SHMYO. DOLAŞIM SİSTEMİ (SYSTEMA CIRCULATORIUM)  Dolaşım sistemi, içinde kanın vücuda dağıldığı kapalı bir ağ sistemidir.  Vücudun taşıyıcı sistemidir.

... konulu sunumlar: "SHMYO. DOLAŞIM SİSTEMİ (SYSTEMA CIRCULATORIUM)  Dolaşım sistemi, içinde kanın vücuda dağıldığı kapalı bir ağ sistemidir.  Vücudun taşıyıcı sistemidir."— Sunum transkripti:

1 SHMYO

2 DOLAŞIM SİSTEMİ (SYSTEMA CIRCULATORIUM)  Dolaşım sistemi, içinde kanın vücuda dağıldığı kapalı bir ağ sistemidir.  Vücudun taşıyıcı sistemidir.  Dolaşım sistemine “kardiyovasküler sistem “ de denir.  Bu sistem kalp ve damarlardan (arterler, venler ve kapiller) oluşur.  Ayrıca dolaşım sistemi içinde lenfatik sistem de yer almaktadır.  Lenfatik sistem vücuttaki sıvı dengesini muhafaza eder ve vücudu hastalıklara karşı korur.  Dolaşım sistemi kalp tarafından ritmik hareketlerle pompalanan kanın damarlar ile hücrelere ulaşmasını ve hücrelerde kullanılmış olan kanı yine damarlar aracılığı ile toplayarak tekrar kalbe dönmesini sağlar.

3 KALP Kalp veya yürek; Latince: cor ; Yunanca: Καρδιά = kardia, Kalp kası olarak bilinen özel bir tip çizgili kastan oluşmuş, içi boş, kendiliğinden kasılma özelliğine sahip kuvvetli bir pompadır.

4 KALBİN KONUMU  Göğüs boşluğunda, iki akciğer arasında, sternum'un arkasında, diyafram kası üzerinde ve 4. 5. ve 6. 'Costa'ların arka yüzünde, üçte ikisi orta çizginin solunda, üçte biri ise sağında yer almaktadır.  Normal bir kadında ortalama ağırlığı 200-280 (250) gram, yetişkin bir erkekte ise 250-390 (350) gram ağırlığındadır.  Her kişinin kalbi kendi yumruğu büyüklüğündedir.

5 KALBİN KONUMU Tabanı üstte (basis kordis), Tepesi altta (apeks kordis) olan kalp bir koniye benzer.  Apex: Koni biçiminde yuvarlaktır  Base: Apekse oranla daha düz bir şekildedir

6 KALBİN KOMŞULUKLARI Kalbin ön yüzü, os sternum ve ossa costae, alt yüzü diafragma kası, yan yüzleri her iki akciğer ve arka yüzü ise vertebralarla komşudur.

7 KALBİN FONKSİYONLARI  Pompaladığı kan ile KAN BASINCI oluşturur.  Oksijen ve karbondioksit değişimi için akciğerler kan akımı sağlar. Kalp de oksijenlenmiş kanı vücuda pompalar.  Besin maddelerinin, enzimlerin ve hormonların yerine ulaşmasını sağlar.  Asid-baz dengesini sağlar.  Akciğerlere PULMONER; Vücuda ise SİSTEMİK dolaşım ile kan akımını sağlar.

8 KALBİN FONKSİYONLARI Günde yaklaşık 100 bin kez, Günde yaklaşık 100 bin kez, yılda 40 milyon kez, tüm insan hayatı boyunca yaklaşık 2,5 milyar kere, hiç durmadan yaklaşık 8 bin ton kanı vücuda pompalar.

9 KALBİN ODACIKLARI  Kalp içi boş bir organdır.  Kalp yukarıdan aşağıya doğru septum olarak isimlendirilen bir duvar ile sağ ve sol kalbe ayrılır.  Her iki tarafta da üstte atriyum (kulakçık), altta ise ventrikül (karıncık) olarak isimlendirilen odacıklar bulunur.  Bu durumda kalp 4 odacıktan oluşur:  Sağ Atriyum ve Sağ Ventrikül (SAĞ KALP)  Sol Atriyum ve Sol Ventrikül (SOL KALP)  Atriyumlar ile ventriküller arasında atriyoventriküler delikler bulunur.

10 KALBİN ODACIKLARI Sağ kulakçık (atrium dexter) Sol kulakçık (atrium sinister) Sağ karıncık (ventriculus dexter) Sol karıncık (ventriculus sinister)

11 KALBİN ODACIKLARI  Sağ atrium ve sağ ventrikülün her ikisi birden sağ kalbi oluşturur.  Sağ kalpte oksijen bakımından fakir olan venöz (kirli) kan bulunmaktadır.  Sol atrium ve sol ventrikül ise sol kalbi oluşturur.  Sol kalpte oksijen bakımından zengin olan arterial (temiz) kan bulunmaktadır.

12 SAĞ KULAKÇIK (ATRIUM DEXTER)  Kalbin basis bölümünün sağında bulunur.  Sağ atriuma yukarıdan üst ana toplardamar (vena cava superior), aşağıdan alt ana toplardamar (vena cava inferior) açılır.  Bu damarlar ile venöz kan kalbe döner.

13 SAĞ KARINCIK (VENTRICULUS DEXTER)  Piramid şeklinde bir boşluktur.  Kalbin ön yüzünün büyük kısmını oluşturur.  Bu boşluktan venöz kan akciğerlere pompalanmaktadır.  Pompalama görevi nedeniyle duvarı kalındır.  Sağ ve sol ventriküller aynı anda kasılır.  Kasılan ventrikülden kan akciğer atardamarı (arteria pulmonalis) yolu ile akciğerlere gönderilir

14 SOL KULAKÇIK (ATRIUM SINISTER)  Sol atrium kalbin arkasında, sol üst yanında yer almaktadır.  Bu boşluğa, akciğerlerden oksijenlenerek dönen kanı getiren dört adet akciğer veni (vena pulmonales) açılır.  Buraya gelen kan, sol ventriküle geçer.

15 SOL KARINCIK (VENTRICULUS SINISTER)  Kalbin diyaphragmaya bakan yüzünde yer alır.  Apex cordis sol ventrikül tarafından meydana getirilmiştir.  Sol atriumdan gelen arterial kan, bu boşluktan pompalanmakta ve ana atardamarla (aortae) vücudun en ince kapillerine kadar gönderilmektedir.  Pompalama görevinden dolayı duvar yapısı diğer boşluklara göre oldukça gelişmiştir.

16 KALBİN KAPAKLARI Kalpte 4 kapakçık bulunur. Kalp kapakçıklarının amacı kalpte kan akışının yalnızca tek yönde ilerlemesini sağlamak ve kanın geriye dönüşünü engellemektir. 1-Triküspit kapak: sağ kulakçık ve sağ karıncık arasında bulunur. 2-Mitral kapak (Biküspid): sol kulakçık ve sol karıncık arasında bulunur. 3-Pulmoner kapak: sağ karıncık ile pulmoner arter (akciğer arteri) arasında bulunur. 4- Aort kapağı: sol karıncık ile aort arasında bulunur.

17

18

19

20 ATRİYOVENTRİKÜLER KAPAKLAR  Atriyumlar ile ventriküller arasında yer alan kapaklara “Atriyoventriküler kapaklar” da denir ve kanın atriyumlara geri kaçışını önlerler.  Sağda olan atriyoventriküler kapağa triküspid kapak (sağ AV kapak),  Soldakine ise mitral kapak (sol AV kapak-biküspid) denir.

21 SEMİLUNAR KAPAKLAR  Semilunar kapaklar ise pulmoner arter ve aortadaki kanın ventriküllere geri dönmesini önler.  Sol taraftaki aortik semilunar kapaktır, daha kalın ve daha güçlüdür.  Sağ semilunar kapak ise pulmoner arter ve sağ ventrikül arasındadır ve pulmoner semilunar kapak adını alır.

22

23 KALBİN TABAKALARI Üç tabakadan oluşur:  Epicardium (Pericardium): En dış tabaka, seröz membrandır  Myocardium: Kas tabakası  Endocardium: Kalp boşluklarına bakan en içteki tabakadır

24 KALBİN TABAKALARI  PERICARDIUM

25 PERICARDIUM (PERİKARDİYUM) Perikard/ perikardiyum kalbin etrafını saran ve kalp ile birlikte ana damarların (aort, vena kava vs.) kökünü kapsayan çift duvarlı kesedir. Perikardiyal kese FİBRÖZ ve SERÖZ iki tabakadan oluşur, Fibröz Perikardiyum: Fibröz (sert, kemiksi) perikardiyum kalbi dış organlardan korur Seröz Perikardiyum, kendi içinde de iki tabakaya ayrılır: Pariyetal perikardiyum ve Viseral perikardiyum.

26 ORTA TABAKA (MYOCARDIUM)  Kalbin kas tabakasıdır.  Kaslar, enine çizgilenme göstermektedir.  Bu kaslar çizgili olmasına rağmen istem dışı çalışırlar.  Kalbin en kalın tabakasıdır.  Pompalama görevi gören karıncıklar, kulakçıklara göre özellikle sol karıncıkta daha kalındır.  Kalbin uyarı ve ileti sistemine ait hücreler, sinirler ve kalbi besleyen koroner damarlar bu tabakada bulunur.

27 İÇ TABAKA (ENDOCARDIUM)  Yassı, tek katlı epitel hücrelerden yapılmış olan bu zar, kalbin iç yüzeyini örten zardır.  İçeriye doğru uzantılar vererek kalpteki dört kapağın esasını oluşturur.

28 KALBİN BESLENMESİ/ KALBİN DAMARLARI  Kalp de tıpkı diğer organlarda olduğu gibi hücrelerden oluşur ve oksijenlenmesi yani beslenmesi gerekir.  Kalp kası beyinden sonra en fazla kana gereksinim duyan organdır.  Kalp kendini besleyen kanı aorta’dan ayrılan arterlerden alır.  Kalbi besleyen bu damarlara koroner arterler (a. coronaria) denir.  Koroner damarlar aortadan ilk ayrılan damarlardır.  Bunlardan sağda olanına sağ koroner arter (a. coronaria dextra), solda olanına sol koroner arter (a. coronaria sinistra) denir.  Başlangıçta iki ana dal halinde olan bu arterler daha sonra kollara ve dallara ayrılarak tüm kalbi besler.

29 KALP NE ZAMAN BESLENİR?  Kalbin kan ihtiyacı esas olarak kalp gevşediğinde sağlanır.  Çünkü kalp kası kasıldığı zaman koroner damarlar sıkışırlar ve kan akımı engellenir.  Dolayısıyla KALP DİYASTOLDE BESLENİR.

30 KALBİN DAMARLARI Kalbin venöz kanı; vena cordis magna, vena cordis media ve vena cordis parva adı verilen venler tarafından toplanır. Venler topladıkları venöz kanla birlikte sinus coronariusa açılır. Bu ven de atrium dextere açılır.

31 KALP KASININ FİZYOLOJİK ANATOMİSİ  Kalp kası bölünebilen kası liflerinden oluşmaktadır.  Kalp kası tipik bir iskelet kası gibi çizgilidir.  Kalp kasının miyofibrilleri, iskelet kasındakilerin hemen hemen aynı olan aktin ve myozin filamentleri içerirler.  Bu filamentler iç içe geçmiştir ve kasılma sırasında iskelet kasında olduğu gibi birbirleri üzerinde kayarlar  Ancak kalp kası, başka bakımlardan iskelet kasından oldukça farklıdır.

32 KALP KASININ İSKELET VE DÜZ KASTAN FARKLARI  Kalp kendi kendisine uyarı doğurabilen ve bunu tüm kalp hücrelerine yayabilen özel bir ileti sistemine (pace maker) sahiptir.  Kalp herhangi bir sinirsel bağlantısı olmaksızın uyarı doğurabilir.  Kalp kası uyarılması için sinirsel impulsa gereksinimi olmayan, kendi uyarılarını kendisi oluşturabilme özelliği olan bir kastır.  **Kalp kası otonom sinir sisteminin etkisi altındadır,ancak bu etki kalpteki uyarıları başlatma değil, kalbin kendiliğinden oluşturduğu kasılmayı düzenleyici niteliktedir.

33 **KALBİN İLETİ SİSTEMİ** Kalp kasında uyarıların başlatıldığı ve iletildiği özel bir sistem vardır. Bu sisteme kalbin uyarı ve ileti sistemi denir. Kalp kası hücrelerinin özelleşmesi ile oluşan bu yapılar şunlardır. 1) Sinoatrial düğüm 2) Atrioventriküler düğüm 3) His demeti, His demetinin sağ ve sol dalı 4) Purkinje sistemi

34

35 SİNOATRİAL (SA) DÜĞÜM  Sağ kulakçığın üst yan duvarında üst ana toplardamarın kulakçığa açıldığı yerin altındadır.  Sinoatrial düğüm kalp atımlarını başlatan ve ritmini kontrol eden elektriksel uyarıların başladığı bölgedir.  Bu nedenle sinoatrial düğüm Pace Marker (Uyarı odağı-hız belirleyici) olarak tanımlanır.  Sinoatrial düğümden çıkan bir aksiyon potansiyeli önce atriumların kasını uyarır sonra atrioventriküler düğüme gelir.  Sinoatrial düğüm çalışmadığı veya sinoatrial düğümden çıkan uyarıların iletilememesi gibi anormal koşullarda, atrioventriküler düğüm veya diğer yapılar kalbin durmasını engellemek için görevi üstlenip uyarı çıkarmaya başlar.

36 ATRİOVETRİKÜLER (AV) DÜĞÜM  Triküspid kapağın arkasında sağ kulakçığın arka duvarında bulunur.  Sinoatrial düğümde oluşan uyartılar, düğümler arası yollarla atrioventriküler düğüme gelir.  Buraya gelen uyarılar 0.1 saniyelik bir gecikmeyle his demetine geçer.

37 HİS DEMETİ  His demeti atrioventriküler düğüme bağlıdır.  Karıncıklar arası bölmede sağ ve sol dallara ayrılır.  His demetine gelen uyartı his demetinin sağ ve sol dallarında ilerleyerek sağ ve sol karıncık kasındaki purkinje sistemine ulaşır.

38 PURKİNJE LİFLERİ :  Ventrikül (karıncık) kaslarına dağılan his demetinin daha küçük dallarına purkinje lifleri denir.  Purkinje lifleri uyartıyı ventrikül kaslarına ileterek karıncıkların kasılmalarını sağlar.

39 SİSTOL-DİASTOL EVRELERİ  Kalp, sürekli kasılıp gevşeyerek çalışır.  Kalbin kasılmasına sistol, gevşemesine diastol denir.  Kalpte her iki kulakçık ve karıncık birlikte kasılıp gevşer.  Kulakçık ve karıncıkların kasılıp gevşemesi kanın hareketi için itici bir güç oluşturur.  Bu kasılıp gevşeme birbirine zıttır. Kulakçıkların her ikisi aynı anda sistol durumundayken karıncıklar diastol durumuna geçer.  Kalbin bir sistol ve diastol hareketine kalp atışı denir. Kalp atışı yetişkin bir insanda dakikada 60-100, ortalama 80'dir. Çocuklarda ise bu sayı dakikada 80-120 arasındadır.

40 KALP SİKLUSU Uyarının atrium kasında yayılması sonucunda atrium sistolü, ventrikül kasında yayılması sonucu ventrikül sistolü meydana gelir. Atriumların sistolü ile atriumlar içlerindeki kanı ventriküllere, ventrikül sistolü ile de ventriküllerin içindeki kan aort ve pulmoner arter içine pompalanır. -atrium diastolü; ventriküllerin kasılı durumda olduğu, atriumların büyük venlerden gelen kan ile dolmaya başladığı devredir -ventrikül diastolü; atriumların sistolü ile ventriküllerin kan ile dolmaya başladığı devredir

41 KALBİN ÇALIŞMA SİSTEMİ  Kulakçıklar diastolde kanla dolar. Kanla dolduktan 0,1 saniye içinde sistol dönemi başlar.  Bu dönemde karıncıklar diastol halinde olup basıncın etkisiyle sağ kulakçık ve sağ karıncık arasındaki triküspit, sol kulakçık ve sol karıncık arasındaki mitral kapakçıklar açılır.  Böylece kulakçıklardaki kan atrio-ventriküler deliklerden karıncıklara geçer ve karıncıklar kanla dolar.  Karıncıkların sistolünde artan basıncın etkisiyle triküspit ve mitral kapaklar kapanır.  Böylece kanın kulakçıklara geri dönüşü engellenir.  Sağ karıncıktaki venöz kan Arteria pulmonalis (Akciğer atardamarı) girişindeki seminular kapakçıkların açılmasıyla akciğerlere, sol karıncıktaki arterial kan ise aort girişindeki valvula aortun açılmasıyla aorta, oradan da tüm vücut dokularına dağılır.

42

43 BÜYÜK KAN DOLAŞIMI (SİSTEMİK DOLAŞIM)  Büyük kan dolaşımı; sol ventrikülden başlar, sağ atriumda sona erer.  Ventriküllerin kasılması ile sol ventriküldeki temiz kan aorta pompalanır.  Aort, kalpten çıktıktan sonra sola doğru bir yay çizerek ikiye ayrılır.  Üste giden arterler baş ve kollara, alta ayrılan arterler ise birçok yan arterle mide, pankreas ve bağırsaklar gibi bütün iç organlara ve alt ekstremitelere yayılır.  Doku ve organlara ulaşan bu arterler, çok sayıda kapiller damarlara ayrılır.

44 BÜYÜK KAN DOLAŞIMI (SİSTEMİK DOLAŞIM)  Bütün madde alışverişi, bu kapillerdeki kan ile doku hücreleri arasında olur.  Özellikle temiz kandaki oksijen dokulara, karbondioksit ise kana geçer.  Kirlenen kan, kapillerden venlere iletilir.  Vücudun alt bölgesinden toplanan kan vena cava inferior yoluyla, üst bölgesinden toplanan kan ise vena cava superior yoluyla sağ atriuma döner.  Kalp ve dokular arasındaki bu dolaşıma büyük kan dolaşımı denir.

45

46 KÜÇÜK KAN DOLAŞIMI (PULMONER DOLAŞIM)  Küçük dolaşım sağ ventrikülden başlar, sol atriumda sona erer.  Ventriküllerin kasılması ile kirli kan, sağ ventrikülden akciğerlere gitmek üzere a. pulmonalise pompalanır.  A. pulmonalis, kalpten çıktıktan sonra ikiye ayrılarak sağ ve sol akciğerlere dallar gönderir.  Akciğerlere giren bu arterler, alveollerin çeperinde kılcallara ayrılır.

47 KÜÇÜK KAN DOLAŞIMI (PULMONER DOLAŞIM)  Burada kirli kandaki karbondioksit alveollere; alveollerdeki oksijen ise kana geçer.  Akciğerlerde temizlenen kan, vena pulmonalisler yolu ile kalbin sol atriumuna döner.  Kalp ile akciğer arasında olan bu dolaşıma “küçük kan dolaşımı (pulmoner dolaşım) “denir.

48

49

50 DAMARLARIN YAPISI VE İŞLEVLERİ Damarlar atardamarlar (arteriae/ arterler), toplardamarlar (venae/venler) ve kılcal damarlar (kapiller) olarak üç grupta incelenir.

51 1-ARTERLER  Kalpten pompalanan kanı vücut hücrelerine taşıyan damarlara arter denir.  Akciğer atardamarı / pulmoner arter (Arteria pulmonalis) hariç diğer arterler temiz kan (oksijen yönünden zengin) taşır.  Kalpten arterler ana gövdeler halinde çıkarlar.  Bunların başlıcaları sol ventrikülden çıkan aorta ve sağ ventrikülden çıkan pulmoner arterdir.  Kan damarlarının ortalarında bulunan boşluk LÜMEN adını alır.  Arterlerin duvarları kalın kas ve elastik doku tabakasından yapılmış olup lümenleri dardır.  Duvarları venlere göre daha kalındır çünkü arterlerdeki kan basıncı venlere göre daha yüksektir.

52 ARTERLER 3 TABAKADAN OLUŞMAKTADIR;  Tunica adventicia (Dış tabaka): Elastik bir zarla kaplıdır. Orta tabakadaki gevşeme daralma buradan yönetilir.  Tunica media (Orta tabaka): Düz kas, kollagen ve elastik liflerden oluşur. Arterlerin en kalın tabakasıdır. Bu tabaka arterlerin daralmasını (vazokonstriksiyon) veya gevşemesini (vazodilatasyon) sağlar.  Tunica intima (İç tabaka): Endotel hücrelerden oluşur. Bu hücreler damar içi kayganlığı sağlar ve böylece pıhtılaşmayı önler.

53 ARTERİOL  Arterlerde kanın akış yönü kalpten çevreye doğrudur.  Arterlerin çapları merkezden perifere doğru incelir.  Çapları küçülen ve kas dokusu kuvvetlenen arterlere “arteriol “ denir.

54 AORTA  **İnsan vücudundaki en büyük arter aorttur.  Sol ventrikülden çıkış yapan aort, karın içinde 4. bel omuru hizasında iki ana iliak artere ( A. iliaca communis dextra ve sinistra) ayrılarak sonlanır.  Aortanın uzunluğu 45 cm’dir. Başlangıçta 3 cm olan çapı, uç dallarda 1.5 cm’ye kadar iner.  Aorta, içindeki oksijenli kanı tüm organlara dokulara ve hücrelere arteriol ve kapillere ayrılarak iletir.

55 TRUNCUS PULMONALIS, ARTERIA PULMONALIS (AKCİĞER ATARDAMARI, PULMONAL ARTER)  Truncus pulmonalis, kalbin sağ ventrikülünden çıkarak aortun yükselen parçasının önünden yukarıya doğru döner ve aort kemeri altına kadar gelir.  Burada a. pulmonalis dextra ve a. pulmonalis sinistra adında sağ ve sol iki kola ayrılır.  A. pulmonalis dextra sağ akciğerin üst ve orta loplarına dallar verir.  A. pulmonalis sinistra ise sol akciğerin iki lobuna dallar verir.  **Truncus pulmonalis venöz kanı temizlenmek üzere akciğerlere götürür.  Venöz kan taşıyan tek arterdir!!!  Kalp ve akciğer arasındaki bu damar küçük dolaşıma dahildir.

56

57 2-VENLER  Dokulardan kirlenmiş kanı toplayarak kalbe getiren damarlardır.  **Akciğer toplardamarı (vena pulmonalisler) hariç diğer venler kirli kan taşır.  Büyük dolaşımda venler periferden aldıkları venöz kanı kalbin sağ atriumuna getirir. Küçük dolaşımda ise arterial kanı akciğerlerden alarak sol atriuma getirir.  Ven duvarları arterlere oranla daha incedir.  Venler periferden venül’ler olarak başlar.  Kalbe yaklaştıkça kalınlaşır.

58 2-VENLER  Kalp düzleminden aşağıda kalan venlerde kanın kalbe doğru akışını sağlayan valvüller (kapaklar) bulunur.  Bu valvüller açılıp kapanarak kanın venlerden geri dönüşünü engeller ve böylece kan akışı kalbe doğru olur.  Kalp seviyesinin üstünde ve çapı 2 mm’den küçük venlerde valvül yoktur.  Venlerin duvar yapısı arterlerde olduğu gibi üç tabakadan oluşmuştur. **Vücuttaki bütün venler vena cava superior ve vena cava inferior’a bağlanır ve kalbe bu venler aracılığı ile giriş yapar !!!

59 VENA CAVA SUPERIOR  Vücudun üst yarısının (baş, boyun, göğüs, üst ekstremiteler) venöz kanını toplayarak kalbin sağ atriumuna açılır.  8 cm uzunluğunda, 2 cm çapında kalın kapakcık içermeyen bir vendir.

60 VENA CAVA INFERIOR  Vücudun diyafragma altında kalan venleri, kirli kanı toplayarak V. Cava inferiora getirirler.  V. cava inferior kalbin sağ atriumuna açılır.  Ortalama 25 cm uzunluğunda vücudun en büyük venidir!!

61 3- KAPİLLER (KILCAL DAMARLAR)  Kapiller, ince çaplı ve ince duvarlı damarlardır.  Arterlerin dokulara ulaştığı en ince uçlarına arter kapilleri, venlerin başlangıç yaptığı en ince uçlarına ven kapilleri denir.  Arter ve ven kapilleri yer yer anastomaz yapar.  Bu anastomaz yerleri bir yumağa benzer, madde geçişleri buralarda olur.  Arter kapilleri kalpten büyük arterlere pompalanan oksijen ve besin maddelerinden zengin kanın, hücreler arası sıvıya taşınmasını sağlar.  Ven kapilleri ise hücrelerdeki atık maddeleri ve karbondioksitin alınmasını sağlar.

62 KAYNAKLAR 1- MEGEP MODÜLLER DOLAŞIM SİSTEMİ- 720S00024 Ankara, 2012 2-Sağlık Yüksekokulları İçin RESİMLİ İNSAN ANATOMİSİ, Prof.Dr.Mehmet Yıldırım ISBN:978975420-891-7 3-Google görseller