Dil Sisteminin Beyindeki İşleyişi

... konulu sunumlar: "Dil Sisteminin Beyindeki İşleyişi"— Sunum transkripti:

1 Dil Sisteminin Beyindeki İşleyişi
Prof. Dr. İclâl Ergenç Ankara Üniversitesi Dilbilim Bölümü

2 Beynindeki fizyolojik ve biyolojik yapılanma gereği her insan bir dil yetisiyle doğar ve içinde bulunduğu toplumda konuşulmakta olan dili edinmeye başlar. Disiplinlerarası araştırmalar, yakın zamanlara kadar doğru olarak kabul edilen, beynin sol yarıküresindeki “Broca ve Wernicke” alanlarının dilden sorumlu merkezler olduğu yargısının eksikliğini, dil sisteminin, birbirleriyle bağlantılı ve eşzamanlı çalışan birçok beyin alanıyla ilişkili biçimde işlediğini göstermiştir.

3 Her dil kullanıcısının beyninde bulunan ve dilin işleyiş kurallarını içeren bir zihinsel dilbilgisinin varlığı, modern dilbilimin temel kuramsal yapısını oluşturmaktadır. Kalıtım Varsayımı’na göre, doğuştan gelen bu zihinsel dilbilgisinin işleyişi ancak, destekleyici beyin yapılarının tamamlanmasıyla birlikte gerçekleşmektedir. Dil edinimi, bilginin edilgen bir biçimde süzülüp alınması değil, Kritik Dönem sınırları içinde, işitsel girdi başta olmak üzere 5 duyu aracılığıyla çevreden gelen uyaranların, beyindeki zihinsel dilbilgisi düzeneğine ilişkin özelleşmiş alanları etkinleştirmesidir.

4 SOL Yarıküre ve SAĞ Yarıküre
Sözel yeti Ayrıntılı ve akılcı düşünme Bilgiyi düzenli ve tek odaklı işleme Çözümleme yetisi Sözdizimsel Bileşen ve Sesbilimsel Bileşenin bir bölümünün işlemlenmesi Sözel olmayan yeti Soyut ve yaratıcı düşünme Bilgiyi çok odaklı işleme Yorumlama ve anlamlandırma yetisi Anlambilimsel, Kullanımbilimsel Bileşenler ve Sesbilimsel Bileşenin bir bölümünün işlemlenmesi

5 İşitsel Algı Süreci İşitsel girdinin çözümlenmesi sürecinde, beynin ayrı bölgelerinde çalışan üç farklı işlemcinin ulaştıkları bulgular, anlamlandırma sürecinin de temelini oluşturmaktadır. 1) Kim konuşuyor > Sesin Algılanması ve Tanımlanması 2) Ne konuşuyor > Dilin Algılanması ve Anlamlandırılması 3) Nasıl söylüyor > Konuşmacının Ses Tonundaki Duyguduruma Bağlı Bürünsel Anlamın Çözümlenmesi

6 Beyin Lobları ve Dil Sistemi
1. Alın Lobu (Frontal Lobe) Konuşmanın Motor Kontrolü Sesbirim Sözlükçesi Bürünsel Anlam Çözümlemesi Seçme-Birleştirme Üstbilişsel İşlevler (Problem Çözme, Planlama, Karar Verme vd.) 2. Çeper Lobu (Parietal Lobe) Duyusal İşlevlerin İşlemlenmesi Algılama –Tanımlama-Adlandırma Okuma-Yazma İşlevi (Angüler Girüs) 3. Şakak Lobu (Temporal Lobe) İşitsel Girdi Çözümlemesi İşitsel Uyaranları Algılama ve Çözümleme 4. Ense Lobu (Occipital Lobe) Görme İşlevinin İşlemlenmesi Görsel Uyaranları Algılama ve Çözümleme

7 Anlambilimsel Bileşen DİL SİSTEMİNİN BİLEŞENLERİ
Sesbilimsel Bileşen Anlambilimsel Bileşen DİL SİSTEMİNİN BİLEŞENLERİ Sözdizimsel Bileşen Kullanımbilimsel Bileşen (Edimbilimsel Bileşen)

8 Parçalarüstü Sesbirimler ANLAMBİLİMSEL Bileşen BİÇİMBİLİMSEL Bileşen
SESBİLİMSEL Bileşen Parçalarüstü Sesbirimler Parçalı Sesbirimler SÖZDİZİMSEL Bileşen ANLAMBİLİMSEL Bileşen BİÇİMBİLİMSEL Bileşen KULLANIMBİLİMSEL (Edimbilimsel) Bileşen

9 Dizisel-Dizimsel İlişkiler
DÜŞÜNCE SİSTEMİ KAVRAMLAR Seçme-Birleştirme Dizisel-Dizimsel İlişkiler Ayırıcı Özellikler Parçalarüstü Sesbirimler (ton, odak, vurgu, ezgi, durak, kavşak, ses rengi) Parçalı Sesbirimler (b.a.r.d.a.k.) Dünya Bilgisi Mantıksal Bağlar Deneyim Kültürel Öğeler Soyut-Somut Ayrımı Üstbilişsel İlişkilendirme Biçimbirimler Zihinsel Dilbilgisi Öbek Yapı Yaratıcılık Bağlam ve Paylaşılan Bilgi Figüratif, Deyimsel ve İronik Anlatım Duygudurum Algılama-Anlamlandırma DİLSEL ÜRÜN

10 DİSİPLİNLERARASI ÇALIŞMALAR
“Yüzyıllar boyunca beden, özellikle beyin, doğa bilimleri kapsamında ele alınagelmiş; bu iki öğe, canlı varlıkların yapı ve süreçleriyle ilgilenen temel biyolojik bilimlerin, madde ve enerji konularıyla ilgilenen fiziksel bilimlerin ve tıp gibi uygulamalı bilimlerin, zihin ise, canlıların davranışlarıyla ilgilenen davranış bilimlerinin, psikolojinin uğraş konusu olmuştur. Gelenekler ve alışkanlıklar, bu alanların her birinin kendi içinde kapalı olarak çalışmasına yol açmıştır. Günümüzde ise, bütün bilim dünyasının kabul ettiği gerçek, kendi alanı içinde, kendi sınırları çerçevesinde beyni, bilişsel süreçleri ve bu öğeler arasındaki ilişkiyi araştıran bilim dallarının yetersiz ve çözümsüz kaldığıdır. Bütün çağdaş bilimsel veriler, beyin, bilişsel süreçler ve dil konusundaki tüm verilerin disiplinlerarası bir yaklaşımla ele alınması gerektiğini ortaya koymuştur”. (Başar 2000)

11 SESBİLİMSEL Bileşene Yönelik Araştırmalar
Coltheart 1980, Elbro & Arnback 1996, Horwitz ve diğ. 1998, Coltheart 2000, Berninger 2001 ve Luzzatti 2001’de Gelişimsel Disleksi, Cutting 1985, Covington ve diğ. 2005, Birkett ve diğ. 2011’de Şizofreni, Riege ve diğ. 1980, Ostergaard & Meudell 1984, Blumstein 1991, Kohn & Smith 1992, Dell ve diğ. 1997’de Afazi, Shriberg ve diğ. 2001, Ziatas ve diğ. 2003, Pepe ve diğ. 2006’da Otizm, Evans 1994, Stoel-Gammon 2001, Kennedy & Flynn 2003’te Down Sendromu gibi kimi hastalıklar ve sendromlar incelenmiştir. Deutsch 1984, Connolly ve diğ. 1992, Connolly & Philips 1994, Devlin ve diğ. 2003, Gough ve diğ. 2005, Aziz-Zadeh ve diğ ve Pulvermüller 2006 gibi çok sayıda araştırmada ise sağlıklı bireylerin dil kullanımları araştırılarak, dilin “sesbilimsel bileşeni”ne ilişkin şu sorulara yanıt bulunmaya çalışılmıştır: Sesbilimsel farkındalık ve oluşumu “Yazıbirim-Sesbirim” eşlemesi Sesbirim düzleminde “seçme-birleştirme“ Konuşma yetisiyle motor beceriler arasındaki ilişki Bürünsel anlam-sözcüksel anlam bağıntısı Duygudurum yükleme ve çıkarımlama Sesbirimlerin beyin bölgeleriyle olan ilişkisi

12 Türkiyede Yapılan Araştırmalar – ŞİZOFRENİ
Çalışmanın AMACI: Şizofreni hastaları, sağlıklı hasta yakınları ve sağlıklı bireyler olmak üzere 3 farklı örneklem grubunun sözlü dil verileri incelenerek, deneklerin duygudurumlarını farklı tümce yapılarına (soru ve bildirim tümceleri) yükleyebilme becerilerinin karşılaştırılması. ÖRNEKLEM GRUBU: 15 şizofreni tanısı almış birey 15 sağlıklı hasta yakını 15 sağlıklı birey SONUÇ: Şizofreni hastaları ve sağlıklı hasta yakınları, nötr durum başta olmak üzere kızgın, mutlu, şaşkın, üzgün, hayal kırıklığı, panik ve bıkkınlık durumu gibi çeşitli duygudurumlarını sözlü dile yükleme becerileri açısından, sağlıklı bireylere göre daha başarısız olmuşlardır. (Bekâr, 2010)

13 Gruplararası “MUTLU” Durum Görünümleri – ŞİZOFRENİ
Şizofreni Grubu [anne napıyorsun sen] Sağlıklı Hasta Yakını Grubu [anne NE yapıyorsun sen] [anne NAPIYORSUN sen] Kontrol Grubu (Bekâr, 2010)

14 Türkiyede Yapılan Araştırmalar – GELİŞİMSEL DİSLEKSİ
Çalışmanın AMACI: Gelişimsel disleksi tanısı almış çocukların okuma ve yazma sürecinde yaptıkları yanlışlar, sesbilim ve biçimbilim düzlemlerinde çözümlenmesi ve değerlendirilmesi. ÖRNEKLEM GRUBU: 50 gelişimsel disleksi tanısı almış çocuk SONUÇ: Disleksi tanısı almış çocuklarda görülen yazma yanlışları, alanyazında başka diller üzerinde yapılan çalışmalarda ortaya konan bulgularla paralellik göstermektedir, ancak çocukların okuma yanlışları incelendiğinde, başka diller üzerinde yapılan çalışmalarda rastlanmayan “biçimbirim silme, ekleme, çaprazlama ve değiştirme” durumlarıyla karşılaşılmıştır. Bu durumun, Türkçenin biçimbilimsel özelliklerinden kaynaklandığı düşünülmektedir. (Ay, Bekâr, Ergenç 2011)

15 ‘yazma’ metninin dilbilimsel çözümlemesi ‘yazma’ metni örneği
Türkiyede Yapılan Araştırmalar – GELİŞİMSEL DİSLEKSİ ‘yazma’ metninin dilbilimsel çözümlemesi ‘yazma’ metni örneği Mevsimler yılda (x) (sözcük silme) mevsim vardır. sonbahar-kış, ilkbahar-yaz mevsimlerin-xx (ek silme) özellikleri: ilkbaharda havalar ısınmaya başlar. baha-x (ses silme) yağmurları yahar (ses değiştirme). kırlar yeşillenir. ağaçlar çiçek açar. yazın havalar iyiçe (ses değiştirme) ısınır, mevvalar (ses değiştirme) olgunlaşır. inşanlar (ses değiştirme) tatile ğider (ses değiştirme). sonbaharda hava soğ-x-maya (ses silme) başlar, yapraklar sararır, yurgaylar (ses değiştirme (3x)) eser, gömek (ses silme ve ses değiştirme (2x)), kuslar (ses değiştirme) sıçak (ses değiştirme) ülkelere geçerler. kışın hava iyiço (ses değiştirme (2x)) soğur, kar yagar (ses değiştirme), sular buz tutar, çöçüklar (ses değiştirme) kar topu oynar. (Ay, Bekâr, Ergenç 2011)

16 SÖZDİZİMSEL Bileşene Yönelik Araştırmalar
Nespoulous ve diğ. 1984; 1987, Hofstede & Kolk 1994, Grodzinsky 1995, Berndt ve diğ. 1996, Croot ve diğ. 1998, Code 1998, Shapiro 2000, Friedmann & Grodzinsky 2006’da Afazi; Baron-Cohen ve diğ. 1993, Rapin & Dunn 2003, Lord ve diğ. 2004’te Otizm; Chapman & Schwartz 1991, Eriks-Brophy ve diğ. 2004, Price ve diğ. 2008’de Down Sendromu üzerine araştırmalar yapılmıştır. Neville ve diğ. 1991, Osterhout & Nicol 1999, Thompson & Gitelman 2002, Sakai ve diğ. 2002, Kaan & Swaab 2002, Kotz ve diğ. 2003, Mecklinger ve diğ gibi kimi araştırmalarda ise sağlıklı bireylerin dil kullanımlarına bakılarak, dilin “sözdizimsel bileşeni”ne ilişkin şu durumlara yanıt aranmıştır: Sözdizimsel farkındalık ve oluşumu Tümce ya da öbek yapılar arasında “dizisel-dizimsel” bağıntı(sız)lık Durum işaretleme, uyum, zaman-kişi-sayı, olum(suz)lama Tümceyi işlemleme sürecinde beyinde hangi bölgenin daha etkin olduğu Eşdizinlilik, dilbilgisel bağımlılık (dependency), sözdizimsel çözümleme (parsing) ilişkisi Anlam belirsizliği taşıyan tümce yapılarının nedenleri

17 Türkiyede Yapılan Araştırmalar – AFAZİ
Çalışmanın AMACI: “Broca Afazisi” tanısı almış bireylerin, Grodzinsky (1989)’da öne sürülen “İz Silme Hipotezi”ne dayanılarak, Türkçede özne ilgi tümceciği, nesne ilgi tümceciği, kanonik gibi tümce yapılarında bulunan ad öbeklerine (AÖ’lere) “edici” rolünü yükleyebilmelerinin incelenmesi. ÖRNEKLEM GRUBU: 11 “Broca Afazisi” tanısı almış birey SONUÇ: Özne ilgi tümceciklerine edici AÖ’lerin yüklenmesi sürecinde “Broca Afazi”li bireylerle sağlıklı bireyler arasında istatiksel açıdan anlamlı farklılıklar bulunamazken; nesne ilgi tümceciklerinde “Broca Afazi”li bireyler, sağlıklı bireylere göre daha başarısız olmuş ve anlamlı farklılıklara rastlanmıştır. (Özge ve Tekman, 2006)

18 Türkiyede Yapılan Araştırmalar – AFAZİ
(1) a. Adam-ın ti öldürdüğü kadın = [-dIk] ekiyle tümceler (Edici) (Etkilenen) (The woman whom the man killed) b. ti Adam-ı öldüren kadın = [-An] ekiyle kurulmuş tümceler (*Edici) (*Etkilenen) (The woman who killed the man) (Özge ve Tekman, 2006)

19 ANLAMBİLİMSEL Bileşene Yönelik Araştırmalar
Chaika 1974, Andreasen 1979, Crow 1980, Crow 1985, Condray 2002, McKenna & Oh 2005, Mitchell & Crow 2005, Champagne Lavau ve diğ. 2006’da Şizofreni, Kulke & Blanken 2001, Swinburn ve diğ. 2004, Naeser ve diğ. 2005, Jefferies & Lambon Ralph 2006’da Afazi, Just ve diğ ve Walenski ve diğ. 2006’da ise Otizm gibi hastalıklar ve sendromlar ele alınmıştır. Helmstaedter ve diğ. 1996, Beeman & Chiarello 1998, Berkum ve diğ. 1999, Poldrack ve diğ. 1999, Shapiro ve diğ. 2000, Cook 2002, Copland ve diğ. 2003, Nixon ve diğ. 2004, van Herten ve diğ. 2005, Dell & Kim 2005 vd. gibi çok sayıda araştırmada ise sağlıklı bireylere ait dil çıktısı incelenmiş, dilin “anlambilimsel bileşeni”ne ilişkin aşağıdaki kimi sorunlara yanıt aranmıştır: Anlambilimsel farkındalık ve oluşumu Tümce ya da öbek yapılar arasında “mantıksal zincir”in kurulması “Soyutlama-Somutlama” becerisi Anlambilimsel birimler arasında “parça-bütün” ilişkisinin kurulması Kavram alanı ve “Sözlükçe”nin yapılanışı Metin yapılarını “algılama ve anlamlandırma” “Anlam bulanıklığı” taşıyan birimlerin oluşum nedenleri

20 Türkiyede Yapılan Araştırmalar – ŞİZOFRENİ
Çalışmanın AMACI: Şizofreni tanısı almış bireylere ve sağlıklı bireylere ait yazılı metinlerin dilbilimsel bakış açısıyla karşılaştırmalı olarak incelenmesi. ÖRNEKLEM GRUBU: 15 Şizofreni hastası 15 Sağlıklı birey SONUÇ: Şizofrenlere ait metinlerde parça-bütün ilişkisi kurulamamış, sözcelerde kopukluk olduğu gözlenmiştir. Anlatım çerçevesine oturtulamayan metinlerde, hiyerarşik yapı kurulamamış, eşdizinlilik örüntüsü sağlanamadığı için de anlamsal açıdan bütünlük oluşturulamamıştır. Metinlerde, sıkça gözlemlenen boş gönderimlere karşın, konu sürekliliğine rastlanamamıştır. (Kaplan, 2002)

21 Yazılı Metin Örneği - ŞİZOFRENİ
“ Erkekli kızlı gruplar birbirleriyle grup halinde Şamata edip Eğleniyorlardı. Yiyor ve hepsinden önemlisi içiyorlardı Bazıları da sohbet ediyorlardı Sanki hayatı fazla ciddiye almıyorlardı. Azıyorlardı Bunlar plan program yapmıyorlardı. Rastgele iş yapıyorlardı birbirleri karşısında atletle ve kendisine bakmadan büyük bir savurganlık örneği yaşıyorlardı plansız programsız bir hayat olmama gerçeği akıllarına gelmiyorlardı. Şu soruyu sormuyorlardı. Bunun sonu nereye varacak NEREYE KADAR GİDECEK ” (Kaplan, 2002)

22 Türkiyede Yapılan Araştırmalar – ŞİZOFRENİ
Çalışmanın AMACI: Şizofreni tanısı almış bireylerin sözlü metin üretme ve anlatı gerçekleştirme edimlerinin metindilbilimsel veriler doğrultusunda araştırılması. ÖRNEKLEM GRUBU: 10 Şizofreni hastası SONUÇ: Çağrışım bozukluğundan dolayı denekler olay dizisi ve anlatı öyküsüne odaklanamamıştır. Paylaşılmayan bilgi, dilsel olarak kodlanamamıştır. Metinlerde kişi, zaman ve yer tutarsızlığı gözlenmiş, bu nedenle önermelerin kurucu yapısında süreklilik sağlanamamıştır. Stereotipik yinelemelerin olması nedeniyle, anlatı hareketi kurulamamıştır. (Esmer, 2003)

23 Sözlü Metin Örneği - ŞİZOFRENİ
“…Şimdi lisedeyken lisedeyken oldu. Mahallede çalıştığım bir kız lisedeydik. Ondan sonra liseye gittik işte. Orda onu söylemedi bana takıldığı bir çocuk varmış. Ona takılan bir çocuk o çocuk beni yanına aldı. Yani yanına aldı dediğim çağırdı falan konuştuk. İşte tornavida filan çektiler bıçak çektiler. O zaman biraz böyle bir şey olmuştum korkmuştum. Bi de okulun kampüsü içindeyim. Okulun kendi binasının içinde kantinin orda falan dayak yedim ben. (yine aynı çocuktan mı?)Yok aynı çocuğun arkadaşları tarafından arkadaşları dayak yedim.. Ondan sonra bir de gene aynı olayın devamı okul çıkışında babam gelmişti. Onu hatırlıyorum. Babam aldı götürdü eve yani öyle tehlikeli durumlar oldu...” (Esmer, 2003)

24 KULLANIMBİLİMSEL Bileşene Yönelik Araştırmalar
Meilijison ve diğ. 2004, Covington ve diğ Şizofreni, Ziatas ve diğ. 2003, McDonald 2003’te, Frith 2003, Tager-Flusberg 2004, Wilson & Sperber 2004, Preissler & Carey 2004, Carpenter ve diğ ve Siegal & Surian 2007’de Otizm ve diğer Yaygın Gelişimsel Bozukluklar, Laws & Bishop 2003 ve Johnston & Stansfield 2007’de Down Sendromu, Lesser & Algar 1995, Joanette & Ines-Ansaldo 1999 ve McCullough ve diğ. 2006’da ise Afazi gibi bazı hastalık ve sendromlar araştırılmıştır. Corcoran ve diğ. 1997, Drury ve diğ. 1998, Ullman ve diğ. 1997, Murray 2000 vd. gibi çok sayıda araştırmada ise sağlıklı bireylerin dil kullanımından yola çıkılarak, dilin “kullanımbilimsel bileşeni”ne ilişkin genel olarak şu sorulara yanıt aranmıştır: Kullanımbilimsel farkındalık ve oluşumu Sözlükçeden, “bağlam”a uygun sözcüğün seçil(me)mesi Deyimsel anlatım, figüratif anlatım, ironik anlatım Üstbilişsel işlevlerin dil işlevleriyle ilişkilendirilmesi Söylemde konuşmayı başlatma, sürdürme ve sona erdirme becerileri Bürünsel anlamın sezdirimi ve çıkarımı

25 Türkiyede Yapılan Araştırmalar – OTİZM
Çalışmanın AMACI: 7-15 yaş arasındaki Otizm tanısı almış çocukların doğal konuşmalarında, kullanımbilimsel bileşene ilişkin sorunların ele alınması. ÖRNEKLEM GRUBU: 9 Yüksek İşlevli Otizm tanısı almış erkek çocuk SONUÇ: Otistik çocukların konu seçme, söze başlama ve sürdürme, yanıt verme, söylemdeki yanlışları düzeltme, söz kesme, geri dönüş yapma, sözceleri ilişkilendirme, sözcükleri bağlama göre kullanma gibi kullanımbilimsel işlevleri yerine getiremedikleri gözlemlenmiştir. (Çiftçi, 2006)

26 Sözlü Metin Örnekleri - OTİZM
A: Arabanın neleri var? Denek: Yeşil. A: Yeşil ama ne bu? Denek: Yanıt yok. A: Tekerlek değil mi? Denek: Tekerlek. A: Evet. Bu ne? Denek: Kırmızı. A: Ne o? A: Eve gidince ne yapacaksın? Denek: Rahat edeceğim ben. A: Yemek yiyecek misin? Denek: Yemek yiyeceğim ben. A: Başka ne yapacaksın dinlendikten sonra? Denek: TV izleyeceğim. (Çiftçi, 2006)

27 Türkiyede Yapılan Araştırmalar – OTİZM
Çalışmanın AMACI: 8-15 yaş arasında bulunan Otizm tanısı almış çocuklar ve sağlıklı çocukların dil kullanımlarını ve aralarındaki ayrımları betimlenmesi. ÖRNEKLEM GRUBU: 6 Yüksek İşlevli Otizm (YİO) tanısı almış erkek çocuk 6 sağlıklı çocuk SONUÇ: Otistik çocukların dil gelişim sürecini sağlıklı çocuklara göre daha geriden izledikleri gözlenmiştir. 2) Otistik çocuklarda en sık yaşanan sorunlar, dilin anlam ve kullanım düzlemlerinde görülürken, sözdizimsel yapının ediniminin gecikmeli de olsa gerçekleştiği anlaşılmıştır. 3) Otistik çocuklar, özellikle uzun ve karmaşık tümce yapılarını kurmakta güçlük çekmiştir. (Arıca, 2003)

28 Dil Kullanımına Yönelik Örnekler - OTİZM
Karmaşık Yapıların Kullanımı: Sağlıklı Çocuk: Buradaki çocuk yemek geliyor diye seviniyor. Otistik Çocuk: Yemek yapıyor. Yineleme: Uygulayıcı: Anne evi temizliyor. Otistik Çocuk: Anne evi temizliyor. Adıl Kullanımı: Uygulayıcı: Bu senin kalemin mi? Otistik Çocuk: Evet. (Kaçamak yanıt veriyor.) İşlevsel Sözcüklerin Kullanımı: Sağlıklı Çocuk: Babası salata yapıyor herhalde ya da sebzeleri doğruyor. Otistik Çocuk: Soğanlar ve ailem. (Arıca, 2003)

29 Türkiyede Yapılan Araştırmalar - OTİZM ve DOWN SENDROMU
Çalışmanın AMACI: Kullanımbilimsel bileşenin bürünsel anlamın çözümlenmesinde etkin rol oynadığının ortaya konması. ÖRNEKLEM GRUBU: 10 Yüksek İşlevli Otizm tanısı almış çocuk (yaş ortalamaları 15,3) 7 Down Sendromu tanısı almış çocuk (yaş ortalamaları 14,5) 15 sağlıklı çocuk (yaş ortalamaları 7,6) SONUÇ: 1) Normal dil gelişimi gösteren sağlıklı çocuklarda, alıcı dil yaşının yükselmesine paralel olarak “bürünsel algı düzeyi” artmıştır. 2) Down Sendromlu çocukların algı düzeyi, Yüksek İşlevli Otizm (YİO) tanısı almış çocuklara göre, daha düşük görünmektedir. 3) Tüm örneklem grubunda bağlam bilgisinin başarıyı olumlu etkilediği; bağlam bilgisinin olmadığı durumlarda ise özellikle YİO tanısı almış çocuklarda bürünsel anlamın çözümlenmesi sürecinin hiç işlemediği gözlemlenmiştir. (Ergenç ve Fidan, 2008)

30 Türkiyede Yapılan Araştırmalar - OTİZM ve DOWN SENDROMU
Sesletilen Duygudurumlarının Dağılımları Duygudurumları GENEL DAĞILIM Tümce sayısı % Kızgın 6 37,5 Neşeli 3 18,75 Nötr Endişeli 1 6,25 Şaşkın TOPLAM 16 100 Bürünsel Algı Değerlendirmesinde (BAD) Kullanılan Tümcelerden Biri TÜMCE BAĞLAM SORULAN SORU KONTROL SORUSU Kim yaptı bunu? (KIZGIN) Öğretmen sınıfa giriyor ve öğrencilere diyor ki… Sence öğretmen - kızdı mı? - sevindi mi? Öğretmen neden kızdı/sevindi? (Ergenç ve Fidan, 2008)

31 Sonsöz Bir konuşma eyleminde, beynin farklı özelleşmiş bölgelerinde bulunan ancak, birbirleriyle sürekli ilişki içindeki dil bileşenleri, belirli bir düzen içinde işlemekte ve her üretim sürecinde beyindeki sözlükçelerden seçilen birimler, zihinsel dilbilgisi kuralları çerçevesinde seçme-birleştirme işlemiyle bir araya getirilmektedir. Bir başka deyişle, her üretim bir “yeniden yaratı”, her anlama bir “yeniden çözümleme”dir.

32 KAYNAKÇA KAYNAKÇA Grodzinsky, Y. ve Friederici, A.D Neuroimaging of syntax and syntactic processing. Current Opinion in Neurobiology, 16(2) Copland, D.A. ve diğ Brain activation during automatic semantic priming revealed by event-related functional magnetic resonance imaging. Neuroimage, 20(1) Nixon, P. ve diğ The inferior frontal gyrus and phonological processing:An investigation using rTMS. Journal of Cognitive Neuroscience, 16(2), Gough, P.M. ve diğ Dissociating linguistic processes in the left inferior frontal cortex with transcranial magnetic stimulation. Journal of Neuroscience. 25(35) Aziz-Zadeh, L Covert speech arrest induced by rTMS over both motor and nonmotor left hemisphere frontal sites. Journal of Cognitive Neuroscience, 17(6) Connolly, J. ve diğ Event-related potential sensitivity to acoustic and semantic properties of terminal words in sentences. Brain and Language, 43(1) Connolly, J. ve diğ Event-related potential components reflect phonological and semantic processing of the terminal words of spoken sentences. Journal of Cognitive Neuroscience, 6(3) Elbro, C. ve Arnback, E The role of morpheme recognition and morphological awareness in dyslexia. Annals of Dyslexia. (46) Mitchell, R.L.C. ve Crow, T.J Right hemisphere language functions and schizophrenia: The forgotten hemisphere? Brain, Shapiro, K. ve Caramazza, A Grammatical processing of nouns and verbs in left frontal cortex? Neuropsychologica. Shapiro, K. ve diğ Grammatical class in lexical production and morphological processing: Evidence from a case fluent aphasia. Cognitive Neuropsychology,17. Berninger, V.W. ve diğ Language phenotype for reading and writing disability: a family-approach. Scientific Studies in Reading. 5, Routhledge Yayınları. Joanette, Y. ve Ines-Alsondo, A Acquired pragmatic impairments and aphasia. Brain and Language (63): McCullough, K.C. ve diğ Pragmatic performance and functional communication in adults with aphasia. Journal of Speech-Language Pathology and Applied Behaviour Analysis. Stoel-Gammon, C Down syndrome phonology: developmental patterns and intervention strategies. Pepe, S. ve diğ Assessing prosodic and pragmatic ability in children with high-functioning-autism. QMUC Speech Science Research Centre Working Paper WP-4. Laws, G. ve Bishop, D.V.M Pragmatic language impairment and social deficits in Williams Syndrome: a comparison with Down’s Syndrome and Spesific Language Impairment. International Journal of Language & Communication Disorders (39):

33 KAYNAKÇA Özge, D. ve Tekman, G.H Comprehension of Turkish relative clauses in agrammatic Broca’s aphasia. In Clinical Aphasiology Conference: Clinical Aphasiology Conference. The Aphasiology Archive. Bekar, İ.P Şizofrenlerin Sözlü Metinlerinde Duygudurum Görünümleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi. Ay, S. ve diğ Türkçede gelişimsel disleksinin sesbilimsel ve biçimbilimsel görünümleri. Cigdem Sagin-Simsek ve Ciler Hatipoglu (Haz.), 24. Ulusal Dilbilim Kurultayi Bildiri Kitabi (s ). Ankara: ODTU Basim Isligi. Esmer, E. (2003). Şizofrenlerin sözlü anlatım metinlerinin çözümlenmesi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensitüsü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Arıca, E. (2003). Otistik çocukların dil kullanımlarında farklılaşmalar. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensitüsü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çiftçi, Z. (2006). Otistik çocuklarda kullanımbilimsel bileşenin dildeki görünümlerinin gözlenmesi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensitüsü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ergenç, İ. ve Fidan, D Bürünsel Anlamın Edinimi: Sesbilim ve Kullanımbilim Etkileşimi: XXI.Dilbilim Kurultayı Bildirileri, s   McKenna,P.J. ve Oh, T Schizophrenic speech: Making sense of bathroots and ponds that fall in doorways. Cambridge,UK: Cambridge University Press. Champagne Lavau, M. ve diğ Social cognition defi cit in schizophrenia: Accounting for pragmatic defi cits in communication abilities? Current Psychiatry Reviews , 2 , 309 – 315 . Hofstede , B.T. ve Kolk , H.H The effects of task variation on the production of grammatical morphology in Broca ’ s aphasia: A multiple case study . Brain and Language , 46 , 278 – 328. Croot, K. ve diğ Single word production in non-fl uent progressive aphasia . Brain and Language , 61 , 226 – 273. Grodzinsky, Y A restrictive theory of agrammatic comprehension. Brain and Language (50): Baron-Cohen, S. ve diğ Understanding other minds: perspectives from autism. Oxford University Press. Covington, A.M. ve diğ Schizophrenia and the structure of language: The linguist’s review. Schizophrenia research 77. s Elsevier. Johnston, F. ve Stansfield, J Expressive pragmatic skills in pre-school children with and without Down’s Syndrome: parental perceptions. Journal of Intellectual Disability Research (41): Berndt, R.S. ve diğ Comprehension of reversible sentences in “agrammatism”; a meta-analysis. Cognition (58):

34 KAYNAKÇA KAYNAKÇA Friedmann, N. ve Grodzinsky, Y Tense and agreement in agrammatic production: pruning the syntactic tree. Brain and Language, Kulke, F. ve Blanken, G Phonological and syntactic influences on semantic misnaming in aphasia. Aphasiology, Ziatas, K. ve diğ Differences in assertive speech acts produced by children with autism, Asperger syndrome, spesific language impairment and normal development. Development of Psychopathology, 15. Lesser, R. ve Algar, L Towards combining the cognitive neuropsychological and pragmatic in aphasia therapy. Neuropsychological Rehabilition, 5 (1/2). Horovitz, S.G. ve Gore, J.C Simultaneous event-related potential and near-infrared spectroscopic studies of semantic processing. Human Brain Mapping, Eriks-Brophy, A. ve diğ Comprehension and production of syntax in high-functioning individuals with Down Syndrome. Proceedings of the 2004 Annual Conference of the Canadian Linguistics Association. Price, R.J. ve diğ Syntactic complexity during conversation of boys with Fragile X Syndrome and Down Syndrome. Journal of Speech and Hearing Research (51): 3-15. Chapman, R.S. ve Schwartz, S.E Language skills of children and adolescents with Down Syndrome. Journal of Speech and Hearing Research (34): Evans, R Phonological awareness in children with Down syndrome. Down Syndrome Research and Practice. (3); Condray, R. ve diğ The language system in schizophrenia: effects of capacity and linguistic structure. Schizophr Bull. 28: Andreasen, N Thought, language, and communication disorders: clinical assessment, definition of terms, and assessment of their reliability. Arch. Gen. Psychiatry 36: 1315– 1321. Chaika, E A linguist looks at schizophrenic language. Brain Languge (1): 257– 276. Rapin, I. ve Dunn, M Update on language disorders of individuals on autistic spectrum. Brain Development.3): Kennedy, E.J. ve Flynn, M.C Early phonological awareness and reading skills in children with Down syndrome. Down Syndrome Research and Practice (3):

35 TEŞEKKÜRLER… 35