YAZILIM İşletim Sistemi Temelleri. Yazılım: Hem bilgisayar sistemini oluşturan donanım parçalarının yönetimini hem de kullanıcıların işlerini yapmak için.

... konulu sunumlar: "YAZILIM İşletim Sistemi Temelleri. Yazılım: Hem bilgisayar sistemini oluşturan donanım parçalarının yönetimini hem de kullanıcıların işlerini yapmak için."— Sunum transkripti:

1 YAZILIM İşletim Sistemi Temelleri

2 Yazılım: Hem bilgisayar sistemini oluşturan donanım parçalarının yönetimini hem de kullanıcıların işlerini yapmak için gerekli olan komutlar topluluğuna yazılım denilmektedir. Yazılım, elektronik aygıtların belirli bir işi yapmasını sağlayan programların tümüne verilen isimdir. Bir başka deyişle, var olan bir problemi çözmek amacıyla bilgisayar dili kullanılarak oluşturulmuş anlamlı anlatımlar bütünüdür. Yazılım için çeşitli diller mevcuttur. Bunlardan bazıları Pascal, C++ ve Java'dır.

3 Yazılım Türleri: Genel olarak 3 ana grupta incelenebilir. 1-Sistem Yazılımları; Sistem yazılımları bilgisayar kullanımı için gerekli ana fonksiyonları sağlar ve bilgisayar donanımına ve sistemin yürütülmesine yardımcı olur. En temel sistem yazılımı türleri şunlardır: Bilgisayar BIOS’u ve aygıt yazılımı: Bilgisayara bağlı veya bilgisayar içindeki donanımı çalıştırmak ve kontrol etmek için gereken temel işlevselliği sağlar. İşletim sistemi (örnekler; Microsoft Windows, Mac OS X ve Linux olmak üzere): Bilgisayar parçalarının; hafıza ile diskler arasında veri alışverişi veya monitöre görüntü sağlamak gibi görevleri uygulayarak birlikte çalışmasına olanak sağlar. Yardımcı yazılım: Bilgisayarın analiz edilmesine, yapılandırılmasına, yönetilmesine ve optimize edilmesine yardımcı olur.

4 Yazılım Türleri: Genel olarak 3 ana grupta incelenebilir. 2-Uygulama yazılımları; Bu kullanıcıların işlerine çözüm sağlayan örneğin çek, senet, stok kontrol, bordro, kütüphane kayıtlarını tutan programlar, bankalardaki müşterilerin para hesaplarını tutan programlar vs. gibi yazılımlardır. 3-Çevirici yazılımlar; Herhangi bir dilde yazılan programı makine diline çeviren yazılımlardır.

5 Yazılım Türleri: Hizmet Yazılımları nedir? Hizmet (Utility) yazılımları, genel sistem destek işlemlerini yapmak için kullanılan programlardır. Diskleri biçimlendirmek, dosyaları kopyalamak, disklerdeki programları yedeklemek, dosya sıkıştırma (zip, rar), dosya transfer (ftp), klavye düzenleme, disk yüzeyini düzenleme(fdisk, partition magic), virüs temizleme gibi işlemleri yaparlar. Çoğu işletim sistemi hizmet yazılımlarının yaptığı işlerin çoğunu yapmaktadır. Fakat bazı durumlarda hizmet yazılımları ayrı bir paket olarak daha güçlü özelliklerle üretilmektedir.

6 Yazılım Türleri: Özgür yazılım kavramı, kullanıcıların, yazılımı çalıştırma, kopyalama, dağıtma, üzerinde çalışma, değiştirme ve geliştirme özgürlükleriyle ilgili bir kavramdır. Bir yazılımın özgür yazılım olabilmesi için hangi şartları taşımalıdır ? 1- Herhangi bir amaç için yazılımı çalıştırma özgürlüğüne, 2- Her ne istiyorsanız onu yaptırmak için programın nasıl çalıştığını öğrenmek ve onu değiştirme özgürlüğüne (Yazılımın kaynak koduna ulaşmak, bu iş için önkoşuldur. ), 3- Kopyaları dağıtma özgürlüğüne, 4- Tüm toplumun yarar sağlayabileceği şekilde programı geliştirme ve geliştirdiklerinizi yayınlama özgürlüğüne kullanıcılar sahipse o yazılım özgür yazılımdır. Özgür yazılım nedir?

7 a. İşletim Sistemi Yazılımları Bir işletim sistemi, bilgisayarda çalışan, donanım kaynaklarını yöneten ve çeşitli uygulama yazılımları için yaygın servisleri sağlayan bir yazılımlar bütünüdür. İşletim sistemleri sadece bilgisayar, video oyun konsolları, cep telefonları ve web sunucularında değil; arabalarda, beyaz eşyalarda hatta kol saatlerinin içinde bile yüklü olabilir. Bir işletim sisteminin gerçekleştireceği temel işlemler: Merkezi işlem birimini ayrı işlere yönlendirmek ve yönetmek. Ana belleği yönetmek. Harici kayıt cihazlarını yönetmek. Giriş/çıkışları kontrol etmek. Bilgisayar sisteminin güvenliği ve kontrolünü sağlamak.

8 a. İşletim Sistemi Yazılımları Bugün kişisel bilgisayar dünyasında değişik işletim sistemleri kullanılmaktadır. Örneğin; Microsoft’un IBM uyumlu bilgisayarlar için ürettiği MS-DOS, Windows, Windows NT, Windows2000, Windows XP işletim sistemleri, Apple Macintosh’un işletim sistemleri, IBM uyumlu bilgisayarlarda kullanılan IBM OS/2 Warp, Linux ve Unix işletim sistemleri.

9 b. Uygulama Yazılımları Uygulama yazılımları; kullanıcıların belli başlı bazı işlemleri yapmalarına olanak veren yazılımlardır. Uygulama yazılımlarının geliştirilmesi için programlama dilleri ve diğer bazı uygulama geliştirme araçları kullanılır. Uygulama yazılımları genellikle belli bir işletim sistemi altında çalıştırılmak üzere hazırlanır. Örneğin; Macintosh (Makintoş) işletim sistemi altında çalıştırılmak üzere hazırlanan bir kelime işlem programı DOS veya WINDOWS işletim sistemini kullanan kişisel bilgisayarlarda çalışmayacaktır.

10 b. Uygulama Yazılımları En yaygın olarak kullanılanları; Kelime işlem Programları: Bilgisayarın, çok güçlü özellikleri olan bir daktilo makinesi gibi kullanılması özelliğini sağlayan programlardır. Hazırlanmak istenilen belgede grafik, tablo, resim, dipnot ve belgeyi birden fazla sütun halinde düzenlemek gibi özellikleri sağlar. Örneğin; Word, WordStar, WordPerfect, PW-Professional Write gibi.

11 b. Uygulama Yazılımları Hesap Tablosu Programları: Hesap tablosu programları bilgisayar sistemini son derece özellikli bir elektronik hesap makinesine dönüştüren programlardır. En basit özelliği verileri oldukları gibi tablo şeklinde listelemek olduğu gibi, verileri alıp çeşitli türlerde grafiklere dönüştürme özelliğine de sahiptirler. Örneğin; Excel, Lotus 123, Quattro Pro gibi.

12 b. Uygulama Yazılımları Sunum Programları: Belli bir konuda yapılan araştırmanın ya da hazırlanan raporların sonuçlarını bilgisayar yardımıyla diğer kişilere anlatmak için kullanılır. Sunum genellikle bilgisayara bağlı bulunan bir gösterim aygıtı(projeksiyon..) yardımıyla yapılır. Bu uygulamalar her türlü grafik, ses ve video görüntülerinin kullanılmasına olanak verir. Örneğin; Powerpoint..

13 b. Uygulama Yazılımları Dosya Yöneticileri ve Veri Tabanı Yönetim Programları: Büyük miktardaki verilerin depolayıp bu verilere hızlı bir erişim ve bunlardan raporlar hazırlanmasına olanak veren programlardır. Örneğin; Access, Database/Dbase, FoxBase/FoxPro, Oracle, File Maker gibi.

14 İ ŞLET İ M S İ STEM İ TEMELLER İ

15 İ ŞLET İ M S İ STEM İ ÇEŞ İ TLER İ 1) Dos İşletim Sistemi 2) Linux İşletim Sistemi 3) Mac-os İşletim Sistemi 4) Unıx İşletim Sistemi 5) Pardus İşletim Sistemi 6) Windows İşletim Sistemi https://line.do/tr/isletim-sistemleri- tarihcesi/a66/vertical

16 İ şletim Sistemi Tipleri 1-Amiga; 1994 yılında Commodore İ nternational iflas ettikten sonra Amiga kişisel bilgisayarlarının tüm hakları amiga inc'e kalmıştır. Kuruldu ğ u donanımdan maksimum performansı alan ve mükemmel bir çok görevlilik (multitasking) özelli ğ ine sahip olan, çok esnek bir işletim sistemidir.

17

18 İ şletim Sistemi Tipleri 2-MainFrame (Anaçatı) : Oda büyüklü ğ ünde bilgisayarlardır. Toplu işlemlerde kullanılır. Büyük şirketler tarafından üretilirler. Kapasitesi ve hızı yüksek bilgisayarlardır. Okul, hastane, şirket, banka gibi ortamlarda kullanılır.

19 İ şletim Sistemi Tipleri 3-Unix; 60’lı yılların sonunda “C” diliyle yazılan bir işletim sistemidir. Çok kullanıcılı (multiuser) ve aynı anda birçok işi yapabilen (multitasking) bir işletim sistemidir. Brain Kernighan tarafından icat edilen ve MULTICS ekibinin üyleri tarafından Bell Labrotuvarlarında 1960'lı yılların sonuna do ğ ru geliştirilmiş bir işletim sistemi (OS)'dir.OS

20 İ şletim Sistemi Tipleri Komut yorumlayıcı programlar (shell) aracılı ğ ı ile kullanıcı ve bilgisayar sisteminin iletişimi sa ğ lanır. Unix ve Unix Tabanı Kullanılarak Meydana Getirilmiş olan İ şletim Sistemleri; BSD Unix Solaris OpenSolaris Linux HP-UX AIX Minix SCO Unix Sun OS Digital Unix / Tru64 Unix

21

22 İ şletim Sistemi Tipleri 4-Linux; Linux, işletim sisteminin çekirde ğ idir, aynı zamanda genel adıdır. Linus Torvalds tarafından 1991 yılında geliştirilmiştir. Günümüzde Özgür Yazılım (Açık kaynak kod) felsefesi olarak kabul edebilece ğ imiz bir yapı ile geliştirilmektedir (GNU/GPL). Çekirdek olarak Linux kullanan pek çok da ğ ıtım adı verilen sürümü mevcuttur.

23 Da ğ ıtım, bir GNU/Linux sistemini kurmayı ve yönetmeyi kolaylaştırmayı amaçlayan yazılımlar bütünüdür. LinuxMint, Ubuntu, Debian, Fedora, Pardus, KNOPPIX, OpenSuse… 4-Linux;

24

25 4-Linux- Ubuntu Ubuntu, Linux çekirde ğ ini temel alarak geliştirilen açık kaynak kodlu, özgür ve ücretsiz bir işletim sistemidir. Masaüstü, sunucu ve akıllı telefonlara yönelik olarak geliştirilen türevleri bulunur. İ lk kararlı masaüstü sürümü Ekim 2004'te yayınlanmış olup günümüzde 40 milyonu aşkın kullanıcı sayısıyla dünya çapında en yaygın kullanılan masaüstü Linux da ğ ıtımı konumundadır. Akıllı telefon ve tabletlere yönelik Ubuntu Touch türevi ise ilk kez Şubat 2015'te piyasaya sürülmüştür. Masaüstü ve sunucular için Ubuntu'nun altı ayda bir yeni sürümünü yayınlanmaktadır.

26 Ubuntu sözcü ğ ü, Zulu dilinde "insanlık" anlamına gelir. LibreOffice kullanılır. LibreOffice 4-Linux- Ubuntu

27 Türkiye'de TÜB İ TAK tarafından geliştirilen bir Linux da ğ ıtımı olan işletim sistemi. Planlamasına 2003 yılında başlanmış olup ilk kararlı sürümü 27 Aralık 2005’te yayınlanmıştır. TürkiyeTÜB İ TAKLinuxişletim sistemi Adı, Anadolu Parsı'nın bilimsel adı olan Panthera pardus tulliana'dan gelmektedir. Pardus'un özellikleri nelerdir? 1- Açık kaynaklıdır. 2- GPL lisanslıdır. 3- Özgürdür. 4- Adını Anadolu panterinin isminden alır. 5- TÜB İ TAK-UEKAE tarafından gerçekleştirilen bir işletim sistemidir. 4-Linux- Pardüs

28 5- Windows; Microsoft şirketinin geliştirdi ğ i Windows (pencereler) kullanıcıya grafik arabirimler ve görsel iletilerle yaklaşarak, yazılımları çalıştırmak, komut vermek gibi klavyeden yazma zorunlulu ğ unu ortadan kaldıran, dünyada en çok kullanılan işletim sistemi ailesidir. Günümüzde en çok kullanılan sürümü Windows 7 olmuştur. Özellikle tablet bilgisayarlar için Windows 8 geliştirilmiştir. Son olarak Windows 10 sürümü bulunmaktadır

29 1985 İ lk Windows satışa sunuldu. 1985Windows 2000 İ lk iş interneti olan işletim sistemi Windows 2000 satışa sunuldu. 2000Windows 2000 2004 Windows'un ilk 64-bitlik versiyonu sayılabilecek Windows XP x64 Edition sürüldü. 2004Windows XP x64 Edition 2009 Windows 7 işletim sistemi piyasaya sürüldü. 2009Windows 7 2013 Windows 8.1 satışa sunuldu. 2013 2015 29 Temmuz’da Windows10 kullanıcılarla buluştu. 2015Windows10 5- Windows;

30

31

32

33 Apple firması tarafından piyasaya sürülen Apple bilgisayarlarında çalışan sistem yazılımı ilk olarak 1984 yılında orijinal Machintosh adı ile tanıtılmıştır. Apple IOS Mobil Cihaz İ şletim Sistemi iOS (eski adıyla iPhone OS) Apple'ın orijinal olarak iPhone için geliştirdi ğ i ancak daha sonra iPod Touch ve iPad'de de kullanılan mobil işletim sistemidir. 6- Apple OS X (MacOS)

34

35 Google, Open Handset Alliance ve özgür yazılım toplulu ğ u tarafından geliştirilen, Linux tabanlı, mobil cihaz ve cep telefonları için geliştirilmekte olan, açık kaynak kodlu bir mobil işletim sistemidir. Son sürümü 6.0 (Marshmallow) dır. 7- Android

36

37

38 İ şletim Sistemi Nasıl Yüklenir? Üreticiden sa ğ lanan veya satın alınan CD/DVD veya USB disk kullanılarak işletim sistemi bilgisayarlara kurulabilir. Kurulacak bilgisayarın donanımları işletim sistemini desteklemelidir.

39 Bir İşletim Sisteminin Bileşenleri Bir işletim sistemi, kavramsal olarak, üç grupta toplanabilecek bileşenlerden oluşur: 1. Çekirdek. 2. Kullanıcı arayüzü 3. Dosya yönetim sistemi 1-Çekirdek; Diskteki dosyaların izlerini tutar, programları başlatır ve yürütür. donanımla iletişim kurmak da çekirdeğin işidir. Donanım Çekirdek Uygulamalar

40 Bir bilgisayarın arayüzü klavye ve fare ile monitörde gözüken ve bilgisayarı birçok farklı iş için kullanabilmemizi sağlayan yazılımlardan oluşur. 2-Kullanıcı Arayüzü; İ şletim sisteminin dosyaları organize etme ve yönetme için ne kullandı ğ ını gösteren ifadedir. Dosya verilerin toplandı ğ ı birimlerdir. Sanal olarak bilgisayar bütün verilerini dosya olarak saklar. 3-Dosya Yönetim Sistemi

41 Bir çok dosya tipi vardır. Program dosyaları, veri dosyaları, text dosyaları gibi… Genelde işletim sistemleri hiyerarşik dosya yönetim sistemini kullanır. Bu sistem a ğ aç yapısı adı verilen klasörler içerisinde dosyaları organize eder. Bu klasör sisteminin başlangıç noktası kök dizindir (root directory, C:\>). Dosya Yönetim Sistemi

42 Dosya yönetim sisteminin temel işlevleri üç maddede toplanmıştır: 1 -Mantıksal dosya yapılarından fiziksel yapılara geçişin sa ğ lanması. 2 - İ kincil belleklerin verimli kullanılmasını sa ğ lanması. 3 - Dosyaların paylaşılması, korunması ve kurtarılması ile ilgili araçların sa ğ lanması. Dosya Yönetim Sistemi

43 Dosyaları ve klasörleri yönetme, kaynakları saklama ve güvenli ğ ini sa ğ lamayı, bu kaynakları a ğ kullanıcılarının kullanımına sunmayı ve yine bu kaynaklardaki de ğ işiklikleri yönetmeyi içerir. Bilgisayarda bulunan işletim sistemleri, tüm programlar, oyunlar, bizim hazırladı ğ ımız belgeler dosyalar halinde saklanır. Bu dosyalar bilgisayarımızda harddisk adını verdi ğ imiz fiziksel bir aygıtta saklanır. Verilerin bir arada tutuldu ğ u ortamlara dosya denir. İ şletim Sisteminin İ şlevleri; 1-Dosya ve Klasör Yönetimi

44 Dosya: Bilgisayarda yaptı ğ ımız her işlem dosyalar aracılı ğ ı ile yapılmaktadır. Bir oyun oynayacaksak onun için gerekli dosyalar ekran görüntüleri dosyalarda saklanır. Kullandı ğ ımız bir muhasebe programında girdi ğ imiz faturalar, çekler, senetler ilgili dosyalara kaydedilir. Yazdı ğ ımız belgeler, hesap tabloları, sunular vb. dosyalarda saklanır. Dosyalar bilgisayarımızda içeriklerine göre belirli bir alan kaplarlar. Her bir harf genellikle bilgisayarda 1 byte alan kaplar. 1-Dosya ve Klasör Yönetimi

45 Klasör: Sürücüler içerisinde bulunan ve dosyaları gruplamak amacı ile kullanılan program grup isimleridir. Klasörler dosyaları yaptıkları işlere göre gruplandırırlar, bu sayede aradı ğ ımız herhangi bir dosyayı bulmamız kolaylaşır. 1-Dosya ve Klasör Yönetimi Örne ğ in bilgisayarımızda hazırladı ğ ımız belgeler, hesap tabloları, sunular vb. “Belgelerim” adlı klasörde gruplanmışlardır.

46 Sürücü: Dosya ve klasörlerin saklanabilece ğ i fiziksel ortamlardır ve alfabede bulunan harfler ile temsil edilirler. Disket sürücüler A veya B harfi ile Harddiskler ise C ve sonrasında gelen harfler ile temsil edilirler. CD-ROM, DVD-ROM vb. di ğ er aygıtlar ise Harddiskten sonra gelen harfler ile temsil edilirler. 1-Dosya ve Klasör Yönetimi

47 Bilgisayarda bulunan bütün dosyalar “dosyaadı.uzantı” şeklinde saklanır. Dosyaadı o dosyanın yaptı ğ ı işe göre verilmiş mantıksal bir isimdir ve toplam 255 karakter uzunlu ğ unda olabilir. Uzantı ise o dosyanın işlevine göre bilgisayar tarafından daha önceden belirlenmiş bir isim olabilir ve genelde 3 harf uzunlu ğ undadır. Uzantılar sayesinde o dosyanın hangi programla hazırlandı ğ ını ve hangi programlarla açılabilece ğ ini anlayabiliriz. 1-Dosya ve Klasör Yönetimi

48 Aşa ğ ıda belli birkaç dosya uzantı örne ğ i bulunmaktadır; Uzantı Açıklama Exe; Uygulama dosyalarıgif, Bat ;Toplu iş dosyalarıpdf Txt; Metin dosyaları Bmp; Resim dosyaları Jpg- jpeg; Resim dosyaları Doc; Microsoft Word dosyaları Xls; Microsoft Excel dosyaları Ppt; Microsoft Powerpoint dosyaları Zip-- rar; Sıkıştırılmış dosyalar Mp3: Müzik dosyaları için Mp4: Video dosyaları için 1-Dosya ve Klasör Yönetimi

49 Dosya Uygulamaları Oluşturmak (Create) Silmek (Delete) Açmak (Open) : Dosya kullanılmadan önce açılmalıdır. Kapatmak (Close) : Kullanımı biten dosya kapatılır. Okumak (Read) : Verilerin dosyadan okunması. Yazmak (Write) : Verilerin dosyaya yazılması. Eklemek (Append) : Verilerin dosya sonuna ilave edilmesi Araştırmak (Seek) : Dosyada veri araştırmak Özellikleri göster(Get Attributes) : Dosya özelliklerinin ve bilgilerinin gösterilmesi Özellikleri belirleme : Kullanıcının belirleyebilece ğ i özellikleri belirlemek, de ğ iştirmek. Yeniden adlandırmak (rename): Dosya isminin de ğ iştirilmesi Kopyalamak (Copy), Taşımak(Move,Cut)

50 Dosya Uygulamaları Dosyalar oluşturulacak. İç içe klasörler açılacak. Klasör kopyalama-yapıştırma- kısa yol oluşturma- taşıma işlemleri Masa üstü elemanları Pencere, klasör, dosya ve kısa yol kavramları Pencerelerle çalışma Masa üstü elemanlarını ekleme çıkarma Masaüstü ekran ayarlarını kişiselleştirme

51 Denetim Masası