Bilgisayarda Ses Computer Sound Fon müziği.

... konulu sunumlar: "Bilgisayarda Ses Computer Sound Fon müziği."— Sunum transkripti:

1 Bilgisayarda Ses Computer Sound Fon müziği

2 Genel Bakış Bu bölümde aşağıdaki konuları öğreneceksiniz;
Bilgisayarda seslerin yakalanması ve yürütülmesi Hoparlörler Ses kartlarının kurulumu Windows’da ses yapılandırması Sorun giderme ipuçları Bu bölümde temel olarak bilgisayarda seslerin yakalanması ve yürütülmesi kavramlarını ele alacağız. Daha sonra ise hoparlörler, ses kartlarının kurulumu, Windows’da ses yapılandırması ve sorun giderme ipuçları konularını inceleyeceğiz.

3 Ses Bileşenleri Ses kartları, analog ve dijital ses dönüşümlerini yapar Hoparlörler, analog sinyalin fiziksel ortama aktarılmasını sağlar Mikrofon, fiziksel ses dalgalarını analog sinyallere çevirir Kaydetme ve yürütme yazılımı ise ses kartının dijital ses kayıt ve dinleme işlevlerinin yönetilmesini sağlar Bu 4 temel bileşenin dışında, ses kabloları da, ses kartı ile hoparlör ve mikrofonlar arasında bağlantıların kurulmasını sağlar Bilgisayarınıza ses kaydı yapmak ve bilgisayarınızda kayıtlı bulunan bir ses dosyasını dinlemek için dört ana bileşene ihtiyaç duyarsınız. Bunlardan ilki olan ses kartları, analog ve dijital ses dönüşümlerini yapar. İkinci bileşen, hoparlörler veya kulaklıklar olup analog sinyalin fiziksel ortama aktarılmasını sağlar. Mikrofonlar ise fiziksel ses dalgalarını analog sinyallere çevirir. Dördüncü bileşen, kaydetme ve yürütme yazılımlarıdır. Bu yazılımlar ses kartının dijital ses kayıt ve dinleme işlevlerinin yönetilmesini sağlarlar. Bu 4 temel bileşenin dışında, ses kabloları da, ses kartı ile hoparlör ve mikrofonlar arasında bağlantıların kurulmasını sağlamaktadır.

4 Bilgisayar Açısından Ses Kavramı
Sesler, bir kaynaktan dalgalar halinde çıkar, kulaklarınız bu titreşimi hisseder ve ses duyulur İnsan kulağı melodileri gürültüden kısıklığa doğru farklı boğuklukta algılar Bilgisayarlar henüz insan kulağı ve beyni kadar sofistike değildir Sesleri bilgisayarın yakalayabileceği ve yürütebileceği hale getirmek için net standartlar vardır Sesler, bir kaynaktan dalgalar halinde çıkar, kulaklarınız bu titreşimi hisseder ve ses duyulur. Bu tıpkı bir göle taş atıldığında oluşan dalgaların yayılması gibi düşünülebilir. İnsan kulağı, karmaşıklığı ile birçok melodileri gürültüden kısıklığa doğru farklı boğuklukta algılar. Bilgisayarlar henüz insan kulağı ve beyni kadar sofistike değildir. Bir müziği bilgisayarın kaydedebileceği ve çalabileceği ses hale getirmek için net standartlar vardır. Bilgisayar dünyasında kaydetme ve çalma terimleri yerine yakalama ve yürütme terimlerini daha yaygın kullanmaktadır.

5 ADC - DAC Kavramı Bilgisayarlar analog sinyaller üzerinde direkt işlem yapamazlar Analog sinyaller üzerinde işlem yapmak gerektiğinde öncelikle bu sinyallerin dijital karşılıkları elde edilmelidir Aynı şekilde bilgisayar tarafından üretilen dijital sinyallerin analog cihazlarda kullanılması için tersi yönde çevrilmesi gerekir Bu işlem için kullanılan 2 tip dönüştürücü vardır ADC: Analog Digital Converter DAC: Digital Analog Converter Ses kartları hem dijitalden analoga, hem de analogdan dijitale dönüşüm yaparlar Bilgisayarlar analog sinyaller üzerinde direk olarak işlem yapamazlar. Analog sinyaller üzerinde işlem yapmak gerektiğinde öncelikle bu sinyallerin dijital karşılıkları elde edilmelidir. Eğer bilgisayarın ürettiği dijital sonuçları analog sinyaller kullanan bir cihazda kullanacaksanız da bu işlemin tam tersi yönde çevrim yapılmalıdır. Dolayısıyla bu işlem için kullanılan 2 tip dönüştürücü vardır. ADC, analogdan dijitale, DAC ise dijitalden analoga dönüşüm yapan devreleri ifade eder. Bu dönüştürücülerin gerçekleştirdiği her dönüşümde veri üzerinde belirli bir kayıp olduğunun unutulmaması gerekir. Ses kartları hem dijitalden analoga, hem de analogdan dijitale dönüşüm yaparlar.

6 Analog ve Digital İşaretler
Analog işaret zaman içinde süreklidir Sayısal işaret ise kesikli“0” ve “1” ifadelerinden oluşur Dijital sinyalin analog sinyale dönüştürülmesinde bu noktaların birleştirilmesi gerektiğinden, noktaların sıklığı önemlidir Analog işaretler zaman içinde süreklidir. Sayısal işaret ise kesikli sıfır ve birlerden oluşur. Dijital sinyalin analog sinyale dönüştürülmesinde bu noktaların birleştirilmesi gerektiğinden, noktaların sıklığı önemlidir.

7 Analog Dijital Dönüşüm İşlemleri
Bir analog sinyalin dijital karşılığının alınmasında iki önemli kriter vardır; örnekleme ve her örnek için kaç bit kullanılacağı Örnekleme ne kadar sık olursa kayıp o kadar az, dosya boyutu yani dijital kopyanın boyutu da o kadar büyük olur Dijital sinyal üretilirken alınan örnek noktaları geri birleştirilerek dijitalden analog sinyal üretilir Analog İşaret Sayısal İşaret 111 110 101 100 011 010 001 000 Bir analog sinyalin dijital karşılığının alınmasında iki önemli kriter vardır; örnekleme ve her örnek için kaç bit kullanılacağı. Örnekleme ne kadar sık olursa kayıp o kadar az, dosya boyutu da o kadar büyük olur. Dijital sinyal üretilirken de, alınan örnek noktaları geri birleştirilerek dijitalden analog sinyal üretilir. Şekildeki örnekte her örnekleme için 3 bit kullanılmış ve belirli aralıklarla örnekleme alınmıştır. Gördüğünüz gibi kırmızı renkli dijital kopya analog eşdeğerine pek benzememektedir. Bunun için hem kullanılan bit sayısı ve hem de örnekleme sıklığı arttırılmalıdır.

8 Analog Ses Sinyalleri Bizim ses olarak algıladığımız şey, sensor sistemimizin kulak zarımızdaki çok hızlı titreşimleri yorumlamasıdır Ses dalgalar halinde, bir elastik ortam yardımıyla iletilir Örneğin, ses kulak zarımıza hava yada suda seyahat ederek ulaşır Analog ses sinyalinin temel karakteristikleri vardır Genlik; sesin yüksekliği Frekans; sesin tonu Tını; farklı enstrümanların kalitesi Bizim ses olarak algıladığımız şey, aslında sensor sistemimizin kulak zarımızdaki çok hızlı titreşimleri yorumlamasıdır. Ses dalgalar halinde, bir elastik ortam yardımıyla iletilir. Örneğin, ses kulak zarımıza hava yada suda seyahat ederek ulaşır. Analog bir ses sinyalinin bazı temel karakteristikleri vardır. Genlik kavramı sesin yüksekliğinin veya seviyesini, frekans sesin tonunu, tını ise farklı enstrümanların kalitesini ifade eder.

9 Analog Ses Sinyalinin Yakalanması
Ses Kartı Mikrofon Analog Sinyal Mikrofonlar ses dalgalarına duyarlı bir diyafram yardımı ile ses dalgalarından analog elektriksel bir sinyal oluşturulmasını sağlar. Bu elektriksel sinyal ses kartına mikrofon girişinden aktarıldıktan sonra belirli örnekleme frekansı ve bit sayısı ile analogdan dijitale çevrilerek dijital ortamda kaydedilir. Ses Dosyası Dijital Sinyal

10 Dijital Ses Kaydının Yürütülmesi
Ses Dosyası Dijital Sinyal Dönüşüm işleminden sonra elimizde sadece belirli aralıklarla alınmış noktalar bulunur. Sesin tekrar üretimi yani analog sinyal oluşturmak için bu noktalar kullanılır. Bilgisayar bu noktaları birleştirerek analog yani sürekli sinyali oluşturur. Noktalar ne kadar sıksa, ne kadar sık örnekleme yapılmışsa ve bunun için ne kadar çok bit kullanılmışsa tekrar üretim o kadar kaliteli olur. Bilgisayarda depolanmış dijital ses, ses kartı tarafından analog sinyale dönüştürülür. Ses, kart üzerindeki dönüştürücüde oluşturulduktan sonra belirli bir miktarda yükseltilerek ilgili çıkış fiş veya fişlerine aktarılır. Buradan alınan elektriksel analog sinyal ise hoparlörünüzün durumuna göre ya yükseltilerek, ya da direk olarak ses dalgalarına dönüştürülür. Ses Kartı Hoparlör Analog Sinyal

11 Ses Örnekleme Örnekleme, belirli bir ses dalgasının her bir saniyede bir dizi işlemden geçirilerek durumunun ve kalitesinin yakalanmasıdır Örnekleme oranı saniyedeki kaç bin kez tekrarlandığıyla ölçülür KHz: Kilohertz Ses hangi sıklıkta örneklenirse o kadar iyi kaydedilmiş olur 8 bit (28) 256, 16 bit ise (216) farklı karakteristiği saklar Ayrıca sesler tek veya çift kanallı olmaktadır (mono/stereo) CD kalitesi yaygın olarak en iyi ses kalitesi kabul edilir CD: 16 Bit, 44.1 KHz, Stereo / DVD : 24 Bit, 96 KHz, Stereo Veri Boyutu = Örnek Frekansı x Örnek Derinliği x Kanal Sayısı Örnekleme, belirli bir ses dalgasının her bir saniyede bir dizi işlemden geçirilerek durumunun ve kalitesinin yakalanmasıdır. Örnekleme oranı saniyedeki kaç bin kez tekrarlandığıyla ölçülür ve kilohertz ile ifade edilir. Ses hangi sıklıkta örneklenirse o kadar iyi kaydedilmiş olur. Aynı zamanda bit derinliği de ne kadar büyükse, o kadar çok ses karakteristiği saklanabilir ve yeniden oluşturulabilir demektir. Ses kaydetmek için 8 bit kullanırsanız bu 256 farklı sesi ifade edebileceğiniz anlamına gelmektedir. Bu sayıyı 16’ya çıkarırsanız 65 bin farklı karakteristiği saklayabilirsiniz. Ayrıca sesler mono ve stereo olarak bilinen tek veya çift kanallı olmaktadır. Tek kanallı seslerde sesleri sadece tek bir kulağımızla dinliyormuşuz gibi bir hisse kapılır. CD kalitesi yaygın olarak en iyi ses kalitesi kabul edilir. CD kalitesi 44.1 KHz frekans, 16 bit derinlik ve stereo kanal kullanır. DVD kalitesinde ise frekans 96 KHz’e, derinlik ise 24 bit olarak kullanılır. Bir ses kaydının 1 saniyelik kısmının boyutu, kullanılan örnekleme frekansı, örnekleme derinliği ve kanal sayısının çarpılması ile bulunabilir. Güncellendi

12 Kayıtlı Ses Biçimleri En eski ses saklama formatı darbe kod modülasyonudur (PCM) Telefon çağrıları için geliştirilmiştir WAV olarak bilinen dosya formatı PCM biçimidir Kaliteli ses düzeyine sahip, ancak büyük dosyalar halinde saklanır Sıkıştırma veya kodlama algoritmaları gereksiz sayılabilecek sesleri göz ardı ederek boyutu küçültmeyi sağlar Kodlayıcı ve kod çözücü (codec) yazılımlara gereksinim duyulur En ünlü codec MP3 olarak bilinen MPEG-1 Katman 3 kodudur Sesler bilgisayarda dosyalar halinde saklanır. En eski ses saklama formatı darbe kod modülasyonu olan PCM’dir. PCM aslında telefon çağrıları için geliştirilmiştir. Bilgisayarda WAV olarak bilinen dosya formatı PCM biçimidir. WAV dosyaları kaliteli ses düzeyine sahiptir. Ancak dosya boyutları çok büyüktür. İnsan kulağı 44.1 KHz ve 16 bit stereo düzeyine yakın ses çeşitlerini ayırt edememektedir. Bu farkları algılayamama bilgisayar programcılarına yeni fikirler vermiştir. Sıkıştırma veya kodlama algoritmaları, gereksiz sayılabilecek sesleri göz ardı ederek boyutu küçültmeyi sağlar. Bu algoritmalar kodlayıcı ve kod çözücü yazılımlar halindedir ve bunlara codec denilir. İlgili işlemleri için codec in sistemde kurulu olması gerekir. En ünlü codec MP3 olarak bilinen MPEG-1 Katman 3 kodudur.

13 Seslerin Yürütülmesi / Dinleme
Tüm Windows sürümleri “Media Player ” yazılımı ile gelir Temel olarak tüm yürütme yazılımları WAV dosyalarını çalabilir Ancak özel bir algoritma ile sıkıştırılmış ses dosyalarının çalınabilmesi için, ilgili codec yazılımın yüklü olması gerekir MP3 formatı da neredeyse WAV düzeyinde standartlaşmıştır Windows ortamında ses dosyalarının yürütülmesi için sayısız alternatif vardır. Bunların en popüleri şüphesiz tüm Windows sürümleri ile gelen Windows Media Player yazılımıdır. Temel olarak tüm yürütme yazılımları WAV dosyalarını çalabilir. Ancak ister Windows Media Player olsun, ister alternatifleri, özel bir algoritma ile sıkıştırılmış ses dosyalarının çalınabilmesi için, ilgili codec yazılımın sistemde yüklü olması gerekir. Çoğunlukla bir codec in sistemde yüklü olması durumunda tüm yürütme yazılımları ilgili dosyayı yürütme yeteneğine sahip olurlar. Bu video yazılımları için de aynen geçerlidir. MP3 formatı da neredeyse WAV düzeyinde standartlaşmıştır ve özel bir codec kurulumu gerektirmez. Ancak MP3 formatında müzikleri dinlemek için çoğu kullanıcının meşhur Winamp veya iTunes gibi yazılımları tercih ettiğini görürsünüz.

14 MIDI MIDI, kullanımın azalması sebebiyle sadece WAV veya MP3 gibi bir ses formatı olarak bilinir Asıl olarak müzik aygıtlarının ses kartlarına bağlanması için özel bir arayüzdür (Musical Instrument Digital Interface) MID dosyasında sesler şu ana kadar gördüğümüz şekilde örneklenmez; MID sadece metin tabanlı bir dosyadır Dosyada çalınacak nota, aygıt ve süre bilgileri tutulur Ses kartı bu komutalara göre özel bir işlemci ile sesler üretir Bu seslerin nasıl olacağı ses kartı üzerindeki işlemcide kodludur MIDI aslında tarihe karışmak üzere olan, ancak bilinmesi gereken bir formattır. Kullanımın azalması sebebiyle sadece WAV veya MP3 gibi bir ses formatı olarak bilinir. Ancak MIDI daha farklı bir kavramdır. MIDI asıl olarak müzik aygıtlarının ses kartlarına bağlanması için özel bir arayüzdür. MID dosyasında sesler şu ana kadar gördüğümüz şekilde örneklenmiş binary dosyalar değildirler. MID sadece metin tabanlı bir dosyadır ve çalınacak nota, aygıt ve süre gibi bilgileri tutar. Ses kartı bu komutalara göre özel bir işlemci ile sesler üretir. Bu seslerin nasıl olacağı ses kartı üzerindeki işlemcide kodludur. MIDI donanıma bağlıdır. Yani yapabilecekleri ve kalitesi, her bir kartın kendi üreteceği sese göre farklı olacaktır.

15 Yaygın Dosya Formatları
WAV, MP3 ve MIDI formatları, ses dosyalarının çoğunluğunu oluştursa da, yüzlerce ses kayıt formatı vardır Tabloda yaygın kullanılan diğer ses formatları yer almaktadır Ad Tanım AAC Apple’ın iTunes için geliştirdiği özel format AIFF QuickTime ile yaygınlaşan Mac’e ait bir format ASX Microsoft’un streaming (web yayını) formatıdır AU Farklı platformlar arasında taşımada yaygındır OGG Vorbis firmasının açık kaynak kodlu MP3 alternatifidir RM RealMedia yazılımına ait video ve ses formatıdır WMA Windows’un kendine özgü MP3 alternatifidir Bilgisayarda ses dosyalarının çoğunluğunu WAV, MP3 ve MIDI formatları oluşturur. Ancak bunun dışında yüzlerce ses kayıt formatı vardır. AAC, Apple’ın iTunes için geliştirdiği özel bir ses formatıdır. AIFF dosyaları genelde QuickTime ile ünlenen ve aslen Macintosh sistemlere ait bir formattır. AU ise Windows, Mac ve Linux gibi farklı platformlar arasında taşımada yaygındır. OGG, Vorbis firmasının açık kaynak kodlu MP3 alternatifidir ve yaygınlaşamamış olsa da oldukça başarılıdır. WMA ise MP3’den sonra Windows ortamında en yaygın kullanıma sahip olan ses formatıdır. Windows’un kendine özgü MP3 alternatifi olarak tanımlanabilir.

16 Video Dosyalarında Ses
Video dosyalarının neredeyse tümü bir ses katmanı barındırır Sıkıştırılmış ses formatlarında olduğu gibi, video dosyaları içindeki seslerin yürütülebilmesi için codec yüklü olmalıdır Çoğu video formatı, kendisine özel bir ses kodlaması tanımlar Bazı videolar ise standart ses formatlarını kullanır Bu dosyalarda eğer uygun video codec yok ise yürütme programında açtığınızda sadece ses duyurulur, görüntü ise gelmez Sesler sadece kendilerine özel dosya formatlarının içinde bulunmazlar. Video dosyalarının neredeyse tümü bir veya daha fazla ses katmanı barındırır. Sıkıştırılmış ses formatlarında olduğu gibi, video dosyalarının içerisindeki seslerin yürütülebilmesi için uygun codec’lerin sistemde yüklü olması gerekir. Çoğu video formatı, kendisine özel bir ses kodlaması tanımlar ve görüntü codec’leri ile ses codec’leri de yüklenir. Bazı videolar ise standart ses formatlarını kullanır. Örneğin bir video dosyasını açtığınızda sesi duyarsınız anca görüntü olmayabilir. Aynı şekilde bunun tersi de mümkündür. Görüntü olup ses olmayabilir. Bu durumda ilgili ses veya video katmanının gerektirdiği codec sisteminizde yüklü değil demektir.

17 Streaming Streaming, duraksız ortam aktarımı olarak tanımlanabilir
Internet'in yaygınlaşması ile popüler olmuştur Ses (veya video) dosyaları internet üzerinden tamamen indirilmeden izlenebilir ve yerel olarak depolanmaz Internet radyo endüstrisinin oluşmasını sağlamıştır Çoğu MP3 kalitesinde yayın yapmaktadır Özel sunucular gerektirir ve aşırı bant genişliği harcar Streaming, duraksız ortam aktarımı olarak tanımlanabilir. Bu kavram internetin yaygınlaşması ile popüler olmuştur. Streamingde ses veya video dosyaları internet üzerinden tamamen indirilmeden izlenebilir ve yerel olarak bilgisayarınızda depolanmaz. Buna paralel olarak internet radyo endüstrisi oluşmuş, geniş bant internetin yaygınlaşmasıyla da, aktarılan radyo yayınlarının kalitesi oldukça gelişmiştir. Çoğu istasyon MP3 kalitesinde yayın yapmaktadır. Streaming, özel sunucular gerektirir ve aşırı bant genişliği harcar.

18 Ses Düzenleme Yazılımları
Sesleri dinlemek için kullanılan yazılımların dışında, düzenleme ve format dönüşümü yapan yazılımlar da vardır Bu yazılımlar çoğunlukla sesleri grafiksel olarak size gösterir ve detaylı şekilde müdahale etmenize olanak tanır Bu şekilde ses dosyasının bir kısmını çıkartabilir, eklemeler yapabilir veya farklı bir kodlamaya göre kaydedebilirsiniz Sesleri dinlemek için kullanılan yazılımların dışında, düzenleme ve format dönüşümü yapan yazılımlar da vardır. Bu yazılımlar çoğunlukla sesleri grafiksel olarak size gösterir ve detaylı şekilde müdahale etmenize olanak tanır. Bu şekilde ses dosyasının bir kısmını çıkartabilir, eklemeler yapabilir veya farklı bir kodlamaya göre kaydedebilirsiniz. Bazı dönüştürme yazılımları ise ses dosyalarına binary modda erişerek hızlı şekilde farklı formatlara dönüştürmenize olanak tanır. Düşük kalite ses dosyaları tersine dönüştürme ile kaliteli hale getirilemez.

19 Ses Kartları Ses kartlarının öncelikli olarak ele alınan 4 özelliği vardır İşlemci yetenekleri (MIDI işlemcisi ve diğer dönüştürücüler) Hoparlör desteği Kayıt kalitesi özellikleri Bağlayıcı türleri Ses kartları bir PCI genişleme kartı olabileceği gibi, anakart üzerine yerleşik olarak da gelebilir (onboard) Yerleşik ses kartlarının kullanımı günümüzde daha yaygındır Ses kartlarının öncelikli olarak ele alınan 4 özelliği vardır. Bunlar işlemci yetenekleri, hoparlör desteği, kayıt kalitesi özellikleri ve bağlayıcı türleridir. Ses kartları bir PCI genişleme kartı olabileceği gibi, anakart üzerine yerleşik, yani onboard olarak da gelebilir. Yerleşik ses kartlarının kullanımı günümüzde daha yaygındır.

20 Ses Kartı Bileşenleri Analog dijital dönüştürücü, mikrofon vb. bir kaynaktan alınan analog veriyi bilgisayarın kullanabileceği dijital veriye çevirir Analog to digital converter (ADC) Dijital analog dönüştürücü, bilgisayardaki dijital veriyi hoparlörün kullanabileceği analog veriye çevirir. Digital to analog converter (DAC) Dijital sinyal işlemcisi, surround gibi özelleşmiş dijital seslerin oluşturulması işlemleri gerçekleştirir DSP: Digital Signal Processor Jack ve portlar, harici ses aygıtlarının bağlanmasını sağlar Ses kartları 4 ana birimden oluşmaktadır. Analog dijital dönüştürücü, mikrofon vb. bir kaynaktan alınan analog veriyi bilgisayarın kullanabileceği dijital veriye çevirir. Dijital analog dönüştürücü ise bunun tersini yapar. Bilgisayardaki dijital veriyi hoparlörün kullanabileceği analog veriye çevirir. Dijital sinyal işlemcisi, surround gibi özelleşmiş dijital seslerin oluşturulması işlemleri gerçekleştirirken, jack ve portlar, harici ses aygıtlarının karta bağlanmasını sağlar.

21 Ses İşlemcileri ve CPU Ses işlemcileri; uygulama, işletim sistemi, CPU ve dönüştürücüler arasındaki haberleşmeden sorumludur Düşük kalitede ses işlemcileri işlemlerin çoğunu CPU’ya bırakır Daha iyi ses işlemcileri bunun tersine birçok işlemi kendi yapar ve bir dizi ek özellik ile gelir Birçok orta dereceli ve yüksek dereceli ses işlemcileri çeşitli üç boyutlu ses standartlarını desteklemektedir Ses işlemcileri; uygulama, işletim sistemi, CPU ve dönüştürücüler arasındaki haberleşmeden sorumludur. Düşük kalitede ses işlemcileri işlemlerin çoğunu CPU’ya bırakır. Daha iyi ses işlemcileri bunun tersine birçok işlemi kendi yapar ve bir dizi ek özellik ile gelir. Bu ses işlemcileri ayrıca daha mükemmel şekilde yeniden ses üretimi sağlarlar. Birçok orta dereceli ve yüksek dereceli ses işlemcileri çeşitli üç boyutlu ses standartlarını desteklemektedir. Böylece uygun oyunlarda ve diğer uygulamalarda pozisyona göre ses efekti alınabilmekte ve daha detaylı ses modelleme yapılabilmektedir.

22 Hoparlör Desteği Her ses kartı iki hoparlörü veya bir çift kulaklığı destekler Beş veya daha fazla hoparlörü ayrı kanallarla destekleyen ses kartları vardır Çoklu ses kanalları ve hoparlörler hem oyunlarda, hem de DVD içeriklerinde üç boyutlu ses sağlarlar Ayrıca bir çok ses kartı subwoofer adı verilen özel bir hoparlör türünü destekler 5.1 veya 5+1’in anlamı 5 hoparlör ve 1 subwoofer olmaktadır Her ses kartı iki hoparlörü veya bir çift kulaklığı destekler. Fakat daha iyileri beş veya daha fazla hoparlörü ayrı kanallarla destekler. Çoklu ses kanalları ve hoparlörler hem oyunlarda, hem de DVD içeriklerinde üç boyutlu ses sağlarlar. Ayrıca bir çok ses kartı subwoofer adı verilen özel bir hoparlör türünü destekler. Orta kolon olarak da bilinen bu hoparlör genelde nokta 1 veya artı 1 olarak tanımlanır. Yani 5.1 veya 5+1’in anlamı 5 hoparlör ve 1 subwoofer olmaktadır.

23 Kayıt Kalitesi Tüm ses kartları mikrofonu çalıştırmak için bir girişe sahiptir Yüksek seviyeli kartlar daha düşük seviyede gürültü ile veya diğer yapay dokuları en aza indirerek kaydeder Giriş portu kalitesi sinyal gürültü oranı (desibel) ile ölçülür Düşük rakamlar kartın kayıt için kötü olduğunu gösterir Düşük ve orta seviyeli ses kartı 30 ile 50 desibel Yüksek seviyeli ses kartları 96 ile 100+ desibel Kayıt amaçlı bir ses kartı alımında bu özellik kontrol edilmelidir Tüm ses kartları mikrofonu çalıştırmak için bir girişe sahiptir. Yüksek seviyeli kartlar daha düşük seviyede gürültü ile veya diğer yapay dokuları en aza indirerek kayıt yaparlar. Giriş portu kalitesi desibel, yani sinyal gürültü oranı ile ölçülür. Düşük desibel rakamları kartın kayıt için kötü olduğunu gösterir. Düşük ve orta seviyeli bir ses kartı 30 ile 50 desibel iken, yüksek seviyeli ses kartları 96 ile 100+ desibeldir. Kayıt amaçlı bir ses kartı alımında bu özellik kontrol edilmelidir.

24 Bağlayıcılar Çoğu ses kartı; stereo hoparlör, mikrofon ve hat girişi olmak üzere en az üç bağlantı ile gelir Hat girişi başka aygıtlardan direkt ses alınmasını sağlar Genellikle stereo hoparlör bağlantısı yeşil, mikrofon bağlayıcısı pembe, hat girişi mavi renktedir Diğer tür bağlayıcıların renklerinde bir standart yoktur Artık bir çok kartta olmamakla birlikte, bazı ses kartlarında DB15 türü joystick ve MIDI bağlantı portu da bulunabilir S/PDIF ise çoklu hoparlör sistemlerinin bağlantısında kullanılır Çoğu ses kartı; stereo hoparlör, mikrofon ve hat girişi olmak üzere en az üç bağlantı ile gelir. Hat girişi başka aygıtlardan direkt ses alınmasını sağlar. Genellikle stereo hoparlör bağlantısı yeşil, mikrofon bağlayıcısı pembe, hat girişi mavi renktedir. Diğer tür bağlayıcıların renklerinde bir standart yoktur. Artık bir çok kartta olmamakla birlikte, bazı ses kartlarında DB15 türü joystick ve MIDI bağlantı portu da bulunabilir.

25 Hoparlörler Stereo hoparlörler, bilgisayar dünyasında göreceğiniz en eski ve halen geçerli olan standart teknolojidir Biri sağda biri solda olmak üzere iki kolon vardır ve ses kartına tek bir bağlayıcı ile bağlanırlar Üç boyutlu sesin bilgisayar dünyasına çıkışı ile birçok sayıda hoparlör standardı yaratılmıştır 2.1 hoparlör sistemi, bir çift standart stereo kolon ve 1 adet subwoofer birleşiminden ibarettir 2.1 hoparlörler de tek bağlayıcı kullanır Stereo hoparlörler, bilgisayar dünyasında göreceğiniz en eski ve halen geçerli olan standart teknolojidir. Biri sağda biri solda olmak üzere iki kolon vardır ve ses kartına tek bir bağlayıcı ile bağlanırlar. Üç boyutlu sesin bilgisayar dünyasına çıkışı ile birçok sayıda hoparlör standardı yaratılmıştır. 2.1 hoparlör sistemi, bir çift standart stereo kolon ve 1 adet subwoofer birleşiminden ibarettir. Eğer güzel müzikle eğlemek istiyorsanız ve üç boyutlu sisteme ihtiyacını yoksa bu sizin seçebileceğiniz standart hoparlördür. 2.1 hoparlörler de tek bağlayıcı kullanırlar.

26 Gelişmiş Hoparlör Standartları
Dolby digital ses standardı, beş kanallı sesi desteklemek için tasarlanmıştır (ön-sol, ön-sağ, ön-orta, arka-sol, arka-sağ) Beş kanalın haricinde 1 tane de subwoofer destekler DTS (Digital Theatre Systems) de alternatif bir 5.1 ses sistemi olup, dolby digital standartlarını da desteklemektedir Birçok ses kartı özel S/PDIF (Sony/Philips digital interface) bağlayıcısı ile birlikte gelmektedir S/PDIF, 5.1 hoparlör sisteminin doğrudan bağlanmasını sağlar Dolby digital ses standardı, beş kanallı sesi desteklemek için tasarlanmıştır. Beş kanalın haricinde 1 tane de subwoofer destekler ve genelde 5.1 veya 5+1 ses sistemleri olarak bilinirler. DTS’de alternatif bir 5.1 ses sistemi olup, dolby digital standartlarını da desteklemektedir. Birçok ses kartı özel S/PDIF bağlayıcısı ile birlikte gelmektedir. 5.1 hoparlör sisteminin doğrudan bağlanmasını sağlayan S/PDIF’i kullanmak bir sürü kabloyu ayrı ayrı fişlere bağlamaktan çok daha kolaydır.

27 Diğer Hoparlör Özellikler
Hoparlörler güç kaynağı, ses kontrolleri ve kulaklık girişi bulundurabilir Tüm hoparlörlerin ses kontrolörü ve açma/kapama tuşu vardır Bazı hoparlörler bu işlevler için uzaktan kumanda bulundurur Bir sistem alınırken, ses kontrollerinin kolayca ulaşılabilir bir yerde olması tercih edilmelidir Hoparlörler güç kaynağı, ses kontrolleri ve kulaklık girişi bulundurur. Tüm hoparlörlerin ses kontrolörü ve açma/kapama tuşu vardır. Bazı hoparlörler bu işlevler için uzaktan kumanda bulundurur. Bir sistem alınırken, ses kontrollerinin kolayca ulaşılabilir bir yerde olması tercih edilmelidir. Normalde kulaklıkları kasanın arkasına ses kartına takmanız gerekir. Sizi uğraştan kurtarması için üzerinde pratik mikrofon girişi bulunan hoparlörleri seçin.

28 DirectX ve Ses DirectX, başta oyunlar olmak üzere pek çok uygulamaya, donanıma tam ve sağlıklı erişim imkanı tanır Geliştiricilere kolayca kullanılabilir komutlar sunar Oyunlar 5.1, 6.1 ve 7.1 hoparlörler için özel sesler sunar DirectX ile bir sesi istenilen kanaldan vermek çok kolaydır DirectSound3D özelliği, 3D uzayda sesin istenilen aralığa konmasını ve bu sayede yöne bağlı ses verme imkanını sağlar DirectX, başta oyunlar olmak üzere pek çok uygulamaya, donanıma tam ve sağlıklı erişim imkanı tanır. Bu sayede geliştiricilere kolayca kullanılabilecekleri komutlar sağlanmış olur. Oyunlar 5.1, 6.1 ve 7.1 hoparlörler için özel sesler sunar. DirectX ile bir sesi istenilen kanaldan vermek için çok kolaydır. DirectSound3D özelliği, 3D uzayda sesin istenilen aralığa konmasını sağlar. Bu sayede yöne bağlı ses verme imkanı elde edilmiş olur

29 Ses Kartlarının Kurulumu
Ses donanımı anakart üzerinde yerleşik ise, fiziksel kurulum sadece kablo bağlantılarını yapmanızdan ibarettir Eğer PCI bir ses kartınız var ise, kurulum işlemleri temelde diğer genişleme kartlarının kurulumu ile aynıdır Yerleşik ses kartları için sadece ses kartının CMOS üzerinden etkinleştirilmiş olup olmadığına emin olun Ses kartının kurulumu üç temel bölümü içerir Fiziksel kurulum Aygıt sürücüsünün kurulumu Konfigürasyon Ses donanımı anakart üzerinde yerleşik ise, fiziksel kurulum sadece kablo bağlantılarını yapmanızdan ibarettir. Eğer PCI bir ses kartınız var ise, kurulum işlemleri temelde diğer genişleme kartlarının kurulumu ile aynıdır. Yerleşik ses kartları için sadece ses kartının CMOS üzerinden etkinleştirilmiş olup olmadığına emin olun. Ses kartının kurulumu üç temel bölümü içerir; fiziksel kurulum, aygıt sürücüsünün kurulumu ve konfigürasyon.

30 Fiziksel Kurulum PCI ses kartları, diğer genişleme kartları gibi slota takılır, kablo bağlantıları yapılır ve sürücüleri yüklenir Fiziksel kurulumdaki asıl aldatmaca kablo bağlantıları; yani hoparlörlerin, mikrofonun ve diğerlerinin nereye takılacağıdır Üç boyutlu ses aygıtlarının çok çeşitlilik gösteren fişleri vardır ve bu nedenle ses kartınızın dokümantasyonuna bakılmalıdır PCI ses kartları, diğer genişleme kartları gibi slota takılır, kablo bağlantıları yapılır ve sürücüleri yüklenir. Fiziksel kurulumdaki asıl aldatmaca kablo bağlantıları; yani hoparlörlerin, mikrofonun ve diğerlerinin nereye takılacağıdır. Üç boyutlu ses aygıtlarının çok çeşitlilik gösteren fişleri vardır ve bu nedenle ses kartınızın dokümantasyonuna bakmanız gerekebilir.

31 Montaj Montaj öncesi elektrostatik boşalmaya karşı gereken tedbirleri alın ve sistem ünitesinin elektrik bağlantısını kesin Fiziksel kuruluma müsait olan bir PCI yuvası seçin ve yuvanın arka aralık koruyucusunun çıkarılmış olduğundan emin olun Kartı hafif bir açı ile slota yerleştirin ve kasaya sabitleyin İhtiyaç duyulacak ise ses CD’leri için analog veya dijital dahili ses kablosunu bağlayın Kasanın ön panelinde ses bağlayıcıları var ise, ön panelden gelen kabloları kartın üzerindeki ilgili yerlere bağlayın Eğer yerleşik bir ses kartı kullanıyorsanız, bu bağlantı noktaları anakart üzerindedir PCI formatındaki ses kartlarının montajında öncelikle elektrostatik boşalmaya karşı gereken tedbirleri alın ve sistem ünitesinin elektrik bağlantısını kesin. Fiziksel kuruluma müsait olan bir PCI yuvası seçin ve yuvanın arka aralık koruyucusunun çıkarılmış olduğundan emin olun. Kartı hafif bir açı ile slota yerleştirin ve kasaya sabitleyin. İhtiyaç duyulacak ise ses CD’leri için analog veya dijital dahili ses kablosunu bağlayın. Kasanın ön panelinde ses bağlayıcıları var ise, ön panelden gelen kabloları kartın üzerindeki ilgili yerlere bağlayın. Eğer yerleşik bir ses kartı kullanıyorsanız, bu bağlantı noktaları anakart üzerindedir

32 Kablo Bağlantıları Tipik bir stereo veya 2.1 hoparlör sistemi tek bir fiş kullanır Bunun için spaeker veya out etiketli fişe bakın Üç boyutlu ses hoparlörleri genelde S/PDIF kullanırlar Bazı çoklu hoparlörler ise ayrı ayrı bağlantı gerektirir Bu durumda hangi fişin hangi renge takılacağı ses kartının kitapçığında belirtilmiştir Ses kartının fiziksel olarak takılmasının ardından kablo bağlantılarının yapılması gerekir. Tipik bir stereo veya 2.1 hoparlör sistemi tek bir fiş kullanır. Bunun için speaker veya out etiketli fişe bakın. Üç boyutlu ses hoparlörleri genelde S/PDIF kullanırlar. Bazı çoklu hoparlörler ise ayrı ayrı bağlantı gerektirir. Bu durumda hangi fişin hangi renge takılacağı ses kartının kitapçığında belirtilmiştir.

33 Sürücülerin Kurulumu Ses kartını fiziksel olarak kurduktan sonra, sistemi başlatın Windows kartın sürücüsünü otomatik olarak yükleyecektir Ancak diğer kartlarda olduğu gibi her zaman kartla birlikte gelen sürücüyü kurmak en iyisidir Son zamanlarda yaygınlaşan USB bir ses kartı kuruyorsanız, genel USB uyarlarını dikkate alın ve sürücüleri önce kurun Sürücüler yüklendikten sonra aygıt yöneticisinden kontrol ederek sürücünün doğru şekilde kurulduğuna emin olun Ses kartını fiziksel olara kurduktan sonra, sistemi başlatın. Windows kartın sürücüsünü otomatik olarak yükleyecektir. Ancak diğer kartlarda olduğu gibi her zaman kartla birlikte gelen sürücüyü kurmak en iyisidir. Son zamanlarda yaygınlaşan USB bir ses kartı kuruyorsanız, genel USB uyarlarını dikkate alın ve sürücüleri bağlantı yapmadan önce kurun. Sürücüler yüklendikten sonra aygıt yöneticisinden kontrol ederek sürücünün doğru şekilde kurulduğuna emin olun.

34 Yapılandırma Uygulamaları
Tüm Windows sürümleri yeterli düzeyde ses yapılandırma aracı barındırır ve pek çok yapılandırma buradan gerçekleştirilebilir Birçok ses kartı ise Windows tarafından desteklenmeyen özelliklerini yapılandırmak için kendi tescilli yazılımlarını yükler Bu yazılımların en popüler özelliği kablo bağlantılarını otomatik algılamaları ve sizi doğru şekilde yönlendirmeleridir Tüm Windows sürümleri yeterli düzeyde bir ses yapılandırma aracı barındırır ve pek çok yapılandırma buradan gerçekleştirilebilir. Birçok ses kartı ise Windows tarafından desteklenmeyen özelliklerini yapılandırmak için kendi tescilli yazılımlarını yükler. Bu yazılımların en popüler özelliği kablo bağlantılarını otomatik algılamaları ve sizi doğru şekilde yönlendirmeleridir.

35 Windows Ses Yapılandırması
Windows üzerinde ses yapılandırması Vista öncesi ve sonrasında önemli farklılıklar sergiler Windows Vista’ya kadar ses yapılandırmasında ses karıştırıcısı (mixer) uygulamasında fiziksel ses kanalları yapılandırılırdı Vista ile birlikte bu terk edilmiş ve uygulama bazlı ses yönetimine geçilmiştir Windows üzerinde ses yapılandırması Vista öncesi ve sonrasında önemli farklılıklar sergiler. Windows Vista’ya kadar ses yapılandırmasında ses karıştırıcısı (mixer) uygulamasında fiziksel ses kanalları yapılandırılırdı. Vista ile birlikte bu terk edilmiş ve uygulama bazlı ses yönetimine geçilmiştir.

36 Kayıttan Yürütme Aygıtları
Vista’ya kadar Windows’da ses yapılandırmasında kaydetme ve yürütme ayarları olmak üzere 2 profil vardı Eski ses mixeri görünümündeki çıkış veya yürütme kanalları, ses yapılandırma uygulamasına yürütme aygıtları olarak geçmiştir Buradan aktif yürütme kanalı (veya aygıtı) seçilir Ses düzeyleri ise uygulama bazlı karıştırıcı ile belirlenir Bu şekilde sadece istenilen yazılımların seslerinin kapatılması mümkün olur Vista’ya kadar Windows’da ses yapılandırmasında kaydetme ve yürütme ayarları olmak üzere 2 profil vardı. Eski ses mixeri görünümünde çıkış veya yürütme kanalları bulunurdu. Buradaki kanallar, ses yapılandırma uygulamasına yürütme aygıtları olarak geçmiştir. Buradan aktif yürütme kanalı veya aygıtı seçilir. Ses düzeyleri ise uygulama bazlı karıştırıcı ile belirlenir. Bu şekilde daha önce yapılamadığı şekilde sadece istenilen yazılımların seslerinin kapatılması mümkün olur. Örneğin bir film seyrederken MSN üzerinden gelen bir mesajın beklemediğiniz kadar güçlü bir uyarı sesi vermesini çok basitçe önleyebilirsiniz.

37 Kayıt Aygıtları Eski Windows sürümlerinde kayıt kaynağını seçmek için ses mixerinden kaydetme profiline gitmeniz gerekiyordu Vista’da ise kayıttan yürütme aygıtlarından varsayılan aygıt seçilmekte ve istenilir ise özellikler kısmından ses kayıt seviyesi değiştirilebilmektedir Eski Windows sürümlerinde kayıt kaynağını seçmek için ses mixerinden kaydetme profiline gitmeniz gerekiyordu. Burası yürütme ses mixer ile aynı görüntüye sahipti. Farklı olarak her kanalın altında seçili duruma getirme ayarı vardı. Vista ve sonrasında ise kaydetme kanalları veya aygıtları için mixer görünümü yoktur. Kayıtta yürütme aygıtları penceresinde ilgili kanal ve aygıtlar listelenir. Ses kaydının yapılmasını istediğiniz aygıtı seçmeniz ve varsayılan olarak işaretlemeniz yeterlidir. Ayrıca her aygıtın özellikler kısmından ses kayıt seviyesi değiştirilebilmektedir.

38 Ses Sorunlarının Giderilmesi
Ses problemleri üç grupta incelenebilir Donanım problemleri Yapılandırma problemleri Uygulama problemleri Donanım sorunları, özellikle ses kartınız uzun süreden beri çalışıyorsa en nadir karşılaşılan sorundur Doğru kurulmuş ve yapılandırmış ses kartları neredeyse hiçbir zaman ses vermeyi durdurmazlar Ses sorunları 3 farklı şekilde karşınıza çıkabilir Hiç ses olmaması Sesin bozuk veya anlamsız olması Kayıt işlemlerinde dışarıdan sesin alınamaması Ses problemleri üç grupta incelenebilir; donanım, yapılandırma ve uygulama problemleri. Donanım sorunları, özellikle ses kartınız uzun süreden beri çalışıyorsa en nadir karşılaşılan sorundur. Doğru kurulmuş ve yapılandırmış ses kartları neredeyse hiçbir zaman ses vermeyi durdurmazlar. Ses sorunları 3 farklı şekilde karşınıza çıkabilir… Hiç ses olmayabilir, ses bozuk veya anlamsız olabilir veya kayıt işlemlerinde dışarıdan sesin alınamıyordur.

39 Sesin Hiç Çıkmaması Sorunu
Ses kartı sürücülerinin doğru şekilde yüklendiğinden emin olun Windows’da ses yapılandırma sorunu olmadığını gösteren görsel işaretlerin olup olmadığını kontrol edin Ses düzeylerinin sıfır seviyesinde olup olmadığına bakın Doğru ses çıkış aygıtının aktif olarak seçildiğine emin olun Hoparlörlerin enerji bağlantılarını kontrol edin Ses kartı ve hoparlörler arasındaki bağlantıları kontrol edin Mümkünse sağlam olduğunu bildiğiniz bir hoparlör ile test edin veya tersi şekilde hoparlörü ses alınan bir sisteme takın Hiç ses çıkmaması durumunda ilk olarak ses kartı sürücülerinin doğru şekilde yüklendiğinden emin olun. Sürücüler yüklü ise, Windows’da ses yapılandırma sorunu olmadığını gösteren görsel işaretlerin olup olmadığını kontrol edin. Örneğin Winamp’ı açın ve bir müzik dosyasını yürütmeye başlayın. Eğer hiçbir sorun yokmuş gibi dosya ilerliyor ise sonraki kontrole geçebilirsiniz. Kurulu ve çalışan bir sistemden ses gelmemesinin sebebi çok basit bir şekilde sesin kısık olması olabilir. Çoğu kişi ses kıstığını unutur veya farkında olmadan klavye kısayolları ile sesi kapatır. Sonraki adımda doğru ses çıkış aygıtının aktif olarak seçildiğine emin olun. Windows üzerindeki kontrolleri tamamladıktan sonra, hoparlörlerin enerji bağlantılarını kontrol edin. Ardından ses kartı ve hoparlörler arasındaki bağlantılara bakın. Her şey normal görünüyor ise, mümkünse sağlam olduğunu bildiğiniz bir hoparlör ile test edin veya tersi şekilde hoparlörü ses alınan bir sisteme takın.

40 Bozuk veya Anlamsız Ses Durumu
Eğer hoparlör veya kulaklığınızdan Windows’dan beklediğiniz sesi geliyor, ancak bozuk veya anlamsız şekilde duyuluyor ise ilk kontrol etmeniz gereken şey bağlantılardır Jack’lerin fişlere kısmi olarak takılması veya fişlerin lehimlerindeki yıpranma bu durumun başlıca sebebidir Eğer bağlantılara elle müdahale ettiğinizde ses değişiyor ise, öncelikle aynı fişe farklı bir cihaz takmayı deneyin Sorun devam ediyorsa lehimleme müdahalesi gerekebilir Eğer hoparlör veya kulaklığınızdan Windows’dan beklediğiniz sesi geliyor, ancak bozuk veya anlamsız şekilde duyuluyor ise ilk kontrol etmeniz gereken şey bağlantılardır. Jack’lerin fişlere kısmi olarak takılması veya fişlerin lehimlerindeki yıpranma bu durumun başlıca sebebidir. Eğer bağlantılara elle müdahale ettiğinizde ses değişiyor ise, öncelikle aynı fişe farklı bir cihaz takmayı deneyin. Sorun devam ediyorsa lehimleme müdahalesi gerekebilir. Tersi durumda sorun bağlayıcıdadır.

41 Kayıt İşlemlerinde Dışarıdan Sesin Alınamaması
İlk olarak mikrofonun çalışır, açık ve doğru şekilde bağlanmış olup olmadığı kontrol edilmelidir Buna rağmen ses alınamaz ise aktif kayıt aygıtı doğru değildir Windows Vista öncesi bir sürüm kullanıyorsanız, ses denetim kaydetme kontrollerine gelin ve mikrofonu seçili duruma getirin Eğer mikrofon bu listede yok ise devre dışı bırakılmış aygıtların da listelenmesini sağlayın Yaygın karşılaşılan bir diğer sorun da, kayıt işlemlerinde dışarıdan sesin alınamamasıdır. Bu durumda ilk olarak mikrofonun çalışır, açık ve doğru şekilde bağlanmış olup olmadığı kontrol edilmelidir. Buna rağmen ses alınamaz ise aktif kayıt aygıtı doğru değildir. Windows Vista öncesi bir sürüm kullanıyorsanız, ses denetim uygulamasında kaydetme kontrollerine gelin ve mikronu seçili duruma getirin. Eğer mikrofon bu listede yok ise devre dışı bırakılmış aygıtların da listelenmesini sağlayın.

42 Uygulama Problemleri Uygulama sorunları her zaman en zahmetli sorunlardır İlk olarak ses dosyasının sağlam olduğundan emin olun Hata mesajını okuyun ve uygulama destek kaynaklarına bakın Hata mesajını Google’da aratmak sizi hızlıca çözüme götürebilir Çoğu ses dosyasını kullanamama sorunu uygun ses codec’lerinin sisteminizde yüklü olmamasıdır Son çözüm uygulama ve codec’lerin yeniden yüklenmesidir Uygulama sorunları ise her zaman en zahmetli sorunlardır. Uygulamayı elden geçirmeden önce ses dosyasının sağlam olduğundan emin olun. Başka bir ses dosyasını veya ortam yürütücüyü deneyin. Dosyanın sağlam olduğundan emin olduktan sonra hata mesajını okuyun ve uygulamanın destek kaynaklarına bakın. Ancak hata mesajını Google’da aratmak sizi hızlıca çözüme götürebilir. Çoğu ses dosyasını kullanamama sorunu uygun ses codec’lerinin sisteminizde yüklü olmamasıdır. Uygulama problemlerinde son çözüm uygulama ve codec’lerin yeniden yüklenmesidir.