Sinir Sistemi Hakkında Genel Bilgi: Prof. Dr. Yüksel AYDAR Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi

... konulu sunumlar: "Sinir Sistemi Hakkında Genel Bilgi: Prof. Dr. Yüksel AYDAR Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi"— Sunum transkripti:

1 Sinir Sistemi Hakkında Genel Bilgi Prof. Dr. Yüksel AYDAR Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi

2 Sinir Sistemi Hakkında Genel Bilgi İrritabilite: Canlıların dış ve iç etkenlerle uyarılabilme yeteneğine irritabilite denir. Stimulus: Sinir sistemine çevreden gelen uyarılara stimulus denir. İmpuls: Uyarılma sonucu ortaya çıkan cevaplara impuls denir. İnnervasyon: Organ ve oluşumların M.S.S ile olan bağlantısına innervasyon denir.

3 Sinir Sistemi Hakkında Genel Bilgi Stimulus impuls His/etki duyu Emosyonel davranış

4 Sinir Sisteminin Gelişimi Yüzey ectodermi (a) 19 günlük (b) 20 günlük (c) 22 günlük (d) 26 günlük Plica neuralis Crista neuralis (junctio neuroectodermalis) Yüzey ektodermi Sulcus neuralis Tubus neuralis Anterior (rostral) uç Kesit seviyesi Lamina neuralis Sinir sisteminin tüm yapıları ektoderm’den gelişir. Chorda dorsalis’in dorsal tarafındaki ektoderm kalınlaşarak lamina neuralis’i oluşturur. Laminanın kenarları kalınlaşarak plica neuralis’i ve buda sonra crista neuralis’i oluşturur. Crista neuralis’ler arasında kalan oluğa sulcus neuralis denir. Sulcus neuralis Önce servikal bölgeden kapanmaya başlar. Kapanarak tubus neuralis ’i oluşturur. Sinir sisteminin bölümleri tubus neuralis ’ten gelişir. Tubus neuralis’in içindeki kanala canalis neuralis denir.

5 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Sinir Sisteminin Gelişimi Yüzey ectodermi (a) 19 günlük (b) 20 günlük (c) 22 günlük (d) 26 günlük Plica neuralis Crista neuralis (junctio neuroectodermalis) Yüzey ektodermi Sulcus neuralis Tubus neuralis Anterior (rostral) uç Kesit seviyesi Lamina neuralis

6 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Sinir Sisteminin Gelişimi Canalis neuralis Crista neuralis Tuba neuralis Sulcus neuralis

7 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Canalis centralis Crista neuralis, tubus neuralis’in posterolateralis’ine geçerek kranial ve spinal sinirlerin ganglionlarını oluştururlar. Tubus neuralis hücreleri Substantia alba Lamina alaris (lamina dorsolateralis) ara nöronları Lamina basalis (lamina ventrolateralis) ara nöronları Ganglion spinale Sinir Sisteminin Gelişimi

8 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Primer beyin vezikülleri Tubus neuralis Arka beyin Ön beyin Orta beyin Sinir Sisteminin Gelişimi Canalis neuralis Ventriculus Canalis centralis Dördüncü haftada tubus neuralis’in ön (üst) bölümüne pars cranialis arka (alt) bölümüne pars spinalis denir.

9 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Yeni doğanDoğum öncesi Sinir Sisteminin Gelişimi

10 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Sinir Sisteminin Gelişimi

11 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Sinir Sistemi Merkezi Sinir Sistemi Cerebrum Medulla Spinalis Periferal Sinir Sistemi Duyu Nöronları Motor Nöronlar Somatik Sinir Sistemi Otonom Sinir Sistemi Sempatik Parasempatik Sinir Sistemi

12 Sinir Sistemi Hakkında Genel Bilgi Cevap (output) PNS: Duyu reseptörleri, sinirler, gangliyonlar ve plexus’lar Uyarı (input) Duyu sinirleri, impulsları çevreden alır ve merkeze iletir MSS gelen bilgileri işler, entegre eder, cevapları ve zihinsel aktiviteleri başladır. Motor sinirleri impulsları merkezden çevreye iletir MSS: Cerebrum Medulla spinalis Somatik sinir sistemi Otonomik sinir sistemi İskelet kasları Düz kaslar

13 Merkezi Sinir SistemiPeriferik Sinir Sistemi Beyin (Encephalon) Omurilik (Medulla spinalis) Spinal sinirler (Nn. spinales) Kraniyal sinirler (Nn. craniales) Plexus cervicalis Plexus brachialis Plexus lumbalis Plexus sacralis Plexus coccygeus Nn. olfactorii N. opticus N. oculomotorius N. trochlearis N. trigeminus N. abducens N. facialis N. vestibulocochlearis N. glossopharyngeus N. vagus N. accessorius N. hypoglossus Rhombencephalon Bulbus Pons Cerebellum Mesencephalon Prosencephalon Diencephalon Thalamus Hypothalamus Subthalamus Epithalamus Metathalamus Telencephalon Gangliyonlar (Ggl.) Ggl. spinale Ggl. trigeminale Ggl. geniculi Ggl. vestibulare Ggl. cochleare Ggl. superius Ggl. inferius Ggl. paravertebrale Ggl. coeliacum Ggl. mesenterica sup. Ggl. mesenterica inf. Ggl. aotica renale Ggl. intramurale Ggl. terminale Ggl. ciliare Ggl. pterygopalatinum Ggl. submandibulare Sinir Sisteminin Sınıflandırılması

14 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Sinir Sisteminin Sınıflandırılması MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ PERİFERİK SİNİR SİSTEMİ SİNİR SİSTEMİ Encephalon (Beyin) Medulla spinalis (omurilik) Spinal sinirler Kranial sinirler

15 Systema Nervosum Perifericum (PSS) Periferik sinir sistemi Periferik sinirler Nervi craniales (12 çift) Nervi spinales (31 çift) Systema autonomicum Sempatik (T1-L2/3) Parasempatik (III, VII, IX, X ve S2-4) Gangliyonlar Motor sonuç plakları Duyu sonuç plakları (reseptör)

16 Sinir Sisteminin Yapıtaşları Sinir dokusu Neuron: Tüm uzantıları ile birlikte bir sinir hücresine nöron denir. Uyarılabilirler. Uyarana cevap verebilirler. İmpuls üretirler ve onları taşıyabilirler. Neuroglia: Merkezi sinir sisteminde nöronlar arasını dolduran, ve sinir dokuya özgü bağ dokusu elemanıdırlar. Nöronların beslenmesi Artık maddelerin uzaklaştırılması Nöronların izolasyonu ve İmpulsların düzenli iletimi Nöronların desteklenmesi Sistemin toksin ve mikro organizmalara karşı korunması Dokusal dejenerasyonda dejenere olan bölgenin doldurulması ve yamanmasında Merkezi sistemde nöronlarda miyelin kınını oluşturma (beyin ve omurilik ak maddesinde) rol oynar.

17 Sinir Sisteminin Yapıtaşları Sinir dokusu Neuron: Neuroglia.

18 Sinir Sisteminin Yapıtaşları Sinir hücresi (nöron) Perikaryon (Corpus neurcyti) Dendrit: Duyuları alırlar ve perikaryon’a iletirler. Axon: İmpulsu gövdeden uzaklaştırırlar. Bir nöron üç bölüme ayrılabilir: 1. Reseptif kısım (algılayıcı kısım): Perikaryon ve dendritlerden oluşur. 2. İletici kısım: Aksondur. 3. Efektör kısım (etkileyici kısım): Aksonun kollateral dalları ve akson uçları

19 Nöronlarda Bilgi Akışı Çekirdek Elektriksel sinyalleri bir başka nöronun dendritlerine veya bir effektör organa aktarır. Elektriksel sinyalleri toplar. Gelen sinyalleri entegre ederek akson ile taşınacak efferent sinyalleri üretir. Dendritler Akson Hücre gövdesi

20 Sinir Hücresi (Neuron) Hakkında Genel Bilgi Yapısı: Perikaryon: Hücre gövdesine denir. Uzantıları (neurit = sinir lifi) Akson Uzun ve tektirler. Perifere impuls getirirler. Somatik sinir sisteminde MSS’dekiler sadece myelin kılıfı ile kaplıdırlar. PSS’dekiler hem myelin hem de Schwann kılıfları ile kaplıdırlar. Otonom sinir sisteminde Pregangliyonikler ince bir myelin kılıfı ile postgangliyonikler ise sadece Schwann kılıfı ile kaplıdır. Dendrit Kısa ve birden fazladırlar.

21 Sinir Hücresi (Neuron) Hakkında Genel Bilgi Nöron gövdesinin (perikaryon) bulunduğu yerler: Beyin Cortex cerebri Nuclei basales (subcortical nukleuslar) Truncus encephali içerisindeki tüm çekirdeklerde Omurilik Substantia grisea Gangliyonlar Gangliyonik nöron

22 Neuron unipolare Neuron pseudounipolare Neuron bipolare Neuron multipolare Sinir Hücresi (Neuron) Hakkında Genel Bilgi Nöron tipleri: I. Uzantılarının sayısına göre:

23 Nöron Tipleri: Uzantılarının Sayısına Göre Dendritler Presinaptik terminaller Akson Neuron multipolare Neuron bipolare Neuron pseudounibipolare Neuron unibipolare

24 Medulla Spinalis Zarları Neuron pseudounipolare Büyük motor nöron Ara Nöron Motor Nöron Duyu Nöronu Santral akson Soma Çizgili (iskelet) kas Presinaptik nöron Postsinaptik nöron Akson Soma Nissl cisimcikleri Düz kas Ara nöron Akson Basal dendrit Akson Ara nöron Soma Purkinje hücresi soması Akson Apical dendrit Dendrit Reseptörler Periferal akson Soma Akson Pyramidal hücresi soması

25 Nöron Tipleri: Uzantılarının Sayısına Göre

26 Neuron unipolare Omurgalı canlıların sinir siteminde bulunmaz. Omurgasız canlıların sinir sisteminin dominant nöronlarıdır; dolayısıyla, dünya üzerinde en çok bulunan nöron çeşididir. Omurgalı sinir sisteminde gelişimsel olarak bazı genç nöronlar nöron unipolare’ler şekilsel olarak benzeyebilir. Sinir Hücresi (Neuron) Hakkında Genel Bilgi

27 Systema Nervosum: Nöron Tipleri Neuron pseudounipolare Omurgalı canlıların sinir siteminde çoğunlukla nöron unipolare olarak da adlandırılır. Soma’sından tek bir neurit çıkar ve kısa bir seyirden sonra iki dala ayrılır. Periferik uzantı: Dendrit olarak hem isimlendirilir ve hem de görev yapar. Santral uzantı: Akson olarak hem isimlendirilir ve hem de görev yapar. Esasen modifiye bipolar nörondur. Gelişimsel olarak bipolar nöronun proximal’indeki uzantı soma etrafında yerini değiştirerek diğer uzantı ile birleşir.

28 Systema Nervosum: Nöron Tipleri Neuron pseudounipolare Kranial ve spinal sinirlerin duyu gangliyonlarında bulunurlar. GSA ve GVA ile ilgili uyarıları algılar ve impuls olarak MSS’ye taşırlar. Bulundukları yer: Ggl. spinale (sensorium) Ggl. trigeminale (ggl. semilunare, Gasser ganglionu) (V) Ggl. geniculi (VII) Ggl. superius (ggl. jugulare) (IX) Ggl. inferius (ggl. petrosum) (IX) Ggl. superius (ggl. jugulare, rostrale) (X) Ggl. inferius (ggl. nodosum) (X)

29 Systema Nervosum: Nöron Tipleri Neuron bipolare Soma’nın her iki uçundan bir neurit çıkar, birisi prifere diğeri MSS’ye gider. Periferik uzantı: Dendrit olarak hem isimlendirilir ve hem de görev yapar. Santral uzantı: Akson olarak hem isimlendirilir ve hem de görev yapar. Neuron pseudounipolare ve neuron bipolare’ler PSS’nin bütün primer duyu nöronlarını oluştururlar.

30 Systema Nervosum: Nöron Tipleri Neuron bipolare Kranial sinirlerin özel duyu ile ilgili olan sinirlerinin başlama yerlerinde bulunurlar. SSA ve SVA ile ilgili uyarıları algılar ve impuls olarak MSS’ye taşırlar. Bulundukları yer: Regio olfactoria (I, n. olfactorius) Retina (II, n. opticus) Ggl. cochleare (ggl. spirale cochlea) (VIII) Ggl. vestibulare (Scarpa ganglionu) (VIII)

31 Systema Nervosum: Nöron Tipleri Neuron multipolare Soma’sından çok sayıda neurit çıkar. Kısa uzantılar: Dendrit olarak hem isimlendirilir ve hem de görev yapar. En uzun uzantı: Akson olarak hem isimlendirilir ve hem de görev yapar. Beyin ve medulla spinalis’te bulunurlar. Omurgalı sinir sisteminin en yaygın nöron tipidir (100 milyar – 1 trilyon). Bunların yaklaşık 2 milyonu motor nöron kalanı ise ara nörondur. (internöron)

32 Systema Nervosum: Nöron Tipleri Neuron multipolare Aksonlarının uzunluklarına göre iki tipe ayrılırlar: Neuron multipolare longiaxonicum (Golgi tip I nöronlar) Aksonları 1 m veya daha uzun olabilir. Beyin ve omurilikteki uzun yollarda ve periferik sinirlerde bulunurlar. Pyramidal hücreler (cortex cerebri) Purkinje hücreleri (cortex cerebelli) Alt motor nöronlar (cornu anterior, medulla spinalis) Neuron multipolare breviaxonicum (Golgi tip II nöronlar) Aksonları çok kısadır ve komşu hücrenin gövdesinde sonlanırlar. Yıldız görünümlü hücrelerdir. Golgi tip I’ten sayıca daha fazladırlar. Cortex cerebri ve cortex cerebelli’de bulunurlar. Golgi tip I Golgi tip II

33 Sinir Hücresi (Neuron) Hakkında Genel Bilgi Nöron tipleri: II. Fonksiyonlarına göre: Afferent (duyu, sensorik : GSA, GVA, SSA, SVA) Efferent (motor: GSE, GVE, SVE) Entegrasyon merkezi Ara nöron Medulla spinalis Duyu nöronu Motor nöron Yanıt

34 Sinir Hücresi (Neuron) Hakkında Genel Bilgi Nöron tipleri: II. Fonksiyonlarına göre: Afferent (duyu, sensorik : GSA, GVA, SSA, SVA) Efferent (motor: GSE, GVE, SVE)

35 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Somatik afferentler Genel: Deri, extremite ve vücuttan dokunma, ağrı, basınç, titreşim, sıcaklık, proprioception Özel: İşitme, denge ve görme Visseral afferentler Genel: Organlardan gerilme, spazm, bulantı, ağrı, ısı, kimyasal değişiklikler, açlık, tokluk Özel: Tat ve koku MSS Cerebrum ve medulla spinalis Parasempatik Sempatik Visseral motor Genel: Düz kas, kalp kası, bezler, damarlar, iç organlar; otonom sinir sistemini oluşturur Motor (efferent) lifler Duyu (afferent) lifleri PSS Nn. craniales & spinales Somatik motor Genel: İskelet kaslarının, motor inervasyonu Sinir Sistemi

36 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Nöronların Fonksiyonel Sınıflandırılması I- Motor (efferent) Nöron III- Sensitif (afferent) Nöron A. Somatik Efferentler B. Visseral Efferentler 1. GSE: iskelet kaslarına giderler. 2. SVE: arcus branchialis’ten gelişen kaslara giderler. 1. GVE: a. Cardiomotor b. Visseromotor c. Sekretomotor d. Vasomotor e. Pilomotor A. Somatik Afferentler B. Visseral Afferentler 1. GSA: Ağrı, ısı, basınc, titresim ve proprioseptif duyuları taşırlar. 2. SSA: Görme, işitme ve denge duyularını taşırlar. 1. GVA: Gerilme, spazm, tiksinme, bulantı, açlık 2. SVA: Koku ve tat II- İnternöron

37 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Nöronların Fonksiyonel Sınıflandırılması GSESVEGVE GSASSAGVASVA + _

38 Ganglion içerisinde sinaps Somatik duyu nöronu (GSA) Visseral motor nöron (GVE) Visseral duyu nöronu (GVA) Somatik motor nöron (GSE) Deri, kemikler, kaslar, ve eklemler İç organlar, kan damarları İskelet kasları İç organlar, kan damarları, bezler, kıl kökü kasları Sinir Hücresi (Neuron) Hakkında Genel Bilgi

39 Sinir Hücresi (Neuron): Duyu Nöronu Duyu nöronu Duyu reseptörü Radix posterior N. spinalis Medulla spinalis Ganglion spinale

40 Sinir Sistemi Terminolojisi Neuron lif demetleri: Neuron gövdeleri: MSSPSS GanglionNucleus TractusPeriferal sinir (nervus) Ganglion (sensitif): Afferent nöronlarla ilgili olup sensitif neuronların hücre gövdelerini içerirler (ggl. spinale, ggl. trigeminale vb.). Ganglion (motor): Efferent nöronlarla ilgili olup otonomik sinir sisteminin motor neuronların hücre gövdelerini ve integrasyon nöronlarını içerirler (ggl. coeliacum, ggl. cliare vb.).

41 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Motor Nöronlar Somatik motor neuron (GSE, SVE) İskelet sistemini oluşturan iskelet kası, kemik, periost ve deriye giderler. Çıktıkları yer ile effektör organları arasında kesintiye uğramazlar. Otonom motor neuron (GVE) Visseral yapılara, glandlara, düz kaslara ve damarlara giderler. Çıktıkları yer ile effektör organları arasında mutlaka bir gangliyonda sinaps yaparlar. ÜMN AMN Somatik sinir sistemi

42 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Somatik Motor Nöronlar Üst motor nöron (ÜMN) Hücre gövdeleri MSS’de bir işlem merkezinde bulunur. Alt motor nöron (AMN) Hücre gövdeleri beynin motor nucleus’larında veya medulla spinalis’in cornu anterior’unda bulunurlar. ÜMN ve AMN’ler iskelet kaslarının bilinçli ve bilinç altı kontrolunu sağlarlar. ÜMN AMN Somatik sinir sistemi

43 Sinir Hücresi: Somatik Motor (Efferent) Nöron Somatik motor nöron İskelet kası Radix anterior N. spinalis Medulla spinalis

44 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Otonom (Visseral = Vegetatif ) Sinir Sistemi Otonom sinir sistemi: Hem MSS hem de PSS’de ye alan bölümleri vardır. İstem dışı çalışan organları uyarır. Düz kaslar İç organlar Bezler Damarlar Mm. arrectores pylorum Bölümleri Sempatetik sinir sistemi Efferent lifler Afferent lifler Parasempatetik sinir sistemi Efferent lifler Afferent lifler

45 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Otonom (Visseral = Vegetatif ) Sinir Sistemi Otonom sinir sistemi: Hem MSS hem de PSS’de ye alan bölümleri vardır. İstem dışı çalışan organları uyarır. Düz kaslar İç organlar Bezler Damarlar Mm. arrectores pylorum Bölümleri Sempatetik sinir sistemi Efferent lifler Afferent lifler Parasempatetik sinir sistemi Efferent lifler Afferent lifler

46 Otonom Motor Nöronlar Beyin kökündeki otonom çekirdekler Medulla spinalis Medulla spinalis’teki otonom çekirdekler Bezler Düz kas Kalp kası Adipo- sitler Hypothalamus’taki otonom çekirdekler Preganglionik nöron Ganglionik nöron Preganglionik nöron

47 Sinir Hücresi: Visseral (Otonom) Motor Nöron N. spinalis Medulla spinalis Colon Effektör Postganglionik (postsynaptic) otonom (visseral, vejetatif) motor nöron Preganglionik (presynaptic) otonom (visseral, vejetatif) motor nöron Otononomik (motor) ganglion

48 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Motor Nöronlar Somatik motor nöron Visceral (otonom) motor nöron Sempatik Parasempatik

49 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Visseral motor nöronlar: Düz kas, kalp kası, ve bezlerini uyarır. Vücut aktivitelerinin optimal düzeyde yapılması sağlar. İstem dışı çalışır. Effektörlerinin çoğunu vissera oluşturur. Otonom Sinir Sistemi

50 Otonomik ve Somatik Motor Nöronlar Pre-ganglionic Ganglion Post-ganglionic

51 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Otonom Sinir Sistemi Otonom sinir sistemi (OSS) 3 alanda SSS’den farklıdır. Effektörler Efferent yollar Hedef organ yanıtları

52 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings SSS effektörleri: İskelet kasları Deri Periost Kemik doku OSS effektörleri: Düz kaslar Kalp kası Bezler İç organlar {(viscus, viscera;L), (splanchn; Gr.)} Kıl dibi kasları Damarlar Effektör (Hedef Organ)

53 Otonomik ve Somatik Sinir Sistemi Effektör (Hedef yapı) Somatik: İskelet kasları, deri, periost ve kemik doku Interneuron Gll. spinale Motor nöron Duyu nöronu Deri reseptörü Stimulus Effektör (kas)

54 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Effektör (Hedef yapı) Otonom: Düz kaslar, kalp kası, kıl dibi kasları, damarlar, bezler, iç organlar Gll. spinale Motor nöron Duyu nöronu Enteroseptör Effektör (bağırsak) Sempatik Parasempatik Otonomik ve Somatik Sinir Sistemi

55 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings SSS aksonları tek nörondan oluşur. İyice miyelinlenmis somatik motor nöron aksonları MSS’den effektöre kadar uzanır. OSS aksonları iki nöron zincirinden oluşur. Preganglionik (1 0 ) nöronun aksonu hafifce miyelinlenmiş. Ganglionik (2 0 ) nöronun aksonu miyelinli olmayıp effektöre kadar uzanır. Somatik ve Otonomik Efferent Yollar

56 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Somatik ve Otonom Sinir Sistemi Somatik: Ganglion yok, bir nörondan oluşur, aksonlar miyelinlidir ve iletim hızlıdır. Otonom: Ganglion var, iki nörondan oluşur (presinaptik ve postsinaptik nöronlar), presinaptikler miyelinli postsinaptikler ise miyelinsizdir ve iletim yavaştır. Efferent Yollar

57 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Periferik Sinir Sistemi: Gangliyon Bulundukları yere göre adlandırma Ggl. paravertebrale Ggl. prevertebrale (preaortica = collaterale) Ggl. terminale ve ggl. intramurale İçerdikleri nöron tipine göre adlandırma Ggl. sempatica Ggl. parasempatica Ggl. sensoria

58 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Gangliyon Bulundukları yere göre adlandırma Ggl. paravertebrale Ggl. prevertebrale (preaortica = collaterale) Ggl. coeliacum Ggl. mesenterica superior Ggl. mesenterica inferior Ggl. aorticarenale Ggl. terminale ve ggl. intramurale Periferik Sinir Sistemi:

59 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Gangliyon İçerdikleri nöron tipine göre adlandırma Ggl. sempatica Ggl. paravertebrale Ggl. cervicale superior Ggl. cervicale medius Ggl. cervicale inferior Ggl. prevertebrale (preaortica = collaterale) Ggl. coeliacum Ggl. mesenterica superior Ggl. mesenterica inferior Ggl. aorticarenale Periferik Sinir Sistemi:

60 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings İçerdikleri nöron tipine göre adlandırma Ggl. parasempatica Terminal (organa yakın) intramural (organ duvarının içinde) bulunan gangliyonlardır. Hedef organların yakınında (terminal) veya duvarı içerisinde (intramural) yer alan gangliyonlardır. Parasempatik gangliyonlar hemen hemen tamamı bu tür gangliyonlardır. İstisna olanlar: Ggl. ciliare (III) Ggl. pterygomandibulare (VII) Ggl. submandibulare (VII) Ggl. oticum (IX) Periferik Sinir Sistemi:

61 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings İçerdikleri nöron tipine göre adlandırma Ggl. sensoria İçerisinde pseudounipolar nöronlar bulunur. Ggl. spinale (sensorium) Ggl. trigeminale (ggl. semilunare, Gasser ganglionu) (V) Ggl. geniculi (VII) Ggl. cochleare (ggl. spirale cochlea) (VIII) Ggl. vestibulare (Scarpa ganglionu) (VIII) Ggl. superius (ggl. jugulare) (IX) Ggl. inferius (ggl. petrosum) (IX) Ggl. superius (ggl. jugulare, rostrale) (X) Ggl. inferius (ggl. nodosum) (X) Periferik Sinir Sistemi:

62 Nöron: Pregangliyonik (presinaptik) nöron Postgangliyonik (postsinaptik) nöron Duyu nöronu Not: somatik nöronlar gangliyonlarda bulunmaz. Pre-ganglionic Ganglion Post-ganglionic Sempatetikler: T1-L2/3 Parasempatetikler: III, VII, IX, X, S2-4 Periferik Sinir Sistemi:

63 Nöron: Pregangliyonik (presinaptik) nöron Postgangliyonik (postsinaptik) nöron Duyu nöronu Not: somatik nöronlar gangliyonlarda bulunmaz. Pre-ganglionic Ganglion Post-ganglionic Sempatetikler: T1-L2/3 Parasempatetikler: III, VII, IX, X, S2-4 Periferik Sinir Sistemi:

64 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Ganglionlar: Bulundukları Yere Göre Ggl. paravertebrale (22 veya 23 ggl. turinci sympathici) Columna vertebralis’in her iki yanında bulunan sempatik sisteme ait ganglionlardir, bunlarin birbirine bağlanması ile truncus sympathicus oluşur. Ggl. prevertebrale(collaterale, preaortica): Columna vertebralis’in önünde bulunurlar. Tek olup segmental olarak bulunmazlar. Cavitas abdominalis ve pelvis’te bulunurlar. Önemlileri: (Ggl. coeliaca, mesentericus inferius & superius, aorticorenale) Ggl. terminale ve ggl. intramurale Hedef organların yakınında veya duvarı içerisinde yer alan ganglionlardır.

65 Reseptörlerin gruplandırılması Bulundukları yere göre Eksteroseptör İnteroseptör (visceroseptör) Proprioseptör Yapılarına göre Basit reseptörler Kompleks reseptörler Fonksiyonlarına göre Mekanoreseptör Termoreseptör Nosiseptör Fotoreseptör Kemoreseptör Reseptörlerin Sınıflandırılması

66 Charles Scott Sherrington 1857-1952 Reseptörlerin Sınıflandırılması

67 EKSTEROSEPTÖRLER Dış kaynaklı uyarıları alırlar. PROPRİOSEPTÖRLER Kas, kiriş ve eklem kapsülündeki gerilme duyusunu alırlar. INTEROSEPTÖRLER Vücüdun içinden kaynaklanan duyuları alırlar. 1- Kas iğciği 2- Golgi tendon organı 3- Eklem kapsülü 1- Sinus aorticus ve arcus aortae (Baroreseptör ve kemoreseptör) 2- Akciğerlerde(gerilme reseptörleri 3- Kalp ve kan damarlarında 4- Vesica urinariiada (gerilme reseptörleri) 5- Üreter ve sfinkterlerde 6- Hypothalamus’da (termoreseptörler ve ozmoreseptörler) SOMATOSEPTÖRLER Organizmanın dış ortama uymasını sağlarlar INTEROSEPTÖRLER Organizmanın iç ortamdaki değişiklikleri alan reseptörler 1- Görme, işitme ve uzaklık tahmini 2- Koklama 3- Temas, basınç 4- Sıcak, soğuk 5- Ağrı 6- Tat Reseptörlerin Sınıflandırılması Charles Scott Sherrington’a göre

68 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Reseptörlerin Sınıflandırılması RESEPTÖRLER Exteroceptor’lar: Dış kaynaklı uyarıları alırlar. Proprioceptor’lar: Kas kirişi v eklem kapsülündeki gerilme duyusunu alırlar. Interoceptor (Visseroceptor’lar): Vücudun içinden kaynaklanan duyuları alırlar 1. Ağrı 2. Sıcak, soğuk 3. Temas, basınç 4. Koklama 5. Tat 6. Görme, uzaklık tahmini, işitme 1. Kas iğçiği 2. Tendon golgi organı 3. Vestibular organ (iç kulak) 1. Sinus caroticus ve sinus (arcus) aorticus içerisinde bulunan baroreseptörler. 2. Glomus caroticus ve glomus aorticus (kemoreseptörler) 3. Gerilme reseptörleri: Akciğerler, kalp, kan damarları, idrar kesesi, ureter, sifinkterler 4. Hypothalamus’ta termoreseptörler ve ozmoreseptörler

69 Reseptörler: Bulundukları Yere Göre Eksteroseptörler Bulundukları yer Vücudun yüzeyelinde veya hemen altında bulunurlar. Dış kaynaklı uyaranları alırlar. İki ana gruba ayrılırlar: Genel duyu reseptörleri (GSA) Deride ve kıl dibi yakınlarında bulunurlar. Serbest sinir sonlanmaları şeklinde olup kapsülleri yoktur. Ağrı, ısı, basınç, ve temas duyularını algılarlar. Özel duyu reseptörleri (SSA ve SVA) Göz, kulak, dil ve burunda bulunurlar. Görme, işitme, denge, tat ve koku duyularını alırlar.

70 İnteroseptörler Düz kasların bulunduğu her yerde bulunurlar (kan damarları, organ duvarları, bezler ve kil dibi düz kaslarında). Serbest sinir sonlanmaları şeklinde olup kapsülleri vardır. Dış kaynaklı uyarılara cevap vermezler. Mekanik ve termik etkinin yerini de net olarak algılayamazlar. Bu reseptörler: visseral ağrı; gerilme, spazm veya kasılma tarzında basınç, açlık, tokluk, susuzluk, bulantı, kusma, iğrenme, baş dönmesi, bayılma ve kanın kimyasal yapısındaki değişimleri algılar. Vissera Deri Talamus Reseptörler: Bulundukları Yere Göre

71 Proprioseptörler Bulundukları yer Kas, kiriş, bağ, eklem, eklem kapsülü ve iç kulakta bulunurlar. Kas ve eklem hareketi sonucu vücudun herhangi bir bölümünün pozisyonunun değişmesi esnasında, gerilme sonucu uyarılırlar. Görevleri: Gövde ve gövde kısımlarının pozisyonu ile ilgili duyusal impulsları MSS’ye göndererek dengemizin sağlanmasında önemli görev yaparlar. Duyu nöronu Golgi tendon organı Kas iğçiği Medulla spinalis Kas Motor nöron Reseptörler: Bulundukları Yere Göre

72 Genel duyular Yüzeyel duyular Derin duyular Visseral duyular Özel duyular Görme İşitme Tat Denge Koku Duyuların Sınıflandırılması

73 Yüzeyel duyular Basınç Temas Ağrı Isı İki nokta diskriminasyonu Derin duyular Proprioseptif Vibrasyon Derin kas ağrısı Duyuların Sınıflandırılması Visseral duyular Açlık Bulantı Tiksinme Visseral ağrı Gerilme Genel duyular

74 Eksteroseptörler İnteroseptörler Proprioseptörler Genel duyu organlarından Özel duyu organlarından Basınç Temas Ağrı Isı Görme İşitme Denge Tat Koku 1. Reseptörlerin bulundukları yere göre Reseptörlerin Sınıflandırılması

75 Eksteroseptörler İnteroseptörler Proprioseptörler Kan damarı Organ duvarı Bezler Visseral ağrı Basınç (gerilme, spazm) Açlık Tokluk İştah Susuzluk Bulantı İğrenme Baş dönmesi Bulantı Kanın kimyasal yapısı 1. Reseptörlerin bulundukları yere göre Reseptörlerin Sınıflandırılması

76 Eksteroseptörler İnteroseptörler Proprioseptörler Kas Kiriş Bağ Eklem kapsülü Kasların gerginliği Eklemlerin pozisyonu 1. Reseptörlerin bulundukları yere göre Reseptörlerin Sınıflandırılması

77 Basit reseptörler Genel duyular Özel duyular Basınç Temas Ağrı Isı Vibrasyon Görme İşitme Denge Tat Koku 2. Reseptörlerin yapılarına göre Reseptörlerin Sınıflandırılması Kompleks reseptörler

78 Basit reseptörler Yapıları ve merkeze gidiş yolları basittir. Genel duyularla ilgili olup vücudun büyük bölümünde yaygın olarak bulunurlar. Çoğu deride lokalizedir ve şu duyuları algılar: Basınç Temas Ağrı Isı titreşim Reseptörler: Yapılarına Göre

79 Kompleks reseptörler Yapıları ve merkeze gidiş yolları komplekstir. Özel duyularla ilgili olup retina, iç kulak, dil (tat) ve regio olfactoria içerisinde bulunurlar. Şu duyuları algılar: Görme İşitme Denge Tat Koku Reseptörler: Yapılarına Göre

80 Mekanoreseptör Termoreseptör Nociseptör Elektromagnetic reseptör (Fotoreseptör) Kemoreseptör 3. Reseptörlerin fonksiyonlarına göre Reseptörlerin Sınıflandırılması

81 Temas duyusu Meckel diskleri Meissner korpüskülleri Kıl folikülü reseptörleri Ruffini korpüskülleri Basınç Duyusu Pachioni korpüskülleri Vibrasyon duyusu Meissner korpüskülleri Pachioni korpüskülleri Mekanoreseptörlerin Aldığı Dokunma Duyuları

82 George Meissner (1829-1905): Alman Anatomist Mekanoreseptörlerin Aldığı Dokunma Duyuları

83 Filippo Pacini (1812-1883): İtalyan anatomist Abraham Vater (1684-1751): Alman Anatomist Mekanoreseptörlerin Aldığı Dokunma Duyuları

84 Angelo Ruffini (1864-1929): İtalyan embriyolog ve histolog Mekanoreseptörlerin Aldığı Dokunma Duyuları

85 Karl Friedrich Theodor Krause (1797-1868): Alman anatomist Mekanoreseptörlerin Aldığı Dokunma Duyuları

86

87 Mekanoreseptörler Mekanik etki ile uyarılırlar. Algıladıkları duyular: Temas Basınç Titreşim (vibrasyon) Propriyosepşin İşitme Denge Kan basıncı Reseptörler: Fonksiyonlarına Göre

88 Mekanoreseptörler Temas duyusu: Diskriminatif temas Hafif temas Dokunma reseptör türleri: Serbest sinir sonlanmaları Kıl follikülü sinir ağı Merkel diskleri (hafif temas) Meissner çisimçikleri (D. F. titreşim) Paccini korpüskülleri (Y. F. titreşim) Ruffini korpüskülleri (sıcak) Krause çisimçikleri (soğuk) Reseptörler: Fonksiyonlarına Göre

89

90 Mekanoreseptörler Temas duyusu: Diskriminatif temas: uyaranın cinsi, şiddeti, temas edilen yerin tam olarak belirlenmesini sağlar. Hafif temas: Dokunan oluşumun şekli, yapısı, hacmi, sayısı, ve kesin temas yeri algılanamaz. Merkel diskleri: Epidermis’e giren sinir liflerinin disk şeklinde olan sonlanmalarıdır. Kılsız deride ve kıl folliküllerinde bulunurlar. Uyarana yavaş adapte olurlar. Uygulanan basıncın derecesini algılayarak merkeze iletirler. Reseptörler: Fonksiyonlarına Göre

91 Mekanoreseptörler Meissner çisimçikleri: Bağ dokusundan oluşmuş bir kapsülle sarılmış yumurta şeklinde sinir sonlanmalarıdır. Başta parmak uçları, el ayası ve ayak tabanındaki derinin papillalarında bulunurlar. Bunların yanında; meme başı, göz kapağı, dış genital organların derisi, dudaklar, dil uçu, clitoris, ve glans penis’te de bulunurlar. Temasa karşı çok hassastırlar ve uyarana hızlı adapte olurlar. Uygulanan basıncın derecesini algılayarak merkeze iletirler. İki nokta diskriminasyonu Reseptörler: Fonksiyonlarına Göre

92 İki Nokta Ayrımı Beyine 1 sinyal gider. Beyine 2 sinyal gider. Eğer az sayıda primer duyu nöronu bir tek sekonder duyu nöronu ile birleşirse, oluşan alıcı alanı çok daha küçük olur. Bu durumda; iki değişik uyarı farklı duyu yolaklarını uyarır ve beyin tarafından farklı iki nokta olarak algılanır. 20 mm aralıklı yerleştirilmiş pergel uçları Primer duyu nöronları Sekonder duyu nöronları Birçok primer duyu nöronu bir tek sekonder duyu nöronu ile birleşir. Bu durum geniş bir alıcı alan oluşturur. Eğer iki farklı noktadan gelen uyarı aynı alan içine düşerse beyin tarafından bir nokta olarak algılanır.

93 İki Nokta Ayrımı İki noktaya dokunuşun ayrı ayrı hissedilmesi için noktalar arasında olması gereken minimum mesafenin saptanması Reseptif alanlar arası mesafe Dokunma duyarlılığının saptanması Mesafe minimum aralıktan daha azsa 2 nokta 1 nokta gibi algılanır Deri yüzeyi Duyu nöronu Dokunmanın bir nokta olarak algılanması Dokunmanın iki nokta olarak algılanması Duyu nöronları

94 İki Nokta Ayrımı

95 Mekanoreseptörler Kıl follikülü reseptörleri: Kıl follikülünün dış tabakasını saran sinir sonlanmalarıdır. Kıl folliküllerinin hareketi ile uyarılırlar. Temasa karşı çok hassastırlar ve uyarana hızlı adapte olurlar. Reseptörler: Fonksiyonlarına Göre

96 Mekanoreseptörler Ruffini çisimçikleri: Kıllı deride bulunurlar. Derinin gerginliğine (devamlı basınç) duyarlıdırlar. Sıcaklık duyusunu da algılarlar Yavaş adapte olurlar. Reseptörler: Fonksiyonlarına Göre

97 Cutaneous Reseptörler

98 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Cutaneous Reseptörler

99 Arterial Baroreseptörlerin Lokasyonu ve Uyarımı Sinus caroticus ve sinus (arcus) aorticus içerisinde bulunan baroreseptörler, arteriyal duvarlarda meydana gelen gerilmeye duyarlıdır. Arteriyal kan basıncı artınca arterler pasif olarak genişler. Sinus caroticus’ta bulunan baroreseptörler, n. glossopharyngeus (IX)’un dalı olan r. sinus carotici (Hering siniri) tarafından uyarılır. Sinus (arcus) aorticus’ta bulunan baroreseptörler n. vagus (X) tarafından uyarılır. N. vagus (X) Sağ a. caroticus externa R. sinus carotici (Hering siniri n. glossopharyngeus (IX)’a gider. Aorta ascendens Sol a. caroticus externa Sinus caroticus Sağ a. caroticus interna Sol a. caroticus interna Sinus (arcus) aorticus

100 Arterial Baroreseptörlerin Lokasyonu ve Uyarımı N. vagus (X) Sağ a. caroticus externa R. sinus carotici (Hering siniri) n. glossopharyngeus (IX)’a gider. Aorta ascendens Sol a. caroticus externa Sinus caroticus Sağ a. caroticus interna Sol a. caroticus interna Sinus (arcus) aorticus

101 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Glomus aorticus Medulla N. vagus N. glossopharyngeus Arteriyal kandaki PO 2 ve PCO 2 basıncını algılayan kemoreseptörler glomus caroticus ve glomus aorticus içerisinde bulunur. Glomus caroticus, bifurcatio caroticus (karotid çatalının ortasında) içerisinde bulunur. Burada bulunan kemoreseptörleri, n. glossopharyngeus (IX)’un dalı olan r. sinus carotici (Hering siniri) tarafından uyarılır. Glomus aorticus, arcus aorta ile a. pulmonalis arasında bulunur. Burada bulunan kemoreseptörler, n. vagus (X) tarafından uyarılır. Glomus caroticus Arterial Kemoreseptörlerin Lokasyonu ve Uyarımı

102 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Arterial Kemoreseptörlerin Lokasyonu ve Uyarımı Glomus aorticus Medulla N. vagus N. glossopharyngeus Glomus caroticus

103 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Arterial Kemoreseptörlerin Lokasyonu ve Uyarımı A. caroticus externa N. glossopharyngeus (IX) Glomus caroticus A. caroticus interna A. caroticus communis Sinus caroticus siniri Sinus caroticus

104 Copyright © 2005 Pearson Education, Inc., publishing as Benjamin Cummings Arterial Kemoreseptörlerin Lokasyonu ve Uyarımı 1 Arcus pharyngealis 2 3 4 6

105 Vuran (Yansıyan, referred) Ağrı Somatik duyu nöronu: Gövdesi ggl. spinale’de bulunur. Periferal uzantısı T10 dermatomu üzerinden deriden GSA duyusu alır. Somatik duyu nöronu ile Visseral duyu nöronu aynı ara nöron ile sinaps yaptığı için beyin appendix vermiformis’ten kaynaklanan ağrının T10 dermatomundan geldiğini düşünür. Visseral duyu nöronu: Gövdesi ggl. spinale’de bulunur. Periferal uzantısı appendix vermiformis’ten GVA duyusu alır. Visseral duyu nöronu Appendix vermiformis Somatik duyu nöronu Hasta T10 dermatomu üzerinden yaygın bir ağrı hisseder.

106 Systema Nervosum Perifericum (PSS) Afferent Sinir FonksiyonuÇıkış Yeri SVA N. olfactorius [I] Efferent - Lamina cribrosa ossis ethmoidalis SVA: Koku alır. GSE GVE N. oculomotorius [III] - Fissura orbitalis superior GSE: M. levator palpebrae superioris, m. rectus superior, m. rectus inferior, m. rectus medialis ve m. obliquus inferior kaslarını uyarır. GVE: M. sphincter pupillae (pupilla’yı daraldır), ve m. ciliaris (yakın görme için lensin akomodasyonunu gerçekleştirir) kaslarını uyarır. - N. trochlearis [IV] GSE Fissura orbitalis superior GSE: M. obliquus superior kasını uyarır. SSASSA N. opticus [II] - Canalis opticus SSA: Görme duyusunu alır.

107 Systema Nervosum Perifericum (PSS) Afferent Sinir FonksiyonuÇıkış Yeri GSA N. trigeminus [V] Efferent SVE (BE) N. ophtalmicus (V1, GSA): Fissura orbitalis superior N. maxillaris (V2, GSA): Foramen rotundum N. mandibularis (V3, GSA ve SVE): Foramen ovale GSA (N. ophtalmicus-V1): Göz, konjunktiva, orbita içerisindeki yapılar, cavitas nasi, sinus frontalis, cellulae ethmoidales, üst göz kapağı, dorsum nasi, SCALP’ın ön kısmından, Dura mater ensefali’nin cavitas cranii anteror’deki kısmından, ve tentorium cerebelli’nin üst kısmından duyu alır. (N. ophtalmicus-V2): Dura mater ensefali’nin cavitas cranii media’daki kısmından, nasopharynx, palatum, cavitas nasi, üst dişler, sinus maxillaris; burun kenarını, alt göz kapağının üzerini, yanağı, ve üst dudağı örten deriden duyu alır. (N. ophtalmicus-V3): Bu dal hem GSA hem de SVE lifleri içerir. GSA lifleri: Yüzün alt tarafını, yanağı, alt dudağı, dış kulak yolunun ön kısmını, fossa temporalis’i örten deriden, dilin ön 2/3’ünden, alt dişlerden, cellulae mastoidea’lardan, yanağın ve mandibula’nın iç yüzünü örten mukozadan, ve dura mater ensefali’nin cavitas cranii media’daki kısmından duyu alır. SVE (BE) lifleri: M. temporalis, m. masseter, m. pterygoideus medialis, m. pterygoideus lateralis, m. tensor tympani, m. tensor veli palatini, m. mylohyoideus, ve m. digastricus’un venter anterior’unu uyarır.

108 Systema Nervosum Perifericum (PSS) Afferent Sinir FonksiyonuÇıkış Yeri - N. abducens [VI] Efferent GSE GVE N. facialis [VII] For. stylomastoideum (Bu sinir porus acusticus internus’tan geçerek meatus acusticus internus’a daha sonra canalis facialis’e girer ve for. stylomastoideum geçerek kafatasını terk eder. GSA: Meatus acusticus externus’tan, ve pinna (auricula)’nın derininden duyu alır. SVA: Dilin ön 2/3’ünden tat duyusu alır. GVE: Gl. lacrimalis’in, gl. submandibularis’in, gl. sublingualis’in, cavitas nasi’nin, palatum durum ve palatum molle’nin mukoz zarlarının parasempatik (visseral motor) innervasyonunu yapar. SVE(BE): Yüzün tüm mimik kaslarını, arcus pharygealis’ten gelişen SCALP’ı, m. stapedius, m. stylohyoideus kaslarını ve m. digastricus’un venter posterior’unu innerve eder. Fissura orbitalis superior GSE: M. rectus lateralis kasını uyarır. GSA SVA

109 Systema Nervosum Perifericum (PSS) Afferent Sinir FonksiyonuÇıkış Yeri SSA N. vestibulo- cochlearis [VIII] Efferent - Meatus acusticus internus yoluyla cavitas cranium’dan çıkar. Pars vestibularis: Denge duyusunu alır. Pars cochlearis: işitme duyusunu alır. GVE SVE N. glossopharyngeus [IX] For. jugulare GVA: Glomus caroticum (kemoreseptörleri) ve sinus caroticus’u (baroreseptörleri: PO 2 ve CO 2 basıncındaki değişimleri algılarlar) uyarır. GSA: Dilin arka 1/3’ünün, tonsilla palatina, oropharynx, orta kulak ve tuba pharyngotympanica’nın mukozasının GSA duyusunu alır. SVA: Dilin arka 1/3’ünden tat duyusu alır. GVE: Gl. parotideus’un parasempatik innervasyonunu yapar. SVE (BE): M. stylopharyngeus’u uyarır. GSA GVA SVA

110 Systema Nervosum Perifericum (PSS) Afferent Sinir FonksiyonuÇıkış Yeri Efferent GVE SVE N. vagus [X] For. jugulare GSA: Larynx, laryngopharynx, meatus acusticus externus, pinna (auricula)’nın derininden ve dura mater ensefali’nin cavitas cranii posterior’daki kısmından GSA duyusu alır. GVA: Glomus aorticus kemoreseptörlerini (PO 2 ve CO 2 ), sinus (arcus) aorticus baroreseptörlerini (kan basıncı), esophagus’u, bronkusları, kalbi, ön ve orta bağırsaklardan gelişen organların GVA duyusunu alır. SVA: Epiglottis ve pharynx civarından tat duyusu alır. GVE: Yutak, gırtlak, torasik visera, ön ve orta bağırsaklardan gelişen organların yapısında bulunan düz kasları ve bezleri uyarır. SVE (BE): Bir dil kasını (m. palatoglossus), yumuşak damak kaslarını (m. tensor veli palatini hariç), pharynx kaslarını (m. stylopharyngeus hariç), ve tüm larynx kaslarını uyarır GSA GVA SVA

111 Systema Nervosum Perifericum (PSS) Afferent Sinir FonksiyonuÇıkış Yeri - N. acessorius [XI] Efferent GSE Foramen jugulare GSE: M. sternocleidomastoideus ve m. trapezius kaslarını uyarır. N. hypoglossus [XII] Canalis hypoglossus GSE: Dilin intrinsik kaslarının tama ile m. hyoglossus, m. genioglossus, ve m. styloglossus kaslarını uyarır. - GSE

112 Kraniyal Sinirlerin Fonksiyonel Bileşenleri Fonksiyonel bile ş en Genel Somatik Afferent GSA GVA Fonksiyonel bile ş en kısaltması Genel Fonksiyonu Kraniyal sinirin adı SVA SSA GSE GVE SVE (BE) Genel Visseral Afferent Spesiyal (özel) visseral Afferent Spesiyal (özel) Somatik Afferent Genel Somatik Efferent Genel Visseral Efferent Spesiyal (özel) visseral Efferent Kas ve deriden: Ağrı, sıcak, soğuk, basınç, titreşim, proprioseption N. trigeminus, n. facialis, n. glossopharyngeus, n. vagus Düz kas içeren (vissera, gland, ve damar duvarı, kıl kökü kasları) yapılardan: Gerilme, spazm, açlık, tokluk, bulantı, kusma, iğrenme, baş dönmesi duyusu, kan basıncı, PO2 ve PCO2 N. glossopharyngeus N. vagus Koku ve tat N. olfactorius, n. facialis, n. glossopharyngeus, n. vagus Görme, işitme, ve denge N. opticus, n. vestibulocochlearis Çizgili (istemli) kasların motor uyarımı N. oculomotorius, n. trochlearis, n. abducens, n. accessorius, n. hypoglossus Düz kas içeren (vissera, gland, damar duvarı, ve kıl kökü kasları) yapıların motor innervasyonunu yapar. N. oculomotorius, n. facialis, n. glossopharyngeus, n. vagus Arcus pharyngealis’ten gelişen kasların motor innervasyonunu yapar. N. Trigeminus (CNV), n. facialis (CNVII), n. glossopharyngeus (CNIX), n. vagus (CNX)

113 Kraniyal Sinirlerin Fonksiyonel Bileşenleri Fonksiyonel bile ş en Fonksiyonel bile ş en kısaltması Genel Fonksiyonu Kraniyal sinirin adı SVE (BE) Spesiyal (özel) visseral Efferent (BE: Branchiomerik efferent) Arcus pharyngealis’ten gelişen kasların motor innervasyonunu yapar. CNV: M. tensor tympani, m. tensor veli palatini; Çiğneme kasları: M. temporalis, m. masseter, m. pterygoideus medialis, m. pterygoideus lateralis; m. mylohyoideus, m. digastricus venter anterior; CNVII: M. stapedius, m. stylohyoideus, m. digastricus venter posterior, m. buccinator, m. platysma, ve tüm mimik kasları; CNIX: M. stylopharyngeus; CNX: M. stylopharyngeus hariç tün yutak kasları, m. levator veli palatini, tüm ekstrinsik ve intrinsik gırtlak kasları N. Trigeminus (CNV), n. facialis (CNVII), n. glossopharyngeus (CNIX), n. vagus (CNX)