Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi.

... konulu sunumlar: "Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi."— Sunum transkripti:

1 Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi

2 Anayasa Hukuku Siyasal Sistemler: Demokrasi

3 Demokrasi a. Genel Olarak Hem eski hem de çağdaş bir siyasal doktrin olan “demokrasi”, terim olarak Yunancadaki “demos (halka)" ve “kratein (yönetmek)” sözcüklerinin birleşmesinden oluşur: “Halkın yönetimi” anlamını taşır. Demokrasi; - “Halk tarafından yönetim”, - “Halk için yönetim” olarak da tanımlanmalıdır. Bu anlamda demokrasi ABD Başkanı Abraham Lincoln’ün ifadesiyle “halkın, halk tarafından, halk için yönetimi” olarak tanımlanabilir.

4 Demokrasi Genel Olarak Demokrasi ilk olarak MÖ V. yy’da Atina Sitesi’nde açıkça tartışılmış ve örgütlenmiştir. Demokrasi günümüzde XX. yy içinde hızlı bir biçimde yayılırken, birbirinden farklı yorumları ile ortaya çıkmıştır.

5 Demokrasi Demokrasiyi, 1) Demokrasi Teorileri
2) Demokrasilerin Gri Bölgesi: Melez Rejimler 3) Demokrasi Anlayışları 4) Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri 5) Demokrasi Modelleri: Çoğunlukçu ve Uzlaşmacı Demokrasi Modelleri başlıkları altında inceleyeceğiz.

6 1. Demokrasi Teorileri Demokrasi, iki değişik anlamda tanımlanmakta ve buna paralel olarak iki değişik demokrasi teorisinden bahsedilmektedir: - Normatif Demokrasi Teorisi - Ampirik Demokrasi Teorisi

7 1. Demokrasi Teorileri Normatif Demokrasi Teorisi:
Demokrasi, sözlük anlamından hareketle, halkın halk tarafından, halk için yönetimi olarak tanımlanır. İdeal olanı, olması gerekeni esas alır. Bu anlamda bir rejimin demokrasi olabilmesi için, halkın bütünün arzularına tam olarak uyması gerekir.

8 1. Demokrasi Teorileri Ampirik Demokrasi Teorisi:
İdeal anlamda demokrasiyi değil, “bu ideale kaba taslak yaklaşan... gerçek demokrasiler”i esas alır. Olması gerekeni değil, mevcut olanı esas alır ve dünya üzerindeki rejimlerin ortak özelliklerinin neler olduğunu ortaya koymaya çalışır. Bu tür rejimlerin ortak özelliği, tam bir demokratik duyarlılık değil, nispeten çokça bir yurttaş grubunun uzun bir zaman boyunca arzularına cevap verebilmesidir.

9 1. Demokrasi Teorileri - Ampirik Demokrasi Teorisi
Robert Dahl, bu tür rejimlere, onları ideal demokrasilerden ayırt etmek için, “poliarşi (polyarchy)” ismini vermektedir.

10 1. Demokrasi Teorileri - Ampirik Demokrasi Teorisinin Ortak Özellikleri Etkin siyasal makamlar seçimle iş başına gelmelidir. Seçimler düzenli aralıklarla tekrarlanmalıdır. Seçimler serbest olmalıdır. Birden çok siyasal parti var olmalıdır. Muhalefetin iktidar olma şansı mevcut olmalıdır. Temel kamu hakları tanınmış ve güvence altına alınmış olmalıdır.

11 1. Demokrasi Teorileri - Ampirik Demokrasi Teorisi
İşte  bu altı şartı yerine getiren bir siyasal rejimi demokratik olarak kabul edebiliriz. Şüphesiz bu altı şart oldukça basit ve ilkel şartlar olarak görülebilir. Ancak unutulmamalıdır ki, yukarıdaki altı şart, demokrasinin “vazgeçilmez şartları”, “minimum şartları”dır.

12 1. Demokrasi Teorileri - Ampirik Demokrasi Teorisi
Bu çerçevede demokrasi, ampirik teorinin şartlarından hareket edilerek tanımlanmalıdır. Buna göre demokrasi, “Etkin siyasal makamların, düzenli aralıklarla tekrarlanan, birden fazla siyasal partinin katıldığı, muhalefetin iktidar olma şansına sahip olduğu serbest seçimlerle belirlendiği ve temel kamu haklarının tanınmış ve güvence altına alınmış olduğu bir rejimdir”.

13 2. Demokrasilerin Gri Bölgesi: Melez Rejimler
a) Demokratik Rejimler b) Otoriter Rejimler Gri Bölge - Yarı demokrasiler - Sözde Demokrasiler - Eksik Demokrasiler - Göstermelik Demokrasiler - Delegasyoncu Demokrasiler - Yarışmacı Otoriterizm. - Popülist Rejimler - Seçimsel Demokrasiler vb.

14 2. Demokrasilerin Gri Bölgesi: Melez Rejimler
a) Delegasyoncu Demokrasiler -Guillermo O’Donneel tarafından ortaya atılmıştır. -G.Amerika Başkanlık hükümet sisteminden esinlenilmiştir. -Başkan halk tarafından seçilir, diğer seçime kadar Başkan ülkeyi istediği gibi yönetir. - Başkan milletin çıkarlarının korucusu ve tanımlayıcısı olarak görülür. - Başkanı engelleyecek «Parlamento» ve «Yargı» ayak bağıdır. - Başkan sadece seçimlerde halka hesap verir. - Diktatörlüklere benzer ama seçimlerden vazgeçilmiş değildir.

15 2. Demokrasilerin Gri Bölgesi: Melez Rejimler
a) Yarışmacı Otoriterizm -2010 yılında Steven Levitsky ve Lucan A. Way tarafından ortya atılmıştır. - Şeklen demokratik kurumlar vardır ve seçim de yapılır. Ama seçim yarışı eşitsizlikler arasında yapılır. İktidar; * Ekonomik kaynaklara sahiptir. * Medyanın tamamına yakınını kontrol eder. * Yargı organına da egemendir. - Yargı bağımsız değildir, muhalifler üzerinde baskı aracı olarak kullanılır. - Seçimler yapılmaya devam edilir, iktidardakiler seçimi kazanmak için çalışırlar. Bu yönüyle otoriter rejimlerden ayrılırlar.

16 2. Demokrasilerin Gri Bölgesi: Melez Rejimler
a) Popülist Rejimler -Jan-Wernwr Mueller tarafından ortaya atılmıştır. - Popülizm, «popülist» bir liderin yönetiminde olan rejimdir - Popülist lider, halkı sadece kendisinin temsil ettiğine inanır. Muhalifleri «hain» olarak görür. - Bu görüşe göre, halkın ortak iradesi vardır ve bunu «gerçek lider» temsil eder. - Elitizme, çoğulculuğa, liberalizme karşıdır. - Meşruluğun tek kaynağı seçimlerde sağlanan üstünlüktür. - Anayasacılığın öngördüğü denge ve denetim mekanizmaları «ayak bağı» olarak görülür.

17 3. Demokrasi Anlayışaları
a) Çoğunlukçu (Mutlak) Demokrasi Anlayışı: b) Çoğulcu Demokrasi Anlayışı

18 3. Demokrasi Anlayışaları
a) Çoğunlukçu (Mutlak) Demokrasi Anlayışı: “Çoğunlukçu demokrasi” veya “mutlak demokrasi” anlayışı, “çoğunluk prensibi”ne dayanır. J.J.Rousseau’nun baş mimarlığını yaptığı bu anlayışa göre demokrasi, halk çoğunluğunun kayıtsız şartsız iradesine dayanan bir rejimdir.

19 a) Çoğunlukçu (Mutlak) Demokrasi Anlayışı:
3. Demokrasi Teorileri a) Çoğunlukçu (Mutlak) Demokrasi Anlayışı: Devlet, halkın çoğunluğunun iradesine göre yönetilmelidir. Çoğunluğun kararı her şeyin üstündedir. Çoğunluğun yönetme hakkı mutlaktır ve hiçbir şekilde sınırlandırılmamalıdır.

20 3. Demokrasi Teorileri a) Çoğunlukçu (Mutlak) Demokrasi Anlayışı:
Bu görüşü savunanlar tezlerini, Rousseau’nun, “halk çoğunluğunun iradesini” “halkın iradesi” ile bir tutan ünlü “genel irade” kuramı (azınlığın iradesini de kapsayan kolektif irade) ile “çoğunluğun daima haklı olduğu” yolundaki peşin hükümlere dayandırır. Ona göre çoğunluk iradesi; - Yanılmaz, - Her zaman kamu yararını amaçlar.

21 3. Demokrasi Teorileri a) Çoğunlukçu (Mutlak) Demokrasi Anlayışı:
* Çoğunluğun kararını sınırlandırıcı etkiye sahip azınlık hakları, * Kuvvetler ayrılığı, * Çift meclis sistemi, * Kanunların yargısal denetimi, gibi kavram ve kurumlarla sınırlandırılmamalıdır. Çünkü azınlığa tanınacak temel hak ve özgürlüklerin, çoğunluğun iradesinin gerçekleşmesini önlemekten başka bir şeye yaramaz. Bu bakımdan demokrasinin işlemesini sağlamak bakımından gereksiz, hatta zararlıdırlar.

22 b) Çoğulcu (Klasik) Demokrasi Anlayışı:
3. Demokrasi Teorileri b) Çoğulcu (Klasik) Demokrasi Anlayışı: Toplum çoğunluk tarafından yönetilecektir, ama yönetim hakkı mutlak değildir. Ancak çoğunluğun yönetim hakkı azınlığın temel haklarıyla sınırlanmıştır. Çoğunluk azınlığın temel hak ve özgürlüklerine saygı göstermek zorundadır.

23 b) Çoğulcu (Klasik) Demokrasi Anlayışı:
3. Demokrasi Teorileri b) Çoğulcu (Klasik) Demokrasi Anlayışı: “Çoğulcu (plüralist) demokrasi anlayışı” veya “sınırlı demokrasi”, Bu anlayışa göre, bugünün azınlığının yarın çoğunluk hâline gelme hakkı vardır. Bu nedenle, azınlığın haklarını koruyacak tedbiler alınır: - Yazılı ve katı bir anayasa - Kuvvetler ayrılığı teorisi, - Çift meclis, - Kanunların AY’ya uygunluğunun yargısal denetimi vb.

24 3. Demokrasi Teorileri b) Çoğulcu (Klasik) Demokrasi Anlayışı:
Sayı üstünlüğüne dayanan çoğunlukçu demokrasi ile çoğulcu demokrasiyi birbirinden ayıran temel farkı, her ikisinin azınlığa karşı tutumlarında bulmak mümkündür: - Çoğunlukçu demokraside azınlığın hiçbir rolü yoktur; o, her zaman çoğunluğa boyun eğmek zorundadır. - Çoğulcu demokrasi ise, azınlığın “çoğunluk haline geçebilme hakkını” tanır. Bu ana hak, kendisine bağlı bütün diğer hak ve özgürlükleri (düşünce özgürlüğü, muhalefet hakkı vb.) beraberinde getirir.

25 4. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
Doğrudan Demokrasi Temsili Demokrasi Yarı Doğrudan Demokrasi

26 4. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
Doğrudan demokraside halk egemenliğini bizzat kullanır. Temsilî demokraside halk, egemenliğini temsilcileri aracılığıyla kullanır. Yarı-doğrudan demokrasi ise, egemenliğin kullanımı, halk ile temsilcileri arasında paylaştırılır.

27 4. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
Doğrudan Demokrasi Örnekler: Eski Yunan, İsviçre’nin Glaris, Unterwald, Appenzell Kantonları Kökeni: Halk Egemenliği ve Egemenliğin Devredilmezliği Teorisi Temsilî Temsilî Demokrasi Örnekler: Almanya, İngiltere, Türkiye, Japonya, ABD ve Hollanda vb. Kökeni:Milli Egemenlik Teorisi İlkeleri: Temsili Vekalet İlkesi - Bütün Milletin Temsili İlk. - Emredici Vekalet Yasağı - Azil Yasağı Yarı-Doğrudan Demokrasi Örnekler: İsviçre, İtalya Araçları: Referandum Halk Vetosu Halk Teşebbüsü - Temsilcilerin Azli

28 4. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(1) Doğrudan Demokrasi “Doğrudan hükûmet” de denilen “doğrudan”, halkın egemenliğini bizzat ve doğrudan doğruya kullandığı demokrasi tipidir. Doğrudan demokraside devlet için gerekli olan bütün kararlar, yurttaşlar topluluğu tarafından aracısız ve temsilcisiz olarak bizzat alınırlar.

29 4. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(1) Doğrudan Demokrasi Doğrudan demokrasi, halkın halk tarafından yönetilmesini öngörmektedir. Dolayısıyla doğrudan demokrasi sistemi, demokrasinin ideal anlamına en yakın olan sistemdir.

30 4. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(1) Doğrudan Demokrasi Eski Yunan: Ecclessia: Doğrudan demokrasiye antik çağda Yunan sitelerinde rastlanır. Bu sitelerde vatandaşlar, “agora” veya “forum” denen bir meydanda toplanır.

31 4. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(1) Doğrudan Demokrasi Bu şekilde oluşan ecclassia denen meclis, kanunları oylar, savaşa ve barışa karar verir, hakimleri atar, siyasi davalara bakardı. Ama eski Yunan’da tam bir demokrasi olduğu sanılmamalıdır. Çünkü, sadece vatandaşların oy hakkı vardı, halkın önemli bir kesimini oluşturan kölelerin oy hakkı yoktu.

32 4. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(1) Doğrudan Demokrasi İsviçre : Landsgemeinde: Günümüzde doğrudan demokrasi sadece İsviçre’nin bir küçük dağ kantonunda ve dört yarım-kantonunda uygulan-maktadır. Bu kanton ve yarım kantonlarda kararlar, Landesgemeinde denen ve yılda bir kez toplanan halk meclisinde alınır.

33 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(1) Doğrudan Demokrasi :İsviçre : Landsgemeinde:

34 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(1) Doğrudan Demokrasi Teorik Kökeni: Teorik olarak “halk egemenliği teorisi”ne dayanmaktadır.

35 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(1) Doğrudan Demokrasi Halk egemenliği teorisi de, Rousseau’nun “sosyal sözleşme” doktrinine ve özellikle orada savunduğu “egemenliğin devredilmezliği” kuramına dayanır. Ona göre egemenlik hem devredilmez, hem de temsil edilemez. Halk egemenliği teorisi, * Temsili demokrasiyi reddeder; onun yerine * Doğrudan demokrasiyi savunur.

36 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(1) Doğrudan Demokrasi Pratik İmkânsızlık: Doğrudan demokrasi, demokrasi idealine en yakın sistemdir. Ne var ki, günümüzde pratik güçlükler nedeniyle uygulanması imkânsızdır. Milyonlarca kişiden oluşmuş bir devletin halkını bir meydanda toplamak mümkün değildir. O nedenle doğrudan demokrasi bugün için tarihsel ve hayalî bir değere sahiptir.

37 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(1) Doğrudan Demokrasi İnternet, Doğrudan Demokrasiyi Mümkün Kılabilir mi? İnternet, doğrudan demokrasinin “agora”sının, “forum”unun, yerini alabilecek midir? Kısacası “internet demokrasisi”, “web demokrasisi” veya “online demokrasi” mümkün müdür? Teknik olarak insanların oylarını internet aracılığıyla kullanması mümkün olabilir; ancak “gizli oy” ilkesinin sağlanması mümkün değildir.

38 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(2) Temsili Demokrasi “Temsilî hükûmet de denilen “temsili demokrasi”, halkın egemenliğini kendi seçtiği temsilcileri aracılığı ile kullandığı demokrasi tipidir. Egemenliğin devri değil, kullanımının devri vardır

39 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(2) Temsili Demokrasi Saf Temsilî Demokrasi: Referandum gibi araçlarla halkın yönetime doğrudan doğruya katılmasının mümkün olmadığı temsilî sistemlere “saf temsilî demokrasi” denir. Anayasa değişikliği hariç olmak üzere Türkiye, federal düzeyde ABD ve yine federal düzeyde Almanya saf temsili demokrasiye örnek ülkelerdir.

40 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(2) Temsili Demokrasi Teorik Kökeni: Temsilî demokrasi sistemi teorik olarak “millî egemenlik teorisi”ne dayanmaktadır.  Temsili demokraside, halkın seçtiği temsilcinin iradesi, milletin iradesinin yerine geçer. Buradan çıkan sonuç şudur: a) Temsilcilerin işlemlerinin halkın onayına ihtiyacı yoktur, b) Temsilcilerin işlemleri bir başka makam tarafından denetlenemez.

41 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(2) Temsili Demokrasi Millet ile temsilcileri arasındaki ilişkinin hukuki niteliği konusunda iki görüş vardır: (I) Bu vekâlet ilişkisinin özel hukuktaki vekâlet ilişkisine benzetir. Yani emredici niteliktedir. Buna emredici vekâlet teorisi denir. (II)- Bu vekâlet ilişkisini siyasal nitelikte görür ve emredici nitelikte değildir. Bu görüşe de temsili vekalet teorisi denir.

42 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(2) Temsili Demokrasi Emredici vekalet ilişkisinde; - Seçmenler vekillere emir ve talimat verebilirler, - Görevden alabilirler, - Vekiller seçmene hesap vermek zorundadır, - Vekillerin maaşları genel bütçeden değil, seçmenler tarafından verilir. Bu teoriyi günümüzde uygulayan ülke kalmamıştır.

43 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(2) Temsili Demokrasi Temsili vekalet ilişkisinde; - Milletvekili seçim çevresini değil, bütün milleti temsil eder,

44 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(2) Temsili Demokrasi Vekalet millet tarafından milletvekillerine tek tek değil, bir bütün olarak verilmiştir. (Kolektif vekalet) Millet ile milletvekili arasındaki vekalet emredici nitelikte değildir. (Emredici vekalet yasağı) Milletvekilleri seçmenler tarafından görevden alınamaz. (Azil yasağı)

45 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(3) Yarı- Doğrudan Demokrasi Egemenliğin kullanımının halk ile temsilcileri arasında paylaştırıldığı demokrasi türüdür. Temsili demokrasi ile doğrudan demokrasinin bileşimidir.

46 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(3) Yarı- Doğrudan Demokrasi Egemenliğin kullanımı esasen halkın seçtiği temsilcilere verilmiştir. Ancak bazı durumlarda, referandum gibi araçlarla seçmenler de egemenliğin kullanılmasına doğrudan doğruya katılırlar. Bu bakımdan yarı-doğrudan demokrasi halkın egemenliğin kullanılmasına zaman zaman doğrudan doğruya katılabildiği bir temsilî demokrasidir.

47 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(3) Yarı- Doğrudan Demokrasi Halk, bazı araçlarla yönetime doğrudan katılır: Araçları Referandum Halk Vetosu Halk Teşebbüsü Temsilcilerin Azli

48 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(3) Yarı- Doğrudan Demokrasi (a) Referandum (Halkoylaması) Parlâmento tarafından kabul edilen veya edilecek olan bir kanun metninin halkın onayına sunulmasıdır. Referandum Çeşitleri Bağlayıcılığı Bakımından Başvuruluşu Bakımından Konuları Bakımından İstişarî Tasdikî İhtiyari Mecburî Kurucu Teşriî

49 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(3) Yarı- Doğrudan Demokrasi (b) Halk Vetosu Parlâmento tarafından kabul edilen kanunun halkın inisiyatifiyle düzenlenen bir referandum sonucunda reddedilerek yürürlüğe girmesinin engellenmesidir. Bu iki aşamada gerçekleşir: - İlk aşamada, kanuna karşı olan seçmenler bir halk oylaması düzenlenmesi için imza toplar. - İkinci aşamada, bu imzalar anayasa tarafından belirlenmiş sayıya ulaşırsa halk oylaması yapılır.

50 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(3) Yarı- Doğrudan Demokrasi (b) Halk Vetosu Oylamada çoğunluk karşı oy kullanırsa kanun hükümsüz kalır. Örneğin, İsviçre’de kanunların kabul edilmesinden sonraki 90 gün içinde seçmen isterse, kanuna karşı referandum düzenlenmektedir.

51 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(3) Yarı- Doğrudan Demokrasi (c) Halk Teşebbüsü Referandum ve halk vetosu istenmeyen kanunu engelleyebilir; ama halkın istediği kanunun çıkmasını sağlayamaz. İşte halkın istediği, ama parlâmentonun çıkarmaya yanaşmadığı kanunun çıkarılmasını sağlayıcı yarı-doğrudan demokrasi aracı “halk teşebbüsü”dür.

52 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(3) Yarı- Doğrudan Demokrasi (c) Halk Teşebbüsü Bu usulde, belli sayıda seçmen kendi aralarında imza toplayarak bir bir konuda kanun yapılmasını isteyebilirler. Bu talep anayasada belirlenen sayıya ulaşırsa parlamento o konuda kanunun müzakere etmek zorundadır. Bu şekilde halk “kanun teklifi”nde bulunmuş olur.

53 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(3) Yarı- Doğrudan Demokrasi (c) Halk Teşebbüsü - Tasarısız Teşebbüs: - Tasarılı Teşebbüs olarak ikiye ayrılır

54 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(3) Yarı - Doğrudan Demokrasi (c) Halk Teşebbüsü - Tasarısız Teşebbüs: Kanun metni hazırlanmadan sadece hangi konu ve yönde kanun istedikleri belirtilir. Parlamento teklifi benimserse, kanun tasarısı hazırlayarak kabul eder. Parlamento teklifi reddederse, mesele halk-oylamasına sunulur. Halk Parlamentonun kanun yapıp yapmamasına karar verir.

55 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(3) Yarı- Doğrudan Demokrasi (c) Halk Teşebbüsü - Tasarılı Teşebbüs: Kanun metni hazırlanarak ya doğrudan halkoylamasına ya da parlamentoya sunulur. Halkoylamasına sunulursa parlamento aradan çıkmış olur. Parlamentoya sunulur ve parlamento kabul ederse sorun yoktur, reddederse, bu defa halkoylamasına gidilir.

56 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(3) Yarı- Doğrudan Demokrasi (c) Halk Teşebbüsü Halk teşebbüsü, İsviçre, Avusturya ve ABD’nin bazı federe devletlerinde uygulanmaktadır. Ör: İsviçre’de halk teşebbüsü 100 bin seçmen tarafından imzalanmalıdır. Daha sonra, teşebbüs - Ya parlamentoya ya da - Doğrudan halkoyuna sunulur. En son örnek, İsviçre’deki camii örneği

57 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(3) Yarı- Doğrudan Demokrasi (4) Temsilcilerin Azli Halkın çalışmasından memnun kalmadığı temsilcilerini görevden almasına imkân veren bir usûldür. Bu usûlde, temsilcisinden memnun kalmayan seçmenler, temsilcinin görevden alınması ve yerine yeni birisinin seçilmesini kendi aralarında imza toplayarak teklif ederler. İmza sayısı belirli orana ulaşırsa temsilci görevden alınır ve yenisi için seçim yapılır.

58 3. Egemenliğin Kullanılması Bakımından Demokrasi Tipleri
(3) Yarı- Doğrudan Demokrasi Militan Demokrasi Bu anlayışa göre, demokrasi de kendini savunmak zorundadır. Militan demokrasi, kendi değerlerini korumak için siyasî ifade hürriyetine ve siyasî örgütlenme hakkına sınırlama getiren demokrasilerdir.

59 4) Demokrasi Modelleri: Çoğunlukçu ve Uzlaşmacı Demokrasi Modelleri
Siyaset Bilimci Arend Lijpart, 1984 yılında yayımlanan kitabında iki ayrı demokrasi modelinden bahsetmiştir: - Çoğunlukçu Demokrasi Modeli - Uzlaşmacı (Oydaşmacı/Uzlaşmacı) Demokrasi Modeli

60 4) Demokrasi Modelleri: Çoğunlukçu ve Uzlaşmacı Demokrasi Modelleri
Çoğunlukçu Demokrasi Modeli - Hükümetin halkın çoğunluğuna hizmet etmesi gerektiğini belirtir, yönetme hakkı çoğunluktadır. - Azınlık muhalefet olacak ve hükümeti eleştirileri ile etkileyecektir: Bu anlamda «demokrasi anlayışları» başlığında değinilen ve «plüralist» yani «çoğulcu demokrasi»nin karşıtı olan «çoğunlukçu demokrasi»den farklıdır. - Azınlığın, iktidar olabilmesi için muhallefet etme hakkı korunacaktır, - Bu model İngiltere, Yeni Zellanda gibi türdeş toplum yapısına sahip ülkelerde uygulanır

61 4) Demokrasi Modelleri: Çoğunlukçu ve Uzlaşmacı Demokrasi Modelleri
Çoğunlukçu Demokrasi Modeli - Bu modelde hükümetler tek parti tarafından oluşturulur. - İki-parti sistemi vardır. - Hükümetin Parlamento karşısında üstünlüğü vardır. - Hükümet karşısında sendika, meslek birlikleri gibi güçlü STK ‘ları yoktur. - Üniter ve merkeziyetçi yapı vardır. - Yasama iktidarı tek Meclistedir (İngilter istisna) - Anayasa yazısız ve yumuşaktır. - Anayasa yargısı mevcut değildir. - Merkez bankası yürütmenin elindedir.

62 4) Demokrasi Modelleri: Çoğunlukçu ve Uzlaşmacı Demokrasi Modelleri
Uzlaşmacı Demokrasi Modeli - Hükümetin mümkün olduğunca çok kişinin çıkarına hizmet etmesi gerektiğini belirtir, azınlığa da çeşitli yollarla, hükümete katılma, iktidarı paylaşma imkanı veririr. - Çoğunlukçu demokrasi modelinin karşısında yer alır. - Seçimleri kaybeden iktidardan dışlanmaz, karar alma sürecine bazı araçlarla dahil edilir. - Türdeş toplum yapısı olmayan yerlerde çoğunlukçu demokrasi modeli işlemez ama uzlaşmacı demokrasi işler.

63 4) Demokrasi Modelleri: Çoğunlukçu ve Uzlaşmacı Demokrasi Modelleri
Uzlaşmacı Demokrasi Modeli İsviçre ve Belçika tipik örneklerdir. Bu modelin özellikleri; * Yürütme iktidarıçeşitli partiler tarafından geniş koalisyon hükümetleri içinde paylaşılır. * Yasama ve Yürütme arasında kuvvet dengesi vardır. * Çok parti sistemi ve nispi temsil seçim sistemi vardır. * STK’ları güçlüdür. * Federal ve adam_i merkezi yönetim vardır. * İki meclis var ve bunların kuvvetleri dengelidir. * Yazılı ve katı bir anayasa vardır. * Anayasa yargısı vardır ve merkez bankası bağımsızdır.

64 4) Demokrasi Modelleri: Çoğunlukçu ve Uzlaşmacı Demokrasi Modelleri
Uzlaşmacı Demokrasi Modeli Daha çok, Belçika, Kanada, İsviçre ve İspanya gibi farklı etnik ve dini gruplardan oluşan toplum yapısı bulunan ülkelerde uygulanır. Bu tür ülkelerde toplum kesimlerinde oluşabilecek keskin ayırımlar, iktidarı hep çoğunluk grupta kalmasına neden olabileceği için, azınlığın da iktidara ortak olması hedeflenmiştir. Ör: Kuzey İrlanda’da Protestan çoğunluk (Unionist Parti) Katolik azınlık karşısında arasında hep iktidarı elinde tutmuştur. Bu da azınlık da olan Katoliklerin iç savaş çıkarmasına neden olmuştur. İşte uzlaşmacı demokrasi bu sıkıntıları ortadan kaldıracaktır.

65 Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi