Bilim Felsefesi Prof Dr Süheyla Ünal.

... konulu sunumlar: "Bilim Felsefesi Prof Dr Süheyla Ünal."— Sunum transkripti:

1 Bilim Felsefesi Prof Dr Süheyla Ünal

2 Bilgi nedir?

3 Bildiğimiz şey

4 Bildiğimizi sandığımız şey

5 Bilgi nedir? bir gerçeğin veya durumun deneyimiyle kazanılan farkındalık veya aşinalık belli bir alanda veya toplamda bilinen gerçekler kişinin sorun çözmede ihtiyaç duyduğu uzmanlık ve yetenekler

6 Bilgi nedir? Öğrenme, gözlem ve araştırma yoluyla elde edilen
İnsan zekası sonucu ortaya çıkan zihinsel ürün Nesne ve olaylara yüklemler vererek varılan yargı (Sencer, 1981)

7 İnsan niye bilmek ister?
… ….

8 İnsan niye bilmek ister?
Öğrenme içgüdüsünü gidermek, Yaşamını sürdürebilmek, Sayısız ihtiyaçlarını karşılayabilmek Geleceğini güvence altına alabilmek Belirsizliği gidermek Korkularını yenmek

9 İnsan niye bilmek ister?
Çevreyi ve olayları denetim altına almak Sorun çözmek “Bireyi fiziksel ya da düşünsel yönden rahatsız eden, kararsızlık ve birden çok çözüm yolu olasılığı görünen durum”

10 İnsan niye bilmek ister?
Evreni kavramak Kendimiz ile dış dünya arasındaki mesafeyi yok etmek Tanıdıklık duygusuyla yaşamak Yaşama anlam katmak Merak duygumuzu gidermek

11 “ Bilgi güç demektir”. F. Bacon

12 “Tüm canlılar gibi insanın da yaşamını sürdürmesi öncelikle doğal çevresiyle uyum kurmasına bağlı olmuştur. Ne var ki, insan uyum kurmakla kalmamıştır; düşünme, iletişim kurma ve araç yapma gücüyle doğaya egemen olma sürecine girmiştir.” Cemal Yıldırım

13 İnsan neyi bilmek ister?
… …. …..

14 İnsan neyi bilmek ister?
Akla gelebilecek herşeyi

15 Bilmenin düzeyleri Farkında olma Anımsama / Çağrıştırma / Hatırlama
Tanıma Yorumlama Açıklayabilir olma Kanıtlayabilir olma Hakkında konuşabilme Yerine getirebilir/yapabilir olma

16 Nasıl biliriz? … ….

17 Nasıl biliriz?

18 Nasıl biliriz? Bilimsel bilgi (Akıl yolu ile sebep-sonuç ilişkisi)
Sanatsal bilgi (Duyuların kullanımı) Sezgisel bilgi (Bilimsel bilgi ile sanatsal bilgi arasında bağ kurar)

19 Bilgi elde etmenin yolları
Gelenekler (önceki uygulamalar, kültür) Otorite (anne, baba, öğretmen, din, medya vs) Bireysel deneyimler Ortak duyu, gündelik bilgi Bilim “sorun çözmek için izlenen düzenli yol”

20 Bilim ve Felsefe Bilimin ve felsefenin başlangıcı, merak ve soru sormaktır. Bilim “olgu”larla Felsefe “değer”lerle ilgilenir BİLİNMEYEN FELSEFE BİLİNEN BİLİM

21 Bilimin tanımı Evrenin ya da olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan düzenli bilgi Doğal dünyayla ilgili soruları yanıtlamak üzere bilimsel araştırma yöntemlerini kullanarak herkesin irdelemesine açık, geçerli ve güvenilir genellemeler ve açıklamalar ortaya koyma etkinliğidir (William F. McComas)

22 Bir düşünme yöntemi olarak bilim
GERÇEK DÜNYA Denetimli gözlem ve gözlem sonuçlarına dayalı mantıksal düşünme yolundan giderek olguları açıklama gücü taşıyan hipotezler (açıklayıcı genellemeler) bulma ve bunları doğrulama yöntemi Gözlem/Deney TEORi

23 Felsefenin tanımı Phillia: Sevgi Sophia: Bilgi, bilgelik
Filozof: Bilgelik, hikmet yolunu arayanlar Felsefe: Gerçeği tümüyle ele alıp inceleyen ve bunun sonucunda ulaşılan bilgileri yorumlayan ve sistemleştiren bir uğraş alanıdır

24 Felsefenin amacı Anlama ihtiyacını gidermek
“Yaşamın değeri ve amacı nedir”, “Nasıl yaşanmalıdır” gibi sorular üzerinde düşünmek, tartışmak Madde-ruh ilişkisini anlamaya çalışmak Bilgilerimizin güvenilirlik derecesini belirlemek İyi, güzel, doğrunun niteliklerini tanımlamak

25 Bilim ve Felsefe BİLİM FELSEFE bilgiyi ele alır
gerçeği parçalara ayırarak inceler FELSEFE gerçeği bir bütün olarak ele alır ve inceler bilginin ne olduğunu, neyi ve nasıl bileceğimizi araştırır

26 Bilimin soruları Dünyanın şekli nasıldır?
Depremler nasıl oluşmaktadır? Elmas niçin serttir? Metaller elektriği nasıl iletir? Bir gazın basıncı ile hacmi arasında nasıl bir ilişki vardır? İnsanlar nasıl öğrenir? İnsanların çeşitli davranışlarını arkasındaki nedenler nelerdir?

27 Felsefenin soruları Bilgimizin kaynağı akıl mı yoksa duyularımız mıdır? Duyularımız ve algılarımız bize dış nesnel gerçekliği aynen olduğu gibi yansıtabilir mi? Bilgi deneyle mi sınırlıdır? Deney ötesi bir bilgi mümkün müdür? Bilgi akılla mı sınırlıdır?

28 Epistemoloji:Bilim Felsefesi
Bilimin anlamını, kapsamını, bilimsel yöntem ve sınırlarını; gözlem, ölçme, deney, varsayım, kuram gibi kavramların çözümlenmesini konu edinen araştırma alanıdır Bilgiyi genel olarak ele alır ve bilgi ile ilgili problemleri; bilginin kaynağını, doğasını, doğruluğunu, sınırlarını ve geçerliliğini araştırır

29 Bilim Felsefesi Bilginin oluşumu ve sınırları gibi sorunlarla uğraşır.
İnsanın nasıl bilebildiğini inceler. Bilimin dilsel yapısını çözümlemeye çalışır, eleştirir. Bilimin kavramsal yapı ve işleyişini aydınlatmaya çalışır.

30 Bilim Felsefesinin soruları
Bilgi mümkün müdür? Neyi bilebiliriz? Bilgiyi nasıl ediniriz? Bilgi neyle üretilir? Bilgi nasıl üretilir?

31 Bilim Felsefesinin soruları
İnsanın edindiği bilgilerin asıl kaynağı nedir? Akıl mı, duyular mı? Doğuştan gelen bilgiler var mıdır? Veya insan zihni doğduğunda boş bir levhaya mı benzer Duyular aracılığıyla yeni bilgiler mi ediniriz, zaten bizde olan bilgileri hatırlar mıyız? Deney ve düşünce yoluyla elde edilen bilgiler gerçek midir?

32 Bilim Felsefesinin soruları
Bilim bilginin tek kaynağı mıdır? Bilimsel ilke ve yasaları nasıl geçerli kılarız? Bilimsel bilgiyi nasıl elde ederiz? Bilimsel bilgi her şeyi açıklayabilir mi? Neden-sonuç ilişkisi gerçekten var mı?

33 Bilim Felsefesinin soruları
Doğruluk nedir? Doğru bilgi nedir? Yanlış bilgi nedir? Bir bilginin doğruluğuna ya da yanlışlığına kim, nasıl karar veriyor? Kesin ve doğru bilgi gerçekten var mıdır? Kesin ve doğru bilginin kriteri nedir? İnsan, gerçeğe erişebilir mi?

34 Bilim Felsefesinin soruları
Bilgimiz sadece nesnenin bilgisiyle mi sınırlıdır? Nesneleri oldukları gibi mi yoksa bize göründükleri gibi mi biliyoruz? Bilgimizin kaynağı deney mi yoksa duyumlarımız mıdır? Deneyden önce de sahip olduğumuz bilgiler var mıdır? Nesneler için upuygunluk var mıdır?

35 Bilimsel ve felsefi bilgi
Bilimsel bilgi İnsanın kendini ve çevresini anlama ihtiyacından doğar. Akla dayanır. Evrenseldir. Sistemlidir. Birikimsel ilerler. Kesin sonuçları yoktur. Doğal ve toplumsal olayların nasıl olup bittiğini açıklamaya çalışır Olgusal temellidir. Öznellik içerir. Değişime açıktır Mantıksaldır Genelleyicidir

36 Bilimin işlevleri Olgu ya da olgusal durumları (nedenini, nasılını) açıklamak Yordamak, bilinen ya da gözlenen durumlardan yola çıkarak bilinmeyen ya da gözlenmeyen durumlar hakkında kestirimde bulunmak İstenen sonuçları elde edebilmek için gerekli olan koşulları kontrol altında tutmak

37 Pozitif Bilim Sadece gözlenebilir olgularla ve nesnel (objektif) dış alemle ilgilenir Neden sonuç ilişkisi şeklinde tanımlayabileceğimiz gerekircilik (determinizm) bilimin temelidir Deneylerle doğrulanmadıkça hiçbir önerme doğru kabul edilemez

38 Pozitif Bilim Evrenseldir; kişilere ve topluma göre değişmez
Eleştiricidir; sürekli eleştiri ve kuşku ile varlığını sürdürür Birikimli bir süreçtir Tekrarlanabilir “Pozitif”tir; olması gerekeni değil, olmakta olanı inceler

39 Pozitivizm sonrası bilim
Bilimsel aşamaların hiçbir aşaması değer yargılarından bağımsız değildir Doğru ve gerçek, kişiden kişiye, toplumdan topluma, yer ve zamandan (çağdan) zamana ve de ideolojilerden ideolojiye değişiklik gösterebilir. Tüm evren için geçerli tek doğru ve tek gerçek bulmak zordur

40 Pozitivizm sonrası bilim
Tek doğru yöntem söz konusu değildir Bilimsel çalışma metafizik temellere dayanabilir Bilimcilerin çalışmalarında kanaatlerini, inançlarını ve ikna yöntemlerini temel almaları matematik ve istatistiki yöntemleri temel almalarıyla eşdeğerdedir

41 Popper’a göre Bilim yanılabilir, çünkü bilim bir insan ürünüdür
Mutlak doğru yoktur, doğruya en yakın olan vardır Hiçbir öğreti eleştiriden uzak kalamaz Gerçekler standartlara göre değerlendirilirler Bilimselliğin temeli deneysel doğrulama değil yanlışlanabilirliktir

42 Bilimsel Tutum ve Davranışlar
Açık fikirli olmak Karşı görüşlerde mantık arayabilmek Kuşkucu olmak Düşünce ve gözlemlerinde bağımsız kalabilmek Kanıt için kararı erteleyebilmek Ölçütlü düşünüp karar verebilmek Çalışmalarında sebatlı ve özenli olmak Bağıntılı düşünebilmek Yanılabileceğini düşünerek alçakgönüllü olmak ve yargılarında olasılığa yer vermek (Karasar, 1998)