7 9,4 38,4 35,5 4. Öğrenciler internette aradıklarını bulma konusunda yeterlidirler. 60 209 93 163 58 10,3 35,8 16,0 28,0 9,9 5. Öğrenciler web ortamında konu dışı bağlantılara sapmadan amaçları doğrultusunda dolaşabilme konusunda yeterlidirler. 179 107 184 30,7 18,4 31,6 6. İnternetin, her an ihtiyaç duyulan her tür bilgiye ulaşma olanağı vermesi bu ortamı çocuklar için çekici kılmaktadır. 6 28 38 276 235 1,0 4,8 6,5 47,3 40,3 7. İnternetin kişiler arası iletişim, etkileşim ve paylaşım gibi özellikleri, bu ortamı çocuklar için çekici kılmaktadır. 7 15 25 262 274 1,2 2,6 4,3 44,9 47,0

41 Öğretmenlerin büyük bir bölümü
öğrencileri için internetin güvenli bir ortam olmadığını ve öğrencilerin bu ortamda karşılaşabilecekleri sorunların farkında olmadıklarını düşünmektedir. %73,9 ‘ü öğrencilerin internet kullanımlarına sınırlama getirilmesi gerektiğine inanmaktadır. Çocukların internet kullanımları sınırlama, onlarda teknolojiden uzak kalma endişesi oluşturabileceği için internetteki risk ve tehlikelere yönelik etkin bir çözüm olmayabilir. Öğretmenlerin öğrencilerinin çevrim-içi becerilerine ilişkin görüşlerinin farklılaştığı gözlenmiştir. Öğretmenlerin derslerine girdikleri öğrencilerin internet kullanım sürelerinin ve yaş gruplarının farklı olmasının ya da Öğretmenlerin internet kullanımı hakkında sahip oldukları bilgi ve becerilerin düzeyinin öğrencilerinin çevrim-içi becerilerini değerlendirmede etkili olduğu ileri sürülebilir.

42 Öğretmenlerin sanal zorbalık konusundaki görüşleri
Öğretmenlerin internette çocuklara yönelik tehditlerden sanal zorbalık konusundaki görüşleri nelerdir? Öğretmenlerin sanal zorbalık konusundaki görüşleri Kesinlikle Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Tamamen Katılıyorum Toplam 1. Öğrenciler elektronik ortamlarda bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanılmasıyla kasıtlı olarak, tekrarlanan ve başkalarına zarar verme amaçlı kötü niyetli davranışlara maruz kalırlar (sanal zorbalık). f 22 23 259 256 583 % 3,8 3,9 44,4 43,9 100 2. Sanal zorbalık yalnızca yetişkinler tarafından yapılır. 121 308 75 62 17 20,8 52,8 12,9 10,6 2,9 3. Erkeklerin sanal zorba olma ihtimalleri kadınlara oranla daha fazladır. 30 81 92 252 128 5,1 13,9 15,8 43,2 22,0 4. Çocukların sanal zorbalık davranışlarına maruz kalma olasılığı düşüktür. 254 242 40 34 13 43,6 41,5 6,9 5,8 2,2 5. Sanal zorba, kişisel bilgisayar, e-posta adresi ya da özel bilgileri ele geçirir. 15 18 33 258 2,6 3,1 5,7 44,3 6. Sanal zorba başkalarına kasıtlı olarak virüslü e-posta iletisi yollar. 10 16 24 243 290 1,7 2,7 4,1 41,7 49,7 7. Sanal zorba İnternet üzerinden iletişim araçlarıyla (konuşma odaları, anlık ileti, e- posta v.b. gibi) ya da telefon ile aşağılama, küfretme, tartışma veya tehdit etme davranışlarında bulunur. 12 14 246 288 2,1 2,4 42,2 49,4

43 Öğretmenlerin sanal zorbalık konusundaki görüşleri
Kesinlikle Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Tamamen Katılıyorum Toplam 8. Sanal zorba başkalarının itibarını zedeleyecek dedikodular ve söylentiler çıkarır. f 11 25 32 272 243 583 % 1,9 4,3 5,5 46,7 41,7 100 9. Zarar vermek istediği kişiye ait özel bilgileri, görüntü ve resimleri izinsiz olarak başkalarıyla paylaşır. 14 16 17 231 305 2,4 2,7 2,9 39,6 52,3 10. Zarar vermek istediği kişiye ait özel bilgileri, görüntü ve resimleri şantaj yapmak için kullanır. 20 28 228 293 3,4 4,8 39,1 50,3 11. Bir bireyin hesabının şifresini ele geçirerek hesap sahibinin başkalarıyla olan ilişkilerine zarar verir. 13 22 230 286 2,2 3,8 39,5 49,1 12. Elektronik ortamda, diğerler kullanıcılarla birlik olup istemedikleri bir kişiyi gruptan dışlayabilir ya da ortamı terk etmeye zorlar. 74 255 213 12,7 43,7 36,5

44 Öğretmenlerin sanal zorbalık davranışları hakkında genel olarak bilgi sahibi olduğu gözlenmektedir.
Öğretmenlerin önemli bir bölümü erkeklerin kadınlara oranla sanal zorba olma ihtimallerinin daha fazla olduklarını düşünmektedirler. Bu görüş üzerinde okullarda yaygın olarak görülen fiziksel şiddetin daha çok erkeklerin arasında gözlenmesinin etkili olduğu söylenebilir.

45 Öğretmenlerin İnternetteki çocuk istismarı konusundaki görüşleri
Öğretmenlerin internette çocuklara yönelik tehditlerden internetteki çocuk istismarı konusundaki görüşleri nelerdir? Öğretmenlerin İnternetteki çocuk istismarı konusundaki görüşleri Kesinlikle Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Tamamen Katılıyorum Toplam 1. İnternet çocukların istismara maruz kalabileceği bir ortamdır. f 16 20 48 319 180 583 % 2,7 3,4 8,2 54,7 30,9 100 2. İnternetteki çocuk istismarı konusunda yeterli bilgiye sahibim. 10 55 117 289 112 1,7 9,4 20,1 49,6 19,2 3. İnternetteki çocuk istismarı konusunda öğretmenlerin eğitim almaları gereklidir. 11 17 26 264 265 1,9 2,9 4,5 45,3 45,5 4. Çocuklar internette istismara uğradıklarında bunu açıkça dile getirmekte sıkıntı yaşayabilirler. 13 22 223 305 2,2 3,8 38,3 52,3 5. Gerçek hayattaki çocuk istismarcıları internet ortamında da istismar yaparlar. 28 73 92 253 137 4,8 12,5 15,8 43,4 23,5 6. Öğrencilerim arasında internette duygusal istismara (aşağılama, azarlama, suçlama, korkutma, dışlama veya baskı yapma gibi) uğrayanlar olduğunu düşünüyorum. 21 59 266 77 160 3,6 10,1 45,6 13,2 27,4 7. Öğrencilerim arasında internette cinsel istismara (görüntülerini çekme, teşhircilik, cinsel içerikli konuşmalar veya pornografik film seyrettirme gibi) uğrayanlar olduğunu düşünüyorum. 90 192 165 94 42 15,4 32,9 28,3 16,1 7,2

46 Öğretmenlerin İnternetteki çocuk istismarı konusundaki görüşleri
Kesinlikle Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Tamamen Katılıyorum Toplam 8. İnternet ortamında bulunan birisinin kimlik bilgilerini gizleyip yaşı ve cinsiyeti hakkında yanıltıcı bilgi vermesi çok kolaydır. f 7 16 21 184 355 583 % 1,2 2,7 3,6 31,6 60,9 100 9. İnternet ortamında kötü niyetli kimselerin çocukları kandırma ihtimali gerçek yaşama göre daha fazladır. 29 38 220 280 5,0 6,5 37,7 48,0 10. İnternette, çocuklar için uygunsuz olabilecek içeriklerin (pornografi, şiddet, korku gibi) rahatça erişilip indirilmesi, çoğaltılması ve geniş kitlelere sunulması oldukça basittir. 6 12 32 245 288 1,0 2,1 5,5 42,0 49,4 11. Ailelerin internet okuryazarlık düzeyleri arttıkça çocuklarının internette istismara uğrama olasılıklarını azalır. 11 39 65 235 233 1,9 6,7 11,1 40,3 40,0 12. İnternette çocuk pornografisi uluslar arası düzeyde çözülmesi gereken önemli bir sorundur. 17 140 409 2,9 24,0 70,2 13. Çocuk pornografisiyle uğraşan kişilerin hepsi çocuklara karşı cinsel istek duyan (pedofili) kimselerdir 13 47 149 205 169 2,2 8,1 25,6 35,2 29,0

47 Öğretmenlerin büyük çoğunluğu internetteki çocuk istismarı sorunu hakkında genel olarak farkında oldukları söylenebilir. Öğretmenlere kendi öğrencilerinin internette duygusal ve cinsel istismara uğrayıp uğramadıkları sorulduğunda her iki durumda da kararsız kalanların oranın yüksek olduğu gözlenmiştir (duygusal istismar %45,6; cinsel istismar %28,3 ). Bu durumun nedeni olarak; Öğrencilerin internet erişimlerinin yalnızca okulla sınırlı olmaması Öğrencilerin istismara uğradıklarında durumun farkına varamamaları gösterilebilir.

48 Öğretmenlerin yarıdan fazlası internetteki çocuk pornografisiyle uğraşan kişilerin hepsini çocuklara karşı cinsel istek duyan (pedofili) kimseler olarak düşünmektedir. Oysa araştırmalar (*) bu işi yalnızca ticaret amacıyla yapan bireylerin de olduğunu göstermektedir. (*) Krone, T. (2004). A typology of online child pornography offending. Trends & issues ln crime and criminal justice, No: 279. Australian Institute of Criminology, Canberra, Australia. [Çevrim-içi: D9196D%7Dtandi279.pdf], Erişim tarihi: 10 Ekim 2011. Polat, O. (2006). Çocukların cinsel sömürüsü raporu. 2006; [Çevrim-içi: Erişim tarihi: 23 Nisan 2011.

49 Öğretmenlerin İnternet bağımlılığı konusundaki görüşleri
Öğretmenlerin internette çocuklara yönelik tehditlerden internet bağımlılığı konusundaki görüşleri nelerdir? Öğretmenlerin İnternet bağımlılığı konusundaki görüşleri Kesinlikle Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Tamamen Katılıyorum Toplam Çocuklar internette oyun oynama, video izleme, sosyal ağ (facebook, twitter v.b) kullanma, anlık mesajlaşma (chat, MSN) gibi ders dışı etkinliklere çok zaman ayırmaktadırlar. f 7 21 17 238 300 583 % 1,2 3,6 2,9 40,8 51,5 100 2. İnternet denetimsiz bir şekilde kullanıldığında çocuklarda internet bağımlılığına yol açar. 30 174 341 5,1 29,8 58,5 3. Aileler çocukların internet kullanımlarını denetlemedikleri için çocuklar internet başında çok zaman geçirmektedirler. 6 15 35 252 275 1,0 2,6 6,0 43,2 47,2 4. İnternetin plansız kullanımı, bilgisayar başında geçen süreyi artırır. 9 14 16 202 342 1,5 2,4 2,7 34,6 58,7 5. Kendilerini ifade etmekte güçlük çeken çocukların internette kendilerini olmak istedikleri kişi gibi tanıtmaları, internet kullanımlarının artmasında önemli rol oynar. 11 31 86 244 211 1,9 5,3 14,8 41,9 36,2

50 Öğretmenlerin İnternet bağımlılığı konusundaki görüşleri
Kesinlikle Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Tamamen Katılıyorum Toplam 6. Sanal ortamlardaki sosyal gruplara üye olma ve paylaşım yapma, çocukların interneti sık kullanmalarına neden olur. f 8 18 27 282 248 583 % 1,4 3,1 4,6 48,4 42,5 100 7. İnternette çocukların aynı anda birden çok arkadaşıyla iletişim kurma olanağının olması, interneti aşırı biçimde kullanma sonucunu doğurur. 6 15 37 263 262 1,0 2,6 6,3 45,1 44,9 8. Çocuklar gerçek hayatta yaşadıkları sıkıntı ve zorluklardan kaçmak için interneti daha çok kullanırlar. 23 76 225 159 3,9 13,0 17,2 38,6 27,3 9. İnternetteki oyunlarda yarışma, rekabet, kazanma ve takdir edilme gibi ihtiyaçlar çocukların internet kullanımlarını kontrol etmelerini zorlaştırır. 20 25 57 278 203 3,4 4,3 9,8 47,7 34,8 10. İnternet bağımlısı olan çocuklarda çevrim-dışı iken depresyon, stres, mutsuzluk ve kaygı gibi psikolojik sorunlar ile içe kapanma, yalan söyleme gibi davranışsal sorunlar görülür. 7 86 279 211 0,0 1,2 14,8 47,9 36,1

51 Öğretmenlerin büyük bir bölümü çocukların İnternet kullanımlarının denetiminde ebeveynlerin etkin olmadıklarına inanmaktadır. Katılımcı öğretmenlere göre, çocukların aşırı İnternet kullanmalarının sebeplerinin katılım yüzdelerine göre sıralaması şöyledir; Sanal ortamlardaki sosyal gruplara üye olma ve paylaşım yapma (%90,9) Aynı anda birden çok arkadaşıyla iletişim kurma olanağı bulma (%90,0) İnternet’teki oyunlarda yarışma, rekabet, kazanma ve takdir edilme gibi ihtiyaçlar (%82,5) Kendilerini ifade etmekte güçlük çeken çocukların internette kendilerini olmak istedikleri kişi gibi tanıtmaları (%78,1) ve Gerçek hayatta yaşanan sıkıntı ve zorluklardan kaçma (%65,9)

52 4.3. Öğretmenlerin İnternet’te çocuklara yönelik tehditler konusundaki düşünceleri okullarının bulunduğu ortamın sosyoekonomik düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? Okulun bulunduğu ortamın sosyoekonomik düzeyinin internet kullanım becerileri üzerinde etkisi olduğu söylenebilir. Katılımcıların okullarının bulunduğu ortamın SED’i alt düzeyde olanların (%56.8) diğer düzeylerdeki öğretmenlere göre öğrencilerini İnternet’te aradıklarını bulma konusunda yeterli görmedikleri gözlenirken, SED’i üst düzeyde olanların (%46.3) diğer düzeylerdeki öğretmenlere göre öğrencilerini bu konuda yeterli gördükleri gözlenmiştir (χ²= , p<.05). Okullarının bulunduğu ortamın SED’i alt düzeyde olan öğretmenler (%49.1) diğer düzeylerdeki öğretmenlere göre öğrencilerini web ortamında konu dışı bağlantılara sapmadan amaçları doğrultusunda dolaşabilme konusunda yeterli görmezken, SED’i üst düzeyde olan öğretmenler (%52.5) diğer düzeylerdeki öğretmenlere göre öğrencilerini bu konuda yeterli görmektedirler (χ²= , p<.05). SED 1 2 3 4 5 Toplam χ² p Öğrenciler İnternet’te aradıklarını bulma konusunda yeterlidirler. Alt f 17 79 28 38 7 169 21,108 0,007 % 10,1 46,7 16,6 22,5 4,1 100,0 Orta 32 108 55 99 40 334 9,6 32,3 16,5 29,6 12,0 Üst 11 22 10 26 80 13,8 27,5 12,5 32,5 Öğrenciler web ortamında konu dışı bağlantılara sapmadan amaçları doğrultusunda dolaşabilme konusunda yeterlidirler. 19 64 33 45 8 17,068 0,029 11,2 37,9 19,5 26,6 4,7 95 62 111 9,9 28,4 18,6 33,2 6 20 12 14 7,5 25,0 15,0 35,0 17,5

53 4.3. Öğretmenlerin İnternet’te çocuklara yönelik tehditler konusundaki düşünceleri okullarının bulunduğu ortamın sosyoekonomik düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? SED’i alt düzeyde olan öğretmenlerin sanal zorbalıkla ilgili üç görüşe de diğer düzeylerdeki öğretmenlere göre daha yüksek oranlarla katıldıkları gözlenmiştir. SED’i alt seviyede olan öğretmenlerin görüşlerde belirtilen zorbalık eylemleriyle okullarının bulunduğu çevrede daha fazla karşılaştıklarının veya bu tip davranışları çevrelerinde daha önce gözlemlediklerine ilişkin bir ipucu olabilir. SED Katılmayanlar Kararsızlar Katılanlar Toplam χ² p Sanal zorba İnternet üzerinden iletişim araçlarıyla ya da telefon ile aşağılama, küfretme, tartışma veya tehdit etme davranışlarında bulunur. Alt f 4 2 163 80 14,145 0,007 % 2,4 1,2 96,4 100,0 Orta 14 19 301 169 4,2 5,7 90,1 Üst 8 70 334 10,0 2,5 87,5 Zarar vermek istediği kişiye ait özel bilgileri, görüntü ve resimleri şantaj yapmak için kullanır. 6 161 13,978 3,6 95,3 23 16 295 6,9 4,8 88,3 9 65 11,2 7,5 81,2 Bir bireyin hesabının şifresini ele geçirerek hesap sahibinin başkalarıyla olan ilişkilerine zarar verir. 3 157 10,682 0,030 1,8 5,3 92,9 17 294 5,1 88,0

54 4.3. Öğretmenlerin İnternet’te çocuklara yönelik tehditler konusundaki düşünceleri okullarının bulunduğu ortamın sosyoekonomik düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? Öğrencileri arasında İnternet’te duygusal istismara uğrayanlar olduğunu düşünen öğretmenler içerisinde en yüksek oran SED’i alt seviyede olan öğretmenlere aittir (%79.9, χ²=18,766, p<.05). SED 1 2 3 4 5 Toplam χ² p Öğrencilerim arasında İnternet’te duygusal istismara uğrayanlar olduğunu düşünüyorum. Alt f 12 19 74 61 169 18,766 0,016 % 1,8 7,1 11,2 43,8 36,1 100,0 Orta 11 41 46 157 79 334 3,3 12,3 13,8 47,0 23,7 Üst 7 6 35 20 80 8,8 7,5 15,0 25,0

55 İnternet Kullanım Süresi
4.4. Öğretmenlerin İnternet’te çocuklara yönelik tehditler konusundaki düşünceleri İnternet kullanım sürelerine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? Bulgulara göre, katılımcı öğretmenlerin İnternet kullanım sürelerinin öğrencilerinin internet kullanım becerilerini değerlendirmede etkili olduğu gözlenmiştir (p<.05). İnternet Kullanım Süresi 1 2 3 4 5 Toplam χ² p Öğrencilerin İnternet kullanımlarına sınırlama getirilmelidir 1-5 yıl f 10 6 9 54 33 112 23,823 0,022 % 8,9 5,4 8,0 48,2 29,5 100,0 6-10 yıl 16 26 29 107 119 297 8,8 9,8 36,0 40,1 11-15 yıl 18 15 60 44 153 10,5 11,8 39,2 28,8 16-üstü 11 21 19,0 4,8 9,5 14,3 52,4 Öğrenciler İnternet’te aradıklarını bulma konusunda yeterlidirler 8 38 13 23,130 0,027 7,1 33,9 39,3 11,6 32 111 47 82 25 10,8 37,4 15,8 27,6 8,4 19 55 17 12,4 35,9 21,6 11,1 23,8 38,1

56 İnternet Kullanım Süresi
4.4. Öğretmenlerin İnternet’te çocuklara yönelik tehditler konusundaki düşünceleri İnternet kullanım sürelerine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? Bulgulara göre genel olarak internet kullanım süresi arttıkça katılımcıların sanal zorbalığın yalnızca yetişkinler tarafından yapılacağına ilişkin düşünceye katılım oranlarının azaldığı gözlenmektedir. İnternet Kullanım Süresi Katılmayanlar Kararsızlar Katılanlar Toplam χ² p Sanal zorbalık yalnızca yetişkinler tarafından yapılır. 1-5 yıl f 77 9 26 112 22,779 0,001 % 68,8 8,0 23,2 100,0 6-10 yıl 214 44 39 297 72,1 14,8 13,1 11-15 yıl 126 16 11 153 82,4 10,5 7,2 16-üstü 12 6 3 21 57,1 28,6 14,3

57 İnternet Kullanım Süresi
4.4. Öğretmenlerin İnternet’te çocuklara yönelik tehditler konusundaki düşünceleri İnternet kullanım sürelerine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? Her ne kadar ki-kare analizi sonucunda istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık elde edilmiş olsa da gruplar arasındaki farkların internet kullanım sürelerinde kaynaklandığını söylemek güçtür (χ²=22.187, p<.05). İnternet Kullanım Süresi Katılmayanlar Kararsızlar Katılanlar Toplam χ² p Öğrencilerim arasında İnternet’te duygusal istismara uğrayanlar olduğunu düşünüyorum. 1-5 yıl f 26 12 74 112 22,187 0,001 % 23,2 10,7 66,1 100,0 6-10 yıl 35 45 217 297 11,8 15,2 73,1 11-15 yıl 17 13 123 153 11,1 8,5 80,4 16-üstü 2 7 21 9,5 33,3 57,1 Çocuklar İnternet’te istismara uğradıklarında bunu açıkça dile getirmekte sıkıntı yaşayabilirler. 9 5 98 17,689 0,007 8,0 4,5 87,5 10 270 5,7 3,4 90,9 3 143 4,6 2,0 93,5 4 0,0 19,0 81,0

58 İnternet Kullanım Sıklığı
4.5. Öğretmenlerin İnternet’te çocuklara yönelik tehditler konusundaki düşünceleri İnternet kulanım sıklıklarına göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? İnternet’i sık kullanan öğretmenlerin öğrencilerinin İnternet kullanım becerilerini yeterli görmedikleri söylenebilir. İnternet’i her gün kullanan öğretmenlerin diğer gruplardaki öğretmenlere göre öğrencilerin İnternet’te aradıklarını bulma (%50.6, χ²=18.369, p<.05) ve web ortamında konu dışı bağlantılara sapmadan amaçları doğrultusunda dolaşabilme (%44.4, χ²=21.056, p<.05) becerilerini yeterli görmedikleri anlaşılmıştır. İnternet Kullanım Sıklığı Katılmayanlar Kararsızlar Katılanlar Toplam χ² p Öğrenciler İnternet’te aradıklarını bulma konusunda yeterlidirler. Ayda bir f 3 2 6 11 18,369 0,005 % 27,3 18,2 54,5 100,0 Haftada bir 5 12 19 26,3 10,5 63,2 Haftada birkaç kez 41 58 118 34,7 16,1 49,2 Her gün 220 70 145 435 50,6 33,3 Öğrenciler web ortamında konu dışı bağlantılara sapmadan amaçları doğrultusunda dolaşabilme konusunda yeterlidirler. 1 7 21,056 0,002 9,1 63,6 4 13 21,1 68,4 39 17 62 33,1 14,4 52,5 193 85 157 44,4 19,5 36,1

59 İnternet Kullanım Sıklığı
4.5. Öğretmenlerin İnternet’te çocuklara yönelik tehditler konusundaki düşünceleri İnternet kulanım sıklıklarına göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? Katılımcıların İnternet kullanım sıklıkları arttıkça görüşe katılım oranlarının düşmesi, söz konusu görüş üzerinde internet kullanım sıklığının etkili olduğunu göstermektedir. İnternet Kullanım Sıklığı Katılmayanlar Kararsızlar Katılanlar Toplam χ² p Sanal zorbalık yalnızca yetişkinler tarafından yapılır. Ayda bir f 6 5 11 27,855 0,000 % 54,5 0,0 45,5 100,0 Haftada bir 12 1 19 63,2 5,3 31,6 Haftada birkaç kez 82 25 118 69,5 9,3 21,2 Her gün 329 63 43 435 75,6 14,5 9,9

60 İnternet Kullanım Sıklığı
4.5. Öğretmenlerin İnternet’te çocuklara yönelik tehditler konusundaki düşünceleri İnternet kulanım sıklıklarına göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? Görüşe katılmayan öğretmenler içerisinde İnternet kullanım sıklığı haftada bir ve ayda bir olan öğretmenlerin oranları diğer gruplardaki öğretmenlere oranla daha yüksek bulunmuştur (Ayda bir %27.3; Haftada bir %31.6). Bu bulguya dayanarak öğretmenlerin İnternet’i az kullanmaları nedeniyle bu ortamdaki tehlikelerden biri olan İnternet’teki çocuk istismarı hakkında yeterli bilgi edinemedikleri söylenebilir. İnternet Kullanım Sıklığı Katılmayanlar Kararsızlar Katılanlar Toplam χ² p İnternet’teki çocuk istismarı konusunda yeterli bilgiye sahibim. Ayda bir f 3 8 11 13,882 0,031 % 27,3 0,0 72,7 100,0 Haftada bir 6 10 19 31,6 15,8 52,6 Haftada birkaç kez 14 24 80 118 11,9 20,3 67,8 Her gün 42 90 303 435 9,7 20,7 69,7

61 İnternet Kullanım Sıklığı
4.5. Öğretmenlerin İnternet’te çocuklara yönelik tehditler konusundaki düşünceleri İnternet kulanım sıklıklarına göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? İnternet kullanım sıklığı her gün olan öğretmenlerin “Kendilerini ifade etmekte güçlük çeken çocukların İnternet’te kendilerini olmak istedikleri kişi gibi tanıtmaları, İnternet kullanımlarının artmasında önemli rol oynar.” düşüncesine diğer öğretmenlere göre yüksek oranda katıldıkları gözlenmiştir (%81.4, χ²=15.126, p<.05). İnternet’i nadiren kullanan öğretmenlerin diğer öğretmenlere göre bu düşüncede daha fazla kararsızlık yaşadıkları ve bu görüşe daha yüksek oranda katılmadıkları gözlenmiştir (Katılmayanlar %20; Kararsızlar %23.3). İnternet Kullanım Sıklığı Katılmayanlar Kararsızlar Katılanlar Toplam χ² p Kendilerini ifade etmekte güçlük çeken çocukların İnternet’te kendilerini olmak istedikleri kişi gibi tanıtmaları, İnternet kullanımlarının artmasında önemli rol oynar. Nadiren f 4 3 23 30 15,126 0,004 % 13,3 10,0 76,7 100,0 Haftada birkaç kez 14 26 78 118 11,9 22,0 66,1 Her gün 24 57 354 435 5,5 13,1 81,4 İnternet’teki oyunlarda yarışma, rekabet, kazanma ve takdir edilme gibi ihtiyaçlar çocukların İnternet kullanımlarını kontrol etmelerini zorlaştırır. 6 7 17 15,391 20,0 23,3 56,7 10 12 96 8,5 10,2 29 38 368 6,7 8,7 84,6

62 Sonuçlar ve Öneriler

63 5. Sonuçlar ve Öneriler 5.1. Sonuçlar 5.2. Öneriler
Araştırmaya Dönük Öneriler Uygulamaya Dönük Öneriler

64 5.1. Sonuçlar Öğretmenlerin internet çocuk yönelik tehditler hakkında farkındalıkları genel olarak yüksektir. Katılımcı öğretmenlerin yarıdan fazlası “erkeklerin kadınlara oranla sanal zorba olma ihtimallerinin daha fazla olacağına” ilişkin görüşe katılmaktadır. Yapılan analizler sonucunda öğretmenlerin bu görüş ile ilgili düşüncelerinin cinsiyetlerine göre değişmediği gözlenmiştir.

65 5.1. Sonuçlar (2) İnternetteki çocuk istismarı hakkında yeterli bilgiye sahip olsun veya olmasın öğretmenlerin geneli internetteki çocuk istismarı konusunda eğitim almanın gerekli olduğunu belirtmektedirler. Öğretmenler kendi öğrencilerinin internette duygusal ve cinsel istismara uğrayıp uğramadıkları konusunda yeterli bilgiye sahip değildirler. Nitekim katılımcılara bu konuyla ilgili yöneltilen sorularda her iki durum için de kararsız kalanların oranın yüksek olduğu anlaşılmıştır (duygusal istismar %45,6; cinsel istismar %28,3). Öğretmenlerin yarısından fazlası internette çocuk pornografisiyle uğraşan kişilerin hepsinin çocuklara karşı cinsel istek duyan (pedofili) kimseler olduklarına inanmaktadırlar.

66 5.1. Sonuçlar (3) Öğretmenlerin okullarının bulunduğu ortamın sosyoekonomik düzeyinin öğrencilerin İnternet kullanım becerilerini değerlendirmede etkili olduğu ortaya çıkmıştır. Öğrencilerin İnternet kullanım sıklıkları İnternet kullanım becerileri üzerinde etkili olduğu görülmüştür.

67 5.1. Sonuçlar (4) Katılımcıların internet bağımlılığına ilişkin düşüncelerinde internet kullanım sıklıklarına göre anlamlı farklar elde edilmiştir. Okullarının bulunduğu ortamın sosyoekonomik düzeyi ve internet kullanım süresi gibi değişkenlerin katılımcıların internet bağımlılığı ile düşünceleri üzerinde anlamlı bir fark yaratmadığı ortaya çıkmıştır.

68 5.2. Öneriler 5.2.1. Araştırmaya Dönük Öneriler
Öğretmenlerin kendi öğrencilerinin internette istismara uğrayıp uğramadıkları konusunda kararsız kaldıkları gözlenmiştir. Bu bulgu, öğretmenlerin bu durum hakkındaki gözlemlerinin yalnızca okul saatleriyle sınırlı kalmasıyla ilişkili olabilir. Bu bağlamda çocukların okul saatleri dışındaki internette istismara maruz kalmalarında etkili olabilecek ebeveynlerin çocuklarının internet kullanımları konusundaki denetimleri ve internet okur-yazarlık durumları, çocukların okul dışında internete bağlandığı ortamlar, internet kullanım becerileri ve internet tehlikeleri konusundaki farkındalık düzeyi gibi değişkenlerle ilgili ileriye dönük ayrıntılı bir araştırma yapılabilir.

69 5.2.1. Araştırmaya Dönük Öneriler (2)
Okulun bulunduğu ortamın sosyoekonomik düzeyinin öğretmenlerin sanal zorbalık eylemleri hakkındaki düşünceleri üzerinde etkili olduğu görülmüştür. Sosyoekonomik düzeyi alt seviyede olan okullarda çalışan öğretmenlerin sanal zorbalık konusundaki düşüncelere daha yüksek oranlarda katıldıkları gözlenmiştir. Öğrencilerin sosyoekonomik düzeyleri ile bu öğrenciler arasında sanal zorbalığın görülme durumlarını inceleyen ileriye dönük araştırmalar yapılabilir.

70 5.2.2. Uygulamaya Dönük Öneriler
Araştırmada öğretmenlerin büyük bir bölümünün öğrencilerinin internet kullanımlarına sınırlama getirilmesine ilişkin görüşe katıldıkları gözlenmiştir. Ebeveynlerin ve öğretmenlerin öğrencilerin internet kullanımını denetimi yalnızca zaman sınırlamasıyla yeterli kalmamalıdır. Öğretmenlere ve velilere çocuklarının internet denetimleriyle çevrim-içi risk ve tehditler hakkında seminerler verilmelidir. Öğrencilerin ne tür sitelere girdikleri, çevrim-içi ortamda tanıştıkları kimseler ve bu kimselerle olan paylaşımları ebeveynler ve öğretmenlerce takip edilmelidir

71 5.2.2. Uygulamaya Dönük Öneriler (2)
Katılımcı öğretmenlerin büyük bir bölümünün internette var olan risk ve tehditler konusunda eğitim alınması gerektiğine ilişkin görüşe katıldıkları gözlenmiştir. İnternet tehlikeleri hakkında okul politikası oluşturularak öğretmenlere konuyla ilgili eğitimler verilebilir. Öğretmenlere kendi öğrencilerinin internette duygusal ve cinsel istismara uğrayıp uğramadıkları sorulduğunda her iki durumda da kararsız kalanların oranın yüksek olduğu gözlenmiştir. Bu sonucun, konuyla ilgili öğretmen gözlemlerinin ve öğretmen-öğrenci iletişiminin yetersiz olmasından kaynaklandığı ileri sürülebilir. Öğretmenler öğrencileriyle internette karşılaşabilecekleri risk ve tehditler hakkında görüş alıverişinde bulunarak tartışmaları, çocukların internet kullanımları ile ilgili yaşadıkları sorunların üzerinde ciddiyetle durmaları, anlattıklarını göz ardı etmemeleri ve sorunlarına onlarla birlikte çözüm aramaları önerilebilir.

72 5.2.2. Uygulamaya Dönük Öneriler (3)
Öğretmenlerin çevrim-içi ortamları ve bu ortamlarda var olan riskleri daha iyi anlamaları, değerlendirmeleri ve derslerinde interneti etkili bir şekilde kullanmaları amacıyla okullarda bilişim teknolojileri öğretmenleri rehberliğinde internet kullanım becerilerini ve öz-yeterliklerini geliştirecek uygulamaya dayalı kurslar düzenlenebilir.

73 Sunudaki Kavramlar (Sözcük Bulutu)

74 Teşekkürler…