BÖLÜM 2 : Hidroloji (Yağış) / Prof. Dr. Osman YILDIZ (Kırıkkale Üniversitesi)

... konulu sunumlar: "BÖLÜM 2 : Hidroloji (Yağış) / Prof. Dr. Osman YILDIZ (Kırıkkale Üniversitesi)"— Sunum transkripti:

1

2 BÖLÜM 2 YAĞIŞ

3 2.1. Yağış Tanımı 2.2. Yağışın Meydana Gelmesi İçin Gerekli Şartlar: 1.Atmosferde yeterince su buharı bulunmalıdır. 2.Hava kütlesi soğumalıdır. Hava soğuyunca, su buharı taşıma kapasitesi de azalır. Belirli bir sıcaklıktan sonra da su buharı sıvı haline gelir. 3. Yoğunlaşma olmalıdır. Yoğunlaşma olayı, "yoğunlaşma çekirdeği" adı verilen çok küçük tozlar üzerinde gerçekleşir. 4.Yeryüzüne düşebilecek irilikte (yaklaşık 1 mm) damlalar oluşmalıdır. Bu ya üzerinde su buharının yoğunlaşa bileceği buz kristallerinin varlığıyla ya da küçük damlacıkların çarpışarak birleşmesi sonunda olabilir.  Atmosferden katı yada sıvı halde yeryüzüne düşen sulara yağış denilir.  Sıvı haldeki yağış yağmur şeklindedir, katı haldeki yağış ise kar, dolu, çiğ, kırağı şekillerinde olabilir.

4 1. Konvektif yağış : Yeryüzüne yakın hava fazla ısınırsa yükselir. Bu özellikle etrafı dağlarla çevrili bölgelerde yaz aylarında görülür (Şekil 2.1). Yağış yerel, kısa süreli ve şiddetlidir. Türkiye’de İç Anadolu’da yaz akşamlarında görülen sağanakların nedeni budur. 2.3. Yağış Tipleri: Daha önce bahsedildiği gibi yağışın meydana gelmesi için gerekli şartlardan biri olan soğuma havanın yukarıya çıkması ile olur. Yeryüzünden yukarı çıkıldıkça basınç azalacağından, ideal gaz kanununa göre hava kütlesinin sıcaklığı da azalır. Bu yükselme, çeşitli nedenlerle olabilir ve yükselmenin nedenine göre 3 farklı yağış tipi meydana gelir.

5 2. Depresyonik Yağış (Cephe Yağışı): Bir sıcak hava kütlesi ile bir soğuk hava kütlesinin düşey bir cephe boyunca karşılaşmaları halinde; sıcak hava yükselir, soğuk hava aşağıya iner (Şekil 2.2). Cephe boyunca soğuk havanın sıcak havayı iterek ilerlemesi halinde soğuk cephe yağışı, sıcak havanın soğuk havayı iterek ilerlemesi halinde ise sıcak cephe yağışı görülür. Soğuk cephe yağışları daha şiddetli ve etkilidir. Not : Türkiye’de meydana gelen yağışların çoğu depresyoniktir.

6 3. Orografik Yağış: Nemli bir hava kütlesi bir dağ dizisini aşmak için yükselirken soğur ve orografik yağışa yol açar (Şekil 2.3). Türkiye’de denize paralel dağ sıralarının (Kuzey Anadolu ve Toros dağları) denize bakan yamaçlarında denizlerden gelen nemli ve sıcak hava kütleleri bu şekilde yağış bırakır. Orografik yağış alan bölgelerde arazinin kotu ile yağış yüksekliği arasında bir ilişki vardır.

7 2.4. Yağışın Ölçülmesi Yatay bir yüzeye düşen ve düştüğü yerde kalarak biriktiği kabul edilen su sütununa yağış yüksekliği adı verilir ve genellikle mm cinsinden ifade edilir ( 1 mm yağış 1 kg/m 2 yağışa eşdeğerdir ). Yağmurun Ölçülmesi: Yağmurun ölçülmesi yazıcı ya da yazıcı olmayan yağış ölçerle yapılabilir.  Yazıcı Olmayan Ölçekler (Plüvyometre): En çok kullanılan plüvyometre tipi, 20 cm çaplı bir silindir kap şeklindedir (Şekil 2.4). Okuma hassasiyetini artırmak için, bu silindirden daha küçük ikinci bir silindir iç kısma yerleştirilmiştir. Plüvyometreler, yalnızca belirli bir zaman aralığındaki toplam yağış yüksekliğini verirler, yağış yüksekliğinin zamanla değişimini kaydedemezler.

8  Yazıcı Ölçekler (Plüviyograf): Bunlar, yağış yüksekliğinin zamanla değişimini kaydederler. Çeşitli tipleri vardır: a) Tartılı plüviyograflar : Yağmur, alt tarafına yay monte edilmiş bir kovada toplanır; yağmur yağdıkça kova ağırlaşarak aşağı doğru hareket edip dönen bir kâğıt şerit üzerindeki yazıcı ucu hareket ettirir ve böylece yağış yüksekliğinin zamanla değişimi kaydedilir. - Bu sistemle, oldukça hassas ve doğru ölçümler yapılabilir. - Türkiye'de en yaygın olarak kullanılan plüviyograf tipidir. b) Devrilen kovalı plüviyograflar : Giriş kabına yağan yağmur küçük bir kovada toplanır. Kova dolunca devrilir ve her devrilme ile yazıcı bir uç kâğıt şerit üzerinde hareket eder. Bir kovacık devrilince yerine bir diğeri geçerek dönel şerit üzerinde basamaklı çizgiler elde edilir. - Hassasiyeti daha azdır. c) Şamandıralı plüviyograflar : Kaptaki su seviyesinin yükselmesi ile su yüzeyinde bulunan bir şamandıra (yüzgeç), yazıcı bir ucu hareket ettirerek kâğıt şerit üzerinde yazı yazmasını sağlar. Şekil 2.5’te çeşitli pülivyograf tiplerine ait resimler verilmiştir.

9  Radar İle Yağış Ölçümü: Mikrodalga radarlar yağış ölçmekte kullanılabilmektedir. Yansıyan ışınların enerjisi yağmur damlalarının büyüklüğü ile ve dolayısıyla yağışın şiddeti ile orantılıdır.

10 Karın Ölçülmesi: Kar ölçümleri kar yağışının ölçülmesi ve kar örtüsünün ölçülmesi olarak iki gruba ayrılır:  Kar yağışının ölçümünde yağmur ölçekleri kullanılır. Karın donmasını önlemek için ölçüm aletine kalsiyum klorür veya etilen glikol gibi antifriz maddeler konur.  Kar örtüsünün ölçümü karla kaplı alanın ölçülmesini, bu bölgede kar kalınlığının ve kar yoğunluğunun değişiminin belirlenmesini kapsar. Karın erimesiyle oluşacak akış miktarını hesaplamak için karın su eşdeğerinden yararlanılır. Karın su eşdeğeri: Kar eridiğinde oluşacak su miktarının su yüksekliği cinsinden değeridir. Karın yoğunluğu ile kar yüksekliğinin çarpımına eşittir. Yeni yağmış karın yoğunluğu 0.1, eski (sıkışmış) karın yoğunluğu ise 0.3-0.6 arasındadır.

11 2.5. Ölçüm Hataları  Rüzgar tesiri: Rüzgâr nedeniyle yağışın bir kısmının ölçeğe girmesi engellenir. Bunu önlemek için yağış ölçeği rüzgar etkisinden uzak bir yere konur; ayrıca rüzgar perdeleri de kullanılabilir.  Ölçeğin etrafındaki engeller: Yağış ölçeğinin etrafındaki ağaç, bina gibi yüksek engeller, doğru ölçüm yapılmasına mani olur. Tedbir olarak, ölçeklerin engel yüksekliğinin en az iki katı uzağına yerleştirilmesi gerekir.  Ölçek kabında buharlaşma : Tedbir olarak su yüzeyinde ince bir yağ tabakası teşkil edilir.  Civardan sıçrayan damlalar : Ölçek yerden en az 1 m yükseğe yerleştirilmelidir. Yağış ölçerle yapılan yağış ölçümlerinde çeşitli hatalar meydana gelebilir. Hatalı ölçüme sebep olan unsurlar ve gerekli tedbirler aşağıda özetlenmiştir.

12 2.6. Yağış Ölçekleri Ağı Yağışın yerel dağılımının öğrenilebilmesi için bir ölçüm ağının kurulması gerekir. ■ Özellikle dağlık bölgelerde yağış miktarı ve şiddeti hızla değiştiğinden bu yerlerde oldukça sık bir ölçüm ağı kurulmalıdır. ■ Dünya Meteoroloji Teşkilatı (WMO) optimum ölçek sıklığını elde etmek için düz bölgelerde 600-900 km 2 ’de bir ölçek, dağlık bölgelerde ise 100-250 km 2 ’de bir ölçek yerleştirilmesini tavsiye etmektedir. Ayrıca, dağlık bölgelerde en çok 500 m kot farkıyla ölçek yerleştirilmesi önerilmektedir. ■ Türkiye'de yağış ölçümleri Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (DMİ) ve Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) tarafından yapılmaktadır.

13 2.7. Yağış Verilerinin Analizi Tanımlar  Yağış süresi (t): Bir yağışın başlama anı ile sona erişi arasında geçen süredir.  Toplam yağış eğrisi: Yağış kayıtları düzenlenerek, toplam yağış (P) ordinatta, zaman (t) apsiste olmak üzere toplam yağışın zamanla değişimini veren grafiğe " toplam yağış eğrisi " denir (Şekil 2.6).

14  Yağış şiddeti (i): Birim zamanda düşen yağış yüksekliğine " yağış şiddeti " denir ( i = dP / dt ≈ ΔP / Δt ) ve genellikle (mm/saat) veya (cm/saat) birimleri ile ifade edilir. Yağış şiddeti, hafif sağanak yağışlarda 1 mm/saat, şiddetli sağanak yağışlarda ise 10-20 mm/saat olabilir.  Hiyetograf: Yağış şiddetinin zamanla değişimini gösteren grafiğe " hiyetograf " denir. Yağış şiddeti (i) ordinatta, zaman (t) apsiste gösterilir (Şekil 2.7).  Yağış frekansı: Belirli bir şiddetteki bir yağışın belli bir zaman süresi içinde (1 yıl, 10 yıl, 50 yıl vb.) oluşma sayısına " yağış frekansı " adı verilir.

15 Örnek Problem 2.1 (Yağış Hiyetografı): Soru: Bir bölgede 8 saat süren bir fırtına sonrası toplam yağış yüksekliği eğrisi aşağıdaki grafikte verilmiştir. Buna göre yağış hiyetografını elde ediniz.

16 Örnek Problem 2.1 (devam): Bu değerleri kullanarak bu soruya ait ‘ yağış hiyetografı ’ grafiğini çizelim.

17 Örnek Problem 2.1 (devam):

18 Örnek Problem 2.2 (Toplam Yağış Eğrisi): Soru: Bir havzada 12 saatlik bir fırtına sonrası toplam 114 mm yağış düşmüştür. Bu fırtınaya ait yağış hiyetografı aşağıdaki grafikte verilmiştir. Buna göre bu fırtınaya ait toplam yağış eğrisini çiziniz.

19 Örnek Problem 2.2 (devam): Cevap: İlk olarak grafikte verilen zaman aralıkları için yağış yüksekliklerini ayrı ayrı hesaplayarak toplam yağış yüksekliğini bulmamız gerekir. 0- 3 saatleri için yağış yüksekliği P 0-3 =(3-0)*8=24 mm, 3-5 saatleri için yağış yüksekliği P 3-5 =(5-3)*(2X+2)= (4X+4) mm 5-9 saatleri için yağış yüksekliği P 5-9 =(9-5)*15=60 mm 9-10 saatleri için yağış yüksekliği P 9-10 =(10-9)*3X=3X mm 10-12 saatleri için yağış yüksekliği P 10-12 =(12-10)*6=12 mm Not: Burada örneğin P 5-9 esasında 5-9 saatleri arasında ölçülen yağış yüksekliğini ifade eder. Buna göre 0-12 saatleri için toplam yağış yüksekliği P=24+(4X+4)+60+3X+12 =(100+7X) mm. Bulunan bu değer 114 mm’ye eşitlenirse X değeri elde edilir. Yani 100+7X=114 öyleyse X=2 dir. Buna göre; P 0-3 =24 mm, P 3-5 =12 mm, P 5-9 =60 mm, P 9-10 =6 mm, P 10-12 =12 mm. Bu değerleri aşağıda verildiği gibi eklenik şekilde yazmamız gerekir. P 0 =0 mm, P 3 =24 mm, P 5 =24+12=36 mm, P 9 =24+12+60=96 mm, P 10 =24+12+60+6=102 mm, P 12 =24+12+60+6+12=114 mm. Not: Burada örneğin P 5 esasında 5.saat sonundaki eklenik (kümülatif) yağış yüksekliğini ifade eder. Bu değerleri kullanarak bu soruya ait ‘ toplam yağış eğrisi ’ grafiğini çizelim.

20 Örnek Problem 2.2 (devam):

21 2.8. Ya ğ ı ş Verilerinin Homojen (Türde ş ) Hale Getirilmesi Bir yağış ölçeğinin yer veya konumunda, ölçme yönteminde veya çevre şartlarında yapılan değişiklikler sonucu, bu ölçekte elde edilen eski ve yeni yağış değerleri arasındaki homojenlik bozulmuş olabilir (Şekil 2.8).  Yağış verilerinin homojenliğini kontrol etmek ve şayet homojenlikte bozulma varsa verileri tekrar homojen hale getirmek için "çift toplam yağış eğrisi yöntemi" kullanılır.  Bu amaçla, yıllık yağış ortalamaları kullanılarak kümülatif (eklenik) grafik çizilir ve eğimde kırıklık aranır.  Bu verileri homojenleştirmek için kırıklığın olduğu noktadan önceki doğrunun eğiminin (S 1 ) kırıklıktan sonraki doğrunun eğimine (S 2 ) oranı (n=S 1 /S 2 ) kullanılır. Bu orana (n değeri) düzeltme oranı veya değeri denir.  Bu yöntem, yalnızca yağışlar için değil, her türlü hidrolojik veriler için de kullanılabilir.

22

23 Örnek Problem 2.3 (Yağış Verilerinin Homojen Hale Getirilmesi) : Soru: Tablo 2.1'de bir havzada veya bir bölgede nispeten birbirine yakın ve hidrolojik bakımdan benzer alanları temsil eden A, B, C ve D yağış ölçeklerine (istasyonları) ait 1977-1986 arası yıllık ortalama yağış yükseklikleri inç olarak (1 inç=25.4 mm) verilmiştir. Çift toplam yağış eğrisi yöntemini kullanarak D ölçeğinin yağış verilerinin homojen olup olmadığını kontrol ediniz ve gerekli düzeltmeleri yapınız.

24 Örnek Problem 2.3 (devam) : Cevap:  Burada D ölçeğinin yağış verilerinin (5.sütun) kontrolü için A, B ve C ölçeklerinin verilerinden (2., 3. ve 4. sütunlar) faydalanılmaktadır.  Bu amaçla, Tablo 2.1’de görüldüğü gibi ilk olarak bu 3 ölçeğin (A, B ve C) yağış toplamları elde edilir (6.sütun). Daha sonra, bu değerler eklenik (kümülatif) olarak yazılır (7.sütun). Yine aynı biçimde, D ölçeğinin verileri de eklenik olarak yazılır (8.sütun).  7. ve 8. sütunlarda verilen eklenik veriler grafik üzerinde noktalanır. Şekil 2.9'da görüldüğü gibi yatay eksende A, B ve C ölçeklerine ait eklenik değerler, düşey eksende ise D ölçeğine ait eklenik değerler aynı yıllar için noktalanmıştır.  Burada 1983 yılından sonra eğride bir kırıklık meydana geldiği açıkça görülmektedir. Yani bu yıldan sonra D ölçeğinin değerlerinde homojenlik bozulmuştur.  Bu sebeple, bu ölçekteki eski ve yeni verilerin homojen hale getirilmesi gerekmektedir. Düzeltme katsayısını bulmak için 1977-1983 ve 1984-1986 yıllarına ait iki eğrinin eğimlerini (S 1 ve S 2 ) bulmamız gerekir.  Öyleyse, S 1 =(250-0)/(621-0)=0.3301, S 2 =(322-205)/(939-621)=0.3639 ve düzeltme katsayısı n=S 1 /S 2 =0.3301/0.3639=0.8973 olarak bulunur.  Tablo 2.1’de görüldüğü gibi, D ölçeğinin yağış verilerini homojen hale getirmek için 1984, 1985 ve 1986 yıllarına ait verilerin n düzeltme katsayısı (0.8973) ile çarpılması gerekir. Örneğin 1984 için 39 inç olarak verilen yıllık ortalama yağış değeri yaklaşık olarak 35 inç olarak düzeltilmiştir.

25 Örnek Problem 2.3 (devam) :

26 2.9. Eksik Yağış Verilerinin Tamamlanması

27 Örnek Problem 2.4 (Eksik Yağış Verisinin Tamamlanması) : Soru: Aşağıdaki tabloda verilenleri kullanarak D istasyonuna ait Nisan ve Mayıs aylarına ait eksik verileri normal orantı ve aritmetik ortalama yönteminlerine göre tamamlayınız ve sonuçları karşılaştırınız. İstasyonYıllık Ortalama Yağış (mm) Nisan Ayı Toplam Yağış (mm) Mayıs Ayı Toplam Yağış (mm) A5304550 B4804045 C5053540 D495??

28 Örnek Problem 2.4 (devam) :

29 Örnek Problem 2.5 (Eksik Yağış Verilerinin Tamamlanması) : Soru: Şekildeki E yağış ölçüm istasyonunda Nisan ayına ait yağış ölçümü teknik sebeplerden dolayı gerçekleştirilememiştir. Bu istasyonda bu aya ait yağış yüksekliğini A, B, C ve D istasyonlarından elde edilen verileri kullanılarak ağırlıklı ortalama mesafe yöntemiyle hesaplayınız. İstasyonP Nisan (mm)Mesafe (km) A45EA35 B48EB28 C30EC42 D34ED50 Cevap: Tabloda verilenler göre P 1 =45, P 2 =28, P 3 =30, P 4 =34 mm ve D 1 =35, D 2 =28, D 3 =42 ve D 4 =50 km dir. Buna göre E istasyonunda Nisan ayı için tahmini yağış yüksekliği (P x );

30 2.10. Bölgesel Ortalama Yağış Yüksekliğinin Hesabı

31

32 b. Thiessen Yöntemi: - Bölge veya havzadaki yağış istasyonlarının dağılımı üniform değilse bu yöntem, uygulanır. - Bu yöntemde bölge veya havza alanı içerisindeki ölçekler ve gerekirse komşu ölçekler de kullanılabilir. - Birbirine yakın istasyonlar doğru parçalarıyla birleştirilir; bu doğru parçalarından orta dikmeler çıkılarak her bir istasyona ait Thiessen poligonları veya çokgenleri teşkil edilir.

33

34 Thiessen Çokgenlerinin Elde Edilmesi-1: Şekilde verilen havzanın bölgesel ortalama yağış yüksekliğini Thiessen poligonları yöntemiyle elde ediniz. Havza dışındaki D ve F istasyonlarını da kullanınız.

35 Thiessen Çokgenlerinin Elde Edilmesi-1 (devam): Burada hızlı bir şekilde A ve B istasyonlarını temsil edecek olan Thiessen poligonlarını elde edelim. Bunun için A-B, A-C ve B-D arasında doğrular çizelim.

36 Thiessen Çokgenlerinin Elde Edilmesi-1 (devam): Bu doğruların tam ortasından doksan derecelik dikmeler indirerek A ve B için poligonları belirleyelim. Dikmeleri havzanın içine doğru iyice uzatalım. Birbirleriyle kesişmelerine müsaade edelim.

37 Thiessen Çokgenlerinin Elde Edilmesi-1 (devam): Dikmeler bazen birbirlerini kesmeyebilir. Bu durumda el yordamıyla poligonu bir şekilde kapatmamız gerekir. A ve B için elde edilen poligonlar şekilde görülmektedir. Daha önce ölçekler arasında çizilen doğrular silinir, dikmelerin uzantıları temizlenir.

38 Thiessen Çokgenlerinin Elde Edilmesi-1 (devam): Şimdi de geri kalan istasyonlar için poligonları elde edelim.

39 Thiessen Çokgenlerinin Elde Edilmesi-1 (devam): D ve E için poligonlar aşağıdaki gibi kolayca elde edilebilir. C ve F’de görüldüğü gibi dikmeler doğrudan doğruya birbirlerini kesmemektedir. Bu durumda el yordamıyla bunların birleştirilmesi yoluna gidilir.

40 Thiessen Çokgenlerinin Elde Edilmesi-1 (devam): Elde edilen poligonlar aşağıdaki şekilde görülmektedir. Not: Burada elde edilen poligonlar, etrafını çevreledikleri yağış istasyonlarının etki ettikleri alanı temsil etmektedir. Dolayısıyla poligonları olabildiği kadar temsil kabiliyeti yüksek olacak şekilde çizmek uygun olur.

41 Thiessen Çokgenlerinin Elde Edilmesi-2: Şekilde verilen havzanın bölgesel ortalama yağış yüksekliğini Thiessen poligonları yöntemiyle elde ediniz. Havza dışındaki 4 adet istasyonu da kullanınız.

42 Thiessen Çokgenlerinin Elde Edilmesi-2 (devam):

43

44

45

46 c. İzohiyet (Eş Yağış Yüksekliği Eğrisi) Yöntemi:

47 İzohiyetlerin (Eş Yağış Yüksekliği Eğrilerinin) Elde Edilmesi: Aşağıdaki şekilde verilen havzanın izohiyet yöntemi ile bölgesel ortalama yağış yüksekliğinin hesap edilmesi gerekmektedir. Bu amaçla, havza içerinde bulunan 4 adet ölçek (A, B, C ve E) ile havza sınırına yakın 2 adet ölçek (D ve F) kullanılacaktır. Bir fırtına sonrası her bir ölçekte kayıt edilen yağış değerleri şekil üzerinde gösterilmiştir. Buna göre 5 mm aralıklarla izohiyetleri çizelim.

48 İzohiyetlerin Elde Edilmesi (devam):  İstenilen aralıkta izohiyetlerin çizilmesi için ölçekler birbirine bir doğru parçası ile birleştirilir. Buradaki şekilde A-B ve B-D ölçeklerinin örnek olarak birleştirilmiş hali görülmektedir.

49 İzohiyetlerin Elde Edilmesi (devam):  Doğrular eşit parçalara bölünerek 5 mm aralıkla elde edilen tahmini orta noktalar elde edilir.

50 İzohiyetlerin Elde Edilmesi (devam):  Elde edilen noktalar arasından izohiyetler geçirilir. Burada 100 ve 125 mm izohiyetleri örnek olarak gösterilmiştir. Diğer izohiyetler aynı yol izlenerek elde edilir.

51 İzohiyetlerin Elde Edilmesi (devam):  Diğer izohiyetler aynı yol izlenerek elde edilir. Burada göz kararı elde edilen izohiyetler biraz daha sık şekilde verilmiştir.

52 Örnek Problem 2.5 (Bölgesel Ortalama Yağış Yüksekliğinin Hesaplanması) : Soru: Şekildeki havzada bir fırtına sonrası bölgesel ortalama yağış yüksekliği izohiyet yöntemi ile hesaplanacaktır. Bu amaçla havza içerisindeki 4 adet ve havza yakınındaki (komşu) 2 adet yağış istasyonu kullanılmıştır. İstasyon verileri kullanılarak çizilen izohiyetler şekil üzerinde gösterilmiştir. Buna göre bölgesel ortalama yağış yüksekliğini (P ort ) izohiyet hesaplayınız. Hesaplarınızda verilen tabloyu kullanınız.

53 Örnek Problem 2.5 (devam) : Ardışık İzohiyetler P i (mm) İzohiyetler Arasındaki Alan A i (km 2 ) (Sütun 1)(Sütun 2)(Sütun 3)(Sütun 4) 40-4241282 36-403821798 32-3634441496 28-3230922760 24-28261343484 20-24221122464 16-2018851530 12-161460840 Σ 550Σ 13454

54 2.11. Yağışın Yerel Dağılımı  Yağış merkezinin çevresinde belli bir alandaki ortalama yağış yüksekliği alan büyüdükçe azalır.  Yağış merkezinden uzaklaştıkça yağış yüksekliğinde meydana gelen azalma, yağış süresi arttıkça daha yavaş olur (örneğin; Şekil 2.10’da 30 dakika ile 24 saatlik yağış eğrileri arasındaki farka dikkat ediniz).

55 ♦ Burada izohiyetler yardımıyla 4-günlük bir fırtınaya ait yağışın yerel dağılımı görülmektedir. A ve B yağış merkezlerinden dışa doğru gidildikçe (alan arttıkça) yağıştaki azalmalar açıkça görülmektedir.

56 2.12. Yağış Yüksekliği-Alan-Süre (P-A-t) Analizi ♦ Bazı hallerde toplam yağış yüksekliğinin yerel dağılımının yanında zamansal dağılımının da bilinmesi gerekir. ♦ Bu amaçla, göz önüne alına bölgede meydana gelen şiddetli bir yağışın kayıtları kullanılarak yağış yüksekliği-alan-süre analizleri yapılır. ♦ Böylece, o bölge için maksimum yağış yüksekliğinin alana ve yağış süresine göre değişimini gösteren grafikler elde edilir. ♦ Aşağıdaki şekilde ‘yağış yüksekliği-alan-süre’ analizinin sonuçlarına bir örnek verilmiştir.

57 2.13. Yağış Yüksekliği-Süre-Tekerrür (P-t-T) Analizi Çeşitli su yapılarının tasarımında (örneğin; yağmur suyu drenajı) kullanılmak amacıyla, bir havzadaki veya bölgedeki çeşitli tekerrür süreli (T), yağış yüksekliklerinin (P), yağış süresi (t) ile değişimini belirlemek için, yağış yüksekliği-süre-tekerrür (P-t-T) arasındaki ilişkiler belirlenir. Yağış yüksekliği yerine yağış şiddeti dikkate alınarak, yağış şiddeti- süre-tekerrür (i-t-T) bağıntıları elde edilir.

58 Aşağıdaki grafikten;  15 dakikalık, 100 yıl tekerrür süresine (dönüş aralığına) sahip yağışın şiddeti 8 inç/saat olarak okunur.  2 saatlik, 5 yıl tekerrür süresine (dönüş aralığına) sahip yağışın şiddeti yaklaşık olarak 1.2 inç/saat olarak okunur.

59 2.14. Muhtemel Maksimum Yağış ♦ Bir havzada belli bir yağış süresi için fiziksel olarak mümkün olabilecek en büyük ve aşılması ihtimali çok küçük olan yağışa "Muhtemel Maksimum Yağış" adı verilir. ♦ Bu yağış, özellikle yıkılması halinde çok büyük can ve mal kaybına yol açabilecek barajların dolu savaklarının boyutlandırılmasında dikkate alınır. ♦ Muhtemel maksimum yağışın tahmin edilmesi çalışmalarında meteoroloji uzmanlarıyla işbirliği yapılmalıdır. Muhtemel maksimum yağışın hesabında kullanılan yöntemler ikiye ayrılırlar: a. Fiziksel Yöntemle Muhtemel Maksimum Yağış Hesabı: ♦ Bu yöntemde, havzada mevcut veya diğer bir havzadan taşınan yağış değerleri çeşitli tekniklerle büyütülerek o havzada olabilecek en büyük yağış tahmin edilir (maksimizasyon). b. İstatistik Yöntemle Muhtemel Maksimum Yağış Hesabı: ♦ Bu yöntemin uygulaması oldukça kolay olmasına karşılık elde edilen sonuçlar fiziksel yöntem ile elde edilenlerden daha hatalı olmaktadır.