ARAŞTIRMADA ETİK YAKLAŞIMLAR

... konulu sunumlar: "ARAŞTIRMADA ETİK YAKLAŞIMLAR"— Sunum transkripti:

1 ARAŞTIRMADA ETİK YAKLAŞIMLAR
Öğr. Gör. Funda Veren

2 İÇERİK: Araştırma etiği ile ilgili temel kavramlar,
Araştırma etiğinin dünyadaki tarihsel gelişimi, Araştırma etiğinin Türkiye’ deki tarihsel gelişimi, Bir araştırmanın etik açıdan özellikleri,

3 “İnsanları yasa ve ceza ile yönetirseniz, onlar bir daha yanlış yapmayacaklar, ancak şeref ve utanma duygularına da sahip olmayacaklardır. Fakat, insanları erdem ve ahlâk kuralları ile yönetirseniz, o zaman onlar hem şeref ve utanma duygusuna sahip olacaklar, hem de doğruyu yapmaya çalışacaklardır.” İşin doğrusu ne yalnızca yasa ve ceza, ne de yalnızca ahlak ve erdem toplumu tek başına yönetmeye kâfi değildir. Hem yasa ve ceza; hem de ahlak ve erdem olmalı ve bunlar dengeli olarak yürütülmelidir. Konfüçyüs

4 AHLAK - ETİK İLİŞKİSİ Ahlâk, toplumun en üst düzeydeki davranış standartlarıdır. Bireylerin meslekî ve kurumsal rollerinden bağımsızdır Toplumun tümü için geçerlidir.

5 AHLAK - ETİK İLİŞKİSİ “Etik”, insanlar arasındaki ilişkilerin temelinde yer alan değerleri, ahlaki bakımdan iyi ya da kötü; doğru ya da yanlış olanın niteliğini ve temellerini araştıran felsefe dalıdır. Yunanca ethos (töre,gelenek,alışkanlık) sözcüğünden türetilmiştir.

6 AHLAK - ETİK İLİŞKİSİ Etik, davranış kuralları, davranışın bilimidir.
Toplumdaki belirli bir mesleğin, işin, kurumun veya grubun davranış standartlarıdır.

7 AHLAK - ETİK İLİŞKİSİ Etik davranışlar:
Günlük davranışlarda etik ilkelere dikkat etmek Bir ikilem ile karşılaşıldığında etik karar verme sürecini kullanmak

8 Evrensel Etik İlkeler Yarar sağlama Zarar vermeme Otonomi Adalet
Sadakat Dürüstlük Güvenilirlik

9 ETİK KARAR VERME ADIMLARI
Etik ikilemin tanımlanması Bilgi toplanması Seçeneklerin tanımlanması Karar verme Eyleme geçme Değerlendirme

10 ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ
Tıp etiği ile yaklaşık 2400 yıl önce tıbbın babası olarak nitelendirilen Hipokrat’ın söylemleriyle tanışıyoruz. Önce zarar vermeme

11 ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ
yılları, Nazi Almanya’sında, Nazi rejimi programı kamplardaki tutuklu Yahudiler üzerinde yürütülmüştür.

12 ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ
yılları arasında Japon’ lar Antrax, Kolera, Tifo, Tifüs, Çiçek gibi hastalıkların etkenlerini kullanarak biyolojik savaş deneylerini insan denekler üzerinde yürüttüler .

13 ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ
1932 yılında Amerika’nın Tuskegee kasabasında Amerika Halk Sağlığı Servisinde 400 genç erkek zenciler üzerinde sifilisle ilgili çalışmalar 40 yıl boyunca sürdürülmüştür.

14 ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ
1960’larda Brooklyn’deki Jewish Kronik Hastalıklar Hastanesi’nde yaşlı hastalarda canlı kanser hücresi enjeksiyonuna karşı bireylerin yanıtı değerlendirilmiş.

15 ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ
1947 yılında Nazi liderler Nüremberg Mahkemelerince yargılanmışlardır. 1948 Nüremberg kodu, araştırmalarda insan denekleri ile ilgili resmi etik standartların oluşturulduğu ilk uluslararası çabalardan biridir.

16

17

18 ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ
Nuremberg Kodlarına göre, araştırmaya katılacak kişilerin öncelikle gönüllü olması, açıklamalı onamlarının alınması, araştırmaların bilimsel açıdan yeterli ve uzman kişilerce yürütülmesi gerekmektedir.

19 ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ
Helsinki Bildirgesi İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi Hasta Hakları Belgesi Belmont Raporu Uluslar arası Hemşireler Birliği Etik Kodları

20 TÜRKİYE’DEKİ GELİŞMELER
Tıbbi Deontoloji Tüzüğü Hasta Hakları Yönetmeliği İlaç Araştırmaları Hakkında Yönetmelik Hemşireler İçin Etik İlke ve Sorumluluklar (THD)

21 BİR ARAŞTIRMANIN ETİK AÇIDAN ÖZELLİKLERİ
- ARAŞTIRMA TASARIMI Konunun seçimi: Araştırmanın “gerçekten yapılmaya değer ” olup olmadığı öncelikle tartışılmalıdır. Finansman: Araştırma Önerisinin İlgili Birimlerin İncelemesine Sunulması:

22 BİR ARAŞTIRMANIN ETİK AÇIDAN ÖZELLİKLERİ
ARAŞTIRMA VERİLERİNİN TOPLANMASI Araştırmaya Katılım: Araştırmalarda araştırmacıların, insan deneklere ait insan haklarını bilmeleri, korumaları etik sorumluluklarıdır. Bu haklar şunlardır:

23 ARAŞTIRMA VERİLERİNİN TOPLANMASI
Aydınlatılmış Onam, Gizlilik ve gizliliğin Korunması Hakkı, Özerkliğe Saygı, Doğru Davranılma, Zarar Vermeme / Yararlılık, Araştırma Projesine Zarar Verse Bile, Deneğin Hiçbir Korku ve Baskı Duymaksızın Araştırmaya Katılmaktan Vazgeçme Hakkı, Araştırmaya Katılma Yanı Sıra, Hizmet Alma Hakkı.

24 BİR ARAŞTIRMANIN ETİK AÇIDAN ÖZELLİKLERİ
Verilerin yazımı ve yayınlanması

25 Bilimsel yanıltma (scientific misconduct) araştırmanın değerini veya güvenirliğini azaltan her türlü girişimdir.

26 BİLİMSEL YANILTMA VEYA YALANCILIK (SCIENTIFIC FRAUD)
Bilimsel korsanlık (piracy) : Başka araştırıcıların verilerini (yazı, şekil, grafik, v.b.) kendi izni olmadan almak, ve kişinin kendi çalışmasının herhangi bir bölümüne yerleştirmesidir.

27 BİLİMSEL YANILTMA VEYA YALANCILIK (SCIENTIFIC FRAUD)
Plagiarism (Bilimsel Aşırma): Başkalarının fikir, yazı ve çalışmalarının bir kısmını veya tamamını kaynak kişilere gereken şekilde atıf yapmadan (sitasyon kullanmadan) bireyin kendisininki gibi göstermesi, sunması, söylemesi veya yayınlamasıdır.

28 BİLİMSEL YANILTMA VEYA YALANCILIK (SCIENTIFIC FRAUD)
Uydurma, Yalan Yazma veya Yoktan Var Etme (masa başı üretim): Verilerin "saptırılması" veya var olmayan bilgilerin/verilerin "yoktan var edilmesi" (İngilizce'de fabrication, falsification "desk - research" veya "dry - lab", olarak isimlendirilir).

29 Bilimsel yalancılığın önlenmesinde üç genel yaklaşımın yararlı ve önemli olduğu üzerinde durulmaktadır : I. Araştırıcıların eğitimi ve öğretimi II. Araştırıcılar üzerinde baskıları azaltmaya yönelik tedbirlerin alınması, III. Araştırıcılar üzerinde mali baskıların azaltılması.

30 Sağlık Yasalarımızda Klinik Araştırmalara Yönelik Etik
Klinik Araştırmalar Hakkında Yönetmelik (2008) Sayı : 27089 Bir Araştırmanın Etik Açıdan Değerlendirilmesi

31 TEŞEKKÜRLER…………