ANKARA ÜNİVERSİTESİ DİL VE TARİH-COĞRAFYA FAKÜLTESİ

... konulu sunumlar: "ANKARA ÜNİVERSİTESİ DİL VE TARİH-COĞRAFYA FAKÜLTESİ"— Sunum transkripti:

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ DİL VE TARİH-COĞRAFYA FAKÜLTESİ
ÇAĞDAŞ TÜRK LEHÇELERİ VE EDEBİYATLARI BÖLÜMÜ GÜNEY-BATI OĞUZ GRUBU TÜRK LEHÇELERİ VE EDEBİYATLARI ANABİLİM DALI

2 3015 TÜRKMEN TÜRKÇESİ V Dersin amacı, Türkmen Türkçesinde zarflar ve zarfların sınıflandırılmasını öğrenmek. Doç. Dr. Berdi Sarıyev Doç. Dr. Berdi SARIYEV

3 TÜRKMEN TÜRKÇESİ-V Türkmen Türkçesinde zarflar ve zarfların sınıflandırılması HALLAR WE OLARYŇ LEKSIK-GRAMMATIK AÝRATYNLYKLARY Hallar özbaşdak söz topary bolup, olar köplenç gymyldy-hereketi aňladýan sözlere baglanýarlar. hereketiň ýagdaýyny, wagtyny, hilini, nirä gönükdirilendigini aňladýarlar.

4 TÜRKMEN TÜRKÇESİ-V Türkmen Türkçesinde zarflar ve zarfların sınıflandırılması HALLAR WE OLARYŇ LEKSIK-GRAMMATIK AÝRATYNLYKLARY Sözlemde üýtgediji goşulmalar bilen üýtgeşmän, işliklere baglanyp, baglanýan işliklerinden aňlanýan gymyldy-hereketiň ýagdaýyny, hilini, wagtyny, ugruny bildirmäge hyzmat edýän sözlere hal diýilýär (P.Azymow we başg. Türkmen dili peduçilişeler üçin okuw kitaby, 258 s.).

5 TÜRKMEN TÜRKÇESİ-V Hallar sözlemde nähili?, neneňsi?, nädip?, nämeçe?,
Türkmen Türkçesinde zarflar ve zarfların sınıflandırılması HALLAR WE OLARYŇ LEKSIK-GRAMMATIK AÝRATYNLYKLARY Hallar sözlemde nähili?, neneňsi?, nädip?, nämeçe?, näme üçin?, nirede?, haçan?, niräk? diýen soraglara jogap bolýarlar.

6 TÜRKMEN TÜRKÇESİ-V Türkmen Türkçesinde zarflar ve zarfların sınıflandırılması HALLAR WE OLARYŇ LEKSIK-GRAMMATIK AÝRATYNLYKLARY Hallar sintaktik taýdan sözlemde işliklere ýa-da işlik şekillerinden bolan her bir sözlem agzasyna baglanyp, wagty, orny, sebäp-maksady, hal – ýagdaýy, mukdar–dereje, meňzetme-deňeşdirme ýaly dürli ahwalatlary görkezýärler.

7 TÜRKMEN TÜRKÇESİ-V Itler onda – munda (nirede?) ygyp ýördi (orun.)
Türkmen Türkçesinde zarflar ve zarfların sınıflandırılması HALLAR WE OLARYŇ LEKSIK-GRAMMATIK AÝRATYNLYKLARY Itler onda – munda (nirede?) ygyp ýördi (orun.) Olar dostlarça görüşdiler (kimlerçe? deňeşdirme). Ol gorkujygyna saňňyldaýardy.- näme üçin? (sebäp-maksat). Myrat häzir turar öýtdi.- haçan? (wagt). Duşmanyň peşeçe bolsa, pilçe gör(H.d).

8 TÜRKMEN TÜRKÇESİ-V Türkmen Türkçesinde zarflar ve zarfların sınıflandırılması HALLAR WE OLARYŇ LEKSIK-GRAMMATIK AÝRATYNLYKLARY Türkmen dilindäki hallar emele gelşi taýdan dürli-dürlidir. HALLAR morfologik we sintaktik ýollar bilen ýasalýarlar.

9 TÜRKMEN TÜRKÇESİ-V Türkmen Türkçesinde zarflar ve zarfların sınıflandırılması HALLAR WE OLARYŇ LEKSIK-GRAMMATIK AÝRATYNLYKLARY Türkmen dilindäki hallar gurluşy taýdan bäş topara bölünýärler. 1.Asyl hallar. Türkmen dilinde hiç hili goşulma kabul etmän, düýp görnüşinde herekeiň belli bir alamatyny ýagdaý, wagt, ugur bildirýän sözlere asyl hallar diýilýär:

10 TÜRKMEN TÜRKÇESİ-V häzir, hemişe, indi, derrew, ir, tiz, çalt derrew,
Türkmen Türkçesinde zarflar ve zarfların sınıflandırılması HALLAR WE OLARYŇ LEKSIK-GRAMMATIK AÝRATYNLYKLARY häzir, hemişe, indi, derrew, ir, tiz, çalt derrew, dessine, çala, giç, basym, ýaňy, ilki, Ýene

11 TÜRKMEN TÜRKÇESİ-V Türkmen Türkçesinde zarflar ve zarfların sınıflandırılması HALLAR WE OLARYŇ LEKSIK-GRAMMATIK AÝRATYNLYKLARY 2.Ýasama hallar Hal ýasaýjy goşulmalaryň üsti bilen beýleki söz toparlaryndan ýa-da hallardan ýasalan hallara ýasama hallar diýilýär.

12 TÜRKMEN TÜRKÇESİ-V Ýasama hallar hem iki hili bolýar:
Türkmen Türkçesinde zarflar ve zarfların sınıflandırılması HALLAR WE OLARYŇ LEKSIK-GRAMMATIK AÝRATYNLYKLARY Ýasama hallar hem iki hili bolýar: a) Söz ýasaýjy goşulmalaryň kömegi bilen ýasalan hallar. Meselem: Ol işine ýüzleý garaýar. Şonuň üçin hem arkan-ýüzin gaýyşýar. b) Ýasaýjylyk hyzmatyny ýerine ýetirýän üýtgediji goşulmalaryň kömegi bilen ýasalan hallar. Meselem: Ol gündizine geler. Myrat ýüzinligine süýnüp gaýdan atdan gözüni aýyrmady.

13 TÜRKMEN TÜRKÇESİ-V Türkmen Türkçesinde zarflar ve zarfların sınıflandırılması HALLAR WE OLARYŇ LEKSIK-GRAMMATIK AÝRATYNLYKLARY Ýasama hallar asyl hallardan köpdür.Olar dürli goşulmalaryň üsti bilen hasyl bolýarlar. Olara: -k,-yn/-in/-n, -laýyn/-leýin, -laý/-leý,-ça/-çe,-larça/-lerçe, -da/-de/-nda/-nde, -ndan/-nden/-dan/-den, -maç, -yna/-ine, -syna/-sine, -lygyna/-ligine, -a/-e, -ba/-be, -ga/-ge, -da/-de, -lakaý, -lenç goşulmalary degişlidir.

14 TÜRKMEN TÜRKÇESİ-V Türkmen Türkçesinde zarflar ve zarfların sınıflandırılması HALLAR WE OLARYŇ LEKSIK-GRAMMATIK AÝRATYNLYKLARY 3.Goşma hallar birden artyk sözüň goşulyşyp, basym taýdan birleşip, hal-ýagdaý aňladýan sözüň hasyl edilmegidir. birbada, ikindinara, gijara, birsydyrgyn, birsyhly

15 TÜRKMEN TÜRKÇESİ-V Türkmen Türkçesinde zarflar ve zarfların sınıflandırılması HALLAR WE OLARYŇ LEKSIK-GRAMMATIK AÝRATYNLYKLARY 4.Tirkeş hallar bir sözüň gaýtalanmagy ýa-da iki sözüň tirkeşip, belli bir düşünjäni aňlatmagy bilen hal-ýagdaý aňladýan sözlerdir. kem-kemden, onda-munda, günbe-günden, öýme-öý, ýüzläp-müňläp.

16 TÜRKMEN TÜRKÇESİ-V Türkmen Türkçesinde zarflar ve zarfların sınıflandırılması HALLAR WE OLARYŇ LEKSIK-GRAMMATIK AÝRATYNLYKLARY 5. Düzme hallar birden artyk sözüň özara düzülip baglanyşmak bilen hal-ýagdaý aňladýan sözlerdir. ýüzüniň ugruna, birnäçe ýyldan bäri, günlerde bir gün

17 TÜRKMEN TÜRKÇESİ-V Türkmen Türkçesinde zarflar ve zarfların sınıflandırılması Gönükme: Doly morfologik derňew ediň. Biwagt gygyran horazy öldűrerler. Balykçyda ýarna ýok , bu gün görseň, erte ýok. Biz geỳerin, dűz gezerin. Gorkana goşa görner. Ilkim kädi, soňkym çűỳşe. Illäp-gűnläp kel gyzy äre berdiler. Ir gűlmedik giç gűlmez, giç gűlmedik hiç gűlmez. Ir öýlenen ogul-gyzyna guwanar.

18 TEMEL KAYNAKLAR Azimov, P. (1969). Türkmen diliniň meseleleri. Aşgabat. Azimov, P.; Hıdırov, M. N., Sopıyev, G. (1960). Häzirki zaman türkmen dili. Aşgabat. Azimov, P.; Sopıyev, G. Çöňňäyev, Y. M. (1974). Türkmen dili. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı. Azimov, Pıgam, (1992), Türkmen Dili, Aşgabat. Esenmedowa, A.(2010) Häzirki Zaman Türkmen Dili (Morfologiýa). Aşgabat Clark, Larry, (1998), Turkmen Reference Grammar. Çarıyarov, B., (1978), Türkmen Diliniň Orfoepik Sözlüği, Aşgabat. Hamzayev, M., (1962), Türkmen Diliniň Sözlüği, Aşgabat. Türkmen Diliniň Grammatikası, Aşgabat 2000. Tekin Talat ve başk., (1995), Türkmence-Türkçe Sözlük, Ankara. Veyisov B., Babayeva G. (2010) Türkmen dili (praktikum). Yokarı Okuv Mekdepleri Üçin Okuv Kitabı. Aşgabat. Söyegov Muratgeldi, Arnazarov Seyintanazr (2017) Örnekli Türkmence Gramer, Ankara.