Tümör Markerları.

... konulu sunumlar: "Tümör Markerları."— Sunum transkripti:

1 Tümör Markerları

2 Kanser Nedir? Organizmada hücrelerin kontrolsüz bir şekilde çoğalması, büyümesi, çevredeki ve uzaktaki dokulara yayılması (metastaz) sonucunda ilgili dokuların ya da tüm vücudun fonsksiyon bozukluğuna yol açan bir hastalıktır. Kanser ve komplikasyonlarından ölüm Amerikada ve birçok batı ülkesinde kardiyovasküler hastalıklardan sonra 2. sırada yer almaktadır.

3 Kanser Nedir? Normal hücrelerin gelişimi, büyümeyi arttıran ‘protoonkogenler’ tarafından düzenlenirken, hücrelerin gereksiz çoğalmaları ise büyümeyi kısıtlayıcı ‘tümör baskılayıcı genler’ tarafından dengede tutulur.

4 Kanser Nedir? Kanser oluşumu, Onkogen ekspresyonunun aktivasyonu,
Tümör baskılayıcı genlerin ise inaktivasyonu ya da kaybı sonucunda olur.

5 Kanser Nedir? Tümörün indüksiyon evresinde saptanabilmesi, klinik bulguların henüz belirti vermemesi nedeni ile mümkün olamamaktadır. İkinci faz olan in situ fazda kanseri yakalayabilmek erken tanı için en iyi şans olarak görülmektedir.

6 Kanser Nedir? Kanserin erken teşhisi, tedavi sonucundan başarı elde edilmesinde en büyük ve en önemli etkendir. Tümör dokusunun cerrahi yöntemlerele tamamen çıkarabilecek kadar küçük iken tanı konulmuş olması, tedavide en ideal olandır. Ancak pek çok kanser belirti verdiğinde; ya cerrahi yöntemlerle alınamayacak kadar büyük , ya da kanser hücreleri diğer dokulara yayılmıştır.

7 TÜMÖR MARKERI NEDİR? Tümör markerları kanser veya kanser olmayan durumlarda vücutta kanser hücreleri veya normal hücreler tarafından üretilen maddelerdir. Çoğu tümr markerları kanser hücreleri tarafından üretilebildiği gibi normal hücreler tarafından da üretilebilir fakat kanser durumunda daha fazla üretilirler. Bu maddeler kanda, idrarda, gaitada, tümör dokusunda veya başka dokularda veya vucüt sıvılarında bulunabilir.

8 TÜMÖR MARKERI NEDİR? Çoğu tümör markerı protein yapıdadır. Fakat son yıllarda gen ekspresyon modelleri ve DNA daki değişiklikler de tümör markerı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bu son bulunan markerlar özel tümör dokularını belirlemede kullanılmaktadırlar. Şimdiye kadar 20den fazla marker keşfedilip klinik olarak uygulamaya geçirilmiştir. Bunlardan bazıları sadece tek bir tip kanserle ilişkilendirilirken bazıları da 2 veya daha çok kanser tipinde görülebilir.

9 TÜMÖR MARKERI NEDİR? Tümör markerlarının kullanımında bazı kısıtlayıcı durumlar söz konusudur. Bazen kanser olmayan koşullar da belli tümör belirteçlerinde artışa sebebiyet verebilir. Bunun yanısıra kanserli hastalarda o kansere ait markerlarda artış gözlenmeyebilir.

10 KANSER TEDAVİSİNDE MARKERLAR NASIL KULLANILIR?
Tümör markerları bazı kanser tiplerinin, Saptanması, Teşhisi ve Kontrolünde kullanılır. Yüksek düzeydeki tümör belirteçleri kanser varlığına işaret edebilirken teşhis için tek başına bu yeterli değildir. Diğer testlerle beraber yapılması gerekmektedir. (biyopsi vs.)

11 KANSER TEDAVİSİNDE MARKERLAR NASIL KULLANILIR?
Tümör marker düzeyleri tedavi öncesi ölçülüp doktorların doğru tedaviyi planlamalarına yardımcı olur. Bazı kanser tiplerinde marker düzeyi hastalığın evresini belirlemede veya prognozda kullanılır. Tümör belirteçlerine ayrıca kanser tedavisi sırasında da periyodik olarak bakılır. Markerların düzeyinde bir azalış veya normale dönüş kanserin tedaviye yanıt verdiğini gösterebilirken, bir değişiklik görülmemesi veya artış da tedaviye yanıt alınamadığı şeklinde yorumlanabilir. Markerlar ayrıca tedavi bittikten sonra ölçülüp hastalıkta nüks olup olmadığını teşhis etmede de kullanılabilirler.

12 Tümör Belirteçlerinin Yapılarına Göre Sınıflandırılması
Karbohidrat yapılı belirteçler Plasental proteinler Enzim tümör belirteçler Hormon tümör belirteçleri Protein yapılı belirteçler Onkofetal antijenler Monoklonal immünoglobulinler Reseptörler Onkogenler Süpresör genler

13 KARBOHİDRAT BELİRTEÇLER(CA)
Bu belirteçler, tümör hücresi yüzeyindeki antijenler veya tümör hücresi tarafından salınırlar. Karbohidrat belirteçler, enzim ve hormonlar gibi doğal olarak salınan belirteçlere nazaran daha özgüldürler.

14 Müsin türü karbohidrat belirteçler:
İsim: Kanser tipi: CA Meme,Over CA Over, endometrium, fallop tüp CA Meme, Over CA Meme MCA(mucine like carcinoma-associated antigen) Meme DU-PAN pankreas, akciğer, over,gastrointestinal sistem

15 Kan grubu antijen türü karbonhidrat belirteçler
İsim: Kanser tipi: CA Pankreas, gastrointestinal sistem, karaciğer CA Gastrointestinal sistem, pankreas, over CA Pankreas, gastointestinal sistem,kolon CA Over, meme, gastrointestinal sistem, kolon CA Gastrointestinal sistem, pankreas

16 PLASENTAL PROTEİNLER İsim: Kanser tipi:
İnsan plasental laktojen(HPL) Trofoblastik, gonad, akciğer, meme İnsan koriyonik gonadotropin(hCG)--Over, trofoblastik, testiküler Plasental alkalen fosfataz Over, akciğer, trofo- blastik, GİS, hodgkin

17 ENZİM TÜMÖR BELİRTEÇLER
Enzimlerin kullanımı, onkofetal antijenlerin bulunmasından öncedir. PSA haricinde hiç biri, kanser tipini ya da organ tutulumunu tanımlayacak kadar duyarlı ve özgül değildir. Diğer hücre hasarları sonucunda da kana salınabilirler. Genel olarak, enzimler dolaşıma salındıklarında tümör metastazı oluşmuştur. Enzim aktivitelerindeki artışlar, malignite konusunda uyarıcı olarak değerlendirilmektedir.

18 ENZİM TÜMÖR BELİRTEÇLER
Enzim ismi Kanser tipi Prostatik asit fosfataz(PAP) Prostat Amilaz Pankreas Kreatin kinaz BB izoenzimi(CK-BB)-- Prostat, akciğer, meme, kolon, over Alkalen fosfataz Kemik, karaciğer, lösemi, sarkom Laktat dehidrogenaz Karaciğer, lenfoma, lösemi Nöron spesifik enolaz (NSE) Küçük hücreli akciğer, nöroblastom, melanom, nöroendokrin tümörler

19 HORMON TÜMÖR BELİRTEÇLER
Kanserde hormon üretimi iki şekilde artar: Hormonu üreten dokuda üretim artışı Hormonu üretmeyen (endokrin olmayan) bir dokuda üretim artışı (Ektopik sendrom). Belirli bir kanser türü için tanısal özellik taşımazlar.

20 Hormon ismi Kanser tipi
hCG Trofoblastik ,testiküler,over Epinefrin,norepinefrin Feokromositoma ve ilişkili kanserler Gastrin Glukagonoma Kalsitonin Medüller tiroid karsinomu

21 Ektopik hormonlar: ACTH Küçük hücreli akciğer ADH Küçük hücreli akciğer,adrenal korteks, pankreas, duodenal İnsan plasental laktojen---- Trofoblastik, gonad, akciğer, meme Vazoaktif intestinal peptid (VİP)---- Pankreas, bronkojenik, nöroblastom

22 ONKOFETAL ANTİJENLER Fetal yaşam sırasında üretildiklerinden fetusun serumunda yüksek konsatrasyonda bulunurlar. Doğumdan sonra düzeyleri düşer. Kanserli hastalarda tekrardan belirirler (Malign transformasyon sonucunda bazı genlerin yeniden aktivasyonu).

23 İsim: Kanser tipi: Karsinoembriyojenik antijen(CEA)…Kolorektal, GİS,akciğer,pankreas, meme Alfa-fetoprotein(AFP) ……… Hepatosellüler, germ hücre Prostat spesifik antijen(PSA)… Prostat Doku polipeptid antijeni(TPA)..Çeşitli (meme, kolorektal,mesane, over) Beta-onkofetal antijen………… Kolon Tenessee antijen ………… Kolon, GİS, mesane

24 MONOKLONAL İMMUNGLOBULİNLER
Monoklonal paraproteinler (MC:miyeloma komponentleri) serum elektroforezinde globin bölgesinde keskin bantlar olarak görülürler. Multipl miyelomlu olguların 95 %’ inde bu bantlar görülür.

25 RESEPTÖR BELİRTEÇLER Östrojen ve Progesteron reseptörleri
Meme kanseri değerlendirilmesinde hormonal tedavi ve prognoz belirteci olarak kullanılmaktadır. Pozitif reseptörlü olan hastalara hormon tedavisi uygulanmaktadır. Negatif reseptöre sahip hastalara kemoterapi ve diğer tedavi yöntemleri öngörülür.

26 GENETİK BELİRTEÇLER Bir hücrenin kansere dönüşürken farklılaşması
esnasındaki genetik değişikliklerinin incelenmesi, kanser riskinin değerlendirilmesi ve taramada önemli yer almaktadır. Kanser gelişiminde 2 sınıf gen etkindir: 1.Onkogenler (hücre aktivasyon genleri) 2.Baskılayıcı genler (hasarlı DNA’ların tanınması ve tamiri ile ilgili genler).

27 İnsan Tümörlerinde Bulunan Bazı Onkogenler
Onkogen Fonksiyon Ürün Kanser tipi N-ras mutasyonu Sinyal iletisi GDP/GTP bağlayıcı Nöroendokrin, protein AML K-ras mutasyonu Sinyal iletisi GDP/GTP bağlayıcı Lösemi,lenfoma protein c-erb B Büyüme faktör resep. Tirozin kinaz Meme,over,GİS

28 Onkogen Fonksiyon Ürün Kanser Tipi
c-myc translokasyonu Transkripsiyon DNA ile bağlanma Burkitt lenfoması, düzenlenmesi B ve T hücreli lenfoma, küçük hücreli akciğer karsinomu N-myc amplifikasyonu Transkripsiyon DNA ile bağlanma Nöroendokrin düzenlenmesi c-abl/bcr translokasyonu Sinyal iletisi Tirozin kinaz Kronik miyeloid (Philadelphia kromozomu) lösemi

29 ÖNEMLİ BAZI TÜMÖR BELİRTEÇLERİNİN SPESİFİK KULLANIMLARI
CA 125 Kanser tipi: Ovaryum kanseri Analiz edildiği doku türü: Kan Kullanım şekli: Diagnozda yardımcı, tedavinin yanıtını incelemede ve nüksün belirlenmesinde CA 19-9 Kanser Tipi: Pankreas kanseri, safra kesesi kanseri , safra kanalı kanseri ve gastrik kanser Analiz edildiği doku türü: Kan Kullanım şekli: Tedavinin işe yarayıp yaramadığını belirlemede CA 15-3 Kanser tipi: Meme kanseri Kullanım şekli: tedavinin işe yarayıp yaramadığına bakılmasında ve nüksün belirlenmesinde

30 Doku polipetid spesifik antijeni (Sitokeratin)TPS
Kanser tipi: Akciğer kanseri Analiz edildiği doku türü: Kan Kullanım şekli: Nüksün belirlenmesinde Laktat Dehidrogenaz LDH Kanser tipi: germ hücre tümörü Kullanım şekli: Evrelendirme, prognoz ve tedaviye yanıtın incelenmesinde Tiroglobulin Kanser tipi: Tiroid kanseri Analiz edildiği doku türü: Tümör Kullanım şekli: Tedaviye yanıtın gözleminde ve nüksün belirlenmesinde

31 Kalsitonin β-2 mikroglobulin Kanser Tipi: iliksi tiroid kanseri
Analiz edildiği doku türü: Kan Kullanım şekli: Diagnoza yardımcı, tedavinin yanıt verip vermediğini incelemede ve nüksün belirlenmesinde β-2 mikroglobulin Kanser Tipi: Mutipl miyelom, kronik lenfositik lösemi ve bazı lenfomalar Analiz edildiği doku türü: Kan, idrar veya serebrospinal sıvı Kullanım şekli: prognozun belirlenmesinde ve tedaviye yanıtın takibinde

32 Karsinoembriyonik antijen (CEA)
Kanser tipi: kolorektal kanser ve meme kanseri Analiz edildiği doku türü: Kan Kullanım şekli: Kolorektal kanserde kanserin yayılımını incelemede ve meme kanserinde nüks ve tedaviye yanıtı değerlendirmede Tedavide hedef olarak kullanılan ilaçlar; Poxvirus-bazlı aşılar CEA üreten tümörlere karşı tekrarlanabilir Thücre cevabı oluşturmada etkili kabul edilmiştir. Alfa-fetoprotein AFP Kanser Tipi: Karaciğer kanseri ve germ hücresi tümörü Analiz edildiği doku türü:Kan Kullanıldığı yerler: Karaciğer kanseri diagnozunda ve tedaviye yanıtın takibinde; germ hücresi tümöründe faz, prognoz ve tedaviye yanıtı incelemek için kullanılır.

33 Beta-Human Chorionic Gonadotropin (Beta-hCG)
Kanser Tipi: Koriyokarsinom ve testis kanseri Analiz edildiği doku türü: İdrar veya kan Kullanım şekli: Evrelendirme, prognoz ve tedaviye yanıtı incelemede Prostat spesifik antijen (PSA) Kanser tipi: Prostat Kanseri Analiz edildiği doku türü: Kan Kullanım şekli: Diagnozda, tedaviye yanıtın incelenmesinde ve nükse bakılmasında Tedavide hedef olarak kullanılan ilaçlar; Cabozantinib (Cometriq™ , XL184 olarak da bilinir)

34 ALK gen modifikasyonu Kanser Tipi: Küçük hücreli olmayan akciğer kanseri ve anaplastik büyük hücreli lenfoma Analiz edildiği doku türü: Tümör Kullanım şekli: Tedaviyi belirlemede ve prognozda Tedavide hedef olarak kullanılan ilaçlar; Küçük hücreli olmayan akciğer kanserlerinin %5inde ALK geninin değişikliğe uğradığı görülmektedir. Bu değişiklik genelde sigara içmeyen (veya çok az içen) kişilerde görülür. ALK gen değişikliği hücre büyümesine ve yayılmasına sebep olan anormal ALK proteini sentezine yol açar. ALK yı hedefleyen ilaçlar; Crizotinib (Xalkori®) Ceritinib (Zykadia™) Bu ilaçlar anormal ALK proteinini bloke ederek tümörlerde küçülmeyi amaçlar. Bu ilaçlar aynı zamanda kemoterapi işe yaramadığında veya kemoterapi yerine kullanılır.

35 HER2/neu Kanser tipi: meme kanseri, gastrik kanser ve özofagial kanser
Analiz edildiği doku türü: Tümör Kullanım şekli: Trastuzumab ile tedaviye uygun olup olmadığını incelemede Tedavide hedef olarak kullanılan ilaçlar; Meme kanserli hastaların 5te birinin kanser hücrelerinde büyümeyi uyaran bir protein olan HER2/neu çok sayıda bulunur. Bu tür meme kanserli hastalarda tümör tedavi görmediği durumlarda daha hızlı büyür ve çok hızlı yayılım gösterir. Trastuzumab (Herceptin®) Pertuzumab (Perjeta®) Ado-trastuzumab emtansine (Kadcyla™) Lapatinib (Tykerb) Trastuzumab ve pertuzumab monoklonal antikorlardır.

36 EGFR mutasyon analizi Kanser tipi: Küçük hücre dışı akciğer kanseri
Analiz edildiği doku türü: Tümör Kullanım şekli: Tedavinin belirlenmesinde ve prognozda Tedavide hedef olarak kullanılan ilaçlar; EGFR hücre yüzeyinde bulunan bir proteindir. Normalde hücrelerin büyüme ve gelişmesine katkıda bulunurlar. Bazı NSCLC li hücrelerin fazla miktarda EGFR içerdikleri görülmüştür. Bu da kanser hücrelerinin daha hızlı büyümelerine yol açar. Erlotinib (Tarceva®) Afatinib (Gilotrif®) Bu ilaçlar EGFR sinyal yolağını bloke ederler. İlerlemiş NSCLC hastalarında kemoterapisiz ilk tedavi olarak kullanırlar. Bu mutasyon kadınlarda ve sigara içmeyenlerde daha sık görülür.

37 BCR-ABL Füzyon geni Kanser Tipi: Kronik Myeloid lösemi
Analiz edildiği doku türü: Kan ve/veya kemik iliği Kullanım şekli: diagnozu kesinleştirmede ve hastalığın durumunu incelemede Tedavide hedef olarak kullanılan ilaçlar; KML hücreleri BCR-ABL denilen ve normal hücrelerde bulunmayan bir onkogen içerir. Bu gen BCR-ABL adı verilen bir protein üreterek KML hücrelerinin kontrolsüz büyüme ve çoğalmasına yol açar. BCR-ABL bir tirozin kinaz proteindir. Tirozin kinaz inhibitörü olan ilaçlar KML nin standart tedavisinde kullanılırlar. Bu ilaçlar normal hücreleri pek etkilemez ve yan etkileri KML tedavisinde kullanılan diğer ilaçlar kadar ciddi değildir. İmatinib (Gleevec) Dasatinib (Sprycel) Nilotinib (Tasigna ) Bosutinib (Bosulif®) Ponatinib (Iclusig®)

38 BAZI TÜMÖRLERDE ÖNERİLEN SPESİFİK BELİRTEÇLER
Tanı: Prognoz: Tedavi: Prostat kanseri PSA PSA PSA Testiküler tümörler AFP,hCG,LDH AFP,hCG ,LDH AFP,hCG,LD Meme tümörleri ER,PR,HER CA153,CEA Kolorektal tümörler CEA CEA Mide kanseri Mesane kanseri Karaciğer kanseri AFP AFP AFP Over kanseri CA CA CA 125 Pankreas kanseri CA CA CA 19-9 Tiroid kanseri Tiroglobulin