ÜLKEMİZİN BUGÜNÜ ve GELECEĞİ AÇISINDAN REKABET POLİTİKASI Prof. Dr. Nurettin KALDIRIMCI Rekabet Kurumu Başkanı 25 Ekim 2013, AKŞEHİR.

... konulu sunumlar: "ÜLKEMİZİN BUGÜNÜ ve GELECEĞİ AÇISINDAN REKABET POLİTİKASI Prof. Dr. Nurettin KALDIRIMCI Rekabet Kurumu Başkanı 25 Ekim 2013, AKŞEHİR."— Sunum transkripti:

1 ÜLKEMİZİN BUGÜNÜ ve GELECEĞİ AÇISINDAN REKABET POLİTİKASI Prof. Dr. Nurettin KALDIRIMCI Rekabet Kurumu Başkanı 25 Ekim 2013, AKŞEHİR

2 SUNUM İÇERİĞİ Dünya’da ve Türkiye’de gelişme ve kalkınmaya genel bakış Rekabet politikasının gerekliliği, rolü ve tarihi seyri Rekabet Kurumu’nun kuruluşu ve işlevi Sonuç 2

3 3 Yaşadığımız Çağ: Rekabet, Bilgi ve İletişim Çağı 21. yüzyılın dünyası küreselleşmenin sonucu olarak bireylerin, teşebbüslerin ve ülkelerin kıyasıya yarış halinde olduğu bir dünya Küreselleşme olgusu bilgisayarlaşma ile hızlanan, Internetin yaygınlaşması ile 20. yy. sonlarına doğru doruk noktasına ulaşan bir süreçtir. Bilgi birikiminin ve özellikle bilginin işlenmesinin önem kazanması –İletişim teknolojilerinin yaygınlaşması ve gelişmişlik göstergeleri arasına girmesi –Bu alanda öne çıkan ülkelerin küresel rekabette avantajlı hale gelmesi Üretim süreçlerinin otomasyonu, teknoloji yoğun üretim evresi –İşgücü piyasasında rekabetin kızışması –Nitelikli işgücüne olan ihtiyacın artması Gelişmiş ülke ekonomilerinde hizmet sektörünün ağırlığının artması Özellikle eğitim ve sağlık hizmetlerinde iyileşme Nihayet, rekabet edebilenin ayakta kalabildiği bir çağ

4 4 Türkiye’nin Toplumsal Gelişmişlik Derecesi Türkiye G20 üyesi, dünyanın en büyük 17. ekonomisi, yaklaşık 10 bin USD kişi başına düşen milli gelire sahip –G20 üyesi olarak kalabilmek için ise G10 içine girmeyi hedeflemek gerektiği hükümetimiz tarafından da kabul görmeye başlayan bir olgudur. Küresel Rekabetçilik Endeksi’nde, 2013 verilerine göre 148 ülke arasında 44. sırada (2011’de 61. sırada idi) Legatum Refah Endeksi’nde (2012) 142 ülke içinde 89. sırada –Kriterler: ekonomi büyüklüğü, girişimcilik, yönetişim kalitesi, eğitim, sağlık, güvenlik, kişisel özgürlükler ve sosyal sermaye Öte yandan, BM İnsani Gelişim Endeksi’ne göre 197 ülke içinde 90. sırada (2011’de 92 idi) –Kriterler: ortalama yaşam süresi, okur yazarlık, eğitim ve yaşam standartları Küresel Bilgi Teknolojileri Raporu’na göre ise bilişim ağına hazır olma/bilgi toplumuna hazırlık derecesine göre 138 ülke içinde 71. sırada. Fakat ekonomik büyüklük gelişmişliğin tek ölçütü değil:

5 5 Toplumsal Gelişimin Kriterleri Ekonomik kriterler –Ekonomik büyüklük, Sermaye Yatırımları, İyi Yönetim, Rekabet Edebilir Teşebbüsler, Eğitim, Ekonomik Saydamlık, Yenilikçilik, Girişimcilik, İhracata Bağımlı Olmama, Yardım Bağımlısı Olmama… Sosyal, Siyasal ve Kültürel Kriterler –Seçme Özgürlüğü, Fırsat Eşitliği, İyi Yönetim, Ilımlı İklim, Eğlence-Dinlence Zamanı, Yüksek Gelir, Ortalama Yaşam Süresi, Düşük İşsizlik, Aile Yaşamı, Toplumsal Yaşam, İnanç Özgürlüğü…

6 6 Rekabetin Toplumsal Gelişme Hedefleri Bakımından Rolü ve Önemi Hayat kalitesi göstergelerinin büyük bölümü doğrudan piyasa mekanizmasının etkinliğine; bunun da sağlanması rekabetçi yapının iyi işlemesine bağlıdır. Rekabetçi yapının iyi işlemesinin ön koşulları ise, bu yapıyı koruyacak ve ona dayanak teşkil edecek hukuki zeminin oluşturulması ve tutarlı bir rekabet politikası izlenmesidir.

7 Rekabet Politikası Nedir? Rekabet politikası temel olarak rekabet hukukunun uygulanması ile birlikte devlet yardımlarının düzenlenmesi ve denetimini, ayrıca idarenin iktisadi piyasaları etkileyen her türlü düzenlemesini ve eylemini içeren politika ve yaklaşımlar bütünüdür. O halde rekabet politikasının 3 temel ayağı vardır: –Rekabet kanununda somutlaşan rekabet kurallarının uygulanması – Rekabet Kurumu’nun sorumluluk alanı –Devlet yardımlarının denetimi –Kamunun her biriminin, piyasalardaki rekabeti etkileyen düzenleme ve eylemleri 7

8 8 Rekabetin Gerekliliği - 1  Serbest piyasa düzeni ile ekonomik kalkınma ve gelişme, demokrasi ve hukuk devleti arasında ilişki vardır.  Serbest piyasa ekonomisinin temeli: Rekabet…  Rekabet, piyasa düzeninin etkin bir şekilde çalışmasını sağlayarak; teknolojik gelişmeyi ve yenilikçiliği teşvik eder, verimliliği yükseltip maliyetleri düşürür ve böylece rekabet gücünü artırır, Rekabetçi iç piyasa sayesinde yurt dışından gelen rekabet baskılarına dayanabilme ve bu pazarlara açılabilme olanağı sunar, Ürün ve hizmet kalitesinin artmasına katkı yapar, Girişimciler için yeni fırsatlar yaratır, Ürün çeşitliliğini ve tüketiciler bakımından seçme özgürlüğü sağlar.  Yani rekabet, ekonomik büyümeyi ve gelişmeyi temin eder.

9 9 9 -Üreticileri daha ucuza mal ve hizmet sağlamaları için, daha verimli olmaları için yarıştıran, -Tüketicinin daha iyiyi, daha kaliteliyi daha ucuza almasını sağlayan, - Şirketlerin rakiplerine fark atmak için yenilik ve yeni teknolojiler peşinde koşmasını sağlayan, -Girişimcilerin yeni pazarlara yelken açabilmesini teminat altına alan dinamik bir süreçtir. REKABET, PİYASA EKONOMİSİNİN TOPLUMA HİZMET ETMESİNİ SAĞLAMAK İÇİN VAZGEÇİLMEZ KOŞULDUR.REKABET, PİYASA EKONOMİSİNİN TOPLUMA HİZMET ETMESİNİ SAĞLAMAK İÇİN VAZGEÇİLMEZ KOŞULDUR. 9 Rekabetin Gerekliliği – 2 R ekabet …

10 10 ÖRNEKLER

11 11 Rekabetin Gerekliliği - 3  TEMEL TEHDİTLER: Kuralların olmadığı, hukuki düzenlemelerin bulunmadığı hallerde KARTELLER ve TEKELLER ortaya çıkmaktadır.  Piyasaların kendi başına bırakılması zaman zaman;  teşebbüslerin yıkıcı bir rekabet içine girmelerine ya da  tek başına veya birlikte hareket ederek toplumu ve tüketiciyi sömürmelerine yol açabilmektedir.  Bu sakıncaların ortadan kaldırılabilmesi için KAMU MÜDAHALESİNE (Rekabet Hukukuna ve bunu uygulayacak Rekabet Kurumuna) ihtiyaç vardır.

12 12 ÖRNEK Diyelim ki… Yonga levha üreticileri aralarında anlaşıp ürün fiyatlarına zam yaptılar. Bu mobilya üreticileri başta olmak üzere ürünü kullanan herkesin maliyetlerini arttırır. Mobilya fiyatları artar, satışlar düşer. Üretici de tüketici de bundan zarar görür. Üretim hacmi azalır. Çeşitlilik azalır. Yeni yatırımlar yapılmaz. Üretici işçi çıkarmak durumunda kalır. Yurtdışı ile rekabet edemez. O alanda ekonomi gerilemeye başlar… Etkileri tüm topluma yansır. SONUÇ: Herhangi bir piyasadaki kartel veya tekel tüm ekonomiyi olumsuz yönde etkiler!

13 13 -Bir piyasada “rekabet” firmalar tarafından kısıtlandığında bu rekabeti kısıtlayan firmalar açısından kârlı görünebilir; ancak söz konusu kâr aslen tüketiciden/ diğer firmalardan/ sektörlerden çalınan bedelden oluşmaktadır. -Rekabetin kısıtlanması sonucunda suni kıtlık yaratıldığından rekabetçi piyasaya oranla daha az mal veya hizmet sağlandığından ekonominin potansiyelinin altında üretim ve istihdam gerçekleşmekte; toplumun refahından çalınmaktadır. -Bu nedenle ABD, İngiltere gibi ülkelerde kartel vb. rekabet kısıtlamaları ceza hukukunun konusunu oluşturmakta ve HAPİS CEZASI ile cezalandırılmaktadır. Rekabetin Gerekliliği – 4 Rekabetin Kısıtlanması ve Toplum Menfaati

14 14 Rekabet Hukuku ve Politikasının Doğuşu ABD: İlk kez 1890’da ABD’de Sherman Yasası: Amaç kartellerin ve tekellerin dizginlenmesi AB: 1957 Roma Antlaşması ile AB’de hakim durumun kötüye kullanımı ve kartel anlaşmaları yasaklandı Türkiye: 1994’de 4054 Sayılı Kanun’un kabulü

15 15 Rekabet Kurumu 1. Hukuki Zemin –Anayasa’nın 167. maddesi  tekelleşme ve kartelleşmeyi önleme görevi –AB üyelik süreci  özellikle 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı, mevzuatı uyumlaştırma yükümlülüğü –4054 Sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun ve ikincil mevzuatı 2. Kurumun Tarihçesi –TBMM`de kabul tarihi: 7 Aralık 1994 –Resmi Gazete`de yayımlanarak yürürlüğe girmesi: 13 Aralık1994 –Kurul üyelerinin atanması: 27 Şubat 1997 –Kurul üyelerinin göreve başlaması: 6 Mart 1997 –Kurum teşkilatının tamamlanması ve çalışmaya başlaması: 4 Kasım 1997

16 16 Kurumun Temel Görevleri –Piyasadaki rekabeti bozan, engelleyen ya da kısıtlayan teşebbüsleri cezalandırmak, –Rekabet kurallarıyla çatışmakla birlikte ekonomiye katkısı bulunan, teknolojiyi geliştiren, tüketicilere yarar sağlayan anlaşmalara muafiyet tanımak, –Belirli bir büyüklüğün üzerindeki birleşme, devralma ve ortak girişimleri inceleyerek piyasalarda tekelleşmeyi önlemek, –Piyasalardaki rekabeti olumsuz yönde etkileyecek nitelikteki düzenlemelere yönelik olarak ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına görüşler göndermek, –Bütün toplumsal kesimlerle diyalog içine girerek rekabet kültürünün yerleşmesi ve yaygınlaşmasına çaba göstermek, –Özelleştirme aşamasında kamu teşebbüslerinin özel sektöre devrini incelemek…

17 17 HANGİ REKABET? ? “Rakibim beni veya ürünlerimi kötülüyor.” ? “Garanti belgesine ilişkin sorunlarım var.” ? Rakibim yanlış, yanıltıcı reklam yapıyor.” ? “Markamı, ambalajımı vb. taklit ediyorlar” ? “Yurtdışından gelen ürünlerle damping yapıyorlar”  Haksız Rekabet  Ticaret Mhk.  Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Tüketicinin Korunması ve Piyasa Gözetimi Genel Müdürlüğü  Haksız Rekabet –Ticaret Mhk. Fikri ve Sınai Haklar Mhk.  Ekonomi Bakanlığı İthalat Genel Müdürlüğü

18 18 Kanundaki 3 Temel Yasak!!!  4. Madde: Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar  6. Madde: Hakim Durumun Kötüye Kullanılması  7. Madde: Birleşme ve Devralmalar Sonucu Hakimiyet Yaratılması ÜRETTİĞİNİZ ÜRÜNLERİN FİYATLARINI RAKİPLERİNİZLE BİRLİKTE BELİRLEMEYİN, FİYATI ETKİLEYEBİLECEK BİLGİLERİ RAKİPLERİNİZLE PAYLAŞMAYIN, PİYASALARI YA DA İHALELERİ PAYLAŞMAYIN, BAYİLERİNİZE BELİRLİ TÜRDE DAYATMALARDA BULUNMAYIN ! PİYASADA TEKEL GÜCÜNE SAHİPSENİZ BUNU KÖTÜYE KULLANMAYIN ! BELİRLİ BİR BÜYÜKLÜĞÜ AŞAN BİRLEŞME, DEVRALMA VE ORTAK GİRİŞİM OLUŞTURMA İŞLEMLERİNİZ İÇİN REKABET KURUMU’NDAN İZİN ALIN

19 19 Temel İhlaller Nelerdir? - 1  Centilmenlik Anlaşmaları (Fiyat / miktar/ satış koşullarının tespiti) “Bu ürünü 500 YTL’den daha az fiyata satmayalım.” “Bu yıl boyunca, sen X ton, ben Y ton üretim yapayım, fiyat istikrarını sağlayalım.” “Bu mal için müşteriye beş taksitten fazla yapmayalım, kredi kartına %2 komisyon alalım, eve teslimatı kaldıralım, müşteri nakliye masrafını çeksin”.  Pazar paylaşımı “Sen A ilçesine ben de B ilçesine satış yapayım, birbirimizin bölgesine girmeyelim…”  Müşteri paylaşımı “ Sen doktorlara satış yap, ben avukatlara satış yapayım, o da subaylara satış yapsın; birbirimizin müşterisini çalmayalım.”  İhale paylaşımı “ Bu ihalede ben yüksek teklif vereyim, ihale sana kalsın; bir sonrakinde de sen beni görürsün, yüksek teklif atarsın, ihale bana kalır.”  Çeşitli boykotlar “X şirketine mal vermeyelim, Y şirketinden gelen malları almayalım vs…”

20 20 Temel İhlaller Nelerdir? - 2 Teşebbüs birliği nedir? Gübre Üreticileri Derneği, Çimento Müstahsilleri İşverenleri Sendikası, Türk Eczacıları Birliği ve Eczacı Odaları, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği, Fırıncı Kooperatifleri, İlaç Endüstrisi İşverenler Sendikası… Kanunla kurulması ve kamu tüzel kişiliğini haiz olması önemli değil. Teşebbüs birliklerinin sebep olduğu örnek ihlaller ….  Asgari ücret tarifeleri !!!  Üyelerin satış koşullarının (taksit sayıları, maksimum indirim oranları, komisyon oranları vb.) belirlenmesi.  Boykot vb. kararlar  Piyasaya girişin zorlaştırılması (yeni üye olacaklara çok ağır koşullar getirilmesi)

21 21 6. Madde İhlalleri Nelerdir?  Rakiplerin piyasaya girmesini engellemek.  Rakipleri piyasa dışına çıkarmaya çalışmak.  Ayrımcılık yapmak.  Bir ürünün satışını başka ürünün satışına bağlamak.  Üretimi, pazarlama veya teknik gelişmeyi tüketici aleyhine sınırlamak  Bir piyasadaki hakim durumunu başka piyasada kötüye kullanmak

22 22 BİRLEŞME VE DEVRALMALAR Rekabet Kanunu, bir teşebbüsün hakim duruma gelmesi sonucunu doğuracak birleşme ve devralmaları yasaklamaktadır. İşlem sonrasında 1)Teşebbüslerden en az birinin kontrolünde değişiklik olacaksa ve Aynı teşebbüsün kontrol ettiği iki firmanın birleşmesi, ya da birinin diğerini devralması durumunda izne gerek yoktur. (Örnek: Beko ile Arçelik’in birleşmesi…) 2)Teşebbüslerin ciroları, Kurulca belirlenen eşikleri aşıyorsa a)İşlem taraflarının Türkiye ciroları toplamı 100 milyon TL’yi ve işlem taraflarından en az ikisinin Türkiye cirolarının ayrı ayrı otuz milyon TL’yi veya b)İşlem taraflarından birinin dünya cirosu 500 milyon TL’yi ve diğer işlem taraflarından en az birinin Türkiye cirosu 30 milyon TL’yi aşıyorsa, işlem için izin alınmalıdır.

23 23 MUAFİYET SİSTEMİ (Madde 5) : Kurul, aşağıda belirtilen şartların tamamının varlığı halinde teşebbüsler arası anlaşma, uyumlu eylem ve teşebbüs birlikleri kararlarının 4 üncü madde hükümlerinin uygulanmasından muaf tutulmasına karar verebilir: a)Malların üretim veya dağıtımı ile hizmetlerin sunulmasında yeni gelişme ve iyileşmelerin ya da ekonomik veya teknik gelişmenin sağlanması, b)Tüketicinin bundan yarar sağlaması, c)İlgili piyasanın önemli bir bölümünde rekabetin ortadan kalkmaması, d)Rekabetin (a) ve (b) bentlerindeki amaçların elde edilmesi için zorunlu olandan fazla sınırlanmaması. Muafiyet almış anlaşmalara cezai yaptırım uygulanmaz.

24 24 İhlalin Cezası Nedir?  Ağır idari para cezası var!!!  Esasa İlişkin Cezalar: 4 ve 6. maddelerin ihlali halinde  Teşebbüslere, bir önceki mali yıl cirosunun %10 ’una kadar;  Teşebbüs birliği ise birliğin ya da üyelerinin bir önceki mali yıla ait toplam cirolarının %10 ’una kadar;  Yöneticilere ve çalışanlara, teşebbüse verilen cezanın %5 ’ine kadar….  Usule İlişkin Cezalar  Muafiyet, menfi tespit başvuruları ile birleşme ve devralmalar için izin başvurularında yanlış veya yanıltıcı bilgi veya belge verilmesi  İzne tabi birleşme ve devralmaların Kurul izni olmaksızın gerçekleştirilmesi halinde,  İstenilen bilgi veya belgenin verilmemesi veya geç verilmesi ya da yanlış verilmesi devralana, bir önceki mali yıl cirosunun binde biri (%0,1)  Yerinde İncelemenin Engellenmesi ve Zorlaştırılması halinde, bir önceki mali yıl cirosunun, binde beşi (%0,5)

25 25 SONUÇ - 1 Toplumsal gelişimin temel bileşenlerinden biri ekonomik kalkınma; ekonomik kalkınmanın da şartı iyi işleyen bir rekabet politikasıdır. Rekabet politikasının en önemli aracı rekabet kurumları eliyle, rekabet kanununda yer alan kuralların adil, hızlı ve etkin biçimde uygulanmasıdır.

26 SONUÇ - 2 Rekabet Kurumu, faaliyette olduğu 16 yıl boyunca bu konuda önemli bir mesafe katetmiştir: – Kurum bugüne kadar yaklaşık 5 bin dosya sonuçlandırmış; –Çeşitli sektörlerde 200’ün üzerinde soruşturma neticelendirmiş, –İhlalde bulunan teşebbüslere 2 Milyar TL’nin üzerinde ceza vermiştir. –Rekabet savunuculuğu faaliyetleri ile üniversitelerden barolara, sivil toplum örgütlerinden medyaya kadar her kesimde rekabet bilincini yerleştirmek için mücadele etmiştir. –Kurum, tamamı çok iyi derecede yabancı bilen, tamamı yurtdışında yüksek lisans yapan, yaklaşık % 10’u doktoralı, alanında iyi yetişmiş bir meslek personeli yapısı ile, bu ülkenin, beşeri sermayesi en yüksek kurumlarından biri konumundadır. 26

27 SONUÇ – 3 Rekabet Kurumu bu hedef doğrultusunda kararlı biçimde yoluna devam etmektedir. Ancak, rekabet politikasının diğer tamamlayıcı ayakları olan devlet yardımlarının denetimi ile kamunun piyasaları etkileyen müdahale, karar ve eylemlerinin de aynı paralelde olması gerekmektedir. Rekabet Kurumu, bu konuda da rekabet savunuculuğu kapsamında kamu kurumları ile gerek mevzuat oluşturma aşamasında gerekse uygulama safhalarında görüş vererek yönlendirici olmak için çaba sarfetmektedir. 27

28 SONUÇ - 4 Unutulmamalıdır ki iyi işleyen bir rekabet politikası hem tüketici refahını hem de genel anlamda toplumsal refahı azamileştirmenin temel şartıdır. Ayrıca işletmelerimizin uluslararası arenada rekabet edebilecek güce kavuşması da her yönüyle tavizsiz ve tutarlı bir rekabet politikasının sürdürülebilmesine bağlıdır. 28

29