1 Yrd. Doç. Dr. Özlem Tanrıöver Yeditepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği A.D. Güncel Periyodik Sağlık Muayenesi Önerileri.

... konulu sunumlar: "1 Yrd. Doç. Dr. Özlem Tanrıöver Yeditepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği A.D. Güncel Periyodik Sağlık Muayenesi Önerileri."— Sunum transkripti:

1 1 Yrd. Doç. Dr. Özlem Tanrıöver Yeditepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği A.D. Güncel Periyodik Sağlık Muayenesi Önerileri

2 2 Kronik Yaşamanın Mortalite Oranı 100%

3 3  Danışmanlık, fizik muayene, aşılama, laboratuar tetkikleri gibi bir dizi standart işlem kullanılarak sağlıklı gözüken insanların belli aralıklarla değerlendirilmelerine Periyodik Sağlık Muayenesi denir. R isk identification I mmunization S creening E ducation Tanım

4 4 Periyodik Muayene Önerileri kanıt  Tarama, danışmanlık, önleyici ilaçlar dahil geniş yelpazede klinik koruyucu hizmetlerin etkinliğine dair bilimsel kanıtların incelenmesiyle derlenip öneriler haline getirilir, güncellenip yayınlanırlar.

5 5  Hastalığın başlangıcını önleme veya varolan hastalığın kötüye gidişini önleme örn : kan basıncının ölçülmesi hipertansiyonu belirlemede kullanılır böylece tedavi başlama açısından değerlendirilir. Ayrıca daha sonra gelişebilecek morbidite (örn. İnme veya renal yetmezlik) ve mortalite önlenmiş olur.  İleride hastalığa neden olabilecek risk faktörleri açısından hastaların hem davranışsal hem de çevre maruziyeti açısından eğitilmesi  Örn. Sigara ve bırakma konusunda eğitim verilmesi, emniyet kemeri kullanılması vb. Hedefler

6 6 Biz Ne Yaparız? Sağlık Bakımı Sağlığı iyileştirme Riskten koruma Risk azaltma Erken tanı Komplikasyon azaltma Biz Bireysel Koruyucu Hekimlik Yaparız! Birincil Korunma İkincil Korunma Üçüncül Korunma

7 7 Kimler risk altında ?

8 8 SağlıklıRiskAcilHastalık 25%

9 9 SağlıklıRiskHastalıkAcil 5%

10 10 SağlıklıRiskAcilHastalık 60%

11 11 SağlıklıRiskAcilHastalık 10%

12 12  Hangi grup daha fazla maliyete neden olur ?

13 13 SağlıklıRiskAcilHastalık 25%

14 14 Nasıl hesaplıyoruz? Hastane başvurularından

15 15 Bu gruba yardımcı olmaya........denir Hastalık Yönetimi

16 16  Hangi grup en fazla maliyete neden olacaktır ?

17 17 SağlıklıRiskAcilHastalık 60%

18 18 Onları nasıl tespit edebiliriz? Tarama=Screening

19 19 Hastane başvuruları Tarama Davranış Bir tarama programı oluşturmak

20 20 Neden Periyodik Sağlık Muayenesi?  PSM’nin amacı nedir? I. Birincil koruma Sık görülen hastalıklar için risk faktörlerini belirleme Sağlıklı davranışları artırmak II. İkincil koruma Hastalıkları erken tespit etme ve erken tedavi III. Hastanın klinik verilerinin güncellenmesi IV. Hasta- hekim ilişkisinin güçlenmesi

21 21 Tarihçe  Hastalık belirtisi olmayan kişilerin periyodik olarak sağlık kontrolünden geçirilmesi 1861’lere uzanmaktadır.  1921’de bir sigorta şirketinin yaptığı bir araştırmada düzenli sağlık kontrolünden geçen kişilerde mortalitenin düştüğünün saptanması ve yayınlanması ile Amerika Birleşik Devletleri’nde hasta olmayan kişilerin yıllık sağlık muayenesine gitmeleri popülarite kazanmıştır.

22 22 Check up’dan PSD’ye  1970’lerin ortalarına kadar büyük bir değişiklik olmamıştır. Daha sonraları yıllık sağlık muayenelerinin yeterli olmadığı görülmüştür.  Bazı hastalıkların bu muayeneler sırasında henüz tanısal büyüklüğe ya da olgunluğa ulaşmadığı için kolaylıkla gözden kaçabilmekte olduğu, ayrıca bu hastalıklar tanısal büyüklüğe ya da olgunluğa ulaştığında ise zaten semptom verdiği için ek tarama ya da tetkik yapılmasına gerek kalmamakta olduğu gözlemlenmiştir.

23 23 Check up’dan PSD’ye  Örneğin akciğer kanseri başlangıç evresinde radyolojik olarak tanısal büyüklüğe ulaştığında tedavi için yeterli süre kalmamakta ve tedavi için yeterli sürenin bulunduğu dönemde ise radyolojik bulgu vermeyebilmektedir

24 24

25 25 Check up’dan PSD’ye  Bu nedenlerle, yıllık sağlık muayeneleri veya “check-up”ların yerine periyodik sağlık muayenesi tanımı getirilerek kontrollerin sıklığı, yaş, cinsiyet ve maruziyet gibi kriterlerin ön plana geçtiği her bir parametrenin farklı dönemlerde ele alındığı yeni bir yaklaşım geliştirilmiştir.

26 26 Check up’dan PSD’ye  Bu yeni yaklaşımda, periyodik muayenelerde sağlıklı kişilerde belirli fizik muayene ve laboratuar testlerinin yapılmasının yanı sıra eğitim ve danışmanlık hizmeti de verilmektedir.

27 27 Check up’dan PSD’ye  Yıllık sa ğ lık muayeneleri bu tanımlamalar ı ş ı ğ ında ikincil bir korunma (hastalı ğ ın oldu ğ u fakat belirtinin olmadı ğ ı dönem) önlemi iken periyodik muayene birincil bir korunma (hastalı ğ ın da, belirtisinin de olmadı ğ ı ancak risk faktörlerinin oldu ğ u dönem) önlemi olarak kar ş ımıza çıkmaktadır.

28 28 Tarama Testleri  Hastalı ğ ın özelli ğ i   Toplum sa ğ lı ğ ına önemli bir etkisi olmalı  Mortalite ve morbiditesi yüksek  Prevalansı yüksek   Asemptomatik dönemde saptanması mümkün olmalı   Asemptomatik dönemde tedaviyle iyile ş ebilmeli

29 29 Tarama Testleri  Testin özelli ğ i   Asemptomatik dönemde hastalı ğ ın saptanmasında yeterli duyarlılı ğ ı olmalı   Yalancı pozitif sonuçları en aza indirecek özgüllü ğ ü olmalı

30 30 Tarama Testleri  Taranan popülasyonun özelli ğ i   Yeterli tıbbi bakıma ula ş ılabilir olmalı   Hastalar önerilecek ileri tetkik ve tedaviye razı olabilmeli

31 31 Tarama Kararı  Mortalite ve morbiditesi yüksek  Prevalansı yüksek  Testin sensitivitesi ve spesifitesi yüksek  Test dü ş ük riskli ve kabul edilebilir olmalı  Erken tanı ve tedavi etkin olmalı  Maliyet etkin olmalı

32 32 Tarama Testleri  Bir tarama testinin, önemli riski olabilen, ve yarar sa ğ ladı ğ ı kadar zarara da neden olabilen bir algoritmayı ba ş latabildi ğ ine dikkat edelim.  Kolon kanseri taramasında, pozitif GGKT genellikle biyopsili kolonoskopiye yol açar.

33 33 Periyodik Muayene Zararlı Olabilir mi? Asemptomatik Birey Tarama Test normal Gerçek negatif Rahatlatma Yalancı negatif Tanıda gecikme Test anormal Gerçek pozitif Tedavi Yalancı pozitif Anksiyete Bir testin ortalama hata olasılığı: %5 Ian R. McWhinney. A Textbook of Family Medicine. Oxford University Press, USA 1997.

34 34 Testimiz ne kadar iyi ? Hastalık var mı? Evet Hayır Pozitif Negatif Test sonucu Gerçek pozitif Yalancı negatif Yalancı Pozitif Gerçek negatif Sensitivite = Duyarlılık Gerçek pozitif + Yalancı negatif Spesifisite = Özgüllük Gerçek negatif + Yalancı Pozitif Gerçek pozitif Gerçek negatif

35 35 Testimiz ne kadar iyi ?  Duyarlılık (Sensitivite) : Hastalık varken testin pozitif çıkma olasılığı  Özgüllük (Spesifite) : Hastalık yokken testin negatif çıkma olasılığı  Pozitif prediktif değer :Test pozitif iken hastalığın bulunma olasılığı.  Negatif prediktif değer:Test negatif iken hastalığın bulunmama olasılığı

36 36 Periyodik muayenenin seyri  Hikaye alma  Kapsamlı fizik muayene  Tarama testleri  Danışmanlık  Sağlık eğitimi  Kemoprofilaksi

37 37 Sağlıklı davranışlara sahip olmak ve bu davranışları devam ettirmenin kimlere yararı olabilir?

38 38 TÜM TOPLUMA Sağlıklı davranışlara sahip olmak ve bu davranışları devam ettirmenin kimlere yararı olabilir?

39 39 The Seventh Report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure (2003)

40 40 The Seventh Report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure (2003)

41 41 The Seventh Report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure (2003)

42 42 Yaşam Tarzı Kronik Hastalıklara neden olur Sources: Stampfer, 2000; Platz, 2000; Hu, 2001 71%70%82%91%

43 43 Yaşam Tarzı Değişimi

44 44 A Öneri: Net yararın belirgin oldu ğ u kesindir. B Öneri: Net yararın orta derecede oldu ğ u kesin ya da net yararın orta derecede veya belirgin oldu ğ u orta derecede kesin. C Öneri: Rutin kullanım kar ş ıtı öneri. Hizmetin bazı bireylere kullanımıyla ilgili dü ş ünceler olabilir. Net yararın dü ş ük oldu ğ una dair en azından bazı deliller. D Öneri: Hizmetin kullanımına kar ş ı. Yarar olmadı ğ ını veya zararın a ğ ır bastı ğ ını gösteren iyi ya da vasat kanıtlar. I yetersiz kanıt: Kanıt yok ya da kalitesiz veya sonuçlar çeli ş kili ve yarar/zarar dengesini belirlemiyor I-HB Davranı ş istenir ancak hekimin öneri ya da danı ş manlı ğ ının etkisi belirsizdir USPSTF/AAFP öneri düzeyleri

45 45

46 46

47 47

48 48 Immunization IndicationScheduleNotes Influenza vaccine Chronic diseases Others Annually each fallAvoid if: Anaphylactic allergy to eggs Acute febrile illness Pneumococcal polysaccharide vaccine (PPV) Chronic disease Asplenia One dose needed if given after age 65 Consider 5-year booster if highest risk Give 2 weeks before elective splenectomy. Meningococcal vaccine (MCV4, MPSV4) Asplenic adults College students Military recruits Itravel to hyperendemic countries 1 dose A 2nd dose may be indicated after 5 years for adults still at high risk Menigococcal conjugate vaccine (MCV4) is generally preferred an part of routine childhood vaccine series. MCV4 does not require booster dose Zostavax® Zoster Vaccine Adults 60 and over Once as a single dose History of anaphylaxis to gelatin, neomycin Immunodeficiency including leukemia; lymphomas, AIDS On immunosuppressive therapy active untreated tuberculosis may be pregnant

49 49 Hepatitis A vaccine Travelers to endemic areas Men who have sex with men Lab exposure Two doses given 6–12 months apart Avoid if hypersensitivity to alum or 2- phenoxyethanol. Pregnancy class C Hepatitis B vaccine Occupational risk of blood exposure Hemodyalysis Household/sex contacts of HBV patients IVDU Men who have sex with men Unvaccinated adolescents Three doses: 2nd dose 1–2 months after 1st; 3rd dose 4–6 months after 1st. Alternate 2-dose schedule available for adolescent. Special dosing needed in certain subgroups.

50 50

51 51 AAFP Güncel Periyodik Muayene Önerileri

52 52 Danı ş manlık önerileri  Sa ğ lıklı beslenme  Düzenli egzersiz  Obe z ite  Sigara  Alkol kullanımı  CYBH önleme  Emzirme

53 53 Sa ğ lıklı beslenme  Yetişkinlere hiperlipidemi ile diğer kardiyovasküler riskler ve beslenmeyle ilişkili kronik hastalık riskleri hakkında danışmanlık verilmesi önerilir. (B, 1996) Danışmanlık birinci basamak hekimi yanında diyetisyen ve beslenme uzmanı gibi kalifiye elemanlar yoluyla da sağlanabilir.

54 54 Düzenli egzersiz  Düzenli fizik egzersiz isten ilen bir konudur ancak bu konuda hekimin öneri ve danı ş manlı ğ ının etkisi belirsizdir.  (I-HB, 2002)

55 55 Obe z ite  Bütün bireylerin boy ve kilolarının düzenli olarak ölçülerek obesitenin taranması AAFP aile hekimlerine bütün yeti ş kin hastalarında obesite taraması yapıp obes hastalarına kilo kaybetmeyi sürdürmelerine yardımcı olmak için yo ğ un danı ş manlık ve davranı ş sal giri ş imler sunmalarını önerir. Yo ğ un danı ş manlık en az 3 ay ayda birden daha fazla görü ş me içerir. (B, 2003)  6 aydan büyük çocuklar (B, 2010)

56 56 Sigara  Klinisyenlerin tüm yeti ş kinlerin sigara kullanımını taramaları ve ve kullananlara bırakma önerileri sa ğ lamaları önerilir. (A, 2009) Tüm gebelerde sigara kullanımının taranması ve bırakma danı ş manlı ğ ı verilmesi önerilir (A, 2003) Çocuk ve ergenlerin sigaradan kaçınmaları isten ilen bir konudur ancak bu konuda hekimin öneri ve danı ş manlı ğ ının etkisi belirsizdir. (I-HB, 2003)  Tüm sigara içen ebeveynlere çocuk sa ğ lı ğ ı ve pasif içicili ğ in zararlı etkileri konusunda danı ş manlık verilmesi önerilir.

57 57 Alkol kullanımı  Birinci basamak ortamında, gebeler dahil yeti ş kinlerde alkol kötüye kullanımını azaltmak için tarama ve davranı ş çı danı ş manlık giri ş imlerinin uygulanması önerilir. (B, 2004)  Ergenlerin alkollü içeceklerden uzak olması istenir ancak bu alanda hekimin öneri ve danı ş manlı ğ ının etkisi belirsizdir. (I-HB, 2004)

58 58 Cinsel Yolla Bula ş an Hastalıklar  Yüksek risk altında olan cinsel aktif ergenler ve yeti ş kinlerde CYBH önlemek için yüksek yo ğ unlukta davranı ş çı danı ş manlık vermek önerilir (B, 2008)  Cinsel aktif olmayan adölesanlar ve yüksek risk altında olmayan yeti ş kinlerde kanıtlar yetersiz (I, 2008)

59 59 Emzirme, e ğ itim ve danı ş manlık  Hamilelikte ve do ğ um sonrası emzirmeyi arttırıcı ve destekleyici giri ş imler önerilir (B, 2008)

60 60 Kemoprofilaksi  Aspirin kullanımı  Hormon replasmanı  Folik asit  Flor  Vitamin eklemeleri

61 61 Aspirin, KVH önleme  45-79 ya ş erkeklerde MI azalmasının yararı GI kanama artı ş ı riskinden fazla oldu ğ unda aspirin kullanımı önerilir (A, 2009)  55-79 ya ş kadınlarda iskemik inme azalmasının yararı GI kanama artı ş ı riskinden fazla oldu ğ unda aspirin kullanımı önerilir (A, 2009)

62 62 Aspirin, KVH önleme  45 ya ş ından genç erkeklerde MI önleme ve 55 ya ş ından genç kadınlarda inmeyi önleme için aspirin kullanımı önerilmez (D, 2009)  80 ya ş sonrası kadın ve erkeklerde KVH önleme için aspirin kullanımında kanıtlar yetersiz (I, 2009)

63 63 Hormon Replasmanı  Postmenapozal kadınlara kronik yakınmaların önlenmesi için kombine estrojen/progesteron verilmesi önerilmez (D, 2005) Histerektomi sonrası postmenapozal kadınlarda yalnız estrojen verilmesi önerilmez (D, 2005)

64 64 Nöral tüp defekleri  Gebe kalmayı dü ş ünen ya da ihtimali olan tüm kadınlar günlük 400-800 mg folik asit deste ğ i almalıdır (A, 2009)

65 65 Di ş çürükleri için FLOR  6 ay 16 ya ş arası çocuklarda di ş çürüklerini önlemek için su kaynaklarında flor yetersiz olanlara (<0,6 ppm) ya ş ve flor oranına göre flor deste ğ i verilmesi önerilir (2004)

66 66 Gonococcal ophthalmia  Tüm yenido ğ anlara gonokok enfeksiyonunu önlemek için profilaktik oküler topikal medikasyon uygulanması önerilir (A, 2005)

67 67 Kanser ve kalp hastalıkları için vitamin destekleri  Kanser veya kalp hastalıklarını önlemek için A, C, E vitaminleri, folik asit içeren multivitaminler veya antioksidan kombinasyonları kullanımı için kanıtlar yetersiz (I, 2003)  Kanser veya kalp hastalıklarını önlemek için tek ba ş ına ya da kombinasyonlarda beta-karoten kullanımı önerilmez (D, 2003)

68 68 Taramalar  Yenido ğ an  Çocuk  Eri ş kin  Gebe  Ya ş lı  Kanser taramaları

69 69 Hipertansiyon  18 ya ş tan itibaren herkesin kan basıncı yüksekli ğ i için sürekli taranması önerilir (A, 2007) Çocuk ve ergenlerin kardiyovasküler risklerini dü ş ürmek için kan basıncı taramasında kanıtlar yetersiz (I, 2007)

70 70 Lipid Bozuklukları  35 ya ş üzeri erkekler (A, 2008) artmı ş koroner kalp hastalı ğ ı riski olan 20-35 ya ş erkekler (B, 2008)  45 ya ş üzeri artmı ş koroner kalp hastalı ğ ı riski olan kadınlar  (A, 2008) artmı ş koroner kalp hastalı ğ ı riski olan 20-45 ya ş kadınlar (B, 2008) İ lk madde haricinde yüksek risk yoksa öneri yok (C; 2008) 20 ya ş öncesinde kanıt yetersiz

71 71 Koroner Kalp Hastalı ğ ı  Koroner kalp hastalı ğ ını tahmin etmek için EKG, efor testi, electron-beam bilgisayarlı tomografi, a ğ ır koroner arter stenozunu göstermek veya koroner kalp hastalı ğ ını tahmin amaçlı koroner kalsiyum taraması, tetkiklerinin dü ş ük riskli kimselerin rutin taranması önerilmiyor! (D, 2004) Bu tetkiklerin yüksek riskli kimselere tarama amaçlı uygulanması ile ilgili deliller karar verdirici de ğ il (I, 2004)

72 72 Koroner Kalp Hastalı ğ ı  Koroner kalp hastalı ğ ı (KKH) hikayesi olmayan asemptomatik kadın ve erkeklerde KKH önlemek için tarama amacıyla geleneksel olmayan risk faktörlerinin kullanımı için kanıtlar yetersiz. (I, 2010) Yüksek duyarlı CRP, ankle-brakial indeks, lökosit sayısı, açlık kan ş ekeri, peridontal hastalık, karotid intima medya kalınlı ğ ı, elektron beam CT’de koroner arter kalsifikasyon skoru, homosistein seviyesi, lipoprotein (a) düzeyi

73 73 Diyabet  Kan basıncı <135/80 mm Hg asemptomatik yeti ş kinlerde diyabet taraması için kanıtlar yetersiz (I, 2008)  Asemptomatik bireylerde IDDM için immün marker taranması önerilmez

74 74 Abdominal aort anevrizması  65-75 ya ş sigara içmi ş erkeklerde bir defalık USG ile tarama önerilir (B, 2005)  65-75 ya ş hiç sigara içmemi ş erkeklerde öneri yok (C, 2005)  Kadınlarda öneri l mez (D, 2005)

75 75 Depresyon  Bütün yeti ş kinlerde depresyon taranması önerilir (yeterli tanı, tedavi ve izlem olana ğ ı var oldu ğ unda) (B, 2010) Bu olanaklar yoksa tarama önerilmiyor (C, 2010) Ergenlerde (12-18 ya ş ) yeterli olanak varlı ğ ında major depresyon taranmalıdır (B, 2009) 7-11 ya ş için deliller karar verdirici de ğ il (I, 2009)

76 76 Aile içi ş iddet  Tüm aile hekimleri ihmal ve istismarla ili ş kili fiziksel ve davranı ş sal belirti ve bulgulara kar ş ı uyanık olmalıdırlar. Ebeveyn ve velilerin çocuk ihmali ve istismarı; yeti ş kin ve ergenlerin cinsel veya partner ş iddeti, ya ş lı ve bakıcılarının ya ş lı istismarı konularında tarama için deliller karar verdirici de ğ il. (I, 2004)

77 77 Demir Eksikli ğ i  Asemptomatik gebe kadınlarda rutin tarama önerilir (B, 2006)  6-12 aylık asemptomatik bebeklerde tarama için kanıtlar yetersiz (I, 2006)

78 78 Asemptomatik bakteriüri  Gebeli ğ in 12-16 haftasında veya sonrasındaysa ilk prenatal görü ş mede idrar kültürü ile tarama önerilir (A, 2008)  Gebe olmayan kadınlar ve erkeklerde tarama önerilmez (D, 2008)

79 79 Bakteriyel vaginosis  Erken do ğ um riski dü ş ük gebe kadınlarda tarama önerilmez (D, 2008)  Erken do ğ um riski yüksek gebe kadınlarda kanıt yetersiz (I, 2008)

80 80 Rh Uyu ş mazlı ğ ı  Tüm gebelerin ilk prenatal görü ş mede kan grubu belirlenmesinin yapılması önerilir (A, 2004)  Duyarlıla ş mamı ş Rh (-) tüm gebelerde gebeli ğ in 24-28. haftalarında tekrar test yapılması önerilir (B, 2004)

81 81 Cinsel Yolla Bula ş an Hastalıklar  24 ya ş veya daha genç cinsel aktif kadınlar ve daha ya ş lı gebe olmayan yüksek riskli olan kadınlar; Klamidya taraması ş iddetle önerilir (A, 2007) 24 ya ş veya daha genç tüm gebeler ve daha ya ş lı yüksek riskli gebelerde tarama önerilir (B, 2007) Yüksek riskte olmayan, 25 veya daha ya ş lı gebe olan veya olmayan kadınlarda önerilmez (C, 2007) Asempyomatik erkeklerin taranması için deliller karar verdirici de ğ il (I, 2007)

82 82 Cinsel Yolla Bula ş an Hastalıklar  Yüksek riskli kadınlarda (gebeler dahil) Gonorea taraması önerilir (A, 2005) Yüksek riskli olmayan gebelerde kanıtlar yetersiz (I, 2005) Yüksek riskli erkeklerde kanıtlar yetersiz (I, 2005) Dü ş ük riskli kadın ve erkelerde önerilmez (D, 2005)

83 83 Cinsel Yolla Bula ş an Hastalıklar  Riskli ki ş ilerde Frengi (syphilis) taraması önerilir (A, 2004) Yüksek riskli olmayanlarda tarama önerilmez (D, 2004) Tüm gebelerin taranması önerilir (A, 2009)

84 84 Cinsel Yolla Bula ş an Hastalıklar  Bütün gebelerin HIV taranması önerilir (A, 2005)  Yüksek riskli ergen ve yeti ş kinlerin HIV taraması ş iddetle önerilir (A, 2005) Riskli olmayanların taranmasıyla ilgili öneri yok (C, 2005)

85 85 Hepatit virüs enf  Gebelerde ilk prenatal görü ş mede HBV taranması önerilir (A, 2009) Tüm asemptomatik toplumun HBV taranması önerilmez (D, 2004) Yüksek risk altında olmayanların (genel toplum) HCV taranması önerilmez (D, 2004) Yüksek risk altındakilerin taranması için kanıtlar yetersiz (I, 2004)

86 86 Osteoporoz  65 ya ş ve üstü tüm kadınların (daha genç kadınlarda kırık riski e ş it olanlar) osteoporoz için taranması önerilir (B, 2011) 65 ya ş kadın 10 yıllık kırık riski %9,3) Erkekte kanıtlar yetersiz (I,2011)

87 87 Görme ve i ş itme  Ya ş lı eri ş kinlerin i ş itme zorlu ğ u sorgulanarak taranması ve uygun oldu ğ unda tedavi seçenekleri ile ilgili danı ş manlık sa ğ lanması önerilir (B, 1996)  Ya ş lı eri ş kinlerde görme keskinli ğ i taranmasının yararları için kanıtlar yetersiz (I, 2009)

88 88 Görme bozuklu ğ u, çocuk  Amblyopi varlı ğ ı veya risk faktörlerini belirlemek için 3-5 ya ş ları arasında en az 1 kez tarama önerilir (B, 2011) 3 ya ş ından küçüklerin taranmasının yararları hakkında kanıtlar yetersiz (I, 2011)

89 89 Yenido ğ an taramaları  Konjenital hipotiroidi (A, 2008)  Fenilketonüri (A, 2008)  Hemoglobinopatiler (A, 2007) Orak hücre anemisi (A, 2007)  Sensorinöral i ş itme kaybı (B, 2008)  Do ğ u ş tan kalça çıkı ğ ı (I, 2006)

90 90 Periferik arter hastalı ğ ı  Asemptomatik bireylerde periferik arter hastalıkları için Doppler veya Duplex USG veya di ğ er vasküler laboratuar testleri ile tarama yapılması önerilmiyor! (D, 2005)

91 91 Di ğ er Önerilmeyenler  KOAH, spirometri (D, 2007)  Asemptomatik karotid arter stenozu (D, 2007)  Genital HSV, asemptomatik gebelerde, ergenlerde, yeti ş kinlerde (D, 2005)  Hemokromatosis genetik tarama (D, 2006)  Ergenlerde İ diyopatik Skolyoz (D, 2004)  Kur ş un zehirlenmesi (D, 2006)  Glokom (I, 2005)  Tiroid hastalıkları (I, 2004)  Yasadı ş ı ilaç kullanımı (I, 2008)  Konu ş ma ve dil geli ş im gerili ğ i (I, 2006)

92 92 Kanser Taramaları

93 93 Meme Ca taraması  Her kadınla meme kanser taramasının potansiyel yarar ve zararları tartı ş ılıp meme kanserinin zararlarını en aza indirecek bir erken tanı planında anla ş ılmalıdır.

94 94 Meme Ca taraması  Mamografi 50 ya ş ından önce mamografi taraması kararı, hastanın riski yanında inanç ve de ğ erlerini önemseyerek bireyselle ş tirilmelidir. (C, 2010) 50-74 ya ş arası kadınlara 2 yılda bir mamografi taraması (B, 2010) 75 ya ş ve üstü kadınlarda kanıt yetersiz (I, 2010)

95 95 Meme Ca taraması  Klinik meme muayenesi; 40 ya ş ve üstü kadınlar için kanıt yetersiz (I, 2008)  Kendi kendine meme muayenesi; kar ş ı öneri (D, 2010)  Digital mamografi veya MRI; kanıt yetersiz (I, 2010)  BRCA mutasyon testi; aile hikayesi benzer mutasyonlar içeriyorsa önerilir (B, 2005); rutin tarama ve konsültasyon önerilmez (D, 2005)

96 96 Cervikal Ca Taraması  Cinsel aktivitesi ba ş lamı ş ve serviksi olan tüm kadınlar en az 3 yılda bir Pap Smear testi ile taranmalıdır (A, 2003) Tarama için yeni teknolojilerin kullanımında kanıtlar yetersiz (I, 2003) Tarama için yeni HPV testi kullanımında kanıtlar yetersiz (I, 2003)

97 97 Kolorektal Ca taraması 50-75 ya ş arası sa ğ lıklı bireylerde Gaytada Gizli Kan, Sigmoidoskopi veya Kolonoskopi ile kolorektal kanser taraması önerilir. Yöntemlerin risk ve yararları de ğ i ş ir. (A, 2008)

98 98 Kolorektal Ca taraması 76-85 ya ş arası tarama önerilmez, hastaya özgü ko ş ullar geçerlidir (C, 2008) 85 ya ş ın üzerindekilerde tarama önerilmez (D, 2008) CT kolongrafisi ve fekal DNA testi için kanıtlar yetersiz (I, 2008) Ortalama riskte bireylerde koruma amaçlı aspirin veya NSAID kullanımı önerilmez (C, 2008)

99 99 Prostat Ca Taraması  75 ya ş ından genç erkeklerde taraman için kanıtlar yetersiz (I, 2008)  75 ya ş ve üstü erkeklerde tarama yapılması önerilmez (D, 2008)

100 100 Cilt Kanserleri Taraması  Kutanöz melanoma, bazal hücre Ca, skuamoz hücre Ca saptamak amacıyla sa ğ lık çalı ş anı ya da hastanın kendisinin tüm vücut deri muayenesiyle tarama yapmasının önerilmesi için kanıtlar yetersiz (I, 2009)

101 101 Di ğ er Önerilmeyenler  Over Ca için USG veya CA125 (D, 2004)  Testis Ca (D, 2004)  Akci ğ er Ca için akci ğ er filmi ve/veya balgam sitolojisi (D, 2004)  Endometriyum Ca için endometriyum örneklemesi veya Pap Sürüntü  Mesane Ca (D, 2004)  Pankreas Ca için abdominal palpasyon, ultrason, serolojik marker (D, 2004)  Tiroid Ca için ultrason (D, 2004)  Oral kanserler (I, 2004)

102 102 Toplumsal bakı ş  Hekimler, hangi önerileri günlük çalı ş malarına katacaklarına karar verirken sadece hastalarının ihtiyaçlarını dü ş ünmekle kalmayıp hizmet verdikleri toplumun ihtiyaçlarını da göz önünde bulundurmalıdır.

103 103 Tanısal yakla ş ımın farkı  Öneriler sadece koruyucu hizmetleri (tarama, danı ş manlık, kemoprofilaksi) kapsar;  Herhangi bir özel duruma ait belirti ve bulguları olan hastalara uygun olmayabilirler.

104 104 Önerileri kullanırken  Öneriler hasta bakımında karar verecek hekime sadece yardım eder. Hekimin klinik kararının yerine geçmez.  Süren bilimsel ara ş tırma sonuçları uyarınca kanıtlar ve öneriler de ğ i ş ebilir.

105 105 Serum Tumor Markers*  Prostate Specific Antigen (PSA)  Cancer antigen (CA) 27.29-monitor response in metastatic breast CA patients.  Carcinoembryonic antigen (CEA) – detect colorectal relapse.  CA 125 – used to evaluate pelvic masses in post- menopausal women, therapy for ovarian CA, and detect recurrence.  Alphafetoprotein (AFP) – marker for hepatocellular CA.  With the exception of PSA, not sensitive or specific enough to be used in screening.  “ No tumor marker has demonstrated survival benefit in randomized control trials of screening in the general population. ” *Perkins GL, 2003;68:1075-82, AFP

106 106 Periyodik muayene önerileri için  Amer i kan Aile Hekimli ğ i Akademisi, AAFP www.aafp.org www.aafp.org  Amerika Birle ş ik Devletleri koruyucu hizmetler çalı ş ma grubu, USPSTF www.ahrq.gov/clinic/uspstfix.htm www.ahrq.gov/clinic/uspstfix.htm  Kanada koruyucu sa ğ lık bakımı çalı ş ma grubu, CTFPHC www.ctfphc.orgwww.ctfphc.org  Amerikan Kanser Toplulu ğ u, ACS www.canser.org www.canser.org  Amerikan Pediatri Akademisi, APA www.aap.org www.aap.org

107 107  United States Preventive Services Task Force www.preventiveservices.ahrq.gov  National Guideline Clearinghouse www.guideline.gov  American Cancer Society Guidelines www.ca-journal.org  Essentials of family medicine, 5 th edition.

108 108