TARIMSAL BİYOTEKNOLOJİ

... konulu sunumlar: "TARIMSAL BİYOTEKNOLOJİ"— Sunum transkripti:

1 TARIMSAL BİYOTEKNOLOJİ
1. hafta Öğr. Gör. Ayşem BATUR’un sunumundan yararlanılmıştır

2 I. BÖLÜM BİYOTEKNOLOJİYE GİRİŞ

3 Biyoteknoloji nedir? Biyo-teknoloji BİYO: TEKNOLOJİ: Canlı, yaşam
İnsanların doğal koşulları kendi lehine değiştirme yöntemleri İnsanın bulunduğu ortamı değiştirmek üzere sahip olduğu ve kullandığı tekniklerin (araç ve sistematiklerin) tümü

4 Biyoteknoloji nedir? Biyoloji ve teknolojinin birlikte kullanımı
Biyolojik sistemlerin kullanımı Büyük çaplı üretim Ticari getiri /İnsan sağlığı ve faydasına yönelik ürün eldesi

5 Avrupa Biyoteknoloji Federasyonu tanımı; Biyoteknoloji
İnsan ve çevre sağlığını olumsuz etkilemeyecek yöntemlerle, biyolojik sistemlerin bilim ve mühendislik ilkelerine dayalı olarak ürün ve hizmet üretiminde kullanılmasıdır

6 Biyoteknoloji kapsamındaki biyolojik sistemler
Mikroorganizmalar Bitki hücre ve dokuları Hayvan hücre ve dokuları Enzimler ve proteinler Genetik materyal

7 Ürün / Hizmetler Atık teknolojisi: –Atıkların yeniden kullanılabilmesi
Enzimler, biyopolimerler Antibiyotikler, steroidler, alkaloidler Gıda katkıları Ticari kimyasallar Büyük hacimli üretilen ucuz kimyasallar Etanol, sitrik asit vb. Metan Atık su arıtımı Biyoyakıt Biyoremediasyon Asit drenajlarının ıslahı Biyopestisitler Biyosensörler Biyoreaktörler Transgenik bitki ve hayvanlar Aşılar/Monoklonal antibadiler Atık teknolojisi: –Atıkların yeniden kullanılabilmesi –Atıklardan yeni ürün eldesi Hastalık tanılarının geliştirilmesi Aşıların geliştirilmesi •İnsan ve diğer canlıların genomunun incelenmesi

8 Biyoteknoloji: Disiplinlerarası bir bilim dalıdır (Multidisipliner)

9 Biyoteknoloji Dalları
Mavi Biyoteknoloji (Çevre biyoteknolojisi): Deniz ve sulardaki biyoteknoloji uygulamaları Yeşil Biyoteknoloji (Tarım biyoteknolojisi): Tarım alanındaki biyoteknoloji uygulamaları- Kırmızı Biyoteknoloji (Medikal Biyoteknoloji): Tıp ve ezcacılık alanındaki biyoteknoloji uygulamaları Beyaz Biyoteknoloji (Endüstriyel biyoteknoloji) Biyoinformatik: Veri analizi için biyoloji ve bilgisayar bilimlerinin kullanımı (farmastötik ve genomik çalışmaları)

10 Tarım biyoteknolojisi: Ürün, yem maddesi ve gübrelerin geliştirilmesi
Bitki geliştirme Genetik olarak modifiye bitkiler (GMO) Böcek direnci Herbisit direnci Besin değerinin arttırılması Daha az gübre kullanımı Hayvan geliştirme Hayvancılıkta ürün arttırımını sağlamak

11 Çevre biyoteknolojisi: Bioremediasyon için mikroorganizma geliştirilmesi, Biyoyakıt
Mikrobiyal arıtım Zararlı maddelerin yararlı hale dönüşümü (bioremediasyon) Enerji üretimini (Bioetanol, biyodizel)

12 Medikal Biyoteknoloji: Aşılar, tanılama, farmasötik ürünler
Hastalık tanılarının geliştirilmesi İnsan genomunun anlaşılması Tıbbi Ürünler Yeni ilaçların oluşturulması (Antibiyotik gibi farmasötik ürünlerin üretimi) İlaçların sadece hastalıklı bölgeye ulaşmasının sağlanması Aşıların geliştirilmesi Gen terapisi ile ilgili ürünlerin üretimi

13 Endüstriyel biyoteknoloji: İşlenmiş ürün eldesi için mikroorganizma ve enzim kullanımı
Enzimler Özgün kimyasal reaksiyonlar için kullanımları Enzim immobilizasyonu (tutuklanması) Yarı sentetik penisilin üretiminde Nişasta ve sellüloz hidrolizinde Biyolojik analizler için sensörlerin oluşturulmasında Mikroorganizmalar İşlenmiş ürünler (bira, şarap, vb.) Biyoindikatörler

14 Biyoteknoloji: Tarihçe
Biyoteknolojinin ortaya çıkışı M.Ö. 6000 Sümerlerin ve Babiller İlk kez mayanın fermantasyon tekniği kullanılarak bira yapımında kullanması M.Ö. 4000 Mısırlılar Mayanın kullanılarak ekmek yapılması M.Ö. 7000 Mezopotamya Sirke yapımı bakterileri kullanılarak üretilmesi

15 Biyoteknoloji: Tarihçe
Üzüm suyu: şarap yapımı, Başlangıçta farkında olmaksızın kullanılan bu süreçlerin bilimsel ve teknolojik kontrolü biyolojik bilimlerde 18. yüzyılda ortaya çıkan gelişmelere paralel olarak devreye girer

16 Biyoteknoloji: Tarihçe
1665 Robert Hooke mikroskop ile tüm canlıların hücrelerden oluştuğunu keşfetmiştir. 1673 Anton van Leeuwenhoek mikroskop ile protozoa ve bakterileri keşfetti. Protozoa ve bakterilerin fermantasyonda rol oynayabileceğini açıklayan ilk bilim adamı

17 Biyoteknoloji: Tarihçe
1856 Louis Pasteur Louis Pasteur ( ) mikroorganizmaların fermantasyondan sorumlu olduklarını kesin bir şekilde tanımladı Mayalanma konusundaki çalışmaları klasik biyolojik yöntemlere örnektir. 1883 Robert Koch, Antraks (1876), Tüberküloz (1882) ve Kolera (1883) ya neden olan mikroorganizmaları buldu

18 Biyoteknoloji: Tarihçe
1865 Gregor Mendel bezelyeler ile çalışarak kalıtım kurallarını ortaya koydu. Bu çalışma genetik biliminin başlangıcı kabul edilir. 1869 Johann Friedrich Miescher nükleik asidi ilk defa izole etti ve bu bileşene “nüklein” adını verdi. Fajlar (bakterileri enfekte eden virüsler) keşfedildi.

19 Biyoteknoloji: Tarihçe
1919 Karl Ereky İlk defa biyoteknoloji terimi kullanıldı Biyoteknoloji teriminin o zamanki tanımı, anlamı ve kapsamı, günümüze kadar gelişen modern tekniklerin bu alana uygulanması ile, önemli ölçüde değişikliklere uğramıştır. Karl Ereky’nin biyoteknolojiyi tanımı ‘Biyoteknolojik Sistemler Yardımıyla Hammaddelerin Yeni Ürünlere Dönüştürüldüğü işlemlerdir’ şeklinde tanımlamıştır.

20 Biyoteknoloji: Tarihçe
1928 Alexander Fleming Petri kaplarında bir parça küfle çevrelenmiş bölümde tüm bakterilerin öldüğünü keşfetti. Böylece penisilin dönemi başladı. Fakat 15 yıl sonra tıbbi kullanım için uygun duruma geldi. 1938 Proteinler ve DNA çeşitli laboratuvarlarda çalışılmaya başlandı. “Moleküler biyoloji” terimi gündeme girdi. 1940 A. Jost ilk kez “Genetik Mühendisliği” terimini kullandı. 1941 Bir gen bir enzim hipotezi ortaya atıldı * Geleneksel biyoteknolojik yöntemlerdeki en önemli uygulama penisilinin ilk antibiyotik olarak hastalıkların tedavisinde kullanılmasıdır

21 Biyoteknoloji: Tarihçe
1941 George Beadle and Edward Tatum tarafından “Bir gen bir enzim hipotezi” ortaya atıldı. GEN İFADESİ VE PROTEİN BİYOSENTEZİ

22 Biyoteknoloji: Tarihçe
*1943 Rockefeller vakfı Meksika hükümeti ile işbirliği yaparak Meksika Tarım Programı başlatıldı. Bu yabancı yardımıyla yapılan ilk bitki ıslahı çalışması olarak biyoteknoloji tarihinde yerini aldı. 1953 Kortizon büyük ölçekte üretilen ilk ürün 1953 – 1976 DNA ile yapılan yaygın çalışmalar

23 Biyoteknoloji: Tarihçesi
1944 Avery, Macleod ve McCarty genetik materyalin (aktarılan) DNA olduğunu gösterdi. 1953 Watson ve Crick DNA’nın ikili sarmal yapısını belirledi. 1970 İlk “restriction endonuclease” (genetik materyali kesebilen enzim) izole edildi.

24 DNA Nükleik asit yapısı Şeker-fosfat iskeleti BAZlar 5’ uç
Fosfodiester bağları 3’ uç Şeker (deoksiriboz) Şeker-fosfat iskeleti BAZlar DNA nükleotidi Fosfat 5' 4' 3' 2' 1' Nükleik asit yapısı

25 Biyoteknoloji: Tarihçesi
1973: Boyer ve Cohen tarafından Rekombinant DNA Teknolojisi geliştirildi: Herhangi bir canlıdan alınan bir gen, bakteri DNA’sı (plazmid) içine yerleştirilerek, yeni genin bakteri, bitki ya da hayvan hücresi tarafından ifadesi (ekspresyonu) yolu ile insan sağlığı ve kullanım için önemli bir çok ürünün eldesi (aşılar, insülin, ilaç sanayi, zirai amaçlı kullanım, biyodegradasyon gibi).

26 Rekombinant DNA Teknolojisi

27 Biyoteknoloji: Tarihçesi
1975 Kohler ve Milstein monoklonal antikorların üretimini tanımladılar. Genetik Mühendisliği çalışmalarının başlaması Genentech Genentech, Inc., tarafından somatostatin (insan büyüme hormonu) Escherichia coli ye klonlandı. 1978 Herbert Boyer San Francisco California Üniversitesi laboratuvarında rekombinant insulin genini E. coli içerisine aktarmayı başardı

28 Biyoteknoloji: Tarihçesi
1980 ABD Yüksek Mahkemesi genetik olarak değiştirilmiş mikroorganizmaların patentlenebileceğine karar verdi (petrol yiyen bakteri için patent verildi) *1981 Diğer hayvanlardan fareye gen aktarılması ile ilk transgenik hayvan üretildi.

29 Biyoteknoloji: Tarihçesi
Kary Mullis ve arkadaşları tarafından PCR yönteminin keşfedilmesi. 1986 İlk rekombinant aşı (sarılık, Hepatit B) insan kullanımı için kabul edildi *1987 İlk defa genetiği değiştirilmiş gıda bitkisi –transgenik bitki- (virüse dayanıklı domates ) için tarla çalışmalarına izin verildi. 1990 İnsan Genom Projesi resmen başlatıldı.

30 Biyoteknoloji: Tarihçesi
1982 Genetik mühendisliği ile geliştirilmiş insan insulinin bakteri tarafından üretilmesi 1985 Böcek, bakteri ve viruslara dirençli bitkilerin toprakta yetiştirilmesi çalışmaları 1986 İlk rekombinant aşı (sarılık, Hepatit B) 1988 İlk genetiği değiştirilmiş hayvan olarak meme kanseri çalışmalarında kullanılan fare için patent alınması 1990 İlk başarılı gen terapi çalışmasının yapılması *1994 İlk genetik mühendisliği ile geliştirilmiş domatesin dünya gıda örgütü tarafından kabulü

31 Biyoteknoloji: Tarihçesi
2000 Dolly’den sonra araştırmacılar insana organ transplantı için domuz klonladılar. 2000 Üçüncü dünya ülkelerindeki körlükle mücadele edebilmek için A vitamini üretmek üzere modifiye edilen Altın Pirinç üretildi. 2000 Menejite sebep olan bakterinin gen haritası çıkarıldı. 1996 Biyosensörlerin kullanılması *1997 Koyun (Dolly) klonlandı. (2003’te öldü) *1998 Embriyonik kök hücre üretimi gerçekleştirildi. 1999 Deli dana hastalığı için hızlı ve hassas tanı sisteminin geliştirilmesi

32 Biyoteknoloji: Tarihçesi
2001 İnsan Genom Projesi büyük ölçüde tamamlandı. İnsan gen haritası çıkarılmış oldu. 2002 Gen çipleri (complete human gene microarrays) ticari ürün olarak piyasaya sürüldü. 2002 Bilim adamları, pirinç için önemli ekonomik kayıplara (yıllık 60 milyon insanın beslenmesine karşılık gelen miktarda) sebep olan küfün taslak genetik haritasını çıkardılar. 2004 İlk kez kedi klonlandı. 2004 Monoklonal antikor yöntemi ile üretilen ilk kanser ilacını FDA olayladı. AVASTIN® (bevacizumab). 2005 Araştırmacılar karkas hücresinden inek klonladılar. 2006 Göğüs kanserinin tekrarlaması üzerine hasta üzerinde 10 yıl sürecek genetik test çalışmaları başlatıldı.

33 Biyoteknoloji: Tarihçesi
GELENEKSEL BİYOTEKNOLOJİ DÖNEMİ ( ) ARA DÖNEM (1940 – 1972) MODERN BİYOTEKNOLOJİ (1973 – GÜNÜMÜZE)

34 Geleneksel biyoteknoloji dönemi (1919-1939)
Fermantasyon teknolojisi dönemi Karl Ereky’nin tanımladığı biyoteknoloji kapsamında biyolojik sistemler hiçbir modifikasyona uğramadan aynen kullanılmakta Genetik düzeyde değişiklikler yapacak düzeyde bilgi ve teknoloji mevcut değil Bu dönemde biyolojik sistemler ekmek, peynir, alkol, çeşitli alkollü içkiler, sirke, yoğurt gibi fermente ürün/gıdaların üretilmesinde kullanılmıştır.

35 Ara dönem (1940 – 1972) Fermentasyon/Biyoişlem teknolojisi
Bu dönemde metabolik süreçler ile gen ifadesinin (protein sentezinin mekanizması) anlaşılmaya başlaması ile biyolojik sistemlerin bazı küçük teknik ilavelerle endüstride kullanım alanları genişletilmiştir. Antibiyotik, enzim, protein, karbonhidrat, organik asit, alkol gibi katma değeri yüksek ürünler yüksek miktarda (optimum şartlar) ve biyoişlem sonu işlemlere tabi tutularak saf bir şekilde elde edilmeye başlanmıştır. Bu dönemin temeli biyoişlem teknolojisidir. Bu dönemde, geleneksel biyoteknoloji gibi biyoteknolojik sistemler ve özellikle de bunların genomlarında köklü değişiklikler yapılmadığı için, bugünkü anlamda kullanılan biyoteknolojik uygulamaları pek kapsamamaktadır.

36 Modern biyoteknoloji (1973 – günümüze)
Moleküler Genetik ve Rekombinant DNA teknolojisi Rekombinant DNA teknolojisinin uygulanmaya başlaması bu dönemin miladıdır. Transgenik mikroorganizmalar, bitkiler ve hayvanlar kullanılmaya başlandı. Birçok değerli bileşen (aşı, antikor, hormon) çok büyük miktarlarda ve saf olarak üretilmeye başlandı. Hastalık ve çevre şartlarına dayanıklı bitki ve hayvan türleri (GDO); bitki ve hayvan ıslahı • Klonlama •Gen haritalarının çıkarılması Bu gelişmelere paralel olarak, biyoteknolojinin tanımında da değişiklikler yapılmıştır yılında OECD’nin raporunda belirtilen tanıma göre biyoteknoloji ‘Temel Bilimlerin ve Mühendislik İlkelerinin, Ham Maddelerin Biyolojik Araçlar Yardımı ile Ürünlere Dönüştürüldüğü Süreçlere Uygulandığı Bir Teknoloji’ şeklindedir.

37 Modern biyoteknoloji Genom kitaplığının = bankalarının kurulması,
Oluşan bankalardan arzu edilen genin izolasyonunun ve nükleotid dizisinin saptanması ve bu dizilerde değişiklikler yapılması veya başka organizmalara aktarılması, Gen regülasyonunun saptanması, Hibrit hücreler elde edilmesi mümkündür. Biyoteknolojik aşılar, proteinler, enzimler, antibiyotikler, hormonlar, sitokininler, monoklonal antikorlar, teşhis koruma ve tedavi araştırmalarında kullanılan diagnostik maddelerin ve kimyasalların üretilmesi Doğal koşulları altında ancak yüz binlerce yıl içinde meydana gelebilecek mutasyonların, in vitro olarak kısa sürede oluşturulması

38 Modern biyoteknoloji-Rekombinant DNA teknolojisi
1) Genellikle bazı belli tipteki hücreleri büyük ölçekte üretmek güçtür. Örneğin memeli hücrelerini özellikle insan kaynaklı olanları üretmek oldukça zordur. Üremeleri yavaştır. Mikroorganizmaları üretebilmek için kullanılan basit yöntemler bu tip hücreler için kullanılamaz. 2) Doğal kaynakların kullanımı sınırlıdır. 3) Doğal kaynaklardan izole edilen bir ürünün kontaminasyon riski taşıması ör: Serumdan izole edilen bazı faktörlerin (faktör XII) hemofili hastaları için kullanılması bu faktörün izolasyonu sırasında sarılık veya AIDS gibi bazı hastalık etkenleri ile kontamine olması olasılığını ortaya çıkarır. 4) Maliyet

39 Yeni bir ürünün üretilme isteği
Örneğin endüstride biyokatalizör olarak kullanılan enzimler sınırlı özelliklere sahiptir. Bu özellikler özel spesifite, katalitik aktivite ve stabilitedir. Enzimi kodlayan gende yapılan modifikasyonlarla enzimin yapısı ve diğer özellikleri avantaj yönünde değiştirilerek konak organizmaya sokulur ve yeni bir süper enzim elde edilebilir.

40 Ekonomik açıdan önemli bitkilerin genomlarının değiştirilmesi
Tahıllara atmosferden azotun fikse edilmesi özelliğinin kazandırılması sadece gübre kullanılmamasını sağlayan maliyet azalmasının yanısıra, gübre kullanımı ile kirlenen tarladan yağmur suları ile doğal su kaynaklarının kirlenmesi de önlenebilir. Ancak, uzun yıllardan beri yapılan bu çalışmalar azot fiksasyonunun regülasyon mekanizmasında çok sayıda genin etkili olması nedeniyle azot fiksasyonunun tahıllar tarafından yapılması henüz başarılamamıştır. Bundan başka, tohumlardaki depo proteinlerinin miktarları artırılabilir veya herbisitlere dirençli bitkiler geliştirilebilir. Ayrıca, çeşitli hastalıklara dirençli, donmaya dayanıklı, raf ömrü uzatılmış bitkiler de geliştirilebilir.

41 BİYOİŞLEM TEKNOLOJİSİ
Biyoişlem (Biyoproses): Değerli ticari ürünlerin biyolojik elemanlar kullanılarak endüstriyel boyutlarda gerçekleştirilen üretimidir.

42 © 2012 Pearson Education, Inc.
Motor Steam pH controller Acid–base reservoir and pump Sterile seal Viewing port Filter Exhaust Impeller (mixing) External cooling water out Cooling jacket External cooling water in Culture broth Figure 15.2 Fermentors. Sparger (high- pressure air for aeration) Steam in Sterile air Valve Harvest © 2012 Pearson Education, Inc.

43 Biyoişlem teknolojisi Elemanları /Safhaları
Biyoteknolojide kullanılan biyoişlemciler: Mikroorganizma ya da enzimler Besi yeri (biyoişlemci mikrooganizma olduğu durumlarda) ya da substrat (biyoişlemci enzim olduğu durumlarda) Biyoreaktörler Ayırma ve saflaştırma işlemleri

44 Monoklonal antikorlar
Hastalıklara yol açan bakteri, virüs ve diğer enfeksiyon ajanları vücuda girdiklerinde bağışıklık sistemindeki ajanların bu yabancı maddelerin antijenlerini tanıyıp onları yok etmesi üzerine üretilen glikoprotein yapısındaki moleküller “antikor” olarak isimlendirilir.

45 Antikorlar ve Aşı Antikorların önemli iki özelliği:
Her bir antikorun sadece tek bir antijene bağlanma özgüllüğü göstermesi Bazı antijenlerin bağışıklık sistemini bir kez uyarmaları sonrasında o hastalık için ömür boyu dayanıklılık sağlaması => Aşı Etkisiz hale getirilmiş ya da etkileri azaltılmış bakteri ya da virüslerin ya da yüzeylerindeki proteinden hazırlanan aşı, içeriğindeki antijenlere karşı vücutta antikor oluşumunu sağlar.

46 Hedef: Antikorları büyük miktarlarda ve saf olarak elde etme
Kullanılan klasik yöntem: Laboratuvar hayvanlarına antijen verilmesi sonrasında oluşan antikorların toplanması. Dezavantajı: bu yöntemde elde edilen antiserum içerisinde istenmeyen birçok madde bulunur ve bu nedenle de elde edilen kullanılabilir antikor miktarı çok düşüktür.

47 Monoklonal antikor teknolojisi
Antikorların saf halde ve oldukça büyük miktarlarda üretilmesine imkan sağlar. Sonsuz bölünme yeteneğine sahip tümör hücreleriyle antikor üretebilen memeli hücreleri kaynaştırılarak (hibritleme, melezleştirme), sürekli olarak antikor üreten “hibridoma” adı verilen hücreler elde edilir. Bu antikorlar tek bir tip melez hücreler tarafından üretildikleri için “monoklonal antikor” olarak adlandırılırlar. Geleneksel yöntemlerle üretilen antikorlarsa, birçok çeşit hücreden elde edildikleri için, “poliklonal” olarak adlandırılırlar.

48 Monoklonal antikor üretim aşamaları

49 Monoklonal antikor üretim aşamaları

50 Monoklonal antikor üretim aşamaları

51 PCR: Polimeraz Zincir Reaksiyonu

52 PCR DNA’nın istenen bir bölgesinin deney tüpü içerisinde çoğaltılması.
Bu teknik ile DNA parçasının milyonlarca hatta milyarlarca kopyasını yapmak mümkündür. 3 temel basamak: Denatürasyon (90-95°C) Primer bağlanması (50-70°C) DNA sentezi (70-75 °C) Denatürasyon: DNA sarmalını oluşturan iki ipliği birarada tutan H bağlarının kırılması. 94 °C Soğuma-bağlanma: Primerlerin spesifik DNA bölgelerine bağlanması Uzama (Extention): Polimeraz için optimum çalışma sıcaklığında primer uçlarına nükleotitler eklenerek kalıp DNA ya komplementer olan yeni DNA ipliğinin sentezlenmesi. 72 °C 25-40 devir: Amplikon sayısının artırılması amascıyla döngü sayısının artırılması Final uzama: PCR da kalan sentezlerin tamamlanması. 72 °C 10 dakika.

53 Klonlama: Somatik Hücre Çekirdek Transferi
Genom Klonlanmak istenilen canlının herhangi bir somatik hücresinin çekirdeği alınıp Yumurta hücresinin çekirdeği çıkarılarak yerine somatik hücreden alınan çekirdek yerleştirilir. Somatik hücre çekirdeği taşıyan yumurtanın çoğalıp yaşayabilmesi için anne rahmine yerleştirilir. Gelişen ve gebelik sonunda doğan canlı somatik hücre vericisi bireyin genetik açıdan tam bir kopyası yani klonu olacaktır Somatik hücre çekirdeği Yumurta hücresi

54 Klonlama-kök hücre teknolojisi
Tedavi amaçlı klonlamanın hedefi embriyonik kök hücre eldesidir. Etik kaygılar İnsan klonlanması Biyoçeşitlilik Kök hücre; vücuttaki bütün dokuları ve organları oluşturma potansiyeline ve kendini yenileyebilme gücüne sahip farklılaşmamış hücrelerdir.

55 Kök hücre nerelerden elde edilebilir?
5-6 günlük zigot Anne karnında büyüyerek fetus haline gelen organizmanın üreme hücreleri Yetişkin kök hücrelerin bulunduğu ilgili dokular (kemik iliği ve göbek kordonu) Kullanım alanları Hücre terapi çalışmaları (Parkinson, Alzheimer, travmatik omurilik yaralanmaları, diabet ve kalp hastalıkları) Gen terapi çalışmaları İlaç endüstrisi Embriyo gelişimini aydınlatmaya yönelik çalışmalar

56 Etik kaygılar Embriyo ne zaman insan olur?
İnsanların doğaya müdahale hakkı var mı? Yüksek maliyetler nedeni ile bu teknolojinin yalnızca zengin insanların hizmetinde kalacağı yönündeki çekinceler Kök hücre teknolojisinin yaygınlaşmasıyla klonlama çalışmalarının kontrol edilemeyecek duruma gelmesi.