YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY 1 VADELİ İŞLEM ve OPSİYON PİYASASI PAZARLARI (VİOP) (VİOP)

... konulu sunumlar: "YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY 1 VADELİ İŞLEM ve OPSİYON PİYASASI PAZARLARI (VİOP) (VİOP)"— Sunum transkripti:

1 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY 1 VADELİ İŞLEM ve OPSİYON PİYASASI PAZARLARI (VİOP) (VİOP) http://www.borsaistanbul.com/urunler-ve-piyasalar/piyasalar/vadeli-islem-ve- opsiyon-piyasasi http://www.spk.gov.tr/displayfile.aspx?action=displayfile&pageid=77&fn =77.pdf&submenuheader=null

2 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY 2 VADELİ İŞLEM ve OPSİYON PİYASASI PAZARLARI (VİOP) (VİOP) Borsa İstanbul A.Ş. Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP) ile Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası A.Ş. alım-satım platformlarının VİOP çatısı altında birleşmesi 5 Ağustos 2013 tarihinde gerçekleşmiş ve bu birleşmenin ardından Türkiye’deki tüm vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri, Borsa İstanbul VİOP bünyesinde tek bir alım-satım platformunda işlem görmeye başlamıştır.

3 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY 3 Borsa İstanbul, Yerli ve yabancı yatırımcıların Türkiye’de türev ürünlere yatırım yapabilmesi, Türk finans piyasalarının gelişmiş finansal piyasalar ile bütünleşmesi, Borsa’nın geniş yelpazede ürünlere yatırım yapılabilecek bir finansal süpermarkete dönüşmesi amacı doğrultusunda vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerini işleme açarak yatırımcıların kullanımına sunmaktadır. VİOP

4 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY4VİOP VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ Vadeli işlem sözleşmeleri, belirli bir vadede, önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikteki malı, kıymetli madeni, finansal göstergeyi, sermaye piyasası aracını ya da dövizi alma ya da satma yükümlülüğü veren sözleşmelerdir.

5 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY5VİOP Tarımsal Ürün Enerji Ürünleri Metaller Pay Senetlerine Pay Senedi Endekslerine Faiz Oranlarına Dövize Dayalı Hava Durumu Kredi Riski gibi birçok farklı değişkene dayalı olarak düzenlenen vadeli işlem sözleşmeleri de işlem görmeye başlamıştır. VADELİ İŞLEME KONU OLABİLECEK ARAÇLAR

6 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY6 VİOP VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİNDE DAYANAK VARLIKLAR 1. Pay Senetleri 2. Endeks 3. Döviz 4. Emtia 5. Kıymetli Madenler 6. Elektrik 7. Yabancı Endeksler 8. Metal 9. Borsa Yatırım Fonu 10. Gecelik Repo

7 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY7VİOP Opsiyon sözleşmeleri opsiyonu alan tarafa, ödediği opsiyon primi karşılığında, belirli bir vadede veya belirli bir vadeye kadar, önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte ekonomik veya finansal göstergeyi, sermaye piyasası aracını, malı, kıymetli madeni ve dövizi alma veya satma hakkı veren, satan tarafı ise yükümlü kılan sözleşmelerdir. OPSİYON SÖZLEŞMESİ

8 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY8VİOP OPSİYON SÖZLEŞMESİNE YATIRIM YAPMANIN AVANTAJLARI 1. 1. Riskten Korunma (Hedging) 2.Yüksek Likidite 3.Kaldıraç Etkisi 4. Karlılık 5.Kazanç elde etme VADELİ PİYASALARDA İŞLEM YAPMA AVANTAJLARI 1.Riskten Korunma (Hedging) 2. Etkin Fiyat Oluşumu 3. Yüksek Likidite 4. Kaldıraç Etkisi 5. Portföy Çeşitlendirmesi 6. Sentetik Pozisyonlar

9 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY9 VADELİ PİYASALARDA İŞLEM YAPMA AVANTAJLARI

10 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY10 1. 1.RİSKTEN KORUNMA (HEDGİNG) Vadeli piyasalar yatırımcılara, sözleşmeye konu olan dayanak varlığın işlem gördüğü spot piyasalarda ortaya çıkabilecek fiyat değişimlerine karşı korunma olanağı sağlar. VİOP

11 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY11 2. ETKİN FİYAT OLUŞUMU Finansal piyasalarda spot piyasanın yanında etkin faaliyet gösteren bir vadeli piyasanın varlığı fiyat oluşum mekanizmasının daha etkin çalışmasını sağlar. Vadeli piyasanın olması nedeniyle, dayanak varlık fiyatına ilişkin gelecek öngörüleri de devreye girdiği için spot piyasada oluşan fiyat sadece spot piyasanın olduğu duruma göre çok daha etkin olacaktır. VİOP

12 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY12 3.YÜKSEK LİKİDİTE Vadeli piyasalar spot piyasalara göre daha düşük tutarlı yatırımla aynı miktarda dayanak varlık üzerine yatırım yapmaya olanak verdiğinden, daha geniş kitlelere yatırım yapma fırsatı sunarak her iki piyasanın da daha likit olmasını sağlar. VİOP

13 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY13 4. KALDIRAÇ ETKİSİ Vadeli piyasalar yatırımcılara küçük miktarda yatırımla büyük miktarlı pozisyon alma ve kaldıraç etkisi yardımıyla yüksek kazanç elde etme imkânı sağlar. Ancak kaldıraç etkisi yatırımcı için, spot piyasaya göre çok daha hızlı ve büyük miktarda zarar etme riskini de içinde barındırır. VİOP

14 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY14 5. PORTFÖY ÇEŞİTLENDİRMESİ Vadeli piyasalar portföy yöneticilerine, portföy çeşitlendirmesi ve dolayısıyla da riskin yayılması açısından değişik seçenekler sunar. VİOP

15 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY15 6. SENTETİK POZİSYONLAR Vadeli piyasalarda işlem gören ürünler kullanılarak spot piyasalarda işlem gören ürünlerinkine benzer getiri grafiği olan sentetik pozisyonlar oluşturulabilir. Bu özelliği nedeniyle vadeli piyasalar, piyasalarda etkinliğin artmasına ve spot piyasadaki fiyat dalgalanmalarının (volatilite) azalmasına yardımcı olur. VİOP

16 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY16 OPSİYON SÖZLEŞMESİNE YATIRIM YAPMANIN AVANTAJLARI

17 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY17 1.RİSKTEN KORUNMA (HEDGİNG) Opsiyon sözleşmeleri doğru uygulanacak stratejiler yoluyla spot piyasada bulunmayan korunma imkânlarını yatırımcılarına sunar. VİOP

18 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY18 2.YÜKSEK LİKİDİTE Standardize edilmiş opsiyon sözleşmelerinin likiditesi yüksektir. VİOP

19 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY19 3.KALDIRAÇ ETKİSİ Opsiyon sözleşmeleri kaldıraçlı ürünler olduğu için düşük tutarlı yatırımlarla spot piyasaya göre çok daha yüksek oranda kâr elde etme olanağı sunar. VİOP

20 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY20 4. KARLILIK Pay senedi almaksızın pay senedi fiyatında ortaya çıkacak yükseliş ve düşüşlerden kâr elde edebilme imkânı sağlar. VİOP

21 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY21 5.KAZANÇ ELDE ETME Opsiyon sözleşmeleri piyasa hangi durumda olursa olsun(yükseliş, düşüş, değişikliğin olmaması) yatırım yapılarak para kazanılmasını mümkün kılar. VİOP

22 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY22 Opsiyon Sözleşmelerinin Türleri ALIM OPSİYONU Sözleşmeyi alan tarafa gelecekte belirli bir miktarda varlığı, belirli bir fiyattan alma hakkı veren opsiyon sözleşmesidir. Yatırımcı ilgilendiği varlığın fiyatının yükseleceğini düşünüyorsa bugünden ilgili varlığın fiyatını sabitlemek için alım opsiyonu satın alır. Vade geldiğinde alıcı taraf spot piyasadaki menkul kıymetin fiyatı ile opsiyon sözleşmesindeki fiyatı karşılaştırarak opsiyonu kullanıp kullanmayacağına karar verir. VİOP

23 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY23 Opsiyon Sözleşmelerinin Türleri ALIM OPSİYONU Vade geldiğinde alıcı taraf spot piyasadaki menkul kıymetin fiyatı ile opsiyon sözleşmesindeki fiyatı karşılaştırarak opsiyonu kullanıp kullanmayacağına karar verir. VİOP

24 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY24 Opsiyon Sözleşmelerinin Türleri SATIM OPSİYONU Sözleşmeyi alan tarafa gelecekte belirli bir miktarda varlığı, belirli bir fiyattan satma hakkı veren opsiyon sözleşmesidir. Satım opsiyonu alan taraf ileride fiyatların düşeceğini beklemektedir. Fiyatlar düşerse opsiyonu kullanır. Fiyatlar yükselirse opsiyonu kullanmaz. Bu durumda zararı ödediği prim kadardır. VİOP

25 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY25 OPSİYON SÖZLEŞMELERİNİN MANTIĞI Herhangi bir opsiyon sözleşmesi, satın alan tarafa kullanım fiyatı olarak adlandırılan, önceden kararlaştırılan bir fiyattan alım-satım hakkı verdiğinden dolayı satın alan taraf bu hakkını kazançlı olduğu zaman kullanacaktır VİOP

26 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY26 OPSİYON SÖZLEŞMELERİNİN MANTIĞI Satan taraf ise sözleşmeyi alan tarafın hakkını kullanmak istemesi halinde alım ya da satım yükümlülüğünü yerine getirmesi gerekmektedir. Ancak, opsiyonu satın alan taraf, bu hakkına karşı opsiyonu satan tarafa opsiyon primi adı verilen bir ücret ödemek durumundadır. Opsiyon sözleşmesini alan tarafın riski ödediği primle sınırlı iken satan tarafın yükümlülüğü sınırsızdır. VİOP

27 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY27 Opsiyon Sözleşmelerinin Türleri SATIM OPSİYONU Satım opsiyonunu satan tarafın beklentisi ise fiyatların yükseleceği yönündedir. Opsiyonun kullanılmayacağını veya fiyatın aldığı prim kadar yükselmeyeceğini düşünmektedir. Satan tarafın amacı, aldığı prim kadar kar elde etmektir VİOP

28 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY28 OPSİYON SÖZLEŞMESİNE YATIRIM YAPMANIN DEZAVANTAJLARI

29 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY29 Kaldıraçlı ürünler olduğu için, yatırımlardan spot piyasaya göre çok daha hızlı bir şekilde ve yüksek oranda zarara uğrama olasılığı vardır. VİOP

30 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY30 Uzun pozisyon sahibi için opsiyonun riski, ödemiş olduğu prim ile sınırlıdır. Ancak kısa pozisyon sahibi için risk sınırsız olabilir. VİOP

31 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY31 Opsiyon sözleşmelerinde çok sayıda kullanım fiyatı için sözleşme varsa yaygın olarak kullanılan sözleşmeler dışında likidite sorunu ortaya çıkar ve alım-satım fiyat teklifleri (bid/ask spread) arasındaki fark da büyür. Bu durum pozisyon kapamayı ve kâr realizasyonunu güçleştirir. VİOP

32 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY32 Ödenen komisyon ve alım-satım fiyat teklifleri arasındaki farklar dikkate alındığında opsiyon piyasasında işlem yapmanın spot piyasaya göre daha maliyetli olduğu söylenebilir. VİOP

33 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY33 Opsiyon sözleşmesi fiyatlaması daha karmaşık olduğu için alım satımına ilişkin olarak yapılacak teknik ve temel analizlerin kişiden kişiye farklılık arz edebileceği ve bu analizlerde yapılan öngörülerin gerçekleşmeme olasılığının bulunduğu dikkate alınmalıdır. VİOP

34 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY34 VİOP VADELİ PİYASALARDA İŞLEM YAPANLAR

35 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY35 VİOP VADELİ PİYASALARDA İŞLEM YAPANLAR 1.RİSKTEN KORUNMAK İSTEYEN YATIRIMCILAR Bir sermaye piyasası aracı, döviz, kıymetli maden veya malı kullanan, bunlarda pozisyon tutan veya gelecekte teslimatını bekleyen, ancak ilgili ürünün fiyatında gelecekte meydana gelebilecek beklenmedik değişimlerden korunmak isteyen yatırımcılar, vadeli piyasalarda spot piyasadaki pozisyonlarının tersi yönünde pozisyon alırlar.

36 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY36 VİOP VADELİ PİYASALARDA İŞLEM YAPANLAR 2. SPEKÜLATÖRLER Spekülatörler, korunma amacıyla işlem yapanlardan farklı olarak fiyat beklentileri çerçevesinde kâr elde etmek amacıyla yatırım yapan kişiler veya kurumlardır. Vadeli piyasalar özellikle kaldıraç etkisi sebebiyle spekülatörlere oldukça önemli fırsatlar sunar. Spekülatörler ise piyasanın likiditesini ve işlem hacmini arttırır. Bu yatırımcı tipinin risk alma konusundaki istekliliği diğer piyasa katılımcılarına taşıdıkları riski spekülatörlere devrederek riskten korunma imkânı sağlar.

37 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY37 VİOP VADELİ PİYASALARDA İŞLEM YAPANLAR 3.ARBİTRAJCILAR İki veya daha fazla piyasada eş zamanlı yapılan alım satım işlemleri ile risksiz kâr elde etmeyi hedefleyen kişiler veya kurumlardır. Spot piyasalar ile vadeli piyasalar arasındaki taşıma maliyeti (cost of carry) nedeniyle oluşması gereken fiyattan farklı seviyelerde fiyat oluşması durumunda, arbitrajcılar devreye girerek ucuz olan piyasada alış, pahalı olan piyasada satış yaparak piyasaları dengelerler. Arbitrajcıların varlığı piyasaların birbirleriyle uyumlu ve dengeli hareket etmesine ve doğru fiyat oluşumuna katkı sağlar.

38 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY38 VADELİ İŞLEM ve OPSİYON PİYASASI PAZARLARI Ana Pazar Normal seans ve fiyat sabitleme seansları sırasında emirlerin eşleştirildiği esas pazardır. Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası toplam 13 adet ana pazardan oluşmaktadır. Özel Emir Pazarı ve Özel Emir İlan Pazarı Sözleşmeler için ayrı ayrı tanımlanan ve Ana Pazarın dışında büyük miktarlı emirlerin işlem görebileceği pazarlardır. Her iki tarafı da belirli olan özel emirlerin Özel Emir Pazarında işlem görebilmesi için Borsanın onayı gerekir. “Özel Emir İlan Pazarında” ise girilen emrin eşleşmesi durumunda, işlem Borsanın onayı alınmak kaydıyla yine “Özel Emir Pazarında” gerçekleşir.

39 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY39 VADELİ İŞLEM ve OPSİYON PİYASASI ANA PAZARLARI 1.Döviz Vadeli İşlem Ana Pazarı 2.Döviz Opsiyon Ana Pazarı 3.Elektrik Vadeli İşlem Ana Pazarı 4.Emtia Vadeli İşlem Ana Pazarı 5.Endeks Opsiyon Ana Pazarı 6.Endeks Vadeli İşlem Ana Pazarı 7.Kıymetli Madenler Vadeli İşlem Ana Pazarı 8.Pay Opsiyon Ana Pazarı 9.Pay Vadeli İşlem Ana Pazarı 10.Yabancı Endeksler Vadeli İşlem Ana Pazarı 11.Metal Vadeli İşlem Ana Pazarı 12.Borsa Yatırım Fonu Vadeli İşlem Ana Pazarı 13.Gecelik Repo Vadeli İşlem Ana Pazarı

40 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY40 VİOP VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİNDE DAYANAK VARLIKLAR 1.Pay Vadeli İşlem Sözleşmelerinde (20) T. Garanti Bankası A.Ş -GARAN T. İş Bankası A.Ş.- ISCTR Akbank T.A.Ş. -AKBNK Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. -VAKBN Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. –YKBNK Türkiye Halk Bankası A.Ş.HALKB Türk Hava Yolları A.O.- THYAO Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları T.A.Ş. -EREGL H.Ö. Sabancı Holding A.Ş. -SAHOL Turkcell İletişim Hizmetleri A.Ş. -TCELL Tüpraş Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş. -TUPRS

41 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY41 VİOP VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİNDE DAYANAK VARLIKLAR 1. Pay Vadeli İşlem Sözleşmelerinde (20) Arçelik A.Ş. ARCLK Emlak Konut ve Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı A.Ş. EKGYO Kardemir Karabük Demir Çelik Sanayi ve Ticaret A.Ş. KRDMD Koç Holding A.Ş. KCHOL Pegasus Hava Taşımacılık A.Ş. PGSUS Petkim Petrokimya Holding A.Ş. PETKM Tofaş Türk Otomobil Fabrikası A.Ş. TOASO Tüpraş Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş. –TUPRS Türk Telekomünikasyon A.Ş. TTKOM

42 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY42 VİOP VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİNDE DAYANAK VARLIKLAR 2. Endeks Vadeli İşlem Sözleşmelerinde BIST 30 Fiyat Endeksi BIST 30 3. Döviz Vadeli İşlem Sözleşmelerinde Türk Lirası/ABD Doları kuru DolarTL Türk Lirası/Euro kuru EuroTL Euro/Amerikan (ABD) Doları (EUR/USD) çapraz kuru Euro/USD 4. Kıymeti Madenler Vadeli İşlem Sözleşmelerinde Saf Altın (TL/gram)Altın Saf Altın (USD/ons)Dolar/Ons Altın

43 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY43 VİOP VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİNDE DAYANAK VARLIKLAR 5. Emtea Vadeli İşlem Sözleşmelerinde Ege Standart 1 baz kalite pamuk Ege Pamuk Anadolu kırmızı sert ikinci sınıf baz kalite buğday Anadolu Kırmızı Buğday Makarnalık üçüncü sınıf baz kalite buğday Makarnalık Buğday 6. Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmelerinde Baz Yük Elektrik ELCBAS 7.Yabancı Endeksler Vadeli İşlem Sözleşmelerinde Saraybosna Borsası Fiyat Endeksi (SASX 10) 8. Metal Vadeli İşlem Sözleşmelerinde HMS 1&2 80:20 CFR İskenderun Çelik Hurdası Endeksi HMSTR

44 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY44 VİOP VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİNDE DAYANAK VARLIKLAR 9. Borsa Yatırım Fonu Vadeli İşlem Sözleşmelerinde Finans Portföy FTSE İstanbul Bono FBIST Borsa Yatırım Fonu FBIST 10.Gecelik Repo Vadeli İşlem Sözleşmelerinde Aylık Gecelik Repo Oranı ONRPM Üç Aylık Gecelik Repo Oranı ONRPQ

45 YRD.DOÇ.DR.(YMM-BD-DU) E.YASEMİN YEGİNBOY45