Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi

... konulu sunumlar: "Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi"— Sunum transkripti:

1 Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi
ZOONOZ HELMİNTLER Prof.Dr.Ç.Volkan AKYOL Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji ABD

2 Zoonoz ; hayvanlardan insanlara (antropozoonozis), insanlardan hayvanlara (zooantropozoonozis) yada insanlarla hayvanlar arasında karşılıklı geçebilen (amphiyenosis) hastalıklar anlamında kullanılmaktadır.

3 Günümüzde insan ve hayvanları yakından ilgilendiren 150’den fazla zoonoz bulunmakta olup bunlar arasında paraziter zoonozlar oldukça önemli bir yere sahiptir. Paraziter zoonozlar helmint, protozoon ve artropodlardan ileri gelmektedir

4 Zoonoz helmintlerin büyük bir kısmı kontakt,su,yiyecek ve arakonaklar yolu ile bulaşır.
Parazitlerin yayılışının kısıtlanması veya önlenmesi çevrenin kontaminasyonunun engellenmesi, insanların hijyen ve sanitasyon konularında eğitimi ile mümkün olabilir.

5 Fasciola hepatica Fasciola gigantica

6

7

8

9

10 Patogenite Akut: karaciğerde göç izleri, fibrözleşme, hemoraji,sertlik, anemi,eozinofili,abdomende eksudat, ani ölüm Subakut:Fibrotik izler,karaciğerde büyüme, hematom,anemi, ödem, palpasyonda ağrı Kronik: Sert solgun fibrözleşmiş karaciğer, kolongitis,kilo kaybı, yapağıda kırılma

11

12

13

14 TANI Klinik bulgular Serolojik Tanı Biyokimyasal bulgular
(Glutamat dehidrogenaz, Glutamil transpeptidaz) Dışkı Muayenesi (Çöktürme)

15 TANI Otopsi Kesilen yada ölen hayvanların
karaciğerlerinde safra kanalları açılarak parazitler aranır

16 Hayvanlarda tedavi Koyun Sığır Albendazole* 15 mg/kg 10 mg/kg 12 mg/kg
Triclabendazole* 12 mg/kg Netobimin* 20 mg/kg Closantel* 5 mg/kg Oxyclozanide*

17 İnsanlarda tedavi Triclabendazole

18 Hayvanlarda korunma Hayvanların periyodik tedavisi
Sümüklülerle kimyasal mücadele (bakır sülfat kg/hektar, super phosphat 800 kg /hektar) Meraların kurutulması, drenaj, toprakla doldurma Sulama kanallarının temizliği Akarsuların kenarlarını düzeltme Otları – bitkileri temizleme Drenaj ve bataklık alanlar kurutulur (Çitle çevirme) Biyolojik mücadele (Ördek besleme)

19 İnsanlarda korunma Mücadele hayvanlardaki mücadele ile birlikte yürütülmelidir Metaserkerli su bitkileri sirke veya potasyum permanganat içinde 10 dk bekletilmelidir. Bu yapılamıyorsa kaynar suya daldırılıp çıkarılmalı veya 60 C’deki suda birkaç dakika bekletilmelidir. Nehir, göl suları gibi kaynak suları mümkünse içilmemeli; içilecekse mutlaka kaynatılmalıdır. Hastalığın bulaşma yolları ve tehlikesi gibi konularda halk bilinçlendirilmelidir. Çiğ karaciğer yemekten kaçınılmalıdır

20 Schistosomiosis

21 S.mansoni S.haematobium S.japonicum S.bovis Kanatlılarda bulunan türler insanlara bulaşarak dermatite neden olur

22 KONAK İnsan, sığır, koyun, kanatlı ARAKONAK Su sümüklüleri BULAŞMA Deriyi delme Ağız yolu

23 Belirtiler Deride kızarıklık, kaşıntı ve püstül Ödem Deri döküntüsü
Birkaç hafta içinde iyileşir

24 Korunma Enfeksiyonun bulunduğu göl, deniz ve nehirlerde suya girilmemelidir Bu bölgede su içinde çalışılacaksa ayaklara çizme giyilmelidir Benzilbenzoat ve dibutilfitalat gibi repellentler kullanılmalıdır

25 Tedavi Praziquantel...... 15-20 mg / kg Triclorophon..... 50-70 mg/ kg
Niridazole mg/kg Stibophen ,5 mg/kg

26 Taenia saginata Kesin Konak: İnsanlar Arakonak: Sığırlar
Larva Şekli: Cysticercus bovis

27 Kalp kasında Cysticercus

28 Cysticercus

29 İnsanlarda görülen belirtiler
Halka atılımı Karın ağrısı Bulantı Halsizlik Kilo kaybı İştah sapması Baş ağrısı Kabızlık Baş dönmesi İshal Anal kaşıntı

30 İnsanlarda tanı Dışkıda yumurtaların aranması Selofan bant tekniği
Dışkıda kopro-antijenlerin aranması Serolojik teknikler

31 Hayvanlarda tanı Et muayenesinde yada otopside Cysticercus bovis lerin görülmesi Et muayeneleri çok dikkatli yapılmalı, çünkü hafif enfeksiyonlarda larvalar gözden kaçabilir Muayenelere masseter kaslarından başlanmalı Mandibula’ya paralel kesitler yapılmalı Muayeneye boyun, kalp ve diğer kaslarla devam edilmeli

32 Sığırlarda Tedavi Praziquantel 50 mg/kg Albendazol 50 mg/kg

33 Korunma Mezbahalarda etler Cysticercus bovis’ler yönünden etkin bir şekilde muayene edilmeli Bir el ayası kadar kesitte bir adet C.bovis var ise etler şartlı olarak tüketilir, birden fazla ise imha edilir 57C°’de 20 dk pişirme -10 C°’de gün dondurma % 25 tuz salamurasında 21 günde Sucuklarda 1-3 günde Pastırmada 14 günde ölmektedir Çiğ köfte yenilecekse koyun kıymasından yapılmalıdır

34 Taenia solium Kesin Konak: İnsan
Arakonak: Genellikle domuz, bazen insan nadiren kedi, köpek, koyun Larva Şekli: Cysticercus cellulosae Larvaların Yerleşim Yeri: Domuzlarda: Dil, masseter ve boyun gibi kaslar İnsanlarda: Beyin, deri altı, kaslar ve göz

35

36

37 Kalp kasında C.cellulosae

38 Domuz kaslarında C.cellulosae

39 Karaciğerde C.cellulosae

40 Domuz beyninde C.cellulosae

41 İnsanlarda görülen belirtiler (Erişkin parazitin varlığında)
Halka atılımı Karın ağrısı Bulantı Halsizlik Kilo kaybı İştah sapması Baş ağrısı Kabızlık Baş dönmesi İshal Anal kaşıntı

42 İnsanlarda Cysticercosis’de görülen belirtiler
Neurocysticercosis Oftalmik cysticercosis Subkutanöz cysticercosis Musküler cysticercosis

43 Subkutanöz Cysticercosis

44 Oftalmik Cysticercosis

45 Neuro Cysticercosis

46 Musküler Cysticercosis

47 Dilde Cysticercosis

48 İnsanlarda erişkin parazitlerin tanısı
Dışkıda yumurtaların aranması Dışkıda kopro-antijenlerin aranması Serolojik teknikler

49 İnsanlarda Cysticercosis’in tanısı
Görüntüleme teknikleri CT, MR Serolojik teknikler Klinik bulgular

50 Domuzlarda tanı Et muayenesinde yada otopside Cysticercus cellulosae’ların görülmesi Et muayeneleri çok dikkatli yapılmalı, çünkü hafif enfeksiyonlarda larvalar gözden kaçabilir Muayenede masseter, boyun, kalp ve diğer kaslar ile iç organlar muayene edilmeli

51 Domuzlarda Tedavi Praziquantel 100 mg/kg Flubendazole 8,3 mg/kg
Albendazol mg/kg Oxfendazole mg/kg

52 Korunma İnsanların uygun ilaçlarla tedavisi
Tedavi sırası ve sonrasında dışkılar uygun koşullarda yok edilmeli Hijyenik tuvaletlerin bulunmadığı yerlerde halkalar gerekirse yakılmalı yada kaynatılmalıdır Kanalizasyon suları tarım alanlarının sulanmasında kullanılmamalı, meralar kanalizasyon suları ile bulaştırılmamalıdır

53 Mezbahalarda etler Cysticercus cellulosa’lar yönünden etkin bir şekilde muayene edilmeli
Bir el ayası kadar kesitte bir adet C.cellulosae var ise etler şartlı olarak tüketilir, birden fazla ise imha edilir 57 C°’ de 20 dk pişirme -10 C°’de gün dondurma

54 Echinococcus granulosus
Boyu: 2-6 mm

55

56

57

58

59 Bulaşmada etkili olan faktörler
Hastalık hakkında insanların yeterince bilgi sahibi olmamaları Sosyo-ekonomik yetersizlikler Kasaplık hayvanların denetimden uzak ve gelişigüzel kesilmesi Yeterli sayıda ve gerekli şartlarda mezbahanın olmaması Kistli organların köpeklere yedirilmesi Köpeklerin sürülerle beraber dolaştırılması Başıboş köpekler Konak ve arakonakların değişken oluşu Parazit yumurtalarının çevre şartlarına dayanıklılığı

60 İnsanlarda tanı Klinik tanı Spesifik tanı Kesin tanı
Görüntüleme teknikleri Serolojik yöntemler Kesin tanı

61 Görüntüleme teknikleri
Ultrasonografi (USG) Bilgisayarlı Tomografi (BT) Magnetik Resonans (MR) X-Ray Muayeneleri

62 Serolojik yöntemler Kompleman Birleşmesi Testi (Weinberg)
Latex Aglütinasyon Testi İndirekt Hemaglütinasyon Testi (İHA) İmmünodiffüzyon Testi (ID) İmmünoelektroforez Testi (IE) İndirekt Floresan Antikor Testi (IFA) ELISA SDS-PAGE ve Western Blot Yöntemi

63 İnsanlarda tedavi Cerrahi tedavi PAIR
(Puncture-Aspiration-Injection-Reaspiration) Kemoterapi

64 Kemoterapi İLAÇ VERİLİŞ YOLU DOZ TEDAVİ SÜRESİ Albendazol Oral
15 mg/kg/gün 3-4 ay Mebendazol 45-50 mg/kg/gün 3-6 ay Praziquantel 40 mg/kg/hafta 4 ay

65 Türkiye’de Hidatidoz (Hayvanlarda)
HAYVAN TÜRÜ YAYGINLIK (%) Koyun Keçi Sığır Manda

66 Türkiye’de Hidatidoz (İnsanlarda)
YILLAR YAYGINLIK (Yüzbinde) 1.4 1.7 2 6.6 2001 4

67 Hidatidoz’un ekonomik zararları
Enfekte hayvanların parasal değeri düşer Et verimi düşer, besin değeri azalır Süt verimi düşer Yapağı verimi azalır, niteliği bozulur Kısırlık oranı artar ve gebelerde düşükler görülür Vücut direnci düşen hayvanlar diğer hastalıklara kolay yakalanır Binek ve iş hayvanlarının çalışma gücü azalır Kistli organların atılmasıyla protein kaybı ve parasal kayıplar oluşur

68 Erişkin E.granulosus ’a karşı yapılacak mücadele
Enfekte köpekleri saptayarak uygun bir antelmentikle tedavi Köpeklerin enfekte olup olmadıklarına bakılmaksızın yılda 2-3 kez antelmentikle tedavi

69 Köpeklerin E.granulosus ile enfekte olmasının engellenmesi
Kasaplık hayvanlar yalnızca mezbahalarda kesilmeli Hayvan kesim yerleri mutlaka veteriner hekim kontrolünde olmalı Kesim sonrası kistli organlar imha edilmeli Mezbahalara köpeklerin girmesi engellenmeli Ölen ve Kurban Bayramlarında kesilen hayvanların kistli organları köpeklere verilmemeli

70 KÖPEK YOĞUNLUĞUNUN KONTROLÜ VE BULAŞIMIN ÖNLENMESİ
Başıboş köpeklere önlemler alınmalı Dişi köpekler kısırlaştırılmalı Bütün köpekler kayıtlı hale getirilmeli Köpeklerin kimlik bilgileri ve ilaçlama durumunu gösterir tasmaların kullanılması zorunlu kılınmalı Köpeklerin sebze bahçeleri, çocuk bahçeleri ve parklara dışkılamaları engellenmeli Gıda maddesi satış yerlerine köpeklerin sokulması önlenmeli

71 HALKIN HİDATİDOZ KONUSUNDA BİLİNÇLENDİRİLMESİ
Yazılı ve görsel basın yoluyla halk bilgilendirilmeli Askeri birliklerde hastalık sık sık anlatılmalı Okullarda hastalıkla ilgili bilgiler verilmeli Halkın toplu halde bulunduğu yerlere hastalıkla ilgili afişler asılmalı Kurban bayramlarında halk bilgilendirilmeli Çocukların sahipsiz köpeklerle oynamaları engellenmeli Kişisel hijyenin sağlanması konusunda halk bilinçlendirilmeli

72 ÖNEMLİ BİR ZOONOZ TRİCHİNELLOSİS

73 Trichinella spiralis T. pseudospiralis T. nelsoni, T. britovi, T. nativa T. murrelli T. papuae

74 Trichinella spiralis Konakları
İnsan, evcil domuz, yabani domuz, rat, fare, ayı, at, kedi, köpek, nadiren diğer memeliler ve kanatlılar hem kesin konak, hem de ara konaklık yaparlar. Nematodlar içinde yalnız Trichinella spiralis’in kesin konağı aynı zamanda ara konağıdır. Serbest yaşam devresi yoktur.

75 Evcil hayvan çemberi Kırsal çember
Bu çemberde evcil domuz, fare, köpek, kedi, rat, at, ve çiftlikte yetiştirilen kürk hayvanlarıdır. Kırsal çember Bu çemberde ise kırsal alanda yaşayan yabani hayvanlar yer alır. Bunlar tilki, kurt, çakal ve yabani domuzlardır, bu döngüye ara sıra köpek ve kediler de girer. (Trichinella nelsoni. T. britovi, T. pseudospiralis)

76 Kutup çemberi Bu çemberde kutup hayvanları yer alır. Bunlar kuzey kutbunda yaşayan tilki, kurt, ayı, fok ve deniz aslanıdır. Kuzey kutbunda en önemli zoonoz trişinellosis olup, gerek insan ve gerekse memeli karnivorlarda çok yüksek bir yayılış oranı göstermektedir.Bu bölgelerde enfeksiyonun yaygınlığı, fazla et yenmesi ve bu etin çoğunun avlanma yoluyla elde edilmesinden kaynaklanmaktadır. Alaska’da ise insan enfeksiyonunun kaynağı ayılar olmaktadır. Kuzey kutbunda yapılan araştırmalarda kutup ayılarının %80 i bu nematodla enfekte bulunmuştur. (Trichinella nativa)

77 Tanı Canlı hayvanda tanı mümkün değildir. Ancak mezbahalarda et kontrolü sırasında ortaya çıkarılabilir. Bu amaçla sindirim yöntemleri uygulanır. Eosinofili, lökositoz ve sediment artışı tanıya katkı sağlar. İnsan ve hayvanlarda tanıda birçok immunodiagnostik testler kullanılmıştır. Bunlar arasında komplement fikzasyon, immunoelektroforez, indirekt fluoresan antikor testi, haemaglutinasyon, flokulasyon ve intradermal testler vardır. ELISA ve PCR (polymerase chain reaction) yöntemleri de kullanılmaktadır. İnsanlarda en emin immunodiagnostik test bentonit flokulasyondur.

78 İnsanlardaki enfeksiyonun tedavisinde mebendazole mg/kg günlük dozlarda 2-3 hafta boyunca kullanılmaktadır. Sadece larvalarına karşı ise febantel (Rintal) 20 mg/kg dozda, albendazole 10 mg/kg dozda etkili olmaktadır. Bununla birlikte semptomatik tedavide uygulanır. Kortikosteroidler ve ACTH (Adeno Cortico Trophic Hormone) kullanımı faydalıdır.

79 İnsan sağlığı açısından kontrolde göz önüne alınması gereken hususlar şunlardır.
Avlanan yabani domuzlar ve mezbahada kesilen domuz karkasları trişinella enfeksiyonu açısından çok iyi muayene edilmelidir. Domuz ahırlarında fare mücadelesi yapılmalıdır. Domuzların leş veya dışkı yemeleri önlenmelidir Domuzlara hayvansal atık içeren yemek artıkları kaynatılarak verilmelidir Domuz etleri ve ürünleri çok iyi pişirildikten sonra yenmelidir. Tüketici bilinçlendirilmelidir.

80 Ancylostomidae İnsan ve hayvanların ince bağırsaklarında yaşarlar.
Ancylostoma caninum: Köpek A.tubaeforme: Kedi A.braziliense: Köpek, kedi,tilki nadiren insan A.duodenale: İnsan

81 Bulaşma (enfektif L3) Deri yoluyla Ağız yoluyla Galaktojen Prenatal Paratenik arakonak ( fare,rat )

82 Otopside: nematodların yapıştığı yerlerde nokta şeklinde kanamalar, ciddi vakalarda ülser ve hemorajiler görülür. A.braziliense, A.caninum,A.tubaeforme, U.stenocephala, B. Phlebotomum’un 3. dönem larvaları insanların derisinde deri larva migrans yaparlar. Deride papillere, vesiküllere, yangılı göç izlerine bazende deri kalınlaşması ve şiddetli kaşıntı olur. Kontrol: Barınakların temizliği ve hijyen, barınakların kuruluğu, ağır enfeksiyon görülen bölgelerde yavrular doğumdan itibaren 15 günde bir tedavi edilir.

83 Tedavi Köpek-kedi Fenbendazole 50 mg/kg Flubendazole 22 mg/kg
Mebendazole mg Febantel 15 mg/kg Selamectin 6 mg/kg Ivermectin 1 mg/kg Doramectin 1 mg/kg Moxidectin 0,2 mg/kg Ivermectin + Pyrantel pamoate 6+5 mg/kg

84 Toxocara T.canis T.cati T.leonina

85 Toxocara canis

86 Okular larva migrans

87 Tedavi Piperazine 200 mg/kg Fenbendazole 50 mg/kg 3 gün
Levamisole 7.5 mg/kg Febantel 15 mg/kg Pyrantel pamoate 14,4 mg/kg Selamectin 6 mg/kg

88 Dirofilaria immitis

89 Köpek, kedi, tilki, kaplan, fok balıkları, ara sıra da insanlarda görülür.
Son konakların kalplerinin sağ ventrikülüsünde, arteria pulmonalis, periton boşluğunda, vena cavae, camera oculi anterior da görülür. Dişiler mm uzun, erkekler mm dir.

90

91

92 Dirofilaria immitis mikrofileri
Kandaki mikrofilerler kılıflı değildir µm uzun 5-7µm geniştirler.

93 Arakonakları Culex, Aedes, Anopheles cinsine bağlı sivrisineklerdir.
Mikrofilerler konağın dolaşım kanında bulunmaktadır. Kan emen sivrisinekler tarafından kanla birlikte alınan mikrofilerler sivrisineğin malpiki tüplerine göçerek orada birinci ve ikinci dönem larva haline gelirler. 10 içinde gelişmelerini tamamlarlar ve sivrisineğin göğüslerine gelirler buradan da hortuma ulaşarak 3. dönem larva haline gelirler.

94 Sivrisinekler kan emerken 3
Sivrisinekler kan emerken 3. dönem larvaları konağa verirler ve subkutan veya seroza altı dokusuna gelirler 9-12 günde, enfeksiyondan gün sonra 2 paraziter gömlek değiştirirler ve bundan sonra venöz dolaşımla sağ kalbe geçerler ve enfeksiyondan gün sonra sağ ventrikülüse gelip yerleşirler. Prepatent süre 6.5 aydır.

95 Klinik belirti Kronik öksürük ve dermansızlık, çabuk soluma, kalp bozukluğu,elektrokardiyogram da T dalgası ters olabilmektedir. Kardiyo vasküler bozukluklar ve akciğer komplikasyonlarının görülmesi akla dirofilariasis’i getirmelidir.

96 Patogenesis Ağır enfeksiyonlar dolaşım bozukluğuna neden olur. Nedeni mekanik etki ve progressif endarteritis dir. Kalp kapakları görev yapamaz. Sağ kalp büyür bu ise karaciğerde kongessiyon ve sonradan siroz ve ascitese neden olur. Deride şiddetli irkilme ile seyreden ekzema tabiatında dermatitis görülür.

97 Teşhis Taze kanın fizyolojik su ile karıştırılarak yapılan direkt bakısında canlı mikrofilerler görülür, bunların hareketleri sapık ve başı boş olduğu halde D.reconditum’un ki çabuk, hızlı ve ileri doğrudur. Knott yöntemiyle teşhis yapılır. Kan mikrofilerlerin çok görüldüğü arası alınması gerekir. Kan almadan önce mg/kg asetil kolin deri altı yolla verilir mikrofilerler kanda yoğunlaşır.

98 Tedavi Erişkin parazitlere
Thiacetarsamide sodium (Caparsolate) 2.2 mg/kg İ.V. Melarsomine dihydrochloride (Immiticide) 2.5 mg/kg lumbar kasa Levamisole 2.5 mg/kg 14 gün Tedavi sırasında oluşacak trombo embolileri engellemek için kanı sulandırıcı ve tromboz oluşumunu engelleyici ilaçlar kullanılmalı Bu ilaçlar Heparin 300 U/kg Subcutan (SC) 8 saatte bir Ticlopidine hydrochloride 108 mg/kg hergün Acetylsalicylic acid (aspirin) 5 mg/kg oral her gün

99 Tedavi Mikrofilerlere etkili ilaçlar
Levamisole 11 mg/kg dozda 6-12 gün süre Ivermectin 0.2 mg/kg dozda Koli ırkı köpeklerde nöyrotoksiktir. Selamectin mg/kg topikal kullanılır.