ERTUĞRULGAZİ LİSESİ Ders : Coğrafya

... konulu sunumlar: "ERTUĞRULGAZİ LİSESİ Ders : Coğrafya"— Sunum transkripti:

1 ERTUĞRULGAZİ LİSESİ Ders : Coğrafya
Konu : Yer Yuvarlağının Yapısı ve Yer Şekillerinin Oluşumu Hazırlayan : Ömer Melih KISA – 9-F , 1900 19 Eylül 2018 Çarşamba Cografya.Biz

2 PLAN Yer kabuğunun oluşumu Yapısı Yer kabuğunun malzemesi
Yer Yuvarlağının iç yapısı Jeolojik Devirler 19 Eylül 2018 Çarşamba Cografya.Biz

3 1.Yer Yuvarlağının Oluşumu
Güneş sisteminin oluşumu hakkındaki en son ve geçerli teori 1965 yılında ortaya atılan büyük patlama “Big Beng” teorisidir. Bu teoriye göre evren 15 milyar yıl önce büyük bir patlama sonucu oluşmuştur. Önceleri çok yüksek ve sıcaklık yoğunluğa sahip olan evren bu patlama sonucunda hızla gelişmeye başlamış, sıcaklık ve yoğunluğunu büyük ölçüde yitirmiştir. Evren içinde yer alan galaksiler ve güneş sistemi, günümüzden 5 milyar yıl önce meydana gelmiştir. 19 Eylül 2018 Çarşamba Cografya.Biz

4 2.Yer kabuğunun yapısı Dünyanın iç kısmı, kalınlıkları ve yoğunlukları farklı, iç içe kürelerden oluşur. Bu yer tabakaları yer yüzünden itibaren; yer kabuğu, manto ve çekirdek’ tir. Dünyanın dış kısmı katı bir kabukla çevrilidir. Bu kabuk çeşitli taşlardan oluşmuştur. Yer kabuğuna litosfer yada taş küre de denir. Yer kabuğunun ortalama kalınlığı karalarda 35 km., Okyanuslarda ise; 8-10 Km. dır. Dünyanın ekseni etrafı sonucunda soğuma, yer kabuğunun yüzeyinde başlamıştır. Yer kabuğundan derine doğru inildikçe, sıcaklık her 33 metrede 1 santigrat derece artar. Yer kabuğu, bileşimi ve yoğunlukları farklı iki bölüme ayrılır: 19 Eylül 2018 Çarşamba Cografya.Biz

5 b) SİMA (Bazaltik yer kabuğu):
a) SİAL(Granitik yer kabuğu): Yer kabuğunun üst tabakasıdır. Bünyesinde daha çok silisyum ve alüminyum bulunduğu için Bu tabakaya Sial adı verilir.Sial; Granit, kum taşı ve kalker gibi hafif taşlardan oluşmuştur. Ortalama yoğunluğu 2,7 gr/cm3 tür. Kalınlığı dağların bulunduğu yerlerde fazla, deniz ve okyanus tabanlarında azdır. b) SİMA (Bazaltik yer kabuğu): Sial tabakasının altında yer alır. Bazaltik yapıdaki ağır taşlardan oluşmuştur. Bileşiminde daha çok silisyum ve magnezyum bulunduğu için bu tabakaya Sima adı verilir. Yoğunluğu ortalama 3 gr/cm3 tür. Bu tabaka, deniz ve okyanusların altında daha kalın, dağların altında daha incedir. Şekil : 1 19 Eylül 2018 Çarşamba Cografya.Biz

6 3. Yer kabuğunun malzemesi taşlar
Yer kabuğunun ana maddesini, bir veya birkaç mineralin bir araya gelmesiyle oluşan taşlar meydana getirir. Çeşitli minerallerden ve organik maddelerden oluşan katı maddelere taş (kayaç) adı verilir. Yer kabuğunu meydana getiren taşlar, oluşum şekillerine göre üç grubu ayrılır; Püskürük (magmatik) taşlar, Tortul taşlar, Başkalaşmış (metomorfik) taşlar 19 Eylül 2018 Çarşamba Cografya.Biz

7 1. Püskürük (magmatik) taşlar
Bu taşla, dünyanın iç kısmında aşırı sıcaklıktan dolayı ergimiş halde bulunan kızgın maddenin (magmanın)yeryüzünde veya yer yüzüne yakın yerlerde soğuyup katılaşmasıyla oluşmuştur. Püskürük taşlar, katılaşmanın gerçekleştiği yere göre ikiye ayrılır : İç püskürük taşlar : Magmanın yer kabuğu içinde soğuyup katılaşması sonucu oluşmuştur. Soğuma yavaş olduğu için genellikle çok sert, açık renkli ve iri tanelidirler. Başlıcaları granit, siyenit ve diyorittir. Dış püskürük taşlar : Magmanın yer yüzüne kadar çıkarak soğuşmasıyla oluşmuştur. Soğuma hızlı olduğu için genellikle yumuşak, koyu renkli ve ince tanelidirler. Ülkemizde çok görülür. Başlıcaları, bazalt, volkan tüfleri ve andezit’tir. 19 Eylül 2018 Çarşamba Cografya.Biz

8 2. Tortul Taşlar : Denizlerde, göllerde ve çukur yerlerde çeşitli maddelerin çökelmesi ve birikmesiyle oluşur. Genellikle tabakalar halindedir. İçlerinde canlı kalıntıları (fosil) bulunur. Oluşumuna göre üçe ayrılır: Kimyasal Tortul Taşlar Fiziksel Tortul Taşlar Organik Tortul Taşlar 19 Eylül 2018 Çarşamba Cografya.Biz

9 Kimyasal Tortul Taşlar : Suda kimyasal yolla çözülebilen minerallerin çökelerek birikmesi sonucu oluşmuş taşlardır. Bu taşların en yaygın olanları; kireç taşı (Kalker), alçı taşı, (jips) ve kaya tuzudur. Fiziksel Tortul Taşlar : Akarsuların, rüzgarların ve buzların kayalardan kopardıkları parçacıkları çukur yerlerde biriktirmeleriyle oluşmuştur. Bu taşların iri taneli parçaların, doğal çimento ile birleşir. Başlıcaları: Kum taşı, kil taşı ve çakıl taşı (konglomera) Organik Tortul Taşlar : Bitki ve hayvan kalıntılarının ya da göl çanaklarında birikmesiyle oluşmuştur. Bitki artıklarının birikmesiyle taş kömürü ve linyit, hayvanların kavkılı (iskelet ve kabuklu) kısımlarının birikmesiyle mercan kayaları ve tebeşir meydana gelmiştir. 19 Eylül 2018 Çarşamba Cografya.Biz

10 3. Başkalaşmış (Metamorfik) Taşlar:
Püskürük veya tortul taşların yüksek sıcaklık ve basınç şartları altında kalarak zaman içinde renk ve şekil değiştirmeleri sonucunda oluşmuştur. Örneğin; kalkerin başkalaşmasıyla mermer; granitin başkalaşmasıyla gnays; kömürün başkalaşmasıyla elmas meydana gelmiştir. 19 Eylül 2018 Çarşamba Cografya.Biz

11 4. YER YUVARLAĞININ İÇ YAPISI
Dünyanın iç yapısına ait bilgiler; maden kuyularından, deprem dalgalarından ve volkanlardan elde edilir. Maden kuyuları yerin Km.; dağ oluşumu hareketleri yerin 18-20Km.; volkanlardan çıkan lavlar ise Km. ye kadar olan derinlikler hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlar. Dünyanın iç yapısı hakkında en geniş bilgiyi, deprem dalgaları verir. Deprem dalgalarının yayılma hızları, geçtiği yerlerin kalınlığına ve yoğunluğuna bağlıdır. Dağların hızları yoğun ortamlarda fazladır. Dünyanın merkezine doğru gidildikçe yoğunluk, sıcaklık ve basınç artar. Artış bir tabakadan diğerine geçerken ani sıçrama şeklinde olur. Yer kabuğunun altında manto ve çekirdek tabakaları yer alır.(Şekil : 2) 19 Eylül 2018 Çarşamba Cografya.Biz

12 Şekil 2 Yer yuvarlağının iç yapısı
Manto : Bu tabaka, yer kabuğunun hemen altında bulunur. Sıcak ve akışkan bir yapıya sahiptir. İki kısımdan oluşur: Alt mantonun yoğunluğu üst mantonun yoğunluğundan daha fazladır. Manto tabakasının ortalama sıcaklığı 1200 santigrat dereceyi bulur. Üst manto, daha çok demir ve magnezyumdan meydana gelir. Derinliğe inildikçe bünyesinde nikel ve krom gibi maddeler artar. Mantoda basınç dünyadaki atmosfer basıncının 14 bin katı kadardır. Basınçtan dolayı katı haldedir. Eğer basınç azalırsa, mantonun üst kısmındaki maddeler eriyerek sıvı hale geçer. Buna magma adı verilir. Magmanın yavaş hareketleri sonucunda depremler, volkanik faaliyetler, kıtaların kayması gibi alt kısmı ile üst kısmı arasındaki sıcaklık farkından dolayı dikey yönde hareketler oluşur. Bu hareketlere konveksiyon akımları denir. Yer kabuğu, mantoda meydana gelen bu akımlara bağlı olarak hareket eder. Şekil 2 19 Eylül 2018 Çarşamba Cografya.Biz Şekil 2 Yer yuvarlağının iç yapısı

13 ÇEKİRDEK : İki tabakadan oluşan çekirdek, mantonun altında başlar.
Çekirdeğin üst kısmını oluşturan dış çekirdek akışkan demir – nikel karışımından meydana gelir. Yoğunluğu 10 gr santimetre küpü aşar. İç çekirdek ise çelik gibi serttir. Yoğunluğu 13 gr. santimetre küp kadardır. Bu tabaka katı haldeki demir-nikel bileşiminden oluşmuştur. Burada sıcaklık santigrat derecedir. Çekirdek tabakasına, ağır küre anlamına gelen “Barisfer” de denir 19 Eylül 2018 Çarşamba Cografya.Biz

14 5. JEOLOJİK DEVİRLER Yer kabuğunun oluşumunu ve gelişimini jeoloji bilimi inceler. Dünya bugünkü şeklini alıncaya kadar çeşitli değişmelere uğramıştır. Bu süre içerisinde yer şekilleri, iklim ve canlı türlerinde değişiklikler olmuştur. Birbirinden farklı değişikliklerin görüldüğü dönemlere jeolojik zamanlar denir. Jeolojik zamanlara ait devirler incelenirken fosil adı verilen bitki ve hayvan kalıntılarından faydalanılır. Aşağıdaki Harita incelendiğinde çeşitli orojenes devrelerinden meydana gelmiş kıvrımların yeryüzündeki dağılışı A- Prekambrien kıvrımları sahası (Eski kıta çekirdekleri veya kıta kalkanları) B- Kaledonien ve Hersinyen Kıvrımları. C- Alp Kıvrımları görülür. 19 Eylül 2018 Çarşamba Cografya.Biz

15 Jeolojik zamanlar ve süreleri (Yıl)
Başlangıcından bu yana dünyanın geçirdiği evreler ve bu evrelerde meydana gelen önemli olaylar aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Jeolojik zamanlar ve süreleri (Yıl) Jeolojik Devirler Başlıca Olaylar Dördüncü Zaman Antropozoik (Kuaterner) 2 Milyon Aluviyum (Holosen) Diluviyum (Pleistosen) Sıcaklığın artarak bugünkü şartlara geçişi Denizlerin şimdiki seviyesine erişimi Eski uygarlıkların ortaya çıkması Kültür bitkilerinin yetiştirilmesi ve hayvanların evcilleştirilesi Şiddetli soğuma İstanbul ve Çanakkale boğazlarının oluşumu Egeid karasının çökmesi sonucunda ege denizinin meydana gelmesi İnsanın ortaya çıkışı Üçüncü Zaman Neozaik (Tersiyer) 80 Milyon Pliyosen Miyosen Eosen Paleosen Alp kıvrımlarını Şiddetli yer kabuğu hareketleri ve volkanik olaylar Atlas ve Hint okyanuslarının belirmesi Yurdumuzda linyit, petrol, tuz ve borasit yataklarını oluşumu Bugünkü bitki ve hayvan türlerini ana hatlarıyla ortaya çıkması İkinci Zaman Mezozoik (tersiyer) 170 Milyon Kretase Jura Trias Alp kıvrımlarına hazırlık, büyük oranda tortulaşma ve birikme Yer kabuğunun kırıklarla parçalanarak ayrı kıta’lara bölünmeye başlaması Dinozor cinsi hayvanların yaşaması Birinci Zaman Paleozoik (Primer) 370 Milyon Perm Karbon Devon Silür Kambriyum Hersinyen ve Kaledoniyen sıra dağların oluşumu Şiddetli kıvrımlar ve kıta’ların bu kıvrımların eklenmesi sonucunda genişlemesi Zonguldak çevresinde taş kömürü yataklarının oluşması İlkel Zaman Azoik (Antekambriyen) 4 Milyar Proterozoik (Prekambriyen) Arkeozoik (Arken) Kıta’ların çekirdek kısmını oluşturan en eski kıvrımların oluşumu (Doğu Avrupa, Afrika, kanada, Suriye ve Arabistan platoları) Su yosunu (alg) türünden ilk bitkilerin ortaya çıkması 19 Eylül 2018 Çarşamba Cografya.Biz