Halimione verrucifera (M. Bieb

... konulu sunumlar: "Halimione verrucifera (M. Bieb"— Sunum transkripti:

1 Halimione verrucifera (M. Bieb
Halimione verrucifera (M. Bieb.) Aellen KOMUNİTESİNİN FLORİSTİK VE EKOLOJİK ÖZELLİKLERİ (Ereğli-Akgöl) Fatmagül GEVENa, Nezaket ADIGÜZELb a Ankara Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Ankara b Gazi Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Ankara  ÖZET Bu araştırma; İç Anadolu Bölgesinin Güney Doğu kesiminde yer alan Akgöl (Ereğli) bölgesinin halofitik vejetasyonunu analiz etme amacı ile yapılmıştır. Tuzlu toprakların yaygın olduğu yarı kurak çok soğuk Akdeniz İkliminin etkisi altında olan bu bölgeden bitki örnekleri yılları arasında toplanarak herbaryum materyali haline getirilmiştir. Örneklik alanların genişliğinin tespiti ‘minimal area’ yöntemi kullanılarak yapılmış ve Braun-Blanquet örtüş bolluk-sosyobilite değerleri verilmiştir. Örneklik alanlara ait toprak örnekleri ve bölgeye ait meteorolojik veriler alınmıştır. Yapılan yedi örneklik alanın floristik yapısını oluşturan bitki türlerinin teşhisi, hayat formları ve fitocoğrafik bölgeleri tespit edilerek, alınan toprak örneklerine ait hakim tuz cinsleri, elektriksel iletkenlik (dS/m), pH, bor (ppm), değişebilir sodyum (%) ve kireç (%) miktarı analiz edilmiştir. Halimione verrucifera (M. Bieb.) Aellen komunitesi tanımlanarak, floristik ve ekolojik özellikleri açıklanmıştır. Ayrıca bölgede halofitik bitki türlerini tehdit eden baskılar (antropojenik etkiler, doğal olaylar vb.) belirtilmiştir. Anahtar kelimeler: Akgöl, Ereğli, Halofit, Tuzlu Topraklar. GİRİŞ İç Anadolu’nun flora ve vejetasyonu ile ilgili çalışmaların başlıcaları, Birand (1954, 1960, 1961), Çetik et al. (1985), Yurdakulol (1974), Akman et al. (1996), Aydoğdu et al. (2002) tarafından yapılmıştır. İç Anadolu’nun güneydoğusunda yer alan araştırma bölgesi bitki coğrafyası bakımından geniş anlamda İran-Turan floristik bölgesi içinde yer almaktadır (Şekil 1). Bugün İç Anadolu Bölgesi İran-Turan bölgesinin batı Asya alt bölgesi içinde yer alan Orta Anadolu alanına dâhil edilmektedir (Zohary 1973). Bu alan Anadolu Platosu’nun kurak ve yarıkurak bölgelerini içerir. İç Anadolu alanında endemizm oranı %30 gibi oldukça yüksektir. Monotipik endemik cinslerden Kalidiopsis ve Cyathobasis Tuz Gölü civarında bulunur. İran-Turan florasının en fazla etkisi Konya Ovası’nda Tuz Gölü civarındaki halofitik vejetasyonda Chenopodiaceae ve Plumbaginaceae familyalarında görülür. İç Anadolu endemik florasının yapısında İran-Turan florası ile Doğu Akdeniz florasının etkileri bulunmaktadır. Ancak İran-Turan florası, İç Anadolu bölgesini etkilemeden önce İç Anadolu Platosu florası tipik olarak Akdenizli idi. İç Anadolu’nun kuzeyi Akdeniz ve Öksin elemanları, kısmen de Avrupa-Sibirya elemanlarının karıştığı bölgedir. Güneyi ise Akdeniz’li elemanların etkisi altındadır. Diğer taraftan İran Platosu’nda bulunan birçok karakteristik cins bu alanda da mevcuttur. Örneğin; Acantholimon, Acanthophyllum, Calligonum, Ferula, Cousinia (Muratgeldiyev ve ark. 2000). Bu çalışma ile çok sınırlı alanlarda kalmış olan İç Anadolu halofit vejetasyonunun bir bölümü daha, floristik ve ekolojik yönden araştırılmıştır. MATERYAL VE METOT 1996–1997 yılları arasında vejetasyon devresi olan Mart-Ağustos ayları arasında araştırma bölgesine gidilerek bitki örnekleri kurallarına uygun olarak toplanmıştır. Toplanan bitki örnekleri kurutularak herbaryum materyali haline getirilmiştir. Bu örnekler Gazi. Ü. Fen Fakültesi Herbaryumu’nda (GAZI) korunmaktadır. Bitki örneklerinin tayini "Flora of Turkey and The East Aegean Islands (Davis, 1965–1988)", "Flora Europaea (Tutin and Heywood, 1964 – 1981)", "Flora of Iraq (Towsend and Guest, 1966–1980)" kaynaklarından ve GAZI Herbaryum’undan yararlanılarak yapılmıştır. Bölge vejetasyonu Braun-Blanquet metodu ile incelenmiştir (Braun-Blanquet, 1932). Bitki birlikleri ile çevre faktörleri arasındaki ilişkiyi tespit etmek amacı ile çeşitli vejetasyon tiplerinden vejetasyonu gerek habitat ve gerekse floristik yönden temsil edilebilen ve yeterli derecede homojen olan bölgelerden 7 adet örneklik alan alınmıştır. Örneklik alanların genişliği “en küçük alan” prensibi ile 100 m² olarak tespit edilmiştir. Araştırma bölgesinin topoğrafik haritası Şekil 1 de verilmiştir. Araştırma bölgesinin toprak yapısı hakkındaki bilgiler T.C. Orman ve Köy İşleri Bakanlığı Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nce hazırlanan “Konya İli Arazi Varlığı” adlı rapordan (K.H.G.M.1992) alınmış, toprak örneklerinin fiziksel ve kimyasal analizleri Gübre Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü tarafından yapılmıştır (Tablo 1). İklim özelliklerini açıklayabilmek amacı ile Meteoroloji Genel Müdürlüğünden alınmış olan iklim verilerine ait biyoiklimsel sentez tablosu (Tablo 2) verilmiştir (Anonim 1974, 1984). Tablo 3. Halimione verrucifera (M. Bieb.) Aellen Komunitesi Örmeklik Alan No 33 34 35 36 37 38 39 Yükseklik (m.) 100 0 Bulunma **Hayat formu *Yayılış Eğim (°) 0-1 Örmeklik Alan Genişliği (m²) 100 Örtüş (%) 70 75 80 65 Halimione verrucifera (M. Bieb.) Aellen Komunitesi Halimione verrucifera (M. Bieb.) Aellen 44 55 V Ch ES-IT- M Camphorosma monspeliaca L. 22 +1 +2 H IT Limonium iconicum (Boiss. and Heldr.) O. Kuntze E.IT Achillea wilhelmsii C. Koch  Aeluropus littoralis (Gouan) Parl. 12 11 ES-IT Artemisia santonicum L. IV Cos. Halocnemum strobilaceum (Pallas) Bieb. Lepidium perfoliatum L.  12 III Th Poa bulbosa L. G Acantholimon ulicinum (Willd. ex Schult.) Boiss.  I Centaurea virgata Lam. Frankenia hirsuta L. Salsola stenoptera Wagenitz Asparagus lycanicun P.H. Davis Puccinellia distans (Jacq.) Parl. Bolluk-Örtüş Değerleri: Örtüş < %1:+, örtüş < %5:1, örtüş %5–10: 2, örtüş %10–33: 3, örtüş %33–75: 4, örtüş %75–100:5 ( Braun-Blanquet 1932). * Yayılış: ES Euro-Siberian bölgesi, EU Euroasia, IT Irano-Turanian bölgesi, Med Mediterranean bölgesi, Cos Cosmopolit, E Endemik [Davis et al. ( , 1988); Güner et al. (2000); Zohary (1973)]. ** Hayat formları: Ch Kamefit, G Geofit, H Hemikriptofit, Th Terofit . Raunkiaer (1934). Lokalite: Karapınar-Ereğli: Cumhuriyet köy, Ereğli : Akgöl kuzeyi. Tablo 1 Toprak Örneklerine ait Fiziksel ve Kimyasal Analiz Tablosu Derinlik (cm) pH EC(dS/m) Na+(me/lt) Bor.(ppm) CaC03 (%) 0-30 8.14 – 8.88 – 21.24 – 37.74 9.59 – 45.40 49,60-67,74 Tablo 2. Biyoiklimsel Sentez Tablosu İstasyon Yük. (m) P (mm) M (oC) m (oC) Q PE S Biyoiklim Yağış Rejimi Ereğli 1044 306,5 30,1 -3,9 31,5 33,3 1,1 Yarı kurak alt çok soğuk IKSY P: Ortalama yıllık yağış toplamı (mm); M: En sıcak ayın maksimum sıcaklık ortalaması (oC); m: En soğuk ayın minimum sıcaklık ortalaması (oC); PE: Yaz yağışı toplamı (mm); Q: Yağış-Sıcaklık emsali (Q=2000.P/M2-m2); S: Kuraklık indisi (S=PE/M Şekil 1.Çalışma Alanının Haritası BULGULAR Araştırma bölgesinde ‘minimal area’ yötemi ile yapılan yedi örneklik alanın floristik yapısını yani fizyonomisini oluşturan bitki türlerinin teşhisi sonucunda; Halimione verrucifera (M. Bieb.) Aellen (Şekil 2) Camphorosma monspeliaca L. (Şekil 3), Limonium iconicum (Boiss. and Heldr.) O. Kuntze (Şekil 4), Achillea wilhelmsii C. Koch, Aeluropus littoralis (Gouan) Parl., Artemisia santonicum L., Halocnemum strobilaceum (Pallas) Bieb., Lepidium perfoliatum L., Poa bulbosa L., Acantholimon ulicinum (Willd. ex Schult.) Boiss., Centaurea virgata Lam., Frankenia hirsuta L., Salsola stenoptera Wagenitz , Asparagus lycanicun P.H. Davis (Şekil 5), Puccinellia distans (Jacq.) Parl. Türleri ve bu türlerin hayat formları ile fitocoğrafik bölgeleri tespit edilmiştir (Tablo 3). Ayrıca alınan toprak örneklerine ait Hakim Tuz Cinsleri Sodyum sülfat, potasyum sülfat, sodyum klorür, Elektriksel İletkenlik (dS/m) – , pH 8.14 – 8.88, Bor (ppm) 9.59 – 45.40, Değişebilir Sodyum (%) – ve Kireç (%) 49,60-67,74 olarak analiz edilmiştir (Tablo 1). Bölge Yarı kurak alt çok soğuk Akdeniz ikliminin etkisi altında bulunmaktadır (Tablo 2). Şekil 6. Akgöl (Ereğli) KAYNAKLAR Akman Y, Vural M, Quezel P, Kurt L, Ketenoğlu O, Serin M, Barbero M (1996) Etude de la Vegetation Steppique de la Region de Karaman et Ermenek au sud d’ Anatolie Centrale. Ecologia Mediterranea XXII (3/4), 1–20. France. Akman Y, Ketenoğlu O, Geven F (2001) Vejetasyon Ekolojisi ve Araştırma Metodları, Kaynak Kitap, 341 s. Ankara. Anonim (1974) D.M.İ. Gn Md Ortalama Extrem Kıymetler Meteoroloji Bülteni: Başbakanlık Basımevi. Anonim (1984) D.M.İ. Gn Md Ortalama Extrem sıcaklık ve yağış defteri bülteni: (Günlük-Aylık) Türk Tarih Kurumu Matbaası. Ankara. Aydoğdu M, Hamzaoğlu E, Kurt L (2002) New halophytic syntaxa from Central Anatolia (Turkey).Israel Journal of Plant Science 50, Birand H (1954) La vagetation de I’ Anatolie Centrale et son equilibre hdyrologique: Exraits des Actes du colloque d’ Ank.,Sur I’ hydrologie de la Zone Aride, Birand H (1960) Tuz gölü çorakçıl bitkileri: Toprak-Su Gn. Md. Yayın: 102, Ankara. Birand H (1961) Orta Anadolu bozkırında vejetasyon incelemelerinin ilk sonuçları, I. Tuz Gölü çorakçıl bitki birlikleri. Toprak-Su Gn. Md. Yayın: 103, Ankara Braun-Blanquet J (1932) Plant Sociology (translated by Fuller and Cornard) New York, London. Çetik R (1985) Türkiye Vejetasyonu I: İç Anadolu’nun Vejetasyonu ve Ekolojisi. Selçuk Üniversitesi Yayınları, No:7, Konya. Davis PH (1965–1984) Flora of Turkey and the East Aegean Islands: Vol I-IX, Edinburg Univ. Press. Davis P H (1988) Flora of Turkey and the East Aegean Islands: Vol X (Supplement), Edinburg Univ. Pres. Ekim T, Koyuncu M, Vural M, Duman H, Aytaç Z, Adıgüzel N (2000) Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı, Türkiye Tabiatı Koruma Derneği , Ankara. Ellenberg H, Mueller-Dombois D (1967) A key to Raunkiaer plant life forms with revised subdivisions. Ber. Geobot. Inst. ETH. Stiftg. Rübel. Zürich 37, Güner A, Özhatay N, Ekim T, Başer KHC (eds.) (2000). Flora of Turkey and the East Aegean Islands.Vol. 11, Edinburgh University Press, Edinburgh. K.H.G.M. (1992) Konya İli Arazi Varlığı, Köy Hizmetleri. Genel Müdürlüğü yayınları İl Rapor No:42, Ankara. Muratgeldiyev Y, Küçüködük M, Bingöl Ü, Güney K, Geven F (2000) İran-Turan Floristik Bölgesi. S. Ü. Fen Ed. Fak. Fen Dergisi No: 16/1 119–124. Raunkiaer C (1934) The life forms of plants and statistical plant geography. Oxford University Press, London. Tutin G T, Heywood VH (1964–1981) Flora Europaea, Vol. I-V, Cambridge Unıv. Pr. Towsend C C, Guest E (1966–1980) Flora of Iraq, Vol 1–9, Baghdad. Yurdakulol E (1974) Konya ovasındaki çorak bataklıklar vejetasyonunun bitki sosyolojisi yönünden araştırılması. Bitki 1: Şekil 2. Halimion verrucifera(M. Bieb.) Aellen Şekil 3. Camphorosma monspeliaca L. TARTIŞMA VE SONUÇ Araştırma alanı Iran-Turan fitocoğrafik bölgesinde yer aldığı için, toplanan bitkilerin büyük bir kısmı Iran-Turan elementlerinden meydana gelmiştir. Ayrıca toprak örneklerine ait pH değerlerinin 7’den büyük olması çalışma alanındaki toprakların hem tuzlu hem de alkali olduğunu göstermektedir, bu nedenle alanda fazla bir çeşitlilik görülmemekte ancak tuza ve alkaliliğe dayanıklı bazı türler yayılış göstermektedir (Şekil 6). Araştırma bölgesinde bulunan türlerin ait olduğu familyalar; Chenopodiaceae, Brassicaceae, Asteraceae, Liliacea, Plumbaginaceae ve Poaceae’ dir. Bölge özellikle tuza tolerans gösteren nadir halofit bitkileri barındırması bakımından önem arz etmektedir. Ayrıca pek çok canlı türüne ev sahipliği yapan önemli bir sulak alandır. Bu tür alanların doğal yapıları ve ekolojik karakterleri korunmalı, yakın çevredeki kimyasal madde kullanımı azaltılmalı, aşırı otlatma, tarımsal faaliyetler, anız ve sazlık yakılması engellenmelidir. Yöre halkı bu konularda bilgilendirilmeli ve sivil toplum kuruluşlarının çalışmaları desteklenmelidir. Şekil 4. Limonium iconicum (Boiss. & Heldr.) O.Kuntze Şekil 5. Asparagus lyconicum P.H. Davis