KONULAR: Büyük Ünlü Uyumu Küçük Ünlü Uyumu Kaynaştırma Harfleri

... konulu sunumlar: "KONULAR: Büyük Ünlü Uyumu Küçük Ünlü Uyumu Kaynaştırma Harfleri"— Sunum transkripti:

1 KONULAR: Büyük Ünlü Uyumu Küçük Ünlü Uyumu Kaynaştırma Harfleri
Hazırlayan: Şemsettin BULUT Numara: Bölüm: Türkçe Öğretmenliği KONULAR: Büyük Ünlü Uyumu Küçük Ünlü Uyumu Kaynaştırma Harfleri

2 BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU Bir kelimenin birinci hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de kalın, ince bir ünlü (e, i, ö, ü) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur: adım, ayak, boyunduruk, burun, dalga, dudak, kırlangıç; beşik, bilezik, gelincik, gözlük, üzengi, vergi, yüzük vb.

3 Büyük Ünlü Uyumu

4 Bitişik yazılan birleşik kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz: açıkgöz, bilgisayar, çekyat, hanımeli vb. -gil, -ken, -leyin, -mtırak, -yor ekleri büyük ünlü uyumuna uymaz: akşam-leyin, bakla-­gil-ler, çalışır-ken, ekşi-mtırak, yürü-yor vb.

5 DEĞİŞİM GEÇİRMEYEN EKLER
Türkçede bazı yapım ve çekim ekleri büyük ses uyumuna uyacak şekilde değişim geçirmezler. -gil, -ken, -leyin, -mtırak ve -yor ekleri büyük ünlü uyumuna uyacak şekilde değişim geçirmez: akşam-leyin, bakla-­gil, çalışır-ken, ekşi-mtırak, yürü-yor gibi.

6 İSTİSNÂLAR Büyük ünlü uyumu, başka dillerden Türkçeye geçmiş olan sözcüklerde aranmaz. Bu sözcükler Türkçeye geçirilirken her zaman büyük ünlü uyumuna uyacak şekilde değişim geçirmezler: ahenk, badem, ceylan, çiroz, dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, limon, model, nişasta, pehlivan, selam, tiyatro, viraj, ziyaret, sevda vs.

7 KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU Küçük Ünlü Uyumu: Ünlü harflerin düzlük-yuvarlaklık, darlık- genişlik bakımından uygunluk göstermesi kuralıdır. Buna göre: Türkçe bir sözcüğün ilk hecesindeki ünlü düz ise {a,e,ı,i) öteki hecelerin, getirilecek eklerin ve “mi” edatının ünlü harfleri de düz olur: A- ra- ba- (Düz Düz Düz) Küçük ünlü uyumuna uyar. in- ce- çik (Düz Düz Düz) Küçük ünlü uyumuna uyar.

8 ar- mut – (Düz Yuvarlak) Küçük ünlü uyumuna uyar.
Kalınlık ar- mut – (Düz Yuvarlak) Küçük ünlü uyumuna uyar. me- mur —– (Düz Yuvarlak) Küçük ünlü uyumuna uyar ancak büyük ünlü uyumuna uymaz profesör => hem büyük ünlü uyuymuna hem de küçük ünlü uyumuna aykırıdır. b. Türkçe bir sözcüğün ilk hecesindeki ünlü yuvarlak ise (o,ö,u,ü) ondan sonraki hecede ya düz-geniş (a,e) ya da dar-yuvarlak (u,ü) “ünlü” bulunur. Sözcüğe getirilecek ekler ve “mi” edatı da buna uyar.

9 Kaynaştırma Harfleri y ş S n

10 KAYNAŞTIRMA ÜNSÜZLERİ
ş kaynaştırma harfi * Üleştirme sayı sıfatlarında kullanılır. Örnek: İki-ş-er altı-ş-ar yedi-ş-er

11 s kaynaştırma harfi. Üçüncü tekil şahıs iyelik ekinden önce kullanılır
s kaynaştırma harfi * Üçüncü tekil şahıs iyelik ekinden önce kullanılır. Daha çok isim tamlamalarında tamlanan görevindeki sözcükte görülür. Örnek: Çocuğun oda-s-ı Balığın koku-s-u

12 n kaynaştırma harfi * Zamirlerden sonra ek geldiğinde kullanılır. Örnek:
O-n-a haber verin. Bu-n-u biliyoruz.

13 y kaynaştırma harfi Yukarıdaki kuralların dışında olan her yerde “y” kaynaştırma harfi kullanılır. Örnek: Oda-y-a girdim. Üşü-y-erek uyandım. Ağla-y-anı tanıyorum.

14 ÖZET ♦ yolculuğumuz (Her iki ünlü uyumlarına da uyar)
♦ havuzda (Büyük ünlü uyumuna uyar ancak küçük ünlü uyumuna uymaz) ♦ anneciğim (Küçük ünlü uyumuna uyar ancak küçük ünlü uyumuna uymaz) ♦ görebiliyorum (Her iki uyuma da uymaz) ♦ sohbet (Küçük ünlü uyumuna uyar ancak büyük ünlü uyumuna uymaz)

15 http://www. delinetciler