İnsan ZİHNİNDE ZAMAN ALGISI

... konulu sunumlar: "İnsan ZİHNİNDE ZAMAN ALGISI"— Sunum transkripti:

1 İnsan ZİHNİNDE ZAMAN ALGISI
TUNA ÇAKAR Bilişsel Bilimler Doktora Programı ODTÜ Uzay ve Zaman Çalıştayı, Şirince

2 İnsan zİhnİnde zaman algIsI
1. Felsefi Yaklaşımlar 2. Psikoloji Perspektifi 3. Gelişimsel Perspektif 4. Dilsel/Kültürel Perspektif 5. Zihinsel Zaman Yolculuğu 6. Sonuç yerine 7. Sorular ve Tartışma 8. Referanslar

3 GİRİŞ Zaman algısı ve diğer algılar? (mekan, şekil, işitsel, renk…)
Zamanı hangi boyutta algılarız? Zaman döngüsel olarak mı…? sistematik bir eğilim: yakın geçmişi yakında, uzak geçmişi uzak olarak anımsama?

4 FELSEFİ YAKLAŞIMLAR Zaman versus olaylar/değişim
Olaylar ve onların geçici ilişkileri mi? Şimşek ve gökgürültüsü gibi? “şu an”dır algılayabildiğimiz… ya ötesi? Bir ilüzyondan mı ibarettir? Temel özellikleri: süresi, sıradan olmayışı, sırası, geçmiş & şimdi, değişim…

5 Aziz Augustine: zaman algısı (geçmiş ve gelecek) zihinseldir (354, Confessions).
- Farklı açılımlar da sağlamıştır… Friedman (1990): iki model sunmuştur. Kuvvet modeli: bir hatıranın zamanını zihnimizdeki bağlantı gücünden anlarız (2006). Çıkarsama modeli: bir hatıranın zamanı kendisinden değil ilişkide olduğu başka olaylardan hatırlanır. (T.Kupası)

6 PSİKOLOJİK YAKLAŞIMLAR
Z.A. belli bir duyu sistemine özgü değil? (görsel, işitsel, koku sistemleri gibi) Çalışan bir ağ/geniş bir sistem söz konusu: serebral korteks, serebellum, bazal gangliya (beynin önemli bölgeleri)  Parkinson hastalığı…

7 Z.A.  sübjektif ve değişken midir?
(örnekler…?) Uyarıcılar ve depresanlar/rahatlatıcılar? Yaşlı ve gençlerde zaman algısı farklılığı? (3.40 ve 3.03) Hatalar/değişim: NT seviyesinden kaynaklanıyor olabilir… beyinden bağımsız bir zaman algısı düşünemeyiz.

8 3. GelİŞİmsel YAKLAŞIM günlük yaşamda zaman algısı
konvansiyonel zaman algısı ortak bir zaman algısının gerekliliği biyolojik saat ve zihin saati sosyal bir olgu (insan ilişkileri) zihin saati: verilerin düzeni, sıralaması ve hatırlanması

9 süreçte öğrenim: çocukluktan yetişkinliğe
zamana ait olmayan kavramlar >> zamana ait kavramlar kendiliğinden ortaya çıkmayışı (mekan ve nicelik gibi) zihin için soyut bir kavram: 10 yaşında bile... müfredat içeriğinde: saat, takvim ve kronoloji…

10 konvansiyonel zaman sisteminin gelişmesi
günün saatleri, haftanın günleri, mevsimler… başlayış ve bitiş noktaları yoktur… dairesel devamlılık özelliği vardır ve bu döngü süreklidir.

11 çocuklarda gelİŞİm: sadece sınıflama becerisi değil aynı zamanda siralama-serileme becerisi de gereklidir. (dairesel devamlılık algısı!) sınıflama becerisi 7-8 yaşlarında tam anlamıyla gerçekleşmektedir. zamana göre sıralama 8 yaşlarında kazanılan bir beceridir. zamanın dairesel devamlılık algısı 9 yaşlarında gelişmektedir (SS) haftanın günleri, yılın ayları gibi konvansiyonel zaman algısı; Tr'de yaş 9. yakın çevreye ait zaman problemlerinde daha başarılılar!

12 çocuklarda saat ve takvim algısının gelişimi:
sırasıyla saat, takvim, kronoloji şeklinde olur. 2-4 yaş arası: akşam yemeği ne zaman yenecek? anne-baba eve saat kaçta gelecek? 3 yaş civarı: saatin zamanı anlatmanın bir yolu olarak kullanıldığının ayırdına varılması. 6-8 yaş arası: zamanı ölçmek için takvim ve saatin kullanılması; zamanla ilgili somut fikirlerin anlaşılması.

13 5 yaş öncesi: zaman ve uzay karışık şekildedir.
zaman tek biçimli homojen bir şekilde değildir. soyutlama tekniğinin gelişmemesinden zaman belirli nesne, yer ve olaylara bağlıdır. gelişmemiş bir önce-sonra ve sürelilik anlayışı: geçmiş "yalıtılmış gerçekle hayalin karışımı şeklindedir.“ çocuk 5 yaşına geldiğinde geçmiş bir olayın 1 gün mü 1 ay önce mi olduğunun ayırdına ancak varabilmekte (Friedman, 1991).

14 gelecek zaman algisi 4 yaşındaki çocuklar: gelecek zaman ifadesini ayırdetmede başarısız. 5 yaşındaki çocuklar: sonraki hafta ve ayda olacak olayları aylarca gerçekleşmeyecek olaylardan ayırt etmede basarılı olmuştur. 6-8 yaşları arasındaki çocuklar konuya ilişkin yargılarını daha net ortaya koyabilmişler, fakat birkaç aydan ötedeki olaylarin mesafesini saptamakta başarısız olmuşlardır (Friedman, 2000).

15 ZİHİNDE KRONOLOJİ ALGISI
insan resimlerinin kronolojik sıralanması - 5 yaş: 0/18 başarı oranı - 6 yaş: 4/17 başarı oranı - 7 yaş: 15/19 başarı oranı (Bradley, 1947) 6 yaş: "kaç yaşındasın?"a doğru cevap vermesine karşın yaş sıralamasında yaş- boy eşleşmesi. 6 yaşından itibaren zaman içindeki düzenin farkına varılmasi ve uygun şekilde kullanılmaya başlanması (Stow v& Haydn, 2000).

16 Zaman ayrişmalari 2. zaman ayrışması: 4-6 yaş -> günlük olayların tekrarını içermesi (Thorndon & Vukelich, 1988). 3. zaman ayrışması: 6-7 yaş -> saat-takvim becerilerinin gelişmesi (Simchowitz, 1995) 6-8 yaşlarda saat veya takvim kullanılarak zamanın ölçülmesinin anlaşılması. 6 yaş: zaman hakkında somutlaştırılmış fikir sahibi olmasına rağmen ciddi bir aktarma sorunu.

17 zamanı anlamak için tümevarım ve tümdengelim,
saat becerisi için büyük ünitelerden küçük ünitelere doğru, takvim becerisi için küçük ünitelerden büyük ünitelere doğru bir gelişme olmuştur. örnek: birinin doğduğu ayı söylemeleri >> ayların sırasını bilmeleri etkinlik saatini bilmeleri >> saat sistemini anlamaları (Friedman, 2000).

18 zaman anlatımı ancak 8-10 yaşlarında tam olarak gelişir.
zaman ölçümünün ve algısının degişmez ve bütün kültürlerde ortak bir özelliği olarak gösterilebilir (Nelson, 1987).

19 Zaman ve hafiza İLİŞKİSİ
genel zaman bilgisinin öğrenilmeden hafızanın geçmiş olayları tanımlaması ve anlamlandırılmasının zor oldugunu belirtmiştir. zaman kavramının düşüncede kazanılması, zaman sisteminin özelliklerinin kazanılmasına bağlıdır. zamanda ardışıklığın kazanılmasından sonraki düsüncenin ileri bir organizasyonudur (Jahoda, 1963). geçmis ve geleceğin anlasılmasında ve kavramlastırılmasında bir öncelik sırası olmayabilir. bu kavrayış erken çocuklukta başlayıp orta çocukluğa kadar devam eder.

20 GEREKLİ YETERLİLİKLER
zihindeki zamansal yapıların sayı ve büyüklüğündeki artış (Brown, 1976) zamanın ölçülebilir olduğu hissiyatinin yerleşmesi (...) zaman ölçümünde kullanılan aletlerden bağımsız bir biçimlilige sahip olmasi. mantıksal-matematiksel ifadeleri anlayabilecek yetiye sahip olması (9 yaş, Piaget) hafızanın ve deneyimlerin gelişmesi (Bage, 2000). dil yeterliligi; bazılarına göre içinden çıkılmayacak derecede dilsel gelişime bağlıdır (Wood, 1995); bazıları ise dilsel gelişimi daha sonra tamamladığı iddia eder (Harner, 1982). eğitim durumları, sosyo-ekonomik ve kültürel durumları zaman kavramının gelişmesini ve yerleşmesini etkiler.

21 BÖLÜM ÖZETİ soyut olmasından kaynaklanan edinim zorluğu (kendiliğinden olamayışı). 4 yaşından itibaren algılanmaya başlanması toplumdaki ortak anlamı ve kullanım sıklığı önemli. ancak zaman algısının özümsenebilmesi için bireyin belirli bir zihinsel yeterliliğe ve yaşantısal birikime sahip olmasi önemlidir. çocuklar üzerinde çevrelerinin ve sosyal ilişkilerinin önemi de unutulmamalıdır.

22 4. DİLSEL & KÜLTÜREL PERSPEKTİF
Dilsel Rölativite / Kültürel Farklılıklar Dilsel farklılıklar insan algısına ne şekilde etki eder? Kültürel farklılıklar insan algısına ne şekilde etki eder? Zaman algısı hepimiz için aynı şekilde mi gerçekleşiyor?

23 UZAY-ZAMAN ALGISI Tzeltal (Maya dili) vs İngilizce
Uzamsal lokasyon ifadeleri farklı: sağı, solu, önü, arkası yok Okun yönü deneyi Ego-sentric vs eko-sentric bakış açısı Mutlak referans sistemi İngilizce-konuşanlar her iki sistemi de…

24 DİL-KÜLTÜR ve ZAMAN Mandarin vs İngilizce
Yatay ve dikey eksende zamanı algılamak (önümüzdeki günler…) Mandarin’deki fark: shang ve xia Deneyler… Dil düşünceyi ve zaman algısını etkileyen güçlü bir araçtır. Kişinin anadili düşünce sistemini etkiler ama belirleyici olmaz.

25 ZİHİNSEL ZAMAN YOLCULUĞU
* 16/07/96 ZİHİNSEL ZAMAN YOLCULUĞU Fiziksel olarak mümkün mü? (Hoblen 2005) Sadece zihinsel olarak mı mümkün? ZZY: insanların kendilerini geriye veya ileriye projekt ederek bazı “şeyleri” tekrar veya önceden “yaşamalarını” sağlayan bir fakülte. (Suddendorf&Corballis 1997) Evrimsel avantajı: geleceğe erişim sağlamak, gelecek- merkezli yaşayabilmek… (en esnek bellek sistemi) İleriyi görme Planlama Gelecek Şekillendirme *

26

27 * 16/07/96 ZZY’NİN TANIMI Epizodik hafıza, kişisel olarak deneyimlediğimiz olaylara erişme şansı sağlar; semantik hafıza bu deneyimlerden elde edilen bilginin tutulmasını sağlar… Yeni Zelanda’nın başkenti? Epizodik Hafıza ve Semantik Hafıza Ayrımı Clive Wearing  herplex simplex virüsü hippokampüs hasarı verince (Tulving, 1983) ailesini tanıyacak, piyano çalacak, ama yaşadığı deneyimleri hafızasında tutamayacak duruma geldi. Tulving: EH geçmişe yapılan bir yolculuktur. Geçmişin yeniden yapılandırılmasıdır; sadece sabit bir hatırlama operasyonu değildir. (ZZY ile bağlantısı) *

28 * 16/07/96 *

29 Örnek: Şirince’de yapılan uzay-zaman çalıştayı
* 16/07/96 Örnek: Şirince’de yapılan uzay-zaman çalıştayı - Geçmişte yapılan çalıştayların hatırlanması - Olayla ilgili detayların-planların yapılması…vs ZZY: bütün bunlara olanak sağlar… olmamış bir olayın zihnimizde olmuş gibi düşünülmesini sağlar… Geçmiş ve gelecek arasında köprü kurmamızı sağlar. İnsanlara özgü müdür? *

30 Tulving Episodik hafıza için www kriterini getirdi.
* 16/07/96 Tulving Episodik hafıza için www kriterini getirdi. “Scrub jay” kuşunun Neyi? Nereye? Ne zaman? Epizodik hafızası var mı demektir? *

31 When it will retrieve it?
* 16/07/96 What food it will retrieve? medial prefrontal cortex, the lateral and medial parietal cortex and lateral, medial temporal lobes(hippocampus) Where it will find it? When it will retrieve it? Scrub jays mentally travel into the future somehow, but www criterion isn’t necessary for mental time travel. Because, someone can revisit an event without accurate info www, without remembering the event. (false memory research) *

32 Hayvanlardaki www bilgisini epizodik- benzeri hafıza…
* 16/07/96 Hayvanlardaki www bilgisini epizodik- benzeri hafıza… ZZY  düşünsel ve davranışsal esnekliği arttırdığı ve evrimsel süreçte varolma ihtimalini arttırdığı… ZZY  olası gelecek senaryoları çizebilmemiz için bir hammadde gibi… *

33 GEÇMİŞ-GELECEK DEVAMLILIĞI
* 16/07/96 GEÇMİŞ-GELECEK DEVAMLILIĞI Farklı kognitif mekanizmaların rol aldığı düşünülüyor; geçmiş ve gelecek ZZY… Enteresan olan, geçmiş ve gelecek ZZY kullanılan ortak mekanizmaların da olması… Kanıtlar: (1) Beyin görüntüleme çalışmaları: ikinsinde de frontal ve temporal bölgelerin aktive olması. (2) Amnezik durumlarda geçmişe yönelik soruları cevaplayamayan hastaların geleceğe yönelik soruları cevaplamakta da yetersiz kalması (Klein ve ark., 2002) (3) Çocukların 4 yaşına kadar hem geçmiş hem de gelecekle ilgili soruları cevaplamakta yetersiz kalması (gerekli düşünsel kapasiteye ulaşamamış olması). (4) Depresyon vakalarında hastaların geçmiş epizodlara olduğu kadar gelecek epizodları hatırlamakta sorun yaşaması (Williams et al., 1996). *

34 SADECE İNSANLARDA MI? Nörofizyolojik bulgular:
* 16/07/96 SADECE İNSANLARDA MI? Nörofizyolojik bulgular: Nöral ve kognitif bulgular bunu gösteriyor. Beyinsel farklılıklar ve özellikle çok daha gelişmiş PFK bunun delili olarak kabul ediliyor. Beyin büyüklüğü türler arasında farklılık gösteriyor ama daha önemli kriter olarak beyin-vücut katsayısı kabul ediliyor (Jerison, 1973). *

35 Species EQ Man 7.44 Cat 1.00 Dolphin 5.31 Horse 0.86 Chimpanzee 2.49
* 16/07/96 Species EQ Man 7.44 Cat 1.00 Dolphin 5.31 Horse 0.86 Chimpanzee 2.49 Sheep 0.81 Rhesus Monkey 2.09 Mouse 0.50 Elephant 1.87 Rat 0.40 Whale 1.76 Rabbit Dog 1.17 (Macphail, 243) *

36 Human EQ is 3 times of chimpanzee.
* 16/07/96 Human EQ is 3 times of chimpanzee. Prefrontal cortex reorganized in human evolution. Flinn et al(2005) changes in Area 11, and right prefrontal cortex involved in the ability to recall personal experiences and project the future. Area 11 enlarged to accomodate a large number of subdivisions. *

37 İnsan/Şempanze EQ > 3
* 16/07/96 İnsan/Şempanze EQ > 3 PFK insan evriminde tekrar yapılandırılmıştır. Flinn ve ark.(2005): kişisel anıların çağrılmasında ve gelecek projeksiyonu yapılmasında BA11 ve sağ PFK aktivasyon saptanmıştır. *

38 * 16/07/96 DİĞER ÖNEMLİ BÖLGELER Hippokampüs: epizodik deneyimlerin hatırlanmasında ve gelecek senaryolarının oluşturulmasında etkili. Ayrıca; orta PFK, yan ve orta Pariyetal Korteks bölgeleri aktiftir. *

39 Bischof-Köhler HİpotEZİ
* 16/07/96 Bischof-Köhler HİpotEZİ ZZY davranışlardaki esnekliği arttırarak gelecek ihtiyaçlarını güvence altına almamızı sağlar. Bischof (1985): insan dışındaki hayvanlarda bu mevcut değil. Şimdiki durumlarla gelecek durumları ayırt edecek kapasiteleri yok. Bazı hayvanlarda yemek saklama davranışı (içgüdüsel, plansız). Sadece insanlar ZZY’yi kullanarak gelecek tasavvuru içine girebilir. Yapılan uzun vadeli hareketlerde içgüdüsel davranışların yanı sıra ilişkisel hafızanın da etkisi vardır. *

40 * 16/07/96 *

41 ÖZET Dilin evrimi ZZY ile birlikte olmuştur ve asıl amaç epizodik paylaşımdır. (Pinker, 2003). ZZY, kültür, edebiyat, sanat, din gibi birçok kurumun oluşmasına olanak sağlamıştır. (Corballis, 2005). İnsan bilincinin gelişiminin de ZZY’ye paralel olarak gerçekleşmiş olması çok muhtemeldir.

42 SON TEŞEKKÜRLER!

43 * 16/07/96 From “Mental time travel and the shaping of the human mind” (Suddendorf&Corballis,2009) A study in which patients with bilateral hippocampal damage were given cue words and short scenarios and asked to generate new experiences from them. This study shows hippocampus plays a role both in retrieving details from episodic memory and integration of details into a coherent event. Functional brain imaging also reveals an overlap in brain activity between backward and forward mental time travel. *

44 * 16/07/96 Positron emission tomography study revealed activity in the frontal poles and medial temporal lobes(hippocampal regions) in the task of remembered past and imagined future episodes (Okuda et al. 2003) FMR study identifies a core network is used for both remembering past and integrating past experiences to construct mental simulations about future events Components of the network: medial prefrontal cortex, the lateral and medial parietal cortex and lateral, medial temporal lobes(hippocampus) *

45 Uniquely Human? Mental time travel in non-human animals?
* 16/07/96 Uniquely Human? Mental time travel in non-human animals? Scrub jays can select food locations not only acc to type of food, but also how long it has been stored They will prefer recently cached worms to nuts, because fresh worms are more palatable, but if worms have been cached for too long, they prefer nuts, because worms will have decayed, been unpalatable(Clayton et al. 2003) *

46 Some animals like scrub jays may behave oriented to future.
* 16/07/96 Some animals like scrub jays may behave oriented to future. Some species of mammals and birds pass the www criteria. However, this doesn’t prove that animals remember or imagine episodes. Associative memory might be sufficent to link an object with a location. *

47 * 16/07/96 *

48 * 16/07/96 They have “episodic-like memory” but www criteria isn’t sufficient for true episodic memory Their futures may depend on instinctive behaviors such as food caching, nest building, migration. They seem to have human like episodic memory but we shouldn’t equate mental time travek with www memory. *

49 Any of these cases shows true mental time travel in non- humans.
* 16/07/96 A research on rhesus monkeys suggests they are unable to learn a preferred food was available after a short interval but not a long one. However, rats are able to learn a preferred food after a long delay, but not a short delay.(Bobb, Crystal 2005) Any of these cases shows true mental time travel in non- humans. Caching and retrieval may be based on instinctive learned predispositions that may be modulated by semantic memory, need not involve mental time travel(Suddendorf&Busby 2003b) *

50 Orangutans and bonobos learned to use a tool to extract grapes.
* 16/07/96 Bischof Köhler Hypothesis is challenging because birds didn’t increaslingly store food that was more desirable in the future. Orangutans and bonobos learned to use a tool to extract grapes. However, mental time travel in non-human species limited to instinctive situations. More research to determine the extent of animal foresight is required. Mental time travel is unique to humans. *

51 Components of human mental time travel
* 16/07/96 Components of human mental time travel Theater production metaphor-mental analogues to a stage,a playwright,actors,set,director, an executive producer, broadcaster. These mental roles may be employed to simulate future events. The Playwright A playwrigt is responsible for creating new stories, mental simulations of future events require open ended generativity. Generativity: ability to combine and recombine a limited set of items into unlimited ways. *

52 Human use the concept of time in recursive ways.
* 16/07/96 Generative component distinguishes mental time travel in humans from future directed scenarios in other species. Recursion enables people to create infinite number of sentences from finite set of elements. Human use the concept of time in recursive ways. “Next Thursday he will have arrived in Mexico”. Future perfect tense reflects the relation between language and mental time travel. But there is no evidence for recursion in non-human species. Songs of chickadees follow rules but those rules conform to a simple finite-state grammar rather than a context-free grammar in human language(Hailman&Ficken, 1986) *

53 “I think that you think I think you are stupid”
* 16/07/96 Theory of mind(understanding other’s beliefs, desires, intentions) involve double recursion “I think that you think I think you are stupid” The stage: To entertain a future event, one needs imagination. Some kind of representational space in the mind. Working memory is such a space where info. is temporally combined and manipulated(Baddeley, 1992) The stage has to allow combination of info. stored in long term memory.It must allow offline processing.(Dreaming) *

54 Mental stime travel may evolved to predict other’s behaviors.
* 16/07/96 Collating with perceptions of the real world to make offline processing. Secondary representation ability provides imagination of future events and evolved 14 million years ago.(Suddendorf&Whiten 2001) The actors: Mental stime travel may evolved to predict other’s behaviors. Events also involve characters. Folk psychology and declarative memory is required to represent self and others. 2 year old and primates have limited ToM. *

55 * 16/07/96 The set: Mental time travel needs a physical context operates acc. to real-world principles. Folk physics Appreaciation of time dimension in mental time travel Children’s acquirance of time concepts at around age 4 Non-human species limit in learning temporal info.(Roberts, 2002) *

56 The director: Future contains many possibilities
* 16/07/96 The director: Future contains many possibilities Mental time travel involves entertaining different versions of scenarios and evaluating them Metacognition(thinking about thinking) Emergence of metacognition in children at the age of 4.(Perner, 1991) Limited evidence of metacognition capacity in non-humans(Hampton 2001;Shettleworth&Sutton 2006) *

57 The executive producer:
* 16/07/96 Humans choose what to practice and do it in anticipation of future events. No-evidence for deliberate practice for anticipated events in non- humans(Suddendorf&Busby 2003b) The executive producer: Enacting a planned event requires voluntary control. Anticipating one’s own future mental states is influenced by one’s current states. Özge buys more food when shopping while hungry (Gilbert et al. 2002) *

58 * 16/07/96 Humans decide when to do what to achieve which aims in a multitude of different goals, but no evidence for a capacity in non-human species. The broadcaster: Humans use language to exchange and complement their mental travels into the past and ideas about future events,and coordinate plans and strategies.(Suddendorf&Corballis 1997) But, communication of mental travels is absent in non-humans. *

59 Developmental aspect of Mental time travel
* 16/07/96 Although language isn’t sufficent for mental time travel, it is a clear evidence of it. Developmental aspect of Mental time travel Imagination, self-recognition, semantic memory begin to emerge in childhood. Recursive thought, ToM develop btw ages 3-4. Episodic memory emerges then, Btw 3-5, children start to reason about future and past states, make plans, report events of yesterday and tomorrow, temporally differentiate events in the past and future. *

60 Evolutionary considerations
* 16/07/96 Evolutionary considerations Human’s future directed behavior can go beyond future needs and concerns the planet itself. Learning-memory are adaptations that enhance the fitness of animals. Law, education, religion and other aspects of human culture are dependant on ability to reconstruct past and imagine future events. *

61 * 16/07/96 Sonuç yerine Episodic memory enables human to imagine future scenarios and reconstruct past events. Dilin evrimi ZZY ile birlikte olmuştur ve asıl amaç epizodik paylaşımdır. (Pinker, 2003). There is a disassociation btw semantic and episodic memory while also there is a relation btw them. *

62 * 16/07/96 Mental time travel is unique to humans, and other future oriented behaviors of non-human species are episodic-like memories. Non-humans do not possess true episodic memory because www criterion isn’t sufficient for mental time travel. Memory doesn’t work always backwards, there is a mental journey into future episodes in human mind. *

63

64

65 Sİnİrbİlİmsel YaklaŞimlar
insan beyninde zaman algisina yönelik belirli bir duyu sistemi bulunmamakta. (görsel ve isitsel duyu sistemi) buna ragmen birçok disiplinden biliminsaninin görüsü zaman algisina yönelik bir sistemin bulundugu yönünde. bu sistem, serebral korteks, serebellum ve bazal gangliyayi kapsamakta. bu sistemin bilesenlerinden biri süprakiazmatik çekirdek (günlük ritimlerden sorumlu) diger yandan baska hücreler daha kisa-menzilli zaman algisindan sorumlu. bazi nörolojik hastaliklarda Parkinson hastaligi ve ADHD gibi zaman algisinin bozuldugu/hasar gördügü saptanmistir.

66 zaman algisinin öznel ve degisken oldugu asikar
zaman algisinin öznel ve degisken oldugu asikar. (maç sonlari, ders sonlari) psikoaktif ilaçlar: uyaricilarin insanlar ve siçanlarda zaman algisini yavaslattigi saptanmistir. Depresanlarda ise tam tersi etki söz konusu olmustur. (dopamin, adrenalin gibi nörotransmiterlerin seviyesindeki degisim buna sebep oluyor olabilir). yasa bagli degerlendirme farkliliklari da saptanmis durumda: genç denek grubu 3 dakikalik sürenin hesaplanmasi istendiginde 3.03 lük bir sürede isaret ederken yasli denekler 3.40'lik bir zaman diliminde haber vermislerdir. bu da yasin/yaslanmanin zaman algisi üzerine etkisine iyi bir örnektir.

67 Declarative Memory A patient known as H.M.
Surgical treatment: MTL removed. (epilepsy) Severe amnesia! (limited amount of info for a short time) Intact memories from childhood & pre-operation.

68

69

70

71