EDAT, BAĞLAÇ, ÜNLEM. İLGEÇ (EDAT) İLGEÇ (EDAT) Tek başlarına anlamı olmayan; ancak sözcükler arasında değişik anlam ilgileri kuran ve sadece bu göreviyle.

... konulu sunumlar: "EDAT, BAĞLAÇ, ÜNLEM. İLGEÇ (EDAT) İLGEÇ (EDAT) Tek başlarına anlamı olmayan; ancak sözcükler arasında değişik anlam ilgileri kuran ve sadece bu göreviyle."— Sunum transkripti:

1 EDAT, BAĞLAÇ, ÜNLEM

2 İLGEÇ (EDAT) İLGEÇ (EDAT) Tek başlarına anlamı olmayan; ancak sözcükler arasında değişik anlam ilgileri kuran ve sadece bu göreviyle kullanılan sözcüklerdir. Tek başlarına anlamı olmayan; ancak sözcükler arasında değişik anlam ilgileri kuran ve sadece bu göreviyle kullanılan sözcüklerdir. ÖRNEK: ÖRNEK: “Senin için her şeyi yaparım.” cümlesinde altı çizili sözcük anlamsızdır; ancak cümlede “uğruna” anlamını kazanmıştır. “Senin için her şeyi yaparım.” cümlesinde altı çizili sözcük anlamsızdır; ancak cümlede “uğruna” anlamını kazanmıştır.

3 İLGEÇ İlgeçler, tek yönlüdür. Yani “kendisinden önceki sözcük veya söz öbeği” ile öbekleşir. İlgeçler, tek yönlüdür. Yani “kendisinden önceki sözcük veya söz öbeği” ile öbekleşir. ÖRNEK: ÖRNEK: “Ali çocuk gibi davranıyor.” cümlesine göre “Ali nasıl davranıyor?” diye sorulsa cevabımız “gibi davranıyor.” değil, “çocuk gibi davranıyor.” olur. “Ali çocuk gibi davranıyor.” cümlesine göre “Ali nasıl davranıyor?” diye sorulsa cevabımız “gibi davranıyor.” değil, “çocuk gibi davranıyor.” olur.

4 İLGEÇ Görülüyor ki ilgeçler, kendisinden önceki sözcük ya da sözü alarak öbekleşiyor. Görülüyor ki ilgeçler, kendisinden önceki sözcük ya da sözü alarak öbekleşiyor. Dünya kadar işim var. Dünya kadar işim var. ad + edat ad + edat edat öbeği (sıfat görevinde) edat öbeği (sıfat görevinde) Gül gibi geçinip gidiyoruz? Gül gibi geçinip gidiyoruz? ad + edat ad + edat edat öbeği (belirteç görevinde) edat öbeği (belirteç görevinde) Oysa bağlaçlar, bir terazi gibi çift yönlüdür. Her iki kefesinde de aynı meyve vardır. ( özne + özne, cümle + cümle…) Oysa bağlaçlar, bir terazi gibi çift yönlüdür. Her iki kefesinde de aynı meyve vardır. ( özne + özne, cümle + cümle…) ÖRNEK: ÖRNEK: “Yolcu ile hostes kavga ediyordu.” cümlesine göre “Kimler kavga “Yolcu ile hostes kavga ediyordu.” cümlesine göre “Kimler kavgaediyordu?”

5 İLGEÇ ÖRNEK: ÖRNEK: “Yolcu ile hostes kavga ediyordu.” cümlesine göre “Kimler kavga ediyordu?” “Yolcu ile hostes kavga ediyordu.” cümlesine göre “Kimler kavga ediyordu?” diye sorulsa biz bu soruyu “ile” nin her iki tarafındaki sözcükleri alır ve “yolcu ile hostes” diye yanıtlarız. Bu yüzden bu cümlede “ile” sözcüğü bağlaçtır. “yolcu ile hostes” diye yanıtlarız. Bu yüzden bu cümlede “ile” sözcüğü bağlaçtır. İLE: İLE: Edat Olan Bağlaç olan Edat Olan Bağlaç olan Bizi sevgiyle kucakladı. Masada tuzla su yok. Bizi sevgiyle kucakladı. Masada tuzla su yok. durumbağlaç durumbağlaç Anlatılanları tükenmez kalemle yaz. Anlatılanları tükenmez kalemle yaz. araç araç Annesiyle pazara gitmiş. Annesiyle pazara gitmiş. birliktelik birliktelik Onun gelmesiyle hayatım değişti. neden neden

6 İLGEÇ ANCAK ANCAK Edat olan: Kapıyı ancak bu anahtar açar. Edat olan: Kapıyı ancak bu anahtar açar. Bağlaç olan: Sinemaya git; ancak erken gel. Bağlaç olan: Sinemaya git; ancak erken gel. Belirteç olan: Annem sabaha ancak gelir. Belirteç olan: Annem sabaha ancak gelir. YALNIZ YALNIZ Edat olan: Beni yalnız sen anlarsın. Edat olan: Beni yalnız sen anlarsın. Bağlaç olan: Onu gördüm; yalnız görmezlikten geldim. Bağlaç olan: Onu gördüm; yalnız görmezlikten geldim. Belirteç olan: Sokağa yalnız çıkamam. Belirteç olan: Sokağa yalnız çıkamam. Sıfat olan: Buralarda yalnız insan çoktur. Sıfat olan: Buralarda yalnız insan çoktur. Ad olan : Bu akşam evde yalnızım. Ad olan : Bu akşam evde yalnızım.

7 İLGEÇ DOĞRU: DOĞRU: Ad olan: Bana doğruyu söyle. Ad olan: Bana doğruyu söyle. Sıfat olan: Doğru söz yemin istemez. Sıfat olan: Doğru söz yemin istemez. Belirteç olan: Karşımda doğru otur. Belirteç olan: Karşımda doğru otur. Edat olan: Onu eve doğru giderken gördüm. Edat olan: Onu eve doğru giderken gördüm. İÇİN : Edat olarak : Edat olarak : Ferhat, Şirin için dağları aşmış. Ferhat, Şirin için dağları aşmış. uğruna uğruna Bu çiçekleri annem için aldım. Bu çiçekleri annem için aldım. özgülük özgülük

8 İLGEÇ İçin: Beni kırmamak için konuşmadı. Beni kırmamak için konuşmadı. amaç amaç Orada olmadığım için olayı görmedim. Orada olmadığım için olayı görmedim. neden neden Senin için “ Huysuz.” diyorlar. Senin için “ Huysuz.” diyorlar. hakkında hakkındaGibi: Edat olarak: Edat olarak: Yayla gibi evleri var onların. Yayla gibi evleri var onların. benzerlik benzerlik Haberi aldığı gibi çıktı evden. Haberi aldığı gibi çıktı evden. o anda o anda Yemeği benim yaptığım gibi yap. Yemeği benim yaptığım gibi yap. benzer biçimde benzer biçimde

9 İLGEÇ Gibi: Güneş doğdu gibi. Güneş doğdu gibi. az kalmak, yaklaşmak az kalmak, yaklaşmak Adam bize bakıyor gibi. Adam bize bakıyor gibi. sanma, şüphe sanma, şüphe Uyur gibi yapıp bizi dinliyordu. Uyur gibi yapıp bizi dinliyordu. rol yapmak rol yapmak

10 İLGEÇ Karşı: Ad olan: Karşıya geçerken dikkat et. Sıfat olan: Karşı sokaktan sola dön. İlgeç olan: Sabaha karşı iki polis geldi. İlgeçlerin neler olduğuna tekrar göz atalım: gibi -e kadar -den beri gibi -e kadar -den beri için -e göre -den dolayı için -e göre -den dolayı sanki -e doğru (ancak, yalnız, ile) üzere -e karşı mı mı

11 İLGEÇ ETKİNLİK 1 gibi de yalnız vekarşı gibi de yalnız vekarşı ile sanki ama ki ile sanki ama ki Yukarıdaki sözcükleri aşağıda verilen cümlelere uygun olarak yerleştirelim. Yukarıdaki sözcükleri aşağıda verilen cümlelere uygun olarak yerleştirelim. 1. Aklını başına topla... çalış. 1. Aklını başına topla... çalış. 2. Bize bir şeyler söylemek istiyor … konuşamıyor. 2. Bize bir şeyler söylemek istiyor … konuşamıyor. 3. Sel … akan kalabalık …telaşlı bir yığın insan var. 3. Sel … akan kalabalık …telaşlı bir yığın insan var. 4. Lale, … bahçelerde kalmamış; her yerde süsleme unsuru olarak kullanılmıştır. 4. Lale, … bahçelerde kalmamış; her yerde süsleme unsuru olarak kullanılmıştır. 5. Ne olur … benim … gelsen? 5. Ne olur … benim … gelsen? 6. Şiire … merakım on yaşında başladı. 6. Şiire … merakım on yaşında başladı. 7. Kapağı kaldırmış … ne görsün? 7. Kapağı kaldırmış … ne görsün?

12 İLGEÇ ETKİNLİK 1 (devam) ETKİNLİK 2 Etkinlik 1’deki cümlelere yerleştirmenizi Etkinlik 1’deki cümlelere yerleştirmenizi istediğimiz sözcüklerin ilgeç mi bağlaç mı istediğimiz sözcüklerin ilgeç mi bağlaç mı olduklarını söyleyiniz. olduklarını söyleyiniz. Gibi ( …) Ve ( … ) Sanki(… ) Gibi ( …) Ve ( … ) Sanki(… ) İle ( … ) De ( … ) Ki ( … ) İle ( … ) De ( … ) Ki ( … ) Yalnız ( … ) Ama ( … ) Karşı ( … ) Yalnız ( … ) Ama ( … ) Karşı ( … )

13 BAĞLAÇ Tıpkı edatlar gibi tek başlarına anlamları yoktur. Anlamca ilgili cümleleri, eş görevli sözcük ya da söz öbeklerini bağlar. Tıpkı edatlar gibi tek başlarına anlamları yoktur. Anlamca ilgili cümleleri, eş görevli sözcük ya da söz öbeklerini bağlar. İlgeçler, cümleyi yıkılmaktan kurtarır. Mesela, “ Bunu senin için aldım.” yerine “Bunu senin aldım.” dersek cümle yıkılır. İlgeçler, cümleyi yıkılmaktan kurtarır. Mesela, “ Bunu senin için aldım.” yerine “Bunu senin aldım.” dersek cümle yıkılır. Oysa bağlaç olmayınca cümle yıkılmaz. Mesela, “Annen ve baban gelecek mi?” yerine “Annen, baban gelecek mi?” diyebiliriz. Oysa bağlaç olmayınca cümle yıkılmaz. Mesela, “Annen ve baban gelecek mi?” yerine “Annen, baban gelecek mi?” diyebiliriz.

14 BAĞLAÇ - Bağlaçlar, her iki kefesinde aynı meyve olan terazi gibidir. - Bağlaçlar, her iki kefesinde aynı meyve olan terazi gibidir. Bize çay ile çerez ikram etti. Bize çay ile çerez ikram etti. nesne nesne nesne nesne Aşk insanı yüceltir; ama gururu Aşk insanı yüceltir; ama gururu cümle cümle cümle cümle yok eder. yok eder. Hem uzun hem karanlık yıllar Hem uzun hem karanlık yıllar sıfat sıfat sıfat sıfat bekliyor bizi. bekliyor bizi.

15 BAĞLAÇ - Bir sözcük, araya başka sözcükler alarak tekrar edilirse bağlaç görevine girer. - Bir sözcük, araya başka sözcükler alarak tekrar edilirse bağlaç görevine girer. ÖRNEK: ÖRNEK: İster elma ister armut al, fark etmez. İster elma ister armut al, fark etmez. Ya beni de götür ya gitme. Ya beni de götür ya gitme. Ne kızı verir ne dünürü küstürür. Ne kızı verir ne dünürü küstürür. Hem çalışmıyor hem kazanmak istiyor. Hem çalışmıyor hem kazanmak istiyor.

16 BAĞLAÇ “de” Bağlacı, “de” Eki Bağlaç olan “de” Bağlaç olan “de” -Kendinden önceki sözcükten ayrı yazılır. -Cümlede “ te, ta” şekline girmez. -Cümledençıkarıldığında cümlenin anlamı daralabilir; ama anlatım bozulmaz. Ek olan “de” Ek olan “de” -Kendinden önceki -Kendinden önceki sözcüğe bitişik yazılır -Cümlede ünsüz uyumuna göre “ –te, -ta” olur. -Cümleden çıkarılınca anlatım bozulur. -Tatilini yatta geçirecek. bulunma eki bulunma eki -O, okulun gözde kızlarındandır. yapım eki yapım eki

17 BAĞLAÇ BAĞLAÇ ÖRNEK: ÖRNEK: “Sözlerinde bir ima vardı.” cümlesini “Sözlerin bir ima var.” diye söylersek anlatım bozulur. Bu nedenle “-de” bu cümlede ektir. (bulunma eki) “Sözlerinde bir ima vardı.” cümlesini “Sözlerin bir ima var.” diye söylersek anlatım bozulur. Bu nedenle “-de” bu cümlede ektir. (bulunma eki) “Bu kitabı da okumuş.” cümlesini “Bu kitabı okumuş.” şeklinde söylersek anlam değişse bile anlatım bozulmaz. Bu nedenle “de” bu cümlede bağlaçtır. “Bu kitabı da okumuş.” cümlesini “Bu kitabı okumuş.” şeklinde söylersek anlam değişse bile anlatım bozulmaz. Bu nedenle “de” bu cümlede bağlaçtır.

18 BAĞLAÇ “Ki” Bağlacı, “-ki” Eki Bağlaç olan Bağlaç olan -Kendinden önceki sözcükten ayrı yazılır.-Cümledençıkarıldığında anlatım bozulmaz. Ek olan Ek olan -Kendinden önceki sözcüğe bitişik yazılır. -Cümleden çıkarıldığında anlatım bozulur. -Seninki yine üzgün. ilgi eki ilgi eki -Akşamki yemek güzeldi. sıfat yapan ki sıfat yapan ki

19 BAĞLAÇ “ İşini bitir ki sinemaya gidelim.” cümlesinden “ki” çıkarıldığında anlatım bozulmaz. O halde “ki” bağlaçtır. “ İşini bitir ki sinemaya gidelim.” cümlesinden “ki” çıkarıldığında anlatım bozulmaz. O halde “ki” bağlaçtır. “Vizyondaki filmleri hiç kaçırmam.” cümlesinden “-ki” çıkarıldığında anlatım bozulur. O halde “-ki” ektir. “Vizyondaki filmleri hiç kaçırmam.” cümlesinden “-ki” çıkarıldığında anlatım bozulur. O halde “-ki” ektir. Ancak bu yöntem bizi her zaman doğru yanıta götürmez. Bu yüzden sıfat yapan “-ki” ile ilgi zamiri olan “-ki” ekini iyi bilmemiz gerekir. Ancak bu yöntem bizi her zaman doğru yanıta götürmez. Bu yüzden sıfat yapan “-ki” ile ilgi zamiri olan “-ki” ekini iyi bilmemiz gerekir.

20 BAĞLAÇ ETKİNLİK 3 Aşağıdaki cümlelerde “de” ve “ki” bağlaçlarının cümleye kattığı Aşağıdaki cümlelerde “de” ve “ki” bağlaçlarının cümleye kattığı anlamların ne olduğunu size verilen seçeneklerden yararlanarak bulunuz. anlamların ne olduğunu size verilen seçeneklerden yararlanarak bulunuz. Üşümüş de girmiş odaya. (…) Herkese gitmişsin de bir bana gelmedin.(…) Çocuğa kızarlar mı ki? (…) Kızlarının ikisi de zekidir. (…) Konuş da göreyim. (…) Geldim ki kimseler yok. (…) Dert ki ne dert bir adam. (…) Bu çocuğa güvenilmez ki! (…) Ev de evmiş hani! (…) “Oyuncak da oyuncak” diyor bu çocuk. (…)-yakınma-eşitlik-tehdit-pekiştirme-istek-sitem-şaşma-beğenme -şüphe, kaygı -neden

21 BAĞLAÇ İle, ancak, yalnız sözcüklerini ilgeç konusunda görmüştük. Diğer bağlaçlarımızın ne olduklarına bakalım. İle, ancak, yalnız sözcüklerini ilgeç konusunda görmüştük. Diğer bağlaçlarımızın ne olduklarına bakalım. çünkü çünkü hatta hatta oysa, oysaki oysa, oysaki fakat cümle başı fakat cümle başı halbuki bağlaçları halbuki bağlaçları mademki mademki meğerki meğerki ama ama ne var ki ne var ki

22 BAĞLAÇ ne…ne, hem…hem, ya…ya, ister…ister, ve, bile, ne var ki… ne…ne, hem…hem, ya…ya, ister…ister, ve, bile, ne var ki…

23 BAĞLAÇ ETKİNLİK 4 Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin altında yazan bilgi doğruysa “D” yanlışsa Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin altında yazan bilgi doğruysa “D” yanlışsa “Y” belirtiniz. “Y” belirtiniz. -Kızgınım; hatta tedirginliğimi ve -Kızgınım; hatta tedirginliğimi ve Edattır □ Bağlaçtır □ Edattır □ Bağlaçtır □ korkaklığımı bana hatırlattığın için korkaklığımı bana hatırlattığın için Bağlaçtır □ Bağlaçtır □ sana öfke bile duyuyorum. sana öfke bile duyuyorum. Edattır □ Edattır □

24 BAĞLAÇ ETKİNLİK 4 (devam) - Bir gün üzerlerine doğru gelmekte olan Edattır □ Edattır □ yabani bir at sürüsünden kurtulabilmek için yabani bir at sürüsünden kurtulabilmek için Edattır □ Edattır □ bütün hızları ile hemen yanlarındaki gölün bütün hızları ile hemen yanlarındaki gölün Bağlaçtır □ Bağlaçtır □ Bağlaçtır □ Bağlaçtır □ kıyısına doğru koştular. kıyısına doğru koştular.

25 BAĞLAÇ ETKİNLİK 5 Aşağıda “de” ve “ki” lerin yazımında yanlışlık yapılan cümleleri bulunuz. Aşağıda “de” ve “ki” lerin yazımında yanlışlık yapılan cümleleri bulunuz. -Kalbim Ege de kaldı. -Kalbim Ege de kaldı. -Bir ağaçta biz diksek ne olur? -Bir ağaçta biz diksek ne olur? -Onların evi Ankara’da. -Onların evi Ankara’da. -Her şeyi varmış gibi birde yazlık alacakmış. -Her şeyi varmış gibi birde yazlık alacakmış. -Ahmet’te seni arıyordu. -Ahmet’te seni arıyordu. -Kapıda ki adamı tanıyor musun? -Kapıda ki adamı tanıyor musun?

26 BAĞLAÇ ETKİNLİK 5 (devam) -Tüm konuşulanları onada anlattım. -Tüm konuşulanları onada anlattım. -Bu odada ki eşyaların yarısı nerede? -Bu odada ki eşyaların yarısı nerede? -Öyle inandırıcı konuştu ki neredeyse inanacaktım. -Öyle inandırıcı konuştu ki neredeyse inanacaktım. -Bu mağazanın ki daha güzel. -Bu mağazanın ki daha güzel. -Gönlümdeki bu ateş hiç sönmediki? -Gönlümdeki bu ateş hiç sönmediki? -O yerden ki herkes kaçar, sen de kaç. -O yerden ki herkes kaçar, sen de kaç. -Öyle sevinçliydiki havalara sıçrıyordu. -Öyle sevinçliydiki havalara sıçrıyordu.

27 ÜNLEM Mutluluk, öfke, acıma, şaşma, korku… gibi duyguları anlatan; seslenme, emir gibi özel durumları bildiren sözcüklerdir. Mutluluk, öfke, acıma, şaşma, korku… gibi duyguları anlatan; seslenme, emir gibi özel durumları bildiren sözcüklerdir. Asıl Ünlemler Asıl Ünlemler ay, tüh, vah, a, of, hey, vay, yuh… ay, tüh, vah, a, of, hey, vay, yuh… Tüh, telefona yetişemedim! Tüh, telefona yetişemedim! Ünlem Gibi Kullanılan Sözcükler Ünlem Gibi Kullanılan Sözcükler Bayan, buraya bakar mısınız! Bayan, buraya bakar mısınız! Yaşasın! Annemler geliyor. Yaşasın! Annemler geliyor.

28 ÜNLEM -Ünlemler ek aldıkları zaman farklı görevlere girerler. -Ünlemler ek aldıkları zaman farklı görevlere girerler. ÖRNEK: ÖRNEK: Bu arabanın ahı gitmiş, vahı kalmış. Bu arabanın ahı gitmiş, vahı kalmış. ad ad ad ad Oflayıp puflayarak içimi kararttın. Oflayıp puflayarak içimi kararttın. eylemsi eylemsi eylemsi eylemsi

29 ÜNLEM Etkinlik 6 Aşağıdaki ünlemlerin cümlelere kattığı anlamları bulup söyleyiniz. Aşağıdaki ünlemlerin cümlelere kattığı anlamları bulup söyleyiniz. -Sus artık! Kafam şişti. (…) -Sus artık! Kafam şişti. (…) -A, sen niye ağlıyorsun! (…) -A, sen niye ağlıyorsun! (…) -Yazık, yine mi aç kalmış! (…) -Yazık, yine mi aç kalmış! (…) -Eee, bu kadar çok yenir mi!(…) -Eee, bu kadar çok yenir mi!(…) -Hey! Çöpü oraya atma! (…) -Hey! Çöpü oraya atma! (…) -Hiii, beni gördü galiba! (…) -Hiii, beni gördü galiba! (…) -Oh be ! Evinde olmak gibisi var mı? (…) -Oh be ! Evinde olmak gibisi var mı? (…)

30 OKS SORULARI OKS SORULARI 1- (1998) 1- (1998) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “mı” soru eki cümleye “rica” anlamı “mı” soru eki cümleye “rica” anlamı katmıştır? katmıştır? A) Bu akşam bize gelecek misiniz? B) Mavi gömleğimi ütüler misin? C) Ondan böyle bir davranış bekler miydin? D) Haberleri her zaman dinler misin?

31 OKS SORULARI OKS SORULARI 2- ( 2000 ) “Ama” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisine pekiştirme anlamı katmıştır? A) Beni hiç ama hiç dinlemiyor. B) Çok uğraştım; ama problem çözülmüyor. C) Sesimi duydu; ama anlamazlıktan geliyor. D) Araba oldukça eski; ama çalışıyor.

32 OKS SORULARI OKS SORULARI 3- ( 2000 ) “de” bağlacı aşağıdaki cümlelerin hangilerine şaşma anlamı katmıştır? 1- Size de gidebiliriz bize de. 2- Çalıştı da çalıştı. 3- Senin gibisini de görmedim. 4- Nasıl oldu da anımsamadın? A)1-2 B)1-3 C)2-4 D)3-4 A)1-2 B)1-3 C)2-4 D)3-4

33 OKS SORULARI OKS SORULARI 4- ( 2001 ) “Çok yetenekli bir çocuk; ama bir o kadar da gayretli.” da gayretli.” Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Bağlaç uyumsuzluğu B) Çelişen sözcüklerin kullanımı C) Yanlış tümleç kullanımı D) Özne - yüklem uyumsuzluğu

34 OKS SORULARI OKS SORULARI 5- ( 2002 ) “Bile” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisine farklı anlam katmıştır? farklı anlam katmıştır? A) Okulunu bitirmiş, iş bulmuş, evlenmişti bile. B) Nice ünlü yapıtları okumamış aydınlar bile var. C) Kızgınlık nedenini kendine bile açıklamaktan korkuyordu. D) Ölüyorum desen bile sana yardım etmeyeceğim.

35 OKS SORULARI OKS SORULARI 6- ( 2004 ) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “iki durumdan birini seçme şartı” söz konusu değildir? birini seçme şartı” söz konusu değildir? A) Baktı ki pabuç pahalı A) Baktı ki pabuç pahalı ya yardan geçmeliydi ya serden. ya yardan geçmeliydi ya serden. B) Gönül gurbet ele çıkma; ya gelinir ya gelinmez. ya gelinir ya gelinmez. C) Çıkınca karşıma korkuttu beni “Ya paran ya canın” dedi. “Ya paran ya canın” dedi. D) Uzun sözün kısası: Ya bu deveyi güdersin ya bu diyardan gidersin. Ya bu deveyi güdersin ya bu diyardan gidersin.