TEKNİK ALTYAPI ÖLÇMELERİ

TEKNİK ALTYAPI ÖLÇMELERİ
DOÇ.DR.ARZU SOYCAN

İÇMESUYU VE KANALİZASYON PROJELERİ
İnsanların ihtiyacı olan, fiziksel, kimyasal ve sağlık açısından uygun suların temini ve kullandıktan sonra kirlenen bu suların çevreye zarar vermeden uzaklaştırılması için yapılan projelerdir. İnsan ve çevre sağlığı açısından bu projeler son derece önemlidir. Teknik altyapı yönünden içme suyu ve kanalizasyon tesisleri, ekonomik olması için kamusal ya da kamuya tesis edilmiş irtifak haklı alanlarda olmalıdır. İçme suyu ve kanalizasyon tesislerinin eğimleri, planda belirlenen yol ağı eğimine paralel olmalıdır.

TANIMLAR ETÜD PAFTASI : Arazi etütleri çalışmalarında, yeri tespit edilen, içmesuyu veya atıksu-yağmur suyu şebekeleri ile yardımcı tesislerine ait; röper ölçüleri, malzeme cinsi, çapı v.b. bilgilerin işlendiği kılavuz harita. KILAVUZ PAFTA : Değişik ölçeklerde, mevcut içme suyu , atık su, yağmur suyu şebekeleri ile yardımcı tesislerine ait bilgileri içeren halihazır harita. FOTOGRAMETRİK HARİTA : Fotoğraf çekildiği tarihe ait arazi bilgilerini içeren, sayısal veya kartografik formdaki harita. HALİHAZIR HARİTA : Arazi ölçmelerinin yapıldığı tarihe ait bilgileri içeren, yersel yöntemle yapılmış sayısal veya kartografik formdaki harita. İSTİKŞAF : Nirengi, dizi nirengi, poligon ve RS noktaları için uygun yer seçimi çalışması. İŞ SAHASI : Projenin uygulanacağı yerin bulunduğu mahal, şeritvari uygulanacak projelerde projenin ekseninden 100 m sağa ve 100 m sola olmak üzere 200 m’lik koridor.

TANIMLAR PROJE SAHASI : Uygulama projesinin arazide kapladığı alan.
UYGULAMA PROJESİ : İçme suyu , atık su , yağmur suyu şebekelerinin rehabilitasyon ve yeniden inşa edilmesi için halihazır harita ve imar bilgilerini içeren altlık üzerinde hazırlanmış, boru, çap, malzeme yardımcı tesislerin yerleri vb. bilgileri gösteren tasdikli proje. İŞ SONU (AS-BUILT) PLANI : İçme suyu isale , içme suyu, atık su, ve yağmursuyu şebekelerinin ve evsel bağlantılarının rehabilitasyon veya yeniden inşaat projelerinin uygulanması ile işlerin tamamlanması sonucu, biten bu tesislerin durumunu gösteren plan ve detay çizimleri. İŞLETME PLANI : İş sonu (AS-BUILT) projesi üzerine, işletme faaliyetleri sonucu oluşan, şebeke değişimi, ilave şebeke bilgilerini de içeren güncel teknik alt yapı haritası. AYKOME : Büyükşehirlerde 3030 sayılı yasayla oluşturulan Altyapı Koordinasyon Merkezi.

İÇMESUYU PROJESİ Bir bölgenin ihtiyacı olan içme suyunu temin edebilmek için, o bölgenin sahip olduğu mevcut yerüstü ve yeraltı sularının potansiyeli ve o bölgenin su gereksinmeleri bilinmek zorundadır. Mevcut su potansiyeli bölgenin yağış miktarına bağlıdır. Bu yağış miktarına bağlı olarak da yeraltı ve yerüstü sularının verimleri belirlenir. Böylece bölgede bulunan mevcut potansiyel en uygun şekilde kullanılarak içme suyu sağlanır.

İçme suyu projesinin hazırlanmasında o bölgenin harita ve imar planları esas alınır. Bölgenin harita ve imar planlarına göre içme suyu projesinin hazırlanmasında şu hususlara dikkat edilmelidir: İmar planı yeterli olan yerlerde, bütün yerleşimleri kapsamalı, gelişme bölgeleri için yeterli debi bırakılmalıdır. Şebeke projesi yerleşim alanlarında halihazır duruma, yerleşik olmayan fakat imar planı kapsamında bulunan alanlarda imar planına göre yapılmalıdır. Yol istikamet planı olan veya mevcut imar planı yetersiz olan bölgelerde bütün yerleşimleri kapsamalı ve gelişme bölgeleri için yeterli debi bırakılmalıdır. Şebeke projesi imar planı yeterli olan bölgelerdeki gibi yapılmalıdır. İmar veya istikamet planı olmayan fakat haritaları olan bölgelerde bütün tesisleri kapsamalı, gelişme bölgeleri için gerekli uç debi bırakılmalı ve şebeke projesi halihazır duruma göre yapılmalıdır. Haritası olmayan bölgelerin, önce haritası sonra projesi yapılmalıdır.

İÇMESUYU PROJESİNDE İLK ETÜD RAPORU:
Bir kente getirilecek suyun belirlenebilmesi için yapılan etütlere ilk etütler denir ve bu etütler sonunda projeye esas olarak etüt raporu hazırlanır. İlk etüt raporunda; Bölgenin, idari, coğrafi, tarihi, sosyo-ekonomik ve kültürel durumu ile mevcut enerji, kanalizasyon ve içme suyu tesisleri, harita ve imar planı, nüfus ve yerleşim durumunu içeren bölge hakkında genel bilgi verilir. Bölgenin, insan, hayvan, sanayi ve özel ihtiyaçları için su ihtiyacı belirlenir. İklim, jeolojik durum, yerüstü ve yeraltı sularının debi ölçümleri ve suların kalitesini içeren hidrolojik ve jeolojik durum belirtilir. İletilecek suyun seçilebilmesi için yapılan etütler açıklanır.

İÇMESUYU PROJESİNDE İLK ETÜD RAPORU:
Bir kente su temin edileceğinde önce o bölge iyi bir şekilde incelenmeli, sonra seçilecek yeraltı ve yerüstü sularında şu hususlar dikkate alınmalıdır. Proje düzenleme tarihinden itibaren 35 yıl sonraki su ihtiyacı karşılanmalıdır. Öncelikle kente 10 km uzaklık içinde bulunan ve yerçekimi ile getirilecek uygun nitelikte, yeterli ve devamlı sular araştırılmalı, bunlardan kaliteli olanlar tercih edilmelidir. Bu alandaki suların yetersiz olması durumunda daha uzaklardan getirilebilir. Belirlenen yeraltı ve yerüstü sularının yağışların en az olduğu zamanlarda debileri sürekli ölçülmeli ve kaliteleri incelenmelidir. İlk etüd raporuyla suyun nereden ve nasıl alınacağı belirlenip, sonra arazinin gerekli haritaları temin edilerek proje düzenlenir.

PROJEYE ESAS ALINACAK NÜFUSUN BELİRLENMESİ
İçme suyu projeleri, 20 ya da 30 yıl sonraki nüfusun ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde düzenlenir. Ancak bu nüfusu tam olarak veren bir yöntem mevcut değildir. Çünkü nüfus çok sayıda faktöre bağlı olarak değişmektedir. Gelecekteki nüfusu belirlerken, turistik, endüstriyel, tarımsal gelişmeler, yeni yerleşim yerleri, yeni yolların açılması, üniversiteler, maden işletmeleri kurulması gibi nüfusu arttırıcı faktörlerinde göz önünde tutulması gerekir.

Ülkemizde nüfus belirlemesinde; İller Bankası içmesuyu yönetmeliğine göre önce yıllık nüfus artış oranı bulunur. p : Yıllık nüfus artış oranı Ny : Kentin son sayımdaki nüfusu Ne : Kentin eski sayımdaki nüfusu a : İki nüfus sayımı arasındaki yıl n : Kentin son nüfus sayımı ile projenin düzenlendiği tarih arasındaki yıl.

Yıllık nüfus artışı 1  p  3 olmalıdır. p’nin 3’ten büyük çıkması halinde, 3, 1’den küçük olması halinde 1, 1 ile 3 arasında çıkması durumunda ise çıkan değer aynen kullanılır. Gelecekteki nüfus ise şu formülle hesaplanır: İletim borusunun çapı hesaplanırken; cazibeli iletimlerde 35 yıl terfili iletimlerde 25 yıl sonraki nüfus esas alınır. Şebeke hesapları ise daima 35 yıl sonraki nüfusa göre yapılır.

GELECEKTEKİ SU İHTİYACININ BELİRLENMESİ
Bir kentin su ihtiyacı; nüfusuna, iklimine, yeşil ve spor alanlarına, mevcut endüstri kuruluşlarına ve çeşitlerine, kanalizasyon ve su şebekelerine, suyun fiyatına, veriliş şekline, şebekedeki su basıncına, suyun kalitesine ve yaşam standardı gibi faktörlere bağlı olarak değişir. Kentin 25 veya 35 yıl sonraki su ihtiyacı; insan, hayvan ve özel debi ihtiyaçları toplamından oluşur.

: Proje tarihinden 35 yıl sonraki toplam su ihtiyacı : Proje tarihinden 35 yıl sonraki nüfusun su ihtiyacı : Mevcut ya da daha sonraki yıllar için belirlenen endüstri ihtiyaçları ile kentin gelecekteki gelişme bölgeleri için bırakılacak uç debiler.

su ihtiyacının belirlenmesi için, önce gelecekteki nüfus hesaplanır, sonra kişi başına düşen günlük su ihtiyacına göre hesaplar yapılır. Yazın su ihtiyacı, normal su ihtiyacının 1,5 katı kabul edilirse, kişi başına düşen günlük su miktarı şöyledir:

Nüfus q _ 3000’e kadar olan yerlerde lt. 3001 – arası “ – 70lt. 5001 – “ “ “ – 80 lt – “ “ “ – 100lt. 30001 – “ “ “ – 120lt. 50001 – “ “ “ – 170 lt – “ “ “ – 200 lt – “ “ “ – 225 lt.

İnsan su ihtiyacı; Qx : X yılındaki insan su ihtiyacı (lt / sn) Nx : Kentin gelecekteki nüfusu qx : Kişi başına düşen günlük su ihtiyacı (lt / gün – kişi)

Hayvan su ihtiyacı; NB : Büyükbaş hayvan sayısı NK : Küçükbaş hayvan sayısı (Büyükbaş hayvanlar için günde 50 lt, küçükbaş hayvanlar için günde 15 lt. alınmıştır.)

Özel ihtiyaçlar için kullanılan özel debilerden birkaçı aşağıda gösterilmiştir. Okullarda lt / gün /öğrenci Hastanelerde – 600 lt / gün / hasta Otellerde – 250 lt / gün / müşteri Otomobil temizleme – 300 lt / gün / oto Çamaşırhanelerde – lt / gün / 100 kg. çam Kışlalarda – 150 lt / gün / er Bahçe, cadde sulaması ,5 – 2,0 lt / gün /m2 Genel yüzme havuzlarında lt / gün / m2

Bir kentin gelecekteki su ihtiyacını genel bir formülle şöyle gösterebiliriz: [lt/sn]

SULARIN DERLENMESİ (KAPTAJLAR)
Kaptajlar; su alma yapılarıdır. Suyun bu yapılara giriş yaptığı yere “su alma ağzı” ya da “priz” denir. Bu yapılar suyun düzenlenmesi ve kontrol edilmesinde önemli rol oynarlar.

SULARIN DERLENMESİ (KAPTAJLAR)
Su alma yapılarında şu hususlar dikkate alınmalıdır: İhtiyaç duyulan su miktarı temin edilebilmelidir. Taşkınların iletim sistemine ve diğer tesislere vereceği zarar önlenmelidir. Katı maddelerin, yüzen cisimlerin ve canlıların iletim sistemine girmesi engellenmelidir. Su alma tesisindeki yük kayıpları en aza indirgenmelidir. Su miktarı denetlenebilmeli ve ölçülebilmelidir. Su alma tesisinin işletme ve bakımı kolay olmalıdır.

Çamlıdere Barajı Su alma yapısı

YÜZEYSEL SULARIN KAPTAJI
Akarsulardan su alınması Göllerden su alınması Kaynak sularından (pınarlardan) su alınması Yeraltı sularının alınması - Düşey tesislerle su alınması -Yatay tesislerle su alınması a. Drenaj tipi büz ve galerilerle su toplanması b. Yeraltı bentleri ile su toplanması c. Yatay kuyularla su toplanması

SULARIN İLETİLMESİ (İSALE)
Suyun, kaptajdan depoya getirilmesi için kullanılan tesise “iletim hattı” denir. Bunlar, kanal, viyadük, galeri ve tünel gibi serbest yüzeyli iletim hatları ile boru, basınçlı galeri, tünel ve sifon gibi basınçlı iletim hatları ve kısmen basınçlı-kısmen serbest yüzeyli iletim hatlarından oluşur. İletim hatları arazi topoğrafyasına bağlı olarak cazibeli veya terfili iletim şeklinde yapılır.

Kaptajın kotu, su getirilecek kentin kotundan fazla ise yerçekimi ile iletim, az ise terfili iletim söz konusudur. Araziye bağlı olarak her iki yöntemde bir arada kullanılabilir. Kaptaj kotu, kentin kotundan büyük olsa bile iletim hattında basınçlı ve basınçsız çalışan kısımlar olabilir. Terfili iletim basınçlı bir iletimdir. Yerçekimi ile iletim ise serbest yüzeyli ya da basınçlı olabilir.

CAZİBELİ İLETİM HATTI

TERFİLİ İLETİM HATTI

İletim debisi ve hız İletim hattı, bölgenin gelecekteki nüfusuna ve maksimum su ihtiyacına göre projelendirilir. Günlük max. su ihtiyacı, yıllık ortalama ihtiyacın 1.25 ile 1.8 katı arasında değişir. Ülkemiz için bu değer 1.5 olarak alınmaktadır. Buna göre; Max. Günlük su ihtiyacı = 1.5 x Ortalama yıllık su ihtiyacı

İletimdeki hesap debisi ise şu formülle bulunur: : İsale hattının hesap debisi (lt/sn) : Kişi başına düşen max. günlük su sarfiyatı N : Proje nüfusu. Gelecekteki nüfus, proje tarihinden 30 yıl sonraki nüfus esas alınarak bulunur. Bu hesaplanan debi sadece kent nüfusu içindir. Bu bölgede özel debiye ihtiyaç duyan; okul, hastane, fabrika, kışla gibi kuruluşlar varsa o zaman özel debi, bulunan hesap debisine ilave edilir.

İletim hatlarında; Q = A x V formülü dikkate alınır. Q : İletim hattındaki hesap debisi (m3/sn) A : Borunun kesit alanı(m2) V : İletim hattındaki su hızı (m/sn)

Su hızı, cazibeli iletim hatlarında boru malzemesinin cinsine ve özelliklerine bağlı olarak 0.5 m/sn ile 2.5 m/sn arasında alınabilir. Ancak yüksek hızın boruda aşınmalara sebep olması ve yük kaybının karesi ile doğru orantılı olması nedeniyle 0.8 m/sn ile 1.5 m/sn arasındaki hızların seçilmesi daha uygun olur. Terfili iletimlerde ise su hızının yüksek olması yük kayıplarının ve terfi yüksekliğinin artmasına sebep olur. Bu da enerji masraflarını attıracağı için su hızının 0.5 m/sn ile 1 m/sn arasında olması tercih edilir. Eğer su hızı, minimum değerinin altında olursa, bu da boru ve kanallarda birtakım maddelerin birikmesine sebep olacağından istenilen bir durum değildir.

İletim hatlarından boru sayısının belirlenmesi İletim hattı debisinin küçük çaplı borular tarafından karşılanması durumunda tek boru döşenebilir. Fakat çapın çok büyük olması halinde bir boru yerine, paralel iki veya daha fazla boru döşenebilir. Arıza, bakım ve oranım yönünden birkaç boru paralel inşa edilebilir. İletim hattı güzergahının bazıları için tehlikeli sayılacak, feyezan, nehir yatağından geçilmesi gibi durumlarda da birden fazla boru kullanılması uygundur.

İletim hatlarında boru üzerindeki dolgu kalınlığının belirlenmesi Borular iletim ve şebeke hatlarında; don, sademe ve ısı etkileri dikkate alınarak, boru üstü ile zemin yüzeyi arasında 1.00 m fark olacak şekilde döşenir. Kotu m’nin üzerinde olan yerlerde bu derinlik 1.25 m olarak alınır. Borular genelde don derinliğinin altında döşenir. Borunun, ağır trafiğe maruz yollarda trafik yüklerinden ve soğuk bölgelerde sıcaklık değişmelerinden etkilenmemesi için bu değerler artırılabilir. Boruların döşeneceği minimum hendek genişliği de 60 cm’dir.

İletim hatlarındaki boru cinsleri İletim hatlarındaki boru cinsleri, işletme basıncına ve boruların zemin özelliklerine göre belirlenir. Malzemelerine göre boru cinsleri font, çelik, betonarme ve plastik borular olarak sınıflandırılır.

Boru hattının geçirilmesi Suların isalesinde boru hattı şu esaslar dikkate alınarak geçirilmelidir: Profilde boru hattı fazla inişli çıkışlı olmamalı ve bu iniş çıkışlarda fazla eğim bulunmamalıdır. Borular sürüntü maddelerinin çökelmesini ve hava birikimini önlemek amacıyla yatay ve yataya yakın eğimde olmamalıdır. Bu nedenle akım yönünde çıkışlarda % 2-3, inişlerde % 6 kadar bir eğim verilmelidir. İnişler kısa, çıkışlar uzun yapılmaya çalışılmalıdır. Terfi hatlarında maslak ve hava bacası bulunmamalıdır. Vantuz, tahliye, dere geçidi ve tespit kitlesi, terfili ve cazibeli iletimlerde kullanılır. Profilde yükselerek giden terfi borularında girinti-çıkıntı en az sayıda olmalıdır. Terfi profillerinde eğim değiştirilmemeye çalışılmalı ya da yavaş yavaş arttırılmalıdır. Terfi borusu uzunluğu ekonomi ve su darbelerinin aşırı basınçları nedeniyle kısa yapılmalıdır. Girinti çıkıntı yapılması durumunda havanın kolay boşaltılması için kısa tülde çok eğimle yükselmemeli, uzun tülde az eğimle alçalmamalıdır.

İletim hattındaki sanat yapıları 1. Maslaklar İletim hattında, kaptaj ile depo arasında kot farkının çok olduğu noktalarda, borunun cinsine bağlı olarak dayanabileceğinden fazla olan statik basınçları düşürmek için kullanılır. Maslak, iletim borusunun bir taraftan içine girerek suyunu boşalttığı böylece basıncını sıfıra düşürdüğü, diğer bir taraftan borunun çıkarak iletim hattını devam ettirdiği havuz şeklinde bir yapıdır. Ayrıca maslakta giriş ve çıkış borularında suyun maslak içerisinde aşırı yükselip taşmasını engellemek için dolu savak, gerektiğinde maslak içerisindeki suyun tamamını boşaltmak için dip savak kullanılır.

İsale hatlarında kullanılan maslak (Dr.N. Gedik-BAÜ Müh.Mim.Fak.)

2. Basınç düşürücü vanalar Basıncı düşürmek için maslak kullanma imkanının olmadığı şehir içi, fabrika, büyük bina girişi gibi yerlerde basıncı düşürmek için kullanılan vanalardır. 3. Tahliye vanaları İletim hattının iniş ve çıkış yapan alçak noktalarında onarım esnasında borunun suyunu boşaltmak ve bu bölgede biriken çökeltileri dışarı atmak amacıyla tesis edilen bir vanadır. Tahliye kanallarının kullanılmış su kanalları ile doğrudan hiçbir bağlantısı olmamalıdır.

4. Vantuz ve hava bacaları Basınçlı iletim hatları, engebeli zemin yapısını izleyerek iniş ve çıkışlar yapar. Boruların tümsek kısımlarında su akımından dolayı sürüklenen hava kabarcıkları birikir ve suyun akmasına engel olur. Bu nedenle bu tümsek kısımda biriken havayı çıkarmak için vantuz kullanılır. Ayrıca iletim hattının aşağı kısımdaki bir borusunun kırılması, suların bu kırıktan dışarı akması ve bu esnada hattın tepe noktasında vakum oluşmasıyla, borunun dışarıdaki hava basıncı etkisinde ezilip yassılaşmasını engellemek içinde kullanılır. İletim hattı tepe noktasında işletme basıncı 3-4 m su seviyesinden az olursa vantuz çalışmadığı için hava bacası kullanılır.

5. Tevkif vanaları İletim hattında oluşabilecek arızaların giderilmesi amacıyla, suyu kesmek için kullanılan vanalardır. Tevkif vanaları (kapanma-kesme vanaları) yüksek basınçlı hatlarda basıncın daha az olduğu tepe noktalarına konur, basıncın yüksek olduğu alçak yerlere konulmaz. Vanaların yer ve aralıkları hattın işletilmesi ile ilgili esaslara ve suyun boşaltılması için önerilen süreye bağlı olarak belirlenir. Bu süre için, büyük çaplı hatlarda 3-6 saati, küçük çaplı hatlarda 1-2 saati aşmaması uygundur.

İsale hattında Vantuz ve Tahliye vanası (Dr.N. Gedik-BAÜ Müh.Mim.Fak.)

6. Dere geçitleri İletim hattının akarsu veya kuru derenin bir tarafındaki suyu öteki tarafına götürmesi için yapılan sanat yapısı dere geçitidir. İletim hattının kuru derelerden geçtiği durumlarda hattın hendek derinliği arttırılarak borunun etrafına dere enkesiti boyunca beton dökülür. İletim hattının sulu derelerden geçmesi halinde boru hattını korumak amacı ile; Boru tabanında iletim hattı hendeği açılarak boru döşenebilir. Deredeki su hızının fazla olması durumunda boru etrafına beton dökülür. Hızın az olması durumunda boru hendeğinin içi kum ve çakılla doldurulur. Büyük derelerin geçilmesinde borular köprü varsa köprüye asılır. Bu imkansız ve ekonomik değilse yeni dar bir köprü veya dere altından geçen galeri yapılır. Dar ve derin vadilerde istinat duvarı inşa edilebilir.

7. Tespit kitleleri İletim hattı ve şebekelerde kullanılan borular içerdikleri suyun basıncından etkilenirler. Suyun boru içindeki hareketi ve basıncı, boruların hareketlenmesine, bu da su kaçaklarına sebep olur. Ayrıca çok eğimli hatlarda yerçekiminin de etkisiyle, boruların aşağı kayma eğilimi vardır. Bu nedenlerle boru hattını rijitlemek ve basınçlara karşı sağlamlaştırmak için tespit kitleleri kullanılır. Tespit kitleleri; Fazla meyilli iletim hatlarındaki tespit kitleleri Armatür ve özel parçalardaki tespit kitleleri olmak üzere iki kısımda incelenirler.

İsale Hattının Boykesit ve Enkesitleri

Suların biriktirilmesi (Depolar)
Depo, yerleşim alanlarının günün saatlerine göre değişim gösteren su ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla, suları toplayan ve gerektiğinde şebekeye veren tesistir. Gündüzleri su kullanımı fazla olduğu için, şebekede alınan debi, menbadan depoya gelen sudan daha fazladır. Burada deponun görevi ihtiyaç olan suyu sağlamaktır. Geceleri ise su kullanımı az olduğu için depoya gelen su burada biriktirilir. Cazibeli iletim hatlarında menbadan alınan su debisi sabit olduğu için depo yapılması gereklidir. Terfili iletim hatlarında ise bölgeye verilecek su miktarı ihtiyaca göre ayarlanabilir. Ancak, iletim hatlarındaki arızalar ya da kaptajlarda yapılabilecek tamir ve bakımlar gibi sebeplerle şebekeye su verilemeyeceği düşünülerek depo yapılmalıdır. Depoda biriktirilen su, pompalardaki bir arıza durumunda bölge ihtiyacının bir kısmını karşılayabilir. Ayrıca bölgede çıkabilecek yangınlar içinde gerekli olan su miktarı temin edilebilir.

Depoların bir diğer görevi; şebekedeki su basıncının en düşük ve en yüksek seviyeler arasında olmasını sağlamaktır. Nüfusu az olan şehirlerde şebekedeki en düşük basınç 20 mss nüfusu ’den fazla olan yerlerde ise 30 mss işletme basıncı olmalıdır. Şebekedeki en yüksek basınç 80 mss’dir. Küçük hacimli depolar kâgir, m3 arasında hacme sahip olan depolar betonarme, daha büyük hacimli depolar ise metal veya öngerilmeli betondan inşa edilirler. Depolar, görünüşlerine göre; gömme depolar ve ayaklı depolar, su girişine göre; üstten girişli depolar ve alttan girişli depolar, işlevleri yönünden; biriktirme deposu ve dağıtma deposu, yapılış yönünden; kâgir, betonarme ve çelik depolar olarak sınıflandırılmaktadır.

Depo hacminin belirlenmesi Depolarda, yıl sonraki max. günlük su ihtiyacını karşılayacak şekilde depo hacmi belirlenir. Ancak ayaklı depolar büyütülemediği için daha uzun yıllara göre hacimleri hesaplanabilir. Hacim hesabı; şehrin susuz kalmaması, su ihtiyacının karşılanabilmesi, ekonomik olması, terfi süresinin uygunluğu, iletim hatlarındaki arıza durumu ve tamir edilme süreleri, depo için yer temin edilmesi, suyun bayatlaması, ileride deponun büyütülme imkanı, özel debilerin durumu dikkate alınarak yapılır.

Depo hacminin belirlenmesi Depoların, şehrin susuz kalmaması için büyük olması istenir. Ancak bu durum hem ekonomik değildir hem de içinde bulunan su fazla beklediği için bayatlayabilir. Bu sebeple haznelerin göz göz planlanması, ihtiyaç halinde bu gözlerin arttırılması uygundur. Burada önemli husus, göz sayısının ileride artacağı düşünülerek yeterli büyüklükte arsanın sağlanmasıdır. İller bankası yönetmeliğine göre depo hacminin hesabında; cazibeli iletim hatlarında, kentin günlük su ihtiyaç hacminin (V) 1/3’üne, terfili iletim hatlarında ise 1/4’üne yangın rezerv hacmi eklenerek bulunur.

Depo hacminin belirlenmesi Cazibeli iletimlerde; V + Vyangın Terfili iletimlerde; Depo hacmi, değişen su ihtiyaçlarına, yangın hacmine ve tamir arıza gibi durumlarda gerek duyulan su miktarına bağlı olarak belirlenir. Depoda değişen su ihtiyaçlarına göre depo hacmi; analitik ya da grafik yollarla hesaplanır.

Depo hacminin belirlenmesi Yangın hacmi; kentte oluşabilecek yangınları söndürmek amacıyla kullanılmadan, depoda sürekli bulundurulması gereken su miktarıdır. İller bankası yönetmeliğine göre; Kentin gelecekteki nüfusu 10000’den küçükse (N<10000), yangın hacminin hesabı, kentte esas borunun geçtiği bir sokakta 2 saat süren bir yangının olabileceği ve bunu söndürmek için esas borudan 5 lt/sn’lik bir debinin alınmasına göre hesaplanmıştır. Bu durumda Vyangın = 36 m3’tür. Kentin gelecekteki nüfusu < N < arasında ise; aynı anda 2 saat süren iki yangının birden çıkacağı ve 5 lt/sn’lik bir debinin kullanılması durumuna göre belirlenmiştir. Bu durumda Vyangın = 72 m3’tür. Kentin gelecekteki nüfusu 50000’den büyük ise; aynı anda 5 saat süren 2 yangının olacağı ve 10 lt/sn’lik bir debinin kullanılacağı düşünülmüştür. Bu durumda Vyangın=360 m3 tür.

Depo hacminin belirlenmesi Tamir, arıza gibi durumlar için depoda bulunması gereken su hacmi, iletim hattında bir arıza olmasına depoya gelen suyun kesilmesine ve arızayı gidermek için gereken zamana bağlıdır. Bazı bölgelerde bu gibi durumlarda gerekli su hacmi, toplam depo hacminin % 25’i olarak alınmaktadır. Fakat İller Bankası yönetmeliğine göre yangın ve arızanın birlikte olmadığı düşünülerek, bu su ihtiyacı yangın hacminden karşılanmaktadır.

Depodaki suyun yüksekliği Depoda su yüksekliğinin fazla olması sızıntıya, az olması ise inşaat alanının büyümesine sebep olur. Depodaki su yüksekliği, depo büyüklüğüne bağlı olarak değişir. Su yüksekliği, 400 m3’ten küçük hacimler için 3 m, m3 arasındaki hacimler için 4 m ve 500 m3’den büyük hacimler için 5 m olarak alınır.

Depo yerinin belirlenmesi Deponun yeri belirlenirken; şebekeye yeterli basınç sağlayacak bir yerde olması, şebekenin çeşitli noktalarında mümkün olduğunca eşit basınçlar sağlaması, isale hattının boyunu ve şebekeyi uzatmaması, şebekede büyük çaplara sebep olmaması, ekonomik olması, kamulaştırma gerektirmeyen bir yerde olması ve ulaşımın kolaylığı gibi sebepler dikkate alınır.

Suların Arıtılması(Tasfiye)
Türkiye’de içme ve kullanma sularının özellikleri 266 nolu Türk Standardı ile belirlenmiştir. Bu standartlara uygun olmayan sular arıtıma tabi tutulur. Suların arıtma ile; sağlık yönünden uygun duruma getirilmesi, estetik ve ekonomik açıdan uygun olması amaçlanır. Su, içinde bulunan maddeler nedeniyle standartlara uygun olması amacıyla şu arıtma işlemlerine tabi tutulur.

Suların Arıtılması(Tasfiye)
1. Çökeltme Sade çökeltme:Suyun içinde bulunan zerreciklerin kendi ağırlıkları ve yerçekimi kuvveti ile yavaş yavaş karıştırılarak çökeltilmesidir. Kimyasal madde ile çökeltme:Su içinde askıda bulunan maddelerin büyük oranda ve çabuk çökelmesi için bazı kimyasal maddeleri suya ekleyerek yapılan çökeltmedir. 2. Koagülasyon:Suyun arıtılması için; kimyasal madde eklenerek, hızlı karıştırılması, pıhtılaşma amacıyla flokülasyon havuzunda, çökelme için çökeltme havuzunda bir süre bekletilmesi ve gerektiğinde filtrasyon yapılması aşamalarından oluşur. 3. Filtrasyon:Suda bulunan ve çökeltme ile giderilmeyen parçacıkların alınması, mikroorganizmaların ve yosunların tutulması için yapılan işlemlerdir. Filtrasyon işlemi aşağıdaki yöntemlerle yapılır. Yavaş kum filtreleri:Amaç, suyu bakterilerden arıtmaktır. Bu yolla suyun kalitesi arttırılır. Su, mekanik süzülme, yüzeysel çekme, elektriksel etkileme ve biyolojik değişim ile bakterilerden arındırılır. Hızlı kum filtreleri:Filtrasyon hızı m3/m2/gün, max. yük kaybı 2.5 m olan tek bir filtre ünitesinde max 140 m2 lik alanda yapılan işlemdir. 4. Dezenfeksiyon:Suların dezenfeksiyonu, fiziksel ve kimyasal yöntemlerle olur. Fiziksel yöntem; su içinden ultraviyole ışınların geçirilmesi, suyun kaynatılması ve süzülmesidir. Kimyasal yöntemde; ozon, halojenler, sönmüş kireç, kireç kaymağı ve metalik gümüş gibi kimyasal maddeler kullanılır. Bu maddelerin patolojik organizmaları yok etmesi, su içinde hızlı bir etkimeye girmesi, suyun içeriğinden, ısı ve PH derecesinden etkilenmesi, tad, koku ve zehirli madde bırakmaması, ekonomik olması ve kolay bulunması, ölçülebilir bir artık oluşturması beklenir.

Suların dağıtılması (Şebeke)
Suları, kente getiren borular sistemine şebeke denir. Şebekede sürekli su bulunmalıdır. Kesinti durumunda şebekedeki suların kullanıcılar tarafından çekilmesiyle, şebeke borularında vakum oluşur. Bu durumda boruların ek yerlerinden, delik ve çatlaklardan boru içine pis sular girerek şebekeyi kirletebilir. Yerleşim bölgeleri ve sokaklarının plandaki durumuna göre iki çeşit su dağıtma sistemi vardır. Bunlar; Dal sistemi Ağ sistemi ya da çok gözlü şebeke sistemi. Ağ sistemi, bir bölgeye birden fazla noktadan su geldiği için dal sisteminden daha iyidir. Şebekede bir arıza olması halinde; dal sisteminde şebekenin tamamı ya da büyük bir kısmı susuz kalırken, ağ sistemi gözlerden oluştuğu için arıza olan bölge vanaların kapatılması suretiyle ayrılır ve diğer kısımlara başka yönlerden su verilerek susuz kalmaları önlenmiş olur.

Dal sistem

Ağ sistem

Su dağıtma sisteminin katlara ayrılması ve işletme basınçları Yerleşme bölgelerinde, arazi kotları arasındaki farkın çok büyük olması durumunda, düşük kotlu yerlerde şebeke borusu çok yüksek basınçlara maruz kalacağı için şebeke katlara ayrılır ve her kat bağımsız ya da diğerleri ile bağlantılı depolarla beslenir. Şebekedeki işletme basıncı ortalama 30-45m olmalıdır. İşletme basınçları küçük yerleşmeler için 20 mss, ’den fazla nüfuslu yerleşimler için 30 mss’dir. Maksimum işletme basıncı ise 80 mss olmalıdır.

Şebeke hesap esasları 1. Debi İsale debisinin 1.5 katı şebeke debisi olarak alınmaktadır. Fakat bu şekilde en sıcak günün maksimum saatlik ihtiyacı karşılanmaktadır. Debi hesabı için; nüfus yoğunluğuna ve kat adedine bağlı olarak sokaklara bir katsayı verilir. Bu katsayıların sokak boylarıyla çarpılması sonucu; aynı nüfus yoğunluğuna indirgenmiş bağıl boyları bulunur. Şebeke debisinin (Qşebeke), bağıl boylar toplamına bölünmesiyle (l), bir metre bağıl boya düşen ihtiyaç bulunur. Toplam bağıl boy bulunurken şebeke ana borusu abone bağlanmadığı için dikkate alınmaz. Bir sokaktaki boru; kendi ihtiyacını, kendisinden sonra gelen sokakların ihtiyaçlarını ve varsa okul, fabrika gibi özel ihtiyaçları karşılamalıdır.

Şebeke hesap esasları 2. Çap Şehir şebeklerinde min. çap 80 mm’dir. Köylerde 60 mm çaplı borular kullanılabilir. Hesapla bulunan çap değerleri standart değerlere uygun olmazsa, bir üst standart çap alınabilir. Yangın vanası bulunan borularda min. çap 100 mm olmalıdır. (Yücel ve Aksoğan) 3. Hız Şebeke borularında hız, askı maddelerinin çökelmemesini ve su darbelerinin oluşmamasını sağlamak için 0.5 m/sn. ile 1.5 m/sn. arasında olmalıdır. (Yücel ve Aksoğan)

4. Basınç Evlerde en yüksek muslukta en az 3 m, şofben bulunan yerlerde ise 5 m basınç bulunmalıdır. Bina içi tesisatların zarar görmemesi için sokak borusunun basıncı m civarında alınmalıdır. Statik basınç 80 m’yi geçmemelidir. Borudan su akarken oluşan işletme basıncı tek katlı binaların bulunduğu sokaklarda m olmalıdır. Kat adedine göre şebekedeki min. işletme basınçları her kat için 4 m basınç alınarak belirlenir.

Kat adedine göre min. işletme basınçları Kat adedi İşletme basıncı 1 20m 2 24m 3 28m 4 32m 5 36m 6 40 m

Şebekedeki min. işletme basıncı; : Şebekedeki min. işletme basıncı n : Kat adedi z : Kat yüksekliği (3-4 m) 5 m : Şofbendeki yük kaybı. 5 m : Sayaçtaki yük kaybı. JI : Bina bağlantısı ile bina için tesisattaki yük kaybı toplamı. Şebeke basıncının az olması durumunda yüksek katlı binalar hidroforla beslenirler. (Yücel ve Aksoğan).

5. Yangın ihtiyacı Yangınlar, şebekeye bağlı hortumlarla doğrudan ve şebekeden bir pompa ile alıp basmak suretiyle iki şekilde söndürülür. Yangının doğrudan söndürülmesi durumunda şebeke basıncının bina yüksekliğine göre yeterli olması gereklidir. Bina yüksekliğinin fazla olduğu yerlerde şebekeden alınan suyun basıncı itfaiye pompasında yükseltilip, hortuma basılır. Suyun pompaya gelebilmesi için şebekede en az 6 m’lik basınç olması gerekir. Bir yangını söndürmek için gerekli olan 5 lt/sn’lik debiyi m boyundaki hortumlara sağlamak için m aralıklı yangın muslukları konmalıdır. Önemli bölgelerde bu aralıklar 100 m’den kısa alınabilir. Yangının pompasız söndürülmesi durumunda, yük kaybını düşürmek için; hortum boyu ve yangın muslukları arası kısa tutulmalıdır.

Yangın ihtiyacı Şebeke boruları; ana boru, esas boru ve tali boru olmak üzere üçe ayrılır. Ana boru; depo ile şebeke arasında döşenen, su dağıtımı yapmayan ve asla abone bağlanmayan borudur. Esas boru; şebekenin nüfus yoğunluğu fazla olan sokaklarından geçirilen, kapalı bir göz teşkil eden ve bu göze bağlı daha küçük çaplı tali boruları besleyen kısmen büyük çaplı borudur. Tali boru; şebeke esas borularından su alan borudur.

Yangın ihtiyacı İller Bankası Yönetmeliği’ne göre; bu borularda bulundurulması gereken yangın debisi ve yangının devam etme süresi şu şekilde belirtilmiştir; Nüfusu 10000’den az olan yerleşimlerde, yerleşim bölgesinde tek yangın olduğu ve bu yangının iki saat sürdüğü kabul edilirse; ana ve esas borular 5 lt/sn, tali borular 2.5 lt/sn ilave yangın debisi taşımalıdır. Nüfusu ile arasında değişen yerleşimlerde, aynı anda iki yangının olduğu ve her birinin iki saat sürdüğü kabul edilirse ana boru 10 lt/sn, esas borular 5 lt/sn ve tali borular 2,5 lt/sn’lik ilave bir yangın debisi taşımalıdır. Nüfusu 50000’den büyük olan yerleşimlerde, 5 saat süren iki yangının olduğu kabul edilirse; ana boru 20 lt/sn, esas boru 10 lt/sn ve tali borular 5 lt/sn’lik ilave bir yangın debisi taşımalıdır.

Şebeke hesabı Şebeke hesabı şu yöntemlerle yapılır: Ölü nokta metodu Hardy-cross metodu Elektriki devre modeli metodu Ülkemizde ölü nokta metodu kullanılmaktadır. (Yücel ve Aksoğan)

Ölü nokta metodu ile şebeke hesabı Bu yöntemde şebeke gözlerden oluşmuştur. Gözler, nüfus yoğunluğu fazla olan, ana cadde ve sokaklardan geçen borulardan oluşur. Gözlere iki yönden geldiği varsayılan sular hat boyunca dağılarak bir noktada biter. İki yönden gelen su aynı noktada biterse bu noktaya ölü nokta denir. Hayali bir yer olan ölü noktada her iki koldaki debi sıfırlanır. Ölü noktaya iki yerden gelinmesi durumunda yük kayıpları toplamları yani her iki koldaki basınçlar eşit olmalıdır. İller Bankası Yönetmeliği’ne göre her iki koldaki yük kayıpları farkı, gelecekteki nüfusu 50000’den az olan yerlerde 1.00 m, fazla olan yerlerde ise 2.00 m olabilir.

Ölü nokta metodu ile şebeke hesabı Ölü nokta yeterince su olması durumunda kendiliğinden meydana gelir ve yeri; sokak yoğunluğuna, sokak boyuna ve uç debilere bağlı olarak tahmin edilebilir. Yük kaybı farkının fazla olması durumunda ya noktanın yeri değiştirilir ya da hız 1.0 m/sn civarında kalacak şekilde boru çapları değiştirilir. Gözler oluşturulduktan sonra suların akacağı yön belirtilir. Şebeke hesabının yapılabilmesi için önce, ölçekli şebeke hesap planı çizilir. Daha sonra şehir nüfus bakımından, homojen bir hale getirilir. Bunun içi kat adedine göre bir yoğunluk katsayısı (k) belirlenir. Sokakların gerçek boyları k katsayıları ile çarpılarak bağıl boyları bulunur.

Ölü nokta metodu ile şebeke hesabı l = k . l l : Bağıl sokak boyu k : Yoğunluk katsayısı l : Gerçek sokak boyu Esas borular; büyük ve trafiği az olan caddelere, tali borular yaya kaldırımlarının altına döşenir. Sokaklara iki boru döşenmesi halinde biri bir kaldırıma, diğeri öbür kaldırıma döşenir. Bina bağlantılarının uzun olmaması için geniş sokaklara iki boru döşenmesi daha ekonomiktir. Yangın musluğu büyük borulara döşenir. Sokakların 15 m’den dar olması halinde bir boru, geniş olması halinde iki boru döşenir. Şebeke boruları kanalizasyon borularından uzak ve min. 50 cm yukarıda olmalıdır.

Ölü nokta metodu ile şebeke hesabı Şebekede kullanılacak debi; Bir metre sokak boyundaki bağıl debi;

Özel debi (Qözel) ise isale debisi içinde hesaplanmışsa, şebekede kullanılmayacağı için, şebekeden verilen debiye dahil edilmez. Böylece şebekeden verilen bir metre sokak boyundaki bağıl debi; Kentin 1/2000 ölçekli imar planı üzerine saydam bir kağıt konularak, esas borular; 22 m ve daha geniş caddelerde kalın olarak, tali borular 12 m ve daha dar sokaklardan ince olarak geçirilir. (Yücel ve Aksoğan) Bir cadde veya sokağın ucundan çıkıp giden debi, uç debidir (Quç). Uç debi; kendisinden sonra gelen diğer sokakların ihtiyacını ve o sokaktaki özel debileri kapsar.

Boruların kesiştikleri noktalara düğüm noktaları denir. Bunlar ölü noktalara doğru bir sıra izleyerek daire içerisine alınıp numaralandırılır. Düğüm noktaları üzerine zemin kotları yazılır. Şebekede gözleri oluşturan borular, nüfus yoğunluğunun fazla olduğu geniş sokaklardan geçirilir. Gözün çevresini oluşturan esas boruların toplam uzunluğu max. 1,2 – 2.0 km, gözden beslenen tali boruların toplam uzunluğu max. 2.0 – 4,5 km olmalıdır. Ölü noktalara M indisli çaprazlı daire işareti, tali boruların debi olmayan uçlarına tapa işareti konur. Depodan başlayarak bütün borularda suyun akış yönü oklarla gösterilir. Oklar üzerine hesaplar yapıldıkça yük kayıpları yazılır. Bütün borular üzerine L gerçek boyu metre cinsinden yazılır. Özel debi çıkış miktarı, çıkış noktasından kısa bir hat çekilerek yazılır.

Şebeke inşaat planı Şebeke inşaat planı, şebeke yapımının sürdürülebilmesi için gerekli plandır. 1/2000 ölçekli imar planı üzerine aydınger yerleştirilerek sokaklar ve eş yükselti eğrileri ince çizgilerle bu kağıda çizilir. Daha sonra bu kağıt şebeke hesap planı üzerine yerleştirilerek, sokaklara yerleştirilen boru hatları buradan kopya edilir ve üzerlerine çap ve L uzunlukları yazılır. Düğüm noktalarına numaraları ve katları yazılır. Çıkmaz sokaklar ve şehir dışında bir yerde biten borular hariç, tali boruların hepsi esas ya da tali boruya bağlanır. Tevkif ve tahliye vanası nüfusu 10000’den az olan yerlerde konulmaz. Belli bir yerdeki suyun ayrılması ve boşaltılması için gerekli yerlere vana ve en alçak noktalara da tahliye konur. Nüfusu 10000’den çok olan yerlerde gerektiğinde her bir boru hattını şebekeden ayırmak için tevkif vanaları yerleştirilir. Depodan başlayarak suyun akış yönünde esas boru kollarına ve tali boruların esas borulardan ayrıldığı noktalara vana konulur. Hattın uzun olması durumunda vana sayısı arttırılarak hat birkaç kısma bölünür. Şebeke dal uçlarının kör tapa ile kapatılması durumunda, burada uzun süre kalan suyun bayatlamasını önlemek için buraya tahliye vanası konulup başka hatlarla birleştirilerek su sirkülasyonu sağlanır.

Şebeke inşaat planı Şebeke hesapları, şebeke hesap planında ölü noktalardan başlanıp, depoya doğru gidilerek yapılır. Şebeke ve isale hattının düğüm noktalarının detayı çıkarılır. Böylece tüm hat boyunca kullanılan malzemeler belirlenerek, özel parça ve armatür listesi hazırlanır.(Yücel ve Aksoğan)

İçmesuyu Şebekesi İnşaat Planı (1/2000)

İçmesuyu Şebekesi Hesap Planı (1/2000)

Şebeke Hesap Planı

İçmesuyu Şebekesi Genel Durum Planı (1/5000)

Düğüm Nokta Detayı

Düğüm Nokta Detayı Parça Listesi

KAYNAKLAR www. ankisoft.com.tr
Topbas, A.,(1999) “Teknik Altyapı Projelerinin Ölçme Tekniği Yönüyle İncelenmesi”, YTÜ, FBE, Yüksek Lisans Tezi Yılmaz, Y., Gümüş C., Avcı, M.” Teknik Altyapı ve Teknik Altyapıda Harita Mühendisliğinin Rolü”, Bitirme Tezi, 2013 Kaya, T., “Teknik Altyapı”, Bitirme Tezi, 2014 w3.balikesir.edu.tr/~ngedik/files/Download/Vbolum.pdf w3.balikesir.edu.tr/~ngedik/files/Download/VIIbolum.pdf w3.balikesir.edu.tr/~ngedik/files/Download/IveIIbolum www. ankisoft.com.tr

TEKNİK ALTYAPI ÖLÇMELERİ

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "TEKNİK ALTYAPI ÖLÇMELERİ"— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim

Giriş

Sosyal ağ üzerinden giriş yapmak:

TEKNİK ALTYAPI ÖLÇMELERİ

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "TEKNİK ALTYAPI ÖLÇMELERİ"— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim