POMOLOJİ (ÇEŞİT BİLİMİ)

... konulu sunumlar: "POMOLOJİ (ÇEŞİT BİLİMİ)"— Sunum transkripti:

1 POMOLOJİ (ÇEŞİT BİLİMİ)
1.Çeşit biliminin amacı ve önemi Bu bilimin amacı, meyve çeşitlerin belirli özelliklerini dikkate alarak, birbirinden ayırt etmektir. Çeşitleri birbirinden ayırt edebilme de en çok meyve özellikleri üzerinde durulmaktadır. Çeşitlerin özeliklerinin tesbitinde,üzerinde durulan faktörler şunlardır: İrilik Şekil Kabuk Sap Et/çekirdek. Günümüzde bu ve bunların yanında diğer bazı faktörler dikkate alınarak, meyve türleri gruplandırılmaktadır.

2 2- Meyve türlerinin pomolojik gurupları
Meyve özelliklerine göre pomolojik guruplar; Yumuşak çekirdekli meyveler Elma, armut, ayva, muşmula, üvez, yeni dünya, kuşburnu bu guruba girmektedir. Bu guruptaki meyveler yalancı meyvelerdir. Çünkü meyve, yumurtalığı teşkil eden karpellerden değil, çiçeğin alt kısmının(çiçek tablası+erkek ve dişi organların dip kısmı) büyüyüp etleşmesiyle meydana gelmektedir. Hakiki meyveyi oluşturan karpeller ise çekirdek evini oluşturur.

3 Sert çekirdekli meyveler
Erik, badem, kaysı, şeftali, kiraz, vişne, vişnap, kızılcık, iğde, karayemiş, ünnap, ceviz, zeytin bu guruptadır. Bunlar gerçek meyvelerdir. Çünkü meyve yumurtalıktaki karpellerden oluşmuştur. Bu karpeller gelişme sırasında karpelin dış kabuğu meyvenin iç kabuğunu (perikarp) iç dokusu meyvenin sulu ve etli kısmını (mezokarp), iç kabuğu (endokarp) ise meyvenin içindeki çekirdeğin sert dış kabuğunu oluşturur. Bu türlerin bazılarında , badem ve ceviz gibi başlangıçta yumuşak olan meyve eti, gelişmenin ileri kademelerinde sertleşir, çatlar ve sert çekirdek kabuğundan ayrılır. Bu iki meyve türü pomolojik olarak bu gurupta ise de ticari yetiştiricilikte sert kabuklular gurubuna girerler. Çünkü meyve olarak kullanılan kısmı sert kabuklu olan çekirdektir.

4 Üzümgiller Üzüm, frenk üzümü, bektaşi üzümü, çilek, ahududu, böğürtlen, dut, incir, nar, turunçgiller ve kocayemiş bu gruba girmektedir. Üzümgiller üç alt grupta incelenir. 1.Hakiki üzümler: Meyve sulu ve yumuşak olup,içinde çekirdeği vardır. Üzüm, frenk üzümü, bektaşi üzümü gibi. 2- Toplu üzümler: Meyve, birçok üzümün bir eksen etrafında toplanmasından oluşmuştur. Ahududu, böğürtlen gibi. 3- Yalancı Üzümler: Bunlardan çilekte, çiçek tablası eklenerek meyveyi oluşturur. Bu etli tabanın üzerinde, ufacık birer ceviz kabuğu edilen hakiki meyveler oluşmuştur. Dut gibi olanlarda ise, bir çiçek ekseni etrafında bulunan birçok çiçeğin çanak yaprakları etlenmiş ve ufacık birer ceviz olan hakiki meyveler bu etli kısma gömülü kalmıştır. Çilek ve duttaki, botanik olarak hakiki meyvelere yanlışlıkla çekirdek denilmektedir.

5 Kabuklu meyveler Bu guruba botanik olarak tipik örnek fındık verilebilir. Fındığın meyvesi botanik yönden gerçek bir meyvedir. Çünkü fındıkta meyvenin sert kabuğu tamamen, yumurtalığı oluşturan karpellerden meydana gelmiş ve sertleşmiştir. İçteki yenilen kısım ise yumurtadan oluşmuştur. Bu guruba; badem, ceviz, kestane, fındık, antep fıstığı ve pikan girmektedir.

6 3- Meyve Türlerinin Ağaç şekillerine Göre Gruplandırılması
Ağaçlar: Kuvvetli bir gövde etrafında dallanmış bitkilerdir. Çalılar: Boğazdan veya gövdenin toprağa çok yakın yerinden birbirine denk birçok dallar fışkırır. Frenk üzümü,bektaşi üzümü,ocak şeklinde fındık, nar, ayva, incir gibi. Yarı Çalı: Kök boğazından fışkıran dallar meyve verdikten sonra, ikinci yılda boğaz noktasına kadar kurur. Ahududu, böğürtlen gibi. Kökenler: Daimi organlar toprak yüzeyinde pek az yükselir. Çilekte olduğu gibi.

7 TÜRKİYENİN MEYVE ÇEŞİTLERİ ZENGİNLİĞİ VE ÖNEMİ
Memleketimizde çeşit sayısının büyük bir potansiyel teşkil edeceği kaçınılmaz olmaktadır. Nitekim yapılan çalışmalarda elmalarda 500'ü armutlarda 600'ü erikte 200' ve şeftalide 100'ü aştığı, yine diğer türlerde de türün yerli veya yabancı kökenli oluşuna göre de 10 ile50 arasında çeşit olduğu bildirilmektedir. Bu çeşit zenginliği ıslahçılar için şüphesiz bir potansiyel oluşturmaktaydı ancak ,piyasa yönünden büyük kargaşalıklara sebep oluyordu. Bu nedenle yılında yapılan Birinci Bağ -Bahçe Kongresinde bölgede yetiştirilecek çeşitler belirlenmiş ve çeşit sayıları sınırlandırılarak Türkiye genelinde elmada 33, armutda 33, erikte 22 olarak belirlenmiştir. Bir türe giren meyve çeşitlerin gruplandırılmasında ise Pazar şartları , olgunlaşma dönemleri, tüketilme ve değerlendirme şekilleri ana faktörleri oluşturur.

8 1-Pazar Şartlarına Göre Meyve Çeşidi Gurupları
Bir türe giren meyve çeşitleri pazar şartlarına göre; standart çeşitler, yerli çeşitler ve amatör çeşitler olmak üzere üç gurupta incelenir. Standart Çeşitler Daha geniş ölçüde iç ve dış pazarlar için üretilen çeşitlerdir. Bu çeşiterin sayısı bir bölgede 4-5 kat olup, ticari amaçla kurulmuş bahçelerde bulunurlar. Bu çeşitlerin özellikle dış pazarda alıcı bulması ve rekabet edebilmesi için ambalaj,nakliye ve muhafaza yönünden çok üstün özellikli ve kaliteli olması gerekmektedir. Yerli Çeşitler Mahalli pazarların ihtiyaçlarına yönelik az ölçüde yetiştirilen çeşitlerdir. Amatör Çeşitler Merak ve zevk için dar alanlarda yetiştirilen çeşitlerdir.

9 2- Mevsimine Göre Meyve Çeşidi Gurupları
Olgunlaştıkları mevsime göre meyveler, yazlık,güzlük, ve kışlık olmak üzere üç guruba ayrılırken mevsim içinde meyvelerin erken veya geç olgunlaşmasına göre de ilk turfanda, mevsimlik ve son turfanda çeşitleri olarak guruplara ayrılmaktadır. İlk Turfanda çeşitler Bir meyve türü içersinde yer alan çeşitlerin olgunlaşma peryodunun ilk dörtte biri süresinde olgunlaşan çeşitlerdir. Son turfanda Çeşitler Olgunlaşma peryodunun son dörtte biri süresinde olgunlaşan çeşitlerdir. Mevsimlik Çeşitler Olgunlaşma süresi ilk ve son turfanda çeşitler arasında olgunlaşan çeşitlerdir Bazı yetiştiricilikler, depoda fazla depolanmayan şeftali gibi meyve türlerini, değişik mevsimlerde yetiştirilerek, ürünlerin daha uzun bir peryoda dağılamasını sağlamakta ve daha karlı bir yetiştiricilik yapmaktadırlar.

10 3- Tüketim ve Değerlendirme Şekillerine göre meyve çeşidi grupları
Tüketilme ve değerlendirme şekillerine göre meyve grupları; Sofralık Kurutmalık Şıralık Konservelik ve derin dondurmalık çeşitler olarak 5 gruba ayrılır. Bu gruplardan herbirine giren meyve çeşitlerinde belli bir özellik aranmaktadır. Yine, bazı meyve çeşitleri bir değerlendirme şekline uygun gelirken bazıları değişik değerlendirme şekillerine elverişli olabilir.

11 Sofralık çeşitler ELMA ŞEFTALİ KAYISI İNCİR PORTAKAL
Bu grupta çeşitlerin irilik, renk, koku ve tat bakımından en yüksek kalitede olması gerekmektedir. Ancak her sofralık çeşitte istenilen özellikler türlere göre farklı olacaktır. Bazı meyve türlerinde aranan sofralık özellikleri şöyle izah edebiliriz. ELMA Sofralık elma çeşitlerinde iri, güzel renkli, kokulu, eti gevrek, sulu, tatlı veya mayhoş ve uzun sür muhafazaya dayanan , hastalıklara yakalanmamam ve kepekleşmeme gibi özellikler aranmaktadır. ARMUT Sofralık armut çeşitlerinin iri güzel renkli, kokulu, eti kumsuz, posasız, sulu ve tereyağı gibi ağızda erimesi ve içlerinin kararması tercih edilmektedir. ŞEFTALİ Sofralık şeftali çeşitlerinde iri güzel renkli, koku, ince kabuk, az tüylülük sarı etli ve yarma sulu tatlı olma özelliği aranmaktadır. KAYISI İri, güzel renkli, kokulu, ince kabuklu , eti posasız, mayhoşluluğu duyulacak kadara tatlı sulu, çekirdeği etten kolay ayrılan ve tatlı çeşitler sofralık olarak tercih edilmektedir. İNCİR İri, kolayca kabuğu soyulan tatlı fakat fazla bayıltıcı olmayan az çekirdekli ve çekirdeksiz çeşitlerdir. PORTAKAL Sofralık portakalların iri, düzgün şekilli, düzgün ve ince kabuklu, kolayca soyulan kabuklu, tulum zarları ince posasız, bolca sulu, şeker/asit oranı dengeli, çekirdeksiz yada az çekirdekli olanlar tercih edilmektedir.

12 Kurutmalık Çeşitler Kurutmalık çeşitlerin;az sulu,oldukça şekerli ve fazla posalı olanları tercih edilmektedir. Bazı türlerde aranan özellikler şöyledir ELMA Şekli düzgün ve uzun, et rengi beyaz ve sıkı dokulu, biraz mayhoş, çekirdek evi küçük ve kuruma esnasında et rengi fazla kızarıp kararmayan çeşitler kurutmalık olarak aranmaktadır. ARMUT Yuvarlak ve silindirimsi şeklinde,et rengi beyaz, sıkı dokulu,kumsuz,bol şekerli,az kızaran ve içleri kararmayan çeşitler kurutmalık olarak tercih edilmelidir. KAYISI Uç tarafı ile sap tarafının olgunlaşmaları aynı zamanda olan, açık renkli,kabuğu ete sıkı bir şekilde yapışık,az sulu, mayhoşumsu fakat çok şekerli, küçük ve yassı çekirdekli,çekirdeği etten kolay ayrılan çeşitler kurutmalık olarak değerlendirilmelidir. ERİK Çekirdeği ete yapışık olmayan erik çeşitleri tercih edilmekte ve et dokusu sıkı, az sulu ve bol şekerli,çekirdekleri küçük ve yassı olanlar kullanılmalıdır. ŞEFTALİ Fazla şekerli,az sulu,sarı etli ve yarma çeşitler tercih edilmektedir. İNCİR İnce kabuklu, iri,rengi açık sarı ve bolca şekerli çeşitler kullanılmaktadır.

13 Şıralık Çeşitler Konservelik çeşitler
Şıralık çeşitlerde genel olarak oldukça sulu,şeker/asit oranı şıralığa uygun, yani çok tatlı olmayıp birazda ekşi olan çeşitler şıralığa işlenmektedir. Ayrıca bu çeşitlerin ağaç veriminin oldukça yüksek olması istenmektedir. Diğer yandan, sofralık çeşitlerden ıskartaya ayrılan meyveler şıraya işlenmekteyse de, şıra randımanı ve kalitesinin düşeceği unutulmamalıdır. Konservelik çeşitler Genel olarak orta irilikte, şekli düzgün,etleri güzel renkli,aromalı,pişirildiklerinde etleri dağılmayan,renkleri değişmeyen ve şurubu bulanık olmayan meyveler konservecilikte aranmaktadır

14 4- Önemli Standart ve Mahalli Meyve Çeşitlerimiz
Önceki konularda da bilindiği gibi yurdumuzda değişik meyve türlerine giren birbirinden farklı farklı birçok meyve çeşidi yetiştirilmektedir. ELMA Gravenstein, Grany Simit, Starkirimson, Romebeautuy, Starking, Golden Delicous, Red Delicous, Jonathan, Staymared, Amasya, Demir, Hüryemez, Mahsusa(Gümüşhane), Kokulu(Malatya), Misket(Erzincan), Karasakkı (Erzincan), Tavşanbaşı(Kütahya), Pamuk Elması(Van), Turş Elması(Van), Sınap(Giresun).

15 ARMUT Williams, Azdavay, Coscia- Precose, Dr.J.Guyot, Beurre Clairgeu,
Passe Crassane, Beurre D’Anjou Mustafa bey, Hacı Hamza, Ankara, Akça, Gök (Ankara), Göksulu (Kastamonu), Kışbeyi (Malatya), Mellaki(Van), Limon(Malatya), Orak armudu(Erzincan), Çermail(Erzincan)

16 AYVA Champion Fuller Orange Limon Ekmek Bardak Demir Kara Ali
Şeker Gevrek Göbek Havan(Denizli) Katırburnu(Van)

17 ŞEFTALİ J.H.Hale, Precocissima Dixired Early Red Cardinal July Elberta
Redhaven Redcap Sunhigh Jerseyland Redskin Halberta Giant Yarma Demirtaş(İstanbul) Haziran şeftalisi(Kocaeli) Tüylü şeftali(Malatya) Yeşil türbe(Bursa)

18 KAYISI Precose de Boulbon Luvizet Nansi Pavyo Bebeco Tyrinthe Colomer
İmrahor Hacıhaliloğlu Tokaloğlu Kabaaşı Şekerpare Alyanak Çataloğlu Beyaz Kayısı(Tarsus) Hacı Veli(K.Maraş) Kuru Kabuk(Malatya) Muhittinbey (İstanbul)

19 BADEM Nonpareil Texas Jordanelo Marcona California Diş Bademi
Tombul Badem

20 ERİK Santa Rosa Stanley Giant Ozark Primer Beauty
Reine Claude Violette, Reine Claude Verte Presiddent D’Agen Climax Can Karagöynük Köstendil Mürdüm(İstanbul) Albardak(İstanbul) Türbe Eriği(Ankara) Kara Alu(Van) Kül Eriği(Giresun)

21 KİRAZ Bing Windsor Lambert Black Eagle Black Tartarian Napolyon
Bella di Pistoia Turca Yakacık Cemal Dalbastı Sultani Tabanlı Karabodur Van(Van) Altıparmak(İstanbul) Sarı Kiraz(Kütahya) Sert Kiraz(Elazığ)

22 VİŞNE Kütahya vişnesi Macar vişnesi Beykoz vişnesi(İstanbul)
İtalyan vişnesi(Ankara) Kışlık vişne(İstanbul) Sultan vişne (İstanbul) Tekirdağ vişnesi(İstanbul) Demirtaş vişnesi(İstanbul)

23 KESTANE Kara aşlama Sarı aşlama

24 ANTEPFISTIĞI Halebi Uzun fıstık Kırmızı fıstık
Değirmi fıstığı(G.Antep) Koz fıstık(G.Antep)

25 FINDIK Tombul Sivri Palaz Çakıldak Karafındık Foşa Mincane Kalınkara
Uzunmusa Cavcava Kan Kargalak İncekara

26 İNCİR Sarılop Akçe Göklop Bardacık Yeşilgüz Morguz Kavak Benati(Siirt)
Kara(Edirne) Patlıcan(Giresun) Kavak(İstanbul) Ketengömlek(Ş.Urfa) Pembe kavak(İstanbul) Horasan(Giresun) Sultani(G.Antep) Sultan Selim(İstanbul) Şetevi(Siirt) Uzdudi(Siirt)

27 PORTAKAL Washington Navel Şeker Alanya Yafa Magnum Bonum Valencia
Rize Portakalı(Rize) Trablus(Mersin) Yerli Dörtyol(Dörtyol)

28 Limon İnterdonate Lamas Yediveren

29 ALTINTOP Marsh Seedless

30 ZEYTİN Gemlik Ayvalık Memecik Memeli Edincik Su Halkalı Karamürsel Su
Çilli İzmir sofralık Samanlı Domat Çelebi

31 NAR Terbeyi Deve dişi(Ş.Urfa) Gergeri(Ş.Urfa)

32 MEYVE AĞAÇLARINDA ÇİÇEK TOMURCUĞU TEŞEKKÜLÜ
Genel olarak, meyve ağaçlarında büyüme vejetatif ve generatif olmak üzere iki devrede meydana gelmektedir. Generatif büyüme, meyve ağaçlarının üremesini, yani meyve ve tohum oluşturması için sarfettiği çabadır. Ağacın diğer organlarının gelişmesi ise vejetatif gelişme olarak değerlendirilmektedir. Genç bir meyve ağacının sürekli yaprak ve sürgün oluşturması, çiçek açmaması durumuna vejetatif gelişme devresi, çiçek tomurcuğu oluşturarak çiçek açması durumuna da generatif gelişme devresi denilir. Meyve yetiştiriciliğinde, ilk önce fidanın vejetatif olarak gelişmesini sağlamak ve iyi bir taç oluşumunu gerçekleştirmek, daha sonra da, en kısa sürede ağacın meyveye yatmasını teşvik etmek istenilen en iyi bir uygulama şeklidir. Meyve ağaçları, vejetatif dönemde, oldukça fazla karbonhidrat harcarlar. Ağaç, harcadığı karbonhidrat miktarından daha fazlasını üretip ve depolar, çiçek tomurcuğu teşekkülü için gerekli hormonları sentezler ve çiçek tomurcuğu teşekkülünü sağlayan olayları başlatırsa, ağaç generatif devreye geçmiş olur. Generatif devre sonunda, karbonhidratlar meyve ve diğer depo organlarında toplanmaktadır.

33 Meyve ağaçlarının normal hayat süreleri beş devrede incelenmektedir;
Gençlik kısırlığı dönemi Meyveye yatma dönemi Tam verim çağı Aşırı verim çağı Yaşlanma ve kuruma dönemi

34 GENÇLİK KISIRLIĞI DÖNEMİ :
Bu dönem, fidanın dikiminden itibaren başlar. Bu dönemde, ağaçta kuvvetli sürgünler meydana gelir. Ağaçta kuvvetli sürgünler meydana gelir ve yıllık sürgün uzunluğu cm'yi bulur. Ağaçta çiçek tomurcuğu teşekkül etmez. Gençlik kısırlığı dönemi, ağacın türüne, çeşidine, kullanılan anaca, toprak yapısına ve iklim durumuna göre değişmektedir. Meyvecilikte, gençlik kısırlığının azaltılması, boğma, bilezik alma, kök kesme gibi yöntemlerle kısmen mümkünse de, en pratik çözüm, bodur anaçların kullanılmasıdır.

35 MEYVEYE YATMA DÖNEMİ : . Meyve ağaçlarının vejetatif gelişmesi bu dönemde azalır. Ağaçlarda meydana gelen sürgünlerin uzunluğu cm'dir. Ağaçta çiçek tomurcuğu teşekkülü az da olsa görülmeye başlar ve meyve tutumu gerçekleşir. Meyve tutumu az olduğundan, ağaçta oluşan meyveler iri ve gösterişlidir.

36 TAM VERİM ÇAĞI : Meyve ağaçlarının ekonomik olarak verimli olduğu devredir. Ağaçtaki vejetatif gelişme biraz daha azalır ve yıllık sürgünler cm'ye düşer. Bu dönemde, ağacın her tarafında teşekkül etmiş meyve ile meydana gelmiş sürgün dengededir, yani ağaç fizyolojik dengeye girmiştir. Meyve ağaçlarının tam verim çağında kalma süreleri, türe, çeşide, anaca, iklim ve toprak yapısına göre değişecektir.

37 AŞIRI VERİM ÇAĞI : Meyve ağaçlarında aşırı verim çağındaki bir ağaçta, fizyolojik denge generatif dengenin lehinde olacak şekilde bozulmuştur. Diğer bir ifade ile, ağaçlar aşırı bir şekilde çiçek tomurcuğu teşekkül etmekte ve çiçeklenip meyve bağlarken, sürgün gelişimi azalmakta ve cm'den aşağıya düşmektedir. Dolayısıyla, ağaçta çok fazla sayıda meyve meydana geldiği halde, bunları besleyecek yaprak bulunmadığı için, meyveler küçük ve kalitesiz olmaktadır. İyi bakım şartlarına sahip olmayan ve vaktinden önce aşırı verim çağına girmiş ağaçlarda, dengeli bir budama ve gübreleme yapılarak, fizyolojik dengenin kurulması sağlanabilir.

38 YAŞLANMA VE KURUMA DEVRESİ :
Bakım şartlarının iyi uygulandığı meyve bahçelerinde, aşırı verim çağına girmiş ağaçlarda, fizyolojik denge giderek her yıl biraz daha bozulmaktadır. Ağaçlar sürgün geliştirmez, fazla çiçeklenmeye rağmen meyve tutumu gittikçe azalır. Dallarda zamanla kurumalar başlar ve giderek bütün ağaç kurur. Ticari olarak yapılan meyve yetiştiriciliğinde, yaşlanma ve kuruma devresini beklemeyip, bir önceki devrenin sonunda ağaçların sökülmesi ve bahçenin yeniden tesis edilmesi gerekir.