ISL426 MALİYET ANALİZİ VE BÜTÇELEME

... konulu sunumlar: "ISL426 MALİYET ANALİZİ VE BÜTÇELEME"— Sunum transkripti:

1 ISL426 MALİYET ANALİZİ VE BÜTÇELEME
YRD. DOÇ. DR. SERHAN GÜRKAN Karabük Üniversitesi İşletme Fakültesi

2 SAPMA ANALİZİ

3 STANDART MALİYET KARTLARI
Mamulün üretim giderlerine ilişkin standartlar hesaplandıktan sonra bu bilgiler standart maliyet kartlarına aktarılır.

4

5 SAPMA ANALİZİ Standart maliyet sistemini uygulayan üretim işletmelerinde, faaliyet dönemi başında saptanan standart maliyetlerle, faaliyet dönemi içinde veya sonunda ortaya çıkan fiili maliyetler arasındaki farka sapma denir. Sapmalarının analizi; ortaya çıkan sapmaların nedenlerine göre çözümlenmesi, bir başka anlatım biçimiyle, hangi nedenle, ne yönde ve kaç liralık sapma olduğunun saptanmasıdır.

6 SAPMA ÇEŞİTLERİ Fiili maliyetin standart maliyetten büyük olması durumunda olumsuz sapma ortaya çıkmaktadır. Fiili maliyetin standart maliyetten küçük olması durumunda olumlu sapma ortaya çıkmaktadır. İşletmenin kontrol edebileceği nedenlerden kaynaklanan sapmalar kontrol edilebilir sapmalardır. İşletmenin kontrol edemeyeceği nedenlerden kaynaklanan sapmalar kontrol edilemeyen sapmalardır.

7 SAPMALARIN ANALİZİ Fiili tutarlarla, standart tutarlar arasındaki fark temelde iki nedene dayanır: Birincisi, standartlar normaldir. Ancak fiili sonuçlar olumlu veya olumsuzdur. İkincisi, fiili sonuçlar normaldir. Ancak standartların yanlış olarak saptanmasından sapmalar ortaya çıkmıştır.

8 DİREKT İLK MADDE VE MALZEME SAPMALARI
Direkt ilk madde ve malzeme giderlerin de sapmalar; standart fiyatın, fiili fiyattan farklı olması (ve/veya) (Fiyat Sapması) tüketilmesi gereken miktarın, fiilen kullanılan miktardan farklı olması gibi iki nedene bağlıdır. (Miktar Sapması)

9 FİYAT SAPMASI Direkt ilk madde ve malzemenin satın alma fiyatının, standart fiyattan farklı olması nedeniyle oluşan sapmaya "fiyat sapması" denir. Fiyat sapmasında; fiili fiyat, standart fiyattan büyük ise ortaya çıkan sapma "olumsuz" tersine bir durumda ise "olumlu" olarak nitelendirilir.

10 Örnek Örneğimizdeki A mamulünün üretimi için gerekli X direkt ilk madde ve malzemesinden kg. satın alındığını ve bunun için 22.-TL/Kg birim fiyatı üzerinden TL ve Y direkt ilk madde ve malzemesinden ise kg. satın alındığını ve 14.-TL/Kg birim fiyatı üzerinden TL harcama yapıldığını ve söz konusu madde ve malzemelerin tamamının üretimde kullanıldığını varsayalım. X direkt ilk madde ve malzemesinin standart fiyatı 20.-TL/kg ve Y direkt ilk madde ve malzemesinin ise TL/kg’dır.

11 Fiyat Sapması (Fiili Fiyat - Standart Fiyat) x Tüketilen Fiili Miktar X Hammadesi (22.-TL/Kg TL/Kg) x Kg. = TL (olumsuz) Y Hammadesi (14.-TL/Kg TL/Kg) x Kg. = TL (olumlu)

12 FİYAT SAPMASININ OLASI NEDENLERİ
İlk madde ve malzemelerin piyasa fiyatının tahmin edilenden daha fazla artması, Yeterince piyasa araştırılması yapılmamış olmasından, Satın alma personelinin kötü niyetli oluşundan, İlk madde ve malzemelerin işletmeye mal oluş (taşıma, sigorta giderleri gibi) giderlerinin farklılığından, İlk madde ve malzemelerin satın alma miktarının az olması nedeniyle alış indirimlerinden yararlanılamamış olması,

13 MİKTAR SAPMASI Üretimde fiilen tüketilen direkt ilk madde ve malzeme miktarının, üretilen mamuller için öngörülen standart miktarından farklı olması nedeniyle oluşan sapmaya "miktar sapması" denir. Miktar sapmasında; fiili miktar, standart miktardan büyük ise ortaya çıkan sapma "olumsuz" tersine bir durumda ise "olumlu" olarak nitelendirilir.

14 Örnek Faaliyet döneminde A mamulünden adet üretildiğini ve Kg X direkt ilk madde ve malzemesinden ve kg. Y direkt ilk madde ve malzemesinden kullanıldığı anlaşılmıştır adet A mamulü üretmek için: X Hammaddesi = Adet x 4 Kg. = kg. Y Hammaddesi = Adet x 6 Kg. = kg. Standart Miktar

15 Miktar Sapması (Fiili Miktar - Standart Miktar) x Standart Fiyat X Hammadesi ( Kg – Kg) x 20.-TL/Kg. = TL (olumlu) Y Hammadesi ( Kg – Kg) x 15.-TL/Kg. = TL (olumsuz)

16 MİKTAR SAPMASININ OLASI NEDENLERİ
Tüketilen ilk madde ve malzemelerin kaliteleri, saptanan standartlardan farklı olması, Üretim eylemi sırasında ilk madde ve malzemelerin bozulması, kırılması veya yok olması, İlk madde ve malzemelerin gerek taşınmasında, gerekse üretim sırasında işçilerin yeterince özen göstermemesi, Üretim araçlarının sık sık arızalanması nedeniyle ilk madde ve malzemelerin verimsiz tüketilmesi, Mamulde veya üretim yönetiminde yapılan değişikliklerin miktar standartlarına yansıtılmaması,

17 DİREKT İŞÇİLİK SAPMALARI
Direkt işçilik giderlerine ilişkin bir sapmanın ortaya çıkması: Standart ücretin fiili ücretten farklı olması, (Ücret Sapması) ve/veya üretim eylemi için tüketilen fiili işçilik süresinin, standart direkt işçilik süresinden farklı olması nedenlerinden meydana gelir. (Süre Sapması)

18 ÜCRET SAPMASI Direkt işçilik için ödenen saat başına fiili ücretin, standart saat ücretinden farklı olması nedeniyle ortaya çıkan sapmaya "ücret sapması" denir. Fiili ücretin, standart ücretten düşük olması durumunda ortaya çıkan sapma "olumlu" tersine bir durumda ise "olumsuz" olarak nitelendirilir.

19 Örnek 9.000 adet A mamulünün üretiminde döküm esas üretim gider yerinde direkt işçilik saatlik bir çalışılmış ve işçilere TL'sı direkt işçilik ücreti tahakkuk etmiştir. Boyama esas üretim gider yerinde ise aynı üretim için direkt işçilik saati çalışılmış ve TL direkt işçilik ücreti tahakkuk etmiştir. Döküm gider yerinde standart direkt işçilik saat ücreti 20.-TL/DİS ve Boyama gider yerinde 30.-TL/DİS olarak saptanmış idi.

20 9. 000 adet A mamulü için gerekli standart çalışma hacmi; Döküm = 9
9.000 adet A mamulü için gerekli standart çalışma hacmi; Döküm = Adet x 2 DİS = DİS Boyama = Adet x 3 DİS = DİS Esas üretim gider yerlerinin fiili direkt işçilik saat ücretleri Döküm = TL / DİS = 22.-TL/DİS Boyama = TL / DİS = 33.-TL/DİS

21 Ücret Sapması (Fiili Ücret - Standart Ücret) x Çalışılan Fiili Süre DÖKÜM GİDER YERİ (22.-TL/DİS. – 20.-TL/DİS) x DİS = TL (Olumsuz) BOYAMA GİDER YERİ (33.-TL/DİS. – 30.-TL/DİS) x DİS = TL (Olumsuz)

22 ÜCRET SAPMASININ OLASI NEDENLERİ
Toplu iş sözleşmesi sonucu işçi ücretlerinin artmasına karşın standart ücretin henüz düzeltilmemiş olması, Çalışmaların iyi planlanmaması nedeniyle fazla mesai yapılmış ve fazla mesai primleri fiili direkt işçilik giderlerine yansıtılmış olması, İşletmede uzman olan ve yüksek saat ücretli işçilerin bazı nedenlere bağlı olarak bu gider yerlerinde çalıştırılmış olması, Acele yetiştirilmesi gereken bir sipariş için işçilere ek prim verilmiş olması,

23 SÜRE SAPMASI Belli bir üretim miktarı için fiilen tüketilen direkt işçilik süresinin, aynı üretim miktarı için çalışılması öngörülen standart direkt işçilik süresinden farklı olması nedeniyle ortaya çıkan sapmaya "süre sapması" denir. Fiili sürenin standart süreden fazla olması halinde ortaya çıkan sapma "olumsuz" tersi bir durumda ise "olumlu" olarak nitelendirilir.

24 Örnek A mamulünün bir birimi için standart direkt işçilik süresi döküm esas üretim gider yerinde 2 direkt işçilik saati ve boyama gider yerinde 3 direkt işçilik saati olup, standart ücret döküm gider yerinde 20.-TL ve boyama gider yerinde TL'dir. İşletmede adetlik üretim için döküm gider yerinde fiilen direkt işçilik saati ve boyama gider yerinde direkt işçilik saati çalışılmıştır.

25 9. 000 adet A mamulü için gerekli standart çalışma hacmi; Döküm = 9
9.000 adet A mamulü için gerekli standart çalışma hacmi; Döküm = Adet x 2 DİS = DİS Boyama = Adet x 3 DİS = DİS adet A mamulü için gerekli fiili süre; Döküm = DİS Boyama = DİS

26 Süre Sapması (Fiili Süre - Standart Süre) x Standart Ücret DÖKÜM GİDER YERİ ( DİS DİS) x 20.-TL/DİS = TL (Olumsuz) BOYAMA GİDER YERİ ( DİS DİS) x 30.-TL/DİS = TL (Olumlu)

27 ÜCRET SAPMASININ OLASI NEDENLERİ
İşçilerin yeterince özen göstermemesi, İşçilik süresinin, ilk madde yokluğu veya makine arızası gibi nedenlerle boş geçirilmesi, Bozuk mamullerin normal sınırların üzerinde olması nedeniyle bunların düzeltilmesi sonucu sürenin uzaması, İşçilik standart süresinin yanlış saptanması,

28 GENEL ÜRETİM GİDERİ SAPMALARI
Bir üretim işletmesinde herhangi bir gider yerinin belli bir dönemdeki fiili genel üretim giderleriyle, aynı dönemde maliyetlere yüklenen standart genel üretim giderleri arasındaki farka "genel üretim giderleri toplam sapması" denir. Bütçe Sapması Verim Sapması Kapasite Sapması

29 BÜTÇE SAPMASI Fiili genel üretim gideri tutarıyla fiili çalışma hacmindeki bütçelenmiş genel üretim gideri arasındaki sapmaya «bütçe sapması» denir. Fiili çalışma hacminde bütçelenmiş genel üretim giderinin hesaplanması esnek genel üretim gideri bütçesi dikkate alınarak yapılmaktadır.

30 Örnek A mamulü için döküm gider yerine DİS çalışılmış ve TL fiili genel üretim giderine katlanılmıştır. Boyama gider yerinde Mak.S çalışılmış ve TL fiili genel üretim giderine katlanılmıştır.

31 Döküm Esnek Bütçe Denklemi
A mamulü için döküm gider yerine DİS çalışılmış ve TL fiili genel üretim giderine katlanılmıştır. Döküm Esnek Bütçe Denklemi Y = 16X Fiili çalışma hacminde ne kadar GÜG bütçelenirdi? Y = 16 * = Döküm Gider Yeri Bütçe Sapması – = (Olumlu)

32 Boyama Esnek Bütçe Denklemi
Boyama gider yerinde Mak.S çalışılmış ve TL fiili genel üretim giderine katlanılmıştır. Boyama Esnek Bütçe Denklemi Y = 10X Fiili çalışma hacminde ne kadar GÜG bütçelenirdi? Y = 10 * = Boyama Gider Yeri Bütçe Sapması – = (Olumlu)

33 BÜTÇE SAPMASININ OLASI NEDENLERİ
Bütçe sapması, genel üretim giderleri içinde yer alan bir çok gider kaleminin bütçede öngörülen tutardan farklı olması sonucu oluşur. Bu nedenle her bir gider kaleminin (endirekt ilk madde ve malzeme, endirekt işçilik, dışarıdan sağlanan fayda ve hizmet, amortisman vb.) ayrı ayrı incelenmesini gerektirir. Örneğin, sapmanın büyük bir bölümü endirekt malzemeden meydana geliyorsa ve söz konusu malzemelerde bilinen bir fiyat artışının olmaması halinde hatalı kullanım, bozulma, kırılma veya kalitesizlik gibi nedenlerin olup olmadığı araştırılarak önlem alınmasını gerektirir.

34 VERİM SAPMASI Fiili çalışma hacmindeki genel üretim giderleri bütçe tutarıyla, standart çalışma hacmindeki genel üretim giderleri bütçe tutarı arasındaki farka «verim sapması» denmektedir. Verim Sapması = Fiili Çalışma Hacmi - Standart Çalışma Hacmi X Değişken GÜG Yükleme Oranı

35 Örnek Döküm gider yerinde standart çalışma hacmi DİS iken fiili çalışma hacmi DİS olarak gerçekleşmişti. Esnek bütçe denklemi ise Y = 16X idi. Verim Sapması = 18.500 - 18.000 X 16 8.000TL (Olumsuz)

36 Örnek Boyama gider yerinde standart çalışma hacmi Mak.s iken fiili çalışma hacmi Mak.s olarak gerçekleşmişti. Esnek bütçe denklemi ise Y = 10X idi. Verim Sapması = 37.000 - 36.000 X 10 10.000TL (Olumsuz)

37 VERİM SAPMASININ OLASI NEDENLERİ
Örneğimizde döküm esas üretim gider yerinde çalışma hacmi olarak direkt işçilik saati benimsenmiş olduğundan verim farkı burada direkt işçilik verim farkına paralel bir değişim göstermektedir. Dolayısıyla söz konusu nedenlerin önlenmesiyle, süre sapmasıyla birlikte verim sapmasının da ortadan kalkacağı tabidir. Ancak Boyama esas üretim gider yerinde iş ölçüsü olarak makine çalışma saati esas alındığından buradaki fark makinelerin boş çalışmasından veya verimsiz çalışmadan kaynaklanmış olabilir. Makinelerin daha verimli kullanılmasına yönelik önlemlerin alınması ile buradaki fark da önlenebilir.

38 KAPASİTE (HACİM) SAPMASI
Fiili üretimin bütçelenmiş üretimden farklı olması nedeniyle mamul maliyetine yüklenememiş veya fazladan yüklenmiş sabit genel üretim giderleri tutarını gösteren sapmaya «kapasite sapması» adı verilmektedir. Kapasite Sapması = Beklenen Çalışma Hacmi - Standart Çalışma Hacmi X Sabit GÜG Yükleme Oranı

39 Örnek Genel üretim giderlerinin mamullere yüklenmesinde döküm departmanında direkt işçilik saati (DİS); boyama departmanında makine saati (Mak.s) ölçüsü benimsenmiştir.

40 STANDART GÜG YÜKLEME ORANIN HESAPLANMASI – II. YOL
Genel üretim gideri standart değişken oranı bütçelenen birim değişken maliyettir. Örneğimizde 16TL/DİS Genel üretim gideri standart sabit oranı ise toplam sabit maliyetin beklenen çalışma hacmine bölünmesi ile bulunmaktadır. Örneğimizde: GÜG standart sabit oran = / = 24TL/DİS Toplam GÜG standart oranı = = 40.-TL/DİS

41 Örnek - Döküm gider yeri için: Kapasite Sapması = 20.000 18.000 X 24
48.000TL (Olumsuz)

42 STANDART GÜG YÜKLEME ORANIN HESAPLANMASI – BOYAMA GİDER YERİ
GÜG standart değişken oranı 10TL/Mak.s GÜG standart sabit = / = 20TL/Mak.s Toplam GÜG standart Oranı = = 30TL/Mak.s

43 Örnek - Boyama gider yeri için: Kapasite Sapması = 40.000 36.000 X 20
80.000TL (Olumsuz)

44 GENEL ÜRETİM GİDERİ SAPMASI TOPLAMI

45

46