Borçlar Hukuku Genel Hükümler

... konulu sunumlar: "Borçlar Hukuku Genel Hükümler"— Sunum transkripti:

1 Borçlar Hukuku Genel Hükümler
4.hafta

2 Bazı Sözleşmelerde Aranan Şartlar
Aşırı yararlanma bulunmamalı Şekle uyulmalı Genel işlem koşullarına getirilen sınırlara uyulmalı

3 Aşırı yararlanma (Gabin)
Aşırı yararlanma, bir sözleşmede bir tarafın edimi ile diğer tarafın edimi arasında açık bir oransızlık bulunmasıdır. Böyle bir oransızlık bir tarafın zor durumda(müzayaka halinde) olmasını, düşüncesizliğini (hiffetini) ve deneyimsizliğini diğer tarafın kötüye kullanması sonucu ise , aşırı yararlanma sözleşmenin geçerliliğini etkiler. TBK. md.28

4 Edimler arasında açık oransızlık
Aşırı yararlanmanın objektif şartıdır. Sözleşmenin kurulma anındaki değerler esas alınarak belirlenir. Sözleşme kurulduktan sonraki değer artışları göz önüne alınmaz. Edimler arasında oransızlık, işten anlayan herkes tarafından kolayca anlaşılabilmelidir.

5 Sübjektif şart da denir.
Oransızlık, zarar görenin zor durumda kalmasından, düşüncesizliğinden veya deneyimsizliğinden karşı tarafın yararlanmış olması ile meydana getirilmiş olmalıdır. Sübjektif şart da denir. Zor durumda kalmak, çaresizlik duygusuna kapılacak kadar güç durumda, sıkıntı içinde olmak demektir. Sebepleri ekonomik olabileceği gibi psikolojik de olabilir. Düşüncesizlikten maksat, hafiflikle , düşünmeden karar vermektir. Ayırt etme gücünün kaldırmayan ölçüdeki akıl zayıflığı hallerinde söz konusu olur. Deneyimsizlik ise söz konusu sözleşmeyi yapmak için gerekli özel bilgiye sahip olmamaktır.

6 Aşırı Yararlanmanın Sözleşmenin Geçerliliğine Etkisi
TBK md.28 Aşırı yararlanmadan zarar gören taraf; Sözleşme ile bağlı olmadığını diğer tarafa bildirerek edimin geri verilmesini ya da Sözleşme ile bağlı kalarak edimler arasındaki oransızlığın giderilmesini isteyebilir. Hakim takdir yetkisini kullanarak karar verecektir. Örneğin, 1 milyon lira değerindeki arsasını (B)’ye Liraya satmak zorunda kalan (A) sözleşmeyi aşırı yararlanma gerekçesiyle iptal etmiş, fakat (B) bunun yerine Lira ödemeyi önermişse, (A) bunu kabul etmek zorunda kalabilecektir.

7 TBK. md.28/2 Kanunun öngördüğü bir ve beş yıllık süreler hak düşürücü niteliktedir.

8 ŞEKLE UYULMASI İrade beyanının sonuç doğurması, belli bir şekilde yapılmasına bağlı ise şekle bağlı işlemden söz edilir. Sözleşmelerde şekil serbestisi prensibi geçerlidir. TBK. md.12/1 Bu prensibin istisnaları bulunmaktadır. Kanun bazı sözleşmelerin geçerliliği için bir şekle uyulmasını öngörmüş olabilir, fakat kanunda öngörülen bütün şekiller geçerlilik şart değildir ispat şartı da olabilir. Kanunun açıkça şekil şartı öngörmediği bir durumda, örf ve adet hukukunda bir şekle uyma gereği kabul ediliyor olsa bile hakim MK.md.1 uyarınca boşluk doldurma gerekçesiyle bir şekil şartı getiremez.

9 Kanuni Şekil-İradi Şekil
Şekil tarafları korumak için, hukuki güvenlik ve resmi sicillerin sağlam temele dayanmasını sağlamak için öngörülmüş olabilir. TBK sözleşmeler için iki şekil öngörüyor: Adi yazılı şekil ve resmi şekil Kanuni şekil bizzat kanunun öngördüğü şekildir. Başka bir deyişle, bir sözleşmenin geçerli surette kurulabilmesi için tarafların iradelerini hangi biçimde açıklamaları gerektiğinin bizzat kanun tarafından belirlenmiş olmasıdır.

10 İradi şekil ise, kanunun herhangi bir şekle tabi tutmadığı bir sözleşmeyi tarafların kendi istek ve iradeleriyle tabi kıldıkları şekildir. TBK. taraflara aslında özel bir şekle tabi tutulmamış olan bir sözleşmeyi aralarında kararlaştırabilecekleri bir şekle tabi kılabilme imkanını tanımış, hatta tarafların kendi aralarında kararlaştırdıkları bu şekle bir geçerlilik niteliği dahi vermiştir. TBK. md.17

11 Geçerlilik Şekli-İspat Şekli
Geçerlilik şekli, bir sözleşmenin geçerli surette kurulabilmesi için uyulması gerekli olan şekildir. Kanunun emrettiği şeklin, yani kanuni şeklin yanında bizzat tarafların kararlaştırdıkları şeklin yani iradi şeklin de bir geçerlilik şekli olduğu kanunda açıkça belirtilmiştir. İspat şekli ise, bir hukuki işlemin, bir sözleşmenin varlığının kanıtlanması için öngörülen şekildir. Başka bir deyişle eğer bir hukuki işlemin veya sözleşmenin varlığı ancak belli bir şekle uyularak ispat edilebilecek ise bu şekil bir ispat şeklidir. İspat şekli borçlar hukukunu değil, medeni yargılama hukukunu ilgilendirir.

12 Kanuni Geçerlilik Şeklinin Türleri
MK. ve TBK. geçerlilik şekli olarak öngördüğü şekiller sözlü, yazılı ve resmi şekildir. Sözlü şekil TBK.’ da olmayıp MK.’ da ve sadece iki hukuki işlem hakkında söz konusudur. Bunlar evlenme sözleşmesi ve sözlü vasiyettir.

13 Yazılı Şekil Yazılı şekilden maksat, tarafların elyazısıyla, daktilo, bilgisayar veya başka bir aletle bir belge düzenleyerek altını imzalamalarıdır. 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu kapsamına giren sözleşmeler dijital ortamda yazılmış da olabilir Yazılı şekle tabi önemli sözleşmelerden bazıları şunlardır: Alacağın devri (TBK. md.184), bağışlama taahhüdü (TBK. md.288), rekabet yasağı (TBK. md.444), kefalet (TBK. md.583) TKHK m.4- tüketiciye karşı ileri sürülemez. Yazılı şeklin metin ve imza olmak üzere başlıca iki unsuru vardır.

14 Metin Tarafların irade açıklamalarını içeren belgedir. Taraflar bu belge üzerinde karşılıklı olarak anlaşmaya vardıkları hususları belirtirler. Metnin bizzat alacaklı veya borçlu tarafından kaleme alınması şart değildir. Metnin el yazısıyla veya bilgisayarda yazılmış olmasının da önemi yoktur. Özel bir durum, TBK. md.583 hükmünde kefalet sözleşmesi metninde azami sorumluluk miktarı, düzenleme tarihi ve müteselsil kefalet ifadelerinin kefilin el yazısıyla yazılma şartı getirilmesidir. Metinde kullanılan dil ve ifade biçiminin senedin geçerliliğine etkisi yoktur.

15 İmza Yazılı şeklin ikinci ve önemli unsuru olan imza, bir kimsenin kimliğini belli eden ve genellikle o kişinin öz adı ve soyadının yazılmasından oluşan bir işarettir. TBK m.14/2 Önemli olan husus imzadan sahibinin kim olduğunun anlaşılabilir olmasıdır. Yazılı şeklin tamam olabilmesi için metnin borç altına giren kişi tarafından imzalanmış bulunması gereklidir. Tek tarafa borç yükleyen sözleşmelerde sadece o tarafın beyanının metinde yer alması ve imzalanması yeterlidir. Kefalet sözleşmesinde , sözleşmenin kefil tarafından imzalanmış olması yeterli olup, ayrıca alacaklının imzasına gerek yoktur. İmza aranmadan şekil şartının gerçekleşmiş sayıldığı haller. Faks örneği- kabulün teyidi ile sözleşme kurulacak TBK m.15/1

16 Görme Engellilerin İmzası
Eski düzenleme «usulüne göre onaylanmadıkça veya imza ettikleri sırada metnin içeriğini bildikleri ispat edilmedikçe görme engellilerinin imzalarının kendilerini bağlamayacağı» şeklinde idi. Bu düzenleme «görme engellilerin talepleri halinde imzalarında şahit aranacağı, aksi takdirde imzalarını el yazısı ile atmanın yeterli olacağı» şeklinde değiştirilmiştir.

17 Görme Engellilerin İmzası
Görme engelli sözleşmeyi imzalarken talep etmemişse artık işlem şahitsiz olarak geçerli mi? Yoksa bu işleme dayanılarak görme engelliye karşı bir talep yöneltildiğinde görme engelli şahit bulunmamasına dayanarak geçersizlik mi öne sürebilecektir? Görme engellinin geçersizlik ileri sürdüğü durumlarda bir şahidin işlemin onun iradesine uygun olduğunu beyan etmesi yeterli mi?

18 TBK.md.15/3 metni şu şekilde yorumlanmalı: En az bir şahidin bu sıfatla imzalamadığı bir metnin geçersizliğini bunu imzalayan görme engelli her zaman ileri sürebilecek; fakat görme engelli olmayan taraf bu gerekçe ile geçersizlik ileri süremeyecektir. Şayet bu her iki tarafa da borç yükleyen bir sözleşme ise, geçersizlik ileri sürerek kendi borcunu ifadan kurtulan veya iadesini talep eden görme engelli, kendi alacağını da talep edememeli ve almışsa iade etmekle yükümlü olmalıdır.

19 Beyaza imza? İspat yükü imza atandadır.
Metnin birden fazla sayfadan oluşması halinde, her sayfanın imzalanması zorunlu görünmüyorsa da bu yola gidilmesi uyuşmazlıkları önler.

20 İmza Atamayanların Durumu
Örneğin okuma yazma bilmeyenler ile çolak veya sakatların imzaları hakkında TBK. Md.16’da iki usul öngörülmektedir. Buna göre söz konusu kişiler imza yerine ya usulüne göre onaylanmış olması koşuluyla parmak izi, el ile yapılmış bir işaret ya da mühür kullanabilirler. Söz konusu işaret ya da mührün hangi usule uygun olarak onaylanmaları gerektiği ise Noterlik Kanunu ve Hukuk Muhakemeleri Kanununda düzenlenmiştir. HMK. Md.206’ya göre «imza atamayanların mühür veya bir alet ya da parmak izi kullanmak suretiyle yapacakları hukuki işlemleri içeren belgelerin senet niteliğini taşıyabilmesi, noterler tarafından düzenleme biçiminde oluşturulmasına bağlıdır.»

21 Resmi Şekil Resmi şekilden maksat, hukuki işlemin yetkili resmi bir makam önünde yapılmasıdır. Bizim hukukumuzda bu makamlar hakim, noter ve tapu memurudur. Bu makamların düzenledikleri belgelere resmi senet denir. Resmi senetlerin içeriğinin, aksi ispat edilinceye kadar doğru olduğu karinesi vardır. MK. Md.7 Noterlerin re’sen düzenledikleri senetlerin ispat gücü fazladır; bunlar sahteliği ispat edilinceye kadar kesin delil niteliğindedir. Not.K. Md.82/2 Hukuki işlemlerde genel olarak yetkili resmi makam noterlerdir. Ancak taşınmazlar üzerindeki ayni haklarla ilgili olan hukuki işlemlerde resmi makam, tapu memurlarıdır.

22 MK ve TBK’nın resmi şekle tabi tuttuğu başlıca hukuki işlemler:
Mal rejimi sözleşmesi, resmi vasiyetname, miras sözleşmesi, taşınmazlar üzerindeki ayni haklar ile ilgili işlemler, ipotekli borç senedi, irat senedi, taşınmaz satışı, bir taşınmazın veya taşınmaz üzerindeki ayni bir hakkın bağışlanması sözü verme TBK m.237, 288/2

23 Uyulan şeklin Kapsamında Yer Alması Gereken Hususlar
Bir sözleşmenin sağlığı için uyulan şeklin o sözleşmenin objektif ve sübjektif bütün esaslı noktalarını kapsaması gerekir. Ancak tarafların anlaştıkları, fakat şekilde yer vermedikleri bir husus, şekle tabi sözleşmenin bir unsuru olmayıp ayrı bir sözleşme niteliğinde ise bu anlaşmanın şekle tabi olarak düzenlenen metnin içinde yer almaması eksiklik değildir. Örneğin, taşınmazını satanın aynı anda bunu alıcıdan kiralaması halinde, kira satım sözleşmesinin bir unsuru sayılmayacak ve resmi şeklin dışında kalsa bile geçerli olacaktır.

24 Şekle Tabi Sözleşmelerde Değişiklik Yapılması
TBK. Md.13/1’e göre kanunun adi yazılı şekle tabi tuttuğu sözleşmede yapılacak değişiklik için de aynı şekle uyulması gerekir. Ancak sözleşme metniyle çelişmeyen, tamamlayıcı yan hükümler bu esasa tabi değildir. Taşınmaz satış vaadi sözleşmesindeki bedeli azaltmak veya arttırma ya da satım konusunu değiştirmek için gene noterde senet düzenlemek gerekirken; sözleşmede kararlaştırılmamış vadeyi veya ifa yerini sonradan belirlemek herhangi bir şekle tabi olmayacaktır. TBK m.13/2

25 Şekle Uymamanın Sonuçları
Kanun ister yazılı, ister resmi olsun şekle tabi tuttuğu işlemlerin mutlaka aranılan şekle uyularak yapılmaları şarttır. Böyle bir hukuki işlem, emredilen şekle uygun yapılmadığı takdirde hiçbir hüküm doğurmaz, yani kesin hükümsüzdür. TBK. Md.12/2 Şekle uymamanın yaptırımı kesin hükümsüzlük olduğu içindir ki hakim bu durumu re’sen dikkate almak zorundadır. Şekle uyulmadan yapılan bir sözleşmede, taraflar edimlerini yerine getirseler bile her biri diğerinden edimin geri verilmesini isteyebilir.

26 Çevirme Şekle uyulmaması sebebiyle hükümsüz olan sözleşmeye ilişkin eğer şekle uyulmuş ise ve eğer tarafların yaptıkları sözleşmenin hükümsüzlüğünü bilmiş olsalardı şekline uyulan diğer sözleşmeyi yapacakları kabul ediliyorsa ve bu sözleşme için aranan geçerlik şartları tamamsa, şekil noksanı sebebiyle hükümsüz sözleşmenin, diğer sözleşmeye çevrilmesi ve böylece hüküm doğurması kabul edilmektedir. Noter senedi ile yapıldığı için hükümsüz olan bir taşınmaz satışının, satış vaadine çevrilerek hüküm ifade etmesi sağlanabilmektedir.

27 Şekil Noksanı Sebebiyle Hükümsüzlüğü İleri Sürme Hakkının Kötüye Kullanılması
MK m.2 Yargıtay kararı

28 Taraflarca Kararlaştırılan Şekle Uyulması
TBK. Md.17/1 Kararlaştırılan şekle uyulmadıkça sözleşme ya hiç kurulmamıştır ya da şekil gerçekleşmedikçe sözleşme hüküm ifade etmeyecektir. Örneğin taraflar arasında öneri ve kabulün yazılı olması kararlaştırılmışsa, bu şekle uyulmadıkça sözleşme kurulmuş olmaz. Buna karşılık taraflar bir sözleşme yaparken bunun hüküm ifade etmesi için noter senedine bağlanmasını şart kılmışlar ise sözleşme noter senedine bağlanmadıkça hüküm ifade etmez. İspat kolaylığı sağlamak için şekil kararlaştırıldığı takdirde TBK. Md.17/1 hükmü uygulanmaz. İspat yükü bunu iddia edene düşer.

29 Genel İşlem Koşulları Günümüz koşulları, sosyal ve ekonomik gelişmeler özellikle bazı mal ve hizmetlerin belirli bir kişi yerine kitlelere sunulması sonucunu doğurmuştur. Bunun doğal neticesi de her kişi ile ayrı ayrı sözleşme yapmak yerine önceden hazırlanan sözleşme modellerinin o mal ya da hizmeti almaya gelen kişilere doğrudan ve tartışmaya mahal vermeyecek şekilde sunulması olmaktadır. Bu şekilde düzenlenen sözleşmelere tip sözleşme ya da katılmalı sözleşme denir.

30 Genel İşlem Koşulları Kişilerin sözleşme şartlarını tartışma seçeneklerinin olmaması genel işlem şartlarını ortaya çıkarmıştır. Genel işlem şartları, sözleşme taraflarından birinin önceden ve tek taraflı olarak düzenlediği ve sözleşme kurulurken karşı tarafa tartışma imkanı vermeksizin sunduğu hükümlerdir. İlk düzenleme 2003 tarihinde eski TKHK’ya eklenmiş. TBK. Md tüketici olmayan TKHK md.5’te de düzenleme mevcut. Özel hüküm niteliğinde olduğundan TKHK düzenlemesinde hüküm varken TBK. Md hükümlerine başvurulamaz.

31 Genel İşlem Koşulları TTK m. 55/f- özel hüküm. Boşluk olduğu takdirde TBK hükümleri TBK m.20 Kamu kurum ve kuruluşlarının yaptıkları özel hukuk sözleşmeleri?

32 Genel İşlem Koşullarının Sonuçları
Sözleşmeye yazılmamış sayılma TBK. Md.21 Genel işlem koşulunun sözleşme kapsamına girmesi iki şartın gerçekleşmesi durumunda mümkündür: Sözleşmenin yapılması sırasında diğer tarafa bu koşulların varlığı hakkında açıkça bilgi vermek ve içeriklerini öğrenme olanaklarını sağlamak Genel işlem koşulları menfaatine aykırı olan tarafın da bu koşulları kabul etmesi.

33 Bu iki şartın gerçekleşmediği durumlarda genel işlem koşulları yazılmamış sayılacaktır.
Genel işlem koşulunu düzenleyen taraf şartların gerçekleştiğini ispat edebilirse hükümsüzlüğü önleyebilecektir. Yanılma aldatma hükümlerinde olduğu gibi sınırlı bir süreyle iptal imkanı vermenin ötesinde her zaman ileri sürülebilecek hakim tarafından resen gözetilecek bir hükümsüzlük söz konusu. TBK. md. 21/2 -gerekçe Genel işlem koşulunun değerlendirilmesinde her türlü imkan sağlanmış olsa bile yadırganacak nitelikteki hükümler geçersiz sayılabilecektir. Bunlara şaşırtıcı kurallar da denmektedir.

34 Genel İşlem Koşullarının Sonuçları
İçerik denetimi TBK. md.25 Genel işlem koşulları md.21’e göre yazılmamış sayılmasa bile içerdikleri ağır hükümler nedeniyle geçersiz sayılabilirler. MK. Md.2 Örneğin tarafların görüşerek hazırladıkları genel işlem şartları arasında düzenleyene keyfi bir fesih hakkı tanınırken diğer tarafın feshine ağır bir tazminat sonucu bağlanmışsa bu ağır tazminat hükmü geçersiz sayılabilecektir.

35 Genel İşlem Koşullarının Sonuçları
Yorum kuralı TBK. md.23 Yazılmamış sayılmadığı gibi dürüstlük kuralına aykırı da olmadığı için geçerli kalan hükümlerin yorumu sorunu çıktığında, bu yorum kuralı uygulanacaktır. Söz konusu hükme anlam verilirken veya olası iki anlamdan biri tercih edilirken düzenleyen aleyhine ve karşı taraf lehine olan sonuç benimsenecektir.

36 Genel İşlem Koşullarının Sonuçları
Zaman bakımından uygulanması TBK. yürürlüğe girmeden önce yapılmış olan sözleşmelere etkisi? Doktrindeki görüşe göre 6101 sayılı Uygulama Kanununun 1. maddesi uyarınca sözleşme hükümlerinin yürürlüğüne getirilen sınırlamaların (yazılmamış sayılma hallerinin) bu tarihten önceki sözleşmelere uygulanmaması; buna karşılık aynı kanunun kamu düzenine ilişkin 2. maddesinden yararlanılarak içerik denetimine ve yorum kurallarına ilişkin hükümlerin bu eski sözleşmelere de uygulanması gerekir.

37 Değiştirme yasağı TBK. md.24 sözleşme metni içinde sözleşmeyi hazırlayan tarafa tek yanlı olarak karşı taraf aleyhine sözleşmenin bir hükmünü değiştirme ya da yeni düzenleme getirme yetkisi veren kayıtlar da sözleşmeye hiç yazılmamış hükmündedir. TBK. md.21’in özel bir görünümüdür. Kredi sözleşmesinde bankaya kredi faiz oranını tek taraflı olarak değiştirebilme yetkisi tanıyan hükümlerin sözleşme metninde yer alması

38 Tüketici Hukukunda genel işlem koşulları
6098 sayılı TBK yürürlüğe girmeden önce, hala yürürlükte bulunan TKHK md.5 ile genel işlem şartlarına sınırlamalar getirilmiştir. Buna göre, taraflardan birini tüketicinin oluşturduğu her türlü sözleşmede, satıcı veya sağlayıcının tüketiciyle müzakere etmeden, tek taraflı olarak sözleşmeye koyduğu, tarafların sözleşmeden doğan hak ve yükümlülüklerinde dürüstlük kuralına aykırı düşecek biçimde tüketici aleyhine dengesizliğe neden olan sözleşme koşulları haksız şart sayılacak ve dengesizliğe neden olacaktır.

39 TKHK md.5 hükümleri sadece bir tarafını tüketicinin oluşturduğu tüketici sözleşmelerine uygulanacağından, bunun dışındaki sözleşmelerde genel işlem şartlarının denetlenmesi Borçlar Kanunu hükümlerine tabi olacaktır. Örneğin bir bayinin toptancı ile yaptığı standart sözleşmede veya tacir olmayan iki kişinin yaptığı satım sözleşmesinde , bunlar önceden bir tarafça hazırlanmış standart sözleşmeler olsa da, bu hükümler değil TBK hükümleri uygulanacaktır.

40 Hakim tarafından resen gözetilir.
Dürüstlük kuralına aykırılığın ağır şartları gerçekleşmese bile bu halde aleyhe şartlar geçersiz sayılabilmelidir. TKHK m.4/2 TKHK m.22

41 Sözleşmenin Hüküm İfade Etmesi İçin Gerekli Bazı Tamamlayıcı Unsurlar
Tamamlayıcı unsur gerçekleşmeden de taraflar veya hiç değilse biri kurulan sözleşme ile bağlıdır. Fakat tamamlayıcı unsur gerçekleşmedikçe sözleşme noksandır ve hükümlerini doğurmaz. Tamamlayıcı unsurun gerçekleşmeyeceği kesinleşirse sözleşme kesin olarak hükümsüzleşir ve sözleşme ile bağlılık da ortadan kalkar. Tamamlayıcı unsur sözleşmeyi kuran irade beyanları dışında kanunen aranan bir unsur veya taraflarca kararlaştırılan bir geciktirici şart olabilir.

42 Ehliyet eksikliğini giderici izin veya onama
Ayırt etme gücüne sahip küçük ve kısıtlıların kendilerini borç altına sokan sözleşmelerin hüküm ifade etmesi yasal temsilcilerinin izninin bulunmasına veya sonradan bu işlemi onamasına bağlıdır.

43 Temsil Yetkisi Eksikliğini Giderici Onama
Bir başkası adına bir sözleşme yapan kimsenin bu hususta temsil yetkisi bulunması gerekir. Yetkili temsilcinin yaptığı sözleşme temsil olunan için kendisi yapmış gibi hüküm ifade eder. Temsilci yetkisiz ise, sonradan temsil olunan onayarak sözleşmeyi benimseyebilir.

44 Bir Resmi Makamın Fiili
Sözleşmenin hüküm ifade etmesi için bir resmi makamın fiili ile tamamlanması gerekir. MK m.184/b.5 MK 462

45 Geciktirici şart Bir kira sözleşmesinin bir kimsenin bir şehre tayininin yapılması şartına bağlanması halinde

46 Aile Birliğini Etkileyeceği Varsayılan Bazı İşlemlerde Eşin Onayı
MK 194 MK 199 MK 223/ 222/f.2 TBK 584