KAN ALMAK 7 Ekim 2008.

... konulu sunumlar: "KAN ALMAK 7 Ekim 2008."— Sunum transkripti:

1 KAN ALMAK 7 Ekim 2008

2 Neden kan alınır? Hasta muayene edilir. Genel durumu incelenir.
Kişinin genel durumu hakkında bilgi veren önemli analizler yapılır. Analizde en çok kan kullanılır. Genel durumu değerlendirmeye yarayan analizlerden başka çeşitli hastalıkların tanı ve takibinde de kan analiz sonuçlarından yararlanılır.

3 Analiz yapmak için: toplar damardan venöz kan, atar damardan arteryel kan, parmak ucu veya topuk delinerek kapiller kan alınır, analize gönderilir. Bazı adli vakalarda bir cisme bulaşmış kan tanıda önemli olabilir. Bunlardan herbirisinin diğerine göre farklı özellikleri vardır. Yapılacak analize göre uygun numune alınır.

4 Kan almadan önce gerekli enjektör, turnike, tüp ve deri dezenfektanı olan çözelti, pamuk, v.s. hazırlanır. Alınacak kan miktarı belirlendikten sonra uygun hacimde enjektör seçilir. Heparinize etmek gerekirse yapılır ve iğnesi değiştirilir. Antikoagulanlı kan gerekliyse önceden hazırlanır, tüp sporuna konur. Kan almadan önce kanı alınacak hastanın adı tüpün üzerine yazılır.

5 Kan tüpü seçimi Birden fazla tüpe kan konacaksa uygun büyüklükte bir enjektörle alınır ve gerekli miktarda tüplere paylaştırılır, kapakları kapatılır. Kapak yoksa parafilm kullanılarak kapatılır ki buharlaşma olmasın. Geciktirmeden laboratuvara gönderilir.

6 Tamkan nedir? Damardan alınan kana tamkan denir.
Arteryel kan, venöz kan ve kapiller kan tamkandır. Bazı analizler için tamkan kullanılabilir. Analizlerin çoğu venöz kandan (toplar damar kanından) yapılır. Ancak pek çok analiz için tamkandan ayrılan serum veya plazma kullanılır.

7 Venöz kan nereden alınır?
Öncelikle antekubital bölge (dirseğin ön tarafı) venleri denenir. Mümkün olmazsa el sırtı, bileğin iç yüzü, Vena jugularis eksterna, ve Vena femoralis de denenebilir. Venöz kan nereden alınır?

8 Venöz kan nereden alınır?
Başka şekilde alınamazsa cut-down yapılarak alınır. Venöz kan nereden alınır?

9 Venöz kan ne zaman alınır?
Açlık kan şekerine veya açlık kanı bulgularına bakılacaksa hasta 8-10 saat aç kalmalıdır. Çünkü kanda bulunan çeşitli maddelerin konsantrasyonu tokluktan etkilenir. Tokluk kan şekerine bakılacaksa yemekten 2 saat sonra venöz kan alınır. Hasta acil ise açlık-tokluk sorulmaz, kan alıp laboratuvara gönderilir. Adli vakalarda da açlık sorulmadan kan alınır. Test için gerekli numune alınırken uygun zaman seçilir. Bazı testler için günün belirli saatinde numune alınır.

10 Venöz kan almadanönce ne yapılır?
Hastadan kan almadan önce 15 dakika kadar rahatca bir yerde dinlendirilir.

11 Venöz kan almadan önce ne yapılır?
Kol, omuz düzeyinde düz olarak tutulmalıdır. Kan, sağ veya sol koldan alınabilir. Ancak bir memesi ameliyatla alınmışsa mastektomi nedeniyle lenf dolaşımı kısmen engellendiğinden sağlam taraftan kan alınmalıdır. Deri altındaki damarlardan geniş olanı seçilir. Hastanın bir damarından sıvı veriliyorsa intravenöz infüzyona 5 dakika ara verdikten sonra kan alınmalıdır. İnfüzyon esnasında kan alınırsa verilmekte olan sıvı içindeki maddeler konsantrasyonu etkiler.

12 Venöz kan alınırken turnike kullanılması
Kan alınacak damar belirlenir, palpe edilir, cilt dezenfektanıyla temizlenir. Daha üst kısmına turnike bağlanır, Bir dakikada kan alınmalıdır. Turnikenin daha uzun süre kalması analiz sonuçlarını etkiler.

13 Kan dolu enjektör nasıl boşaltılır?
Kan alınan enjektörün ucundaki iğne çıkarılır, yavaşca tüp kenarına boşaltılır. Basınç uygulayıp püskürtülmez, köpürtülmez. Enjektörden basınç uygulayıp pürkürtülürse eritrositler parçalanır, hemoliz olur.

14 Venöz kan alırken Turnike 3 dakika kalırsa test sonuçlarında olan hatalar:
% artış % azalma Total protein Demir Total kolesterol Aspartat aminotransferaz Bilirübin Potasyum 4.9 6.7 5.1 9.3 8.4 - 6.2

15 Arter kanı alınırken nelere dikkat etmeli?
1. Kan almak için küçük hacimli enjektör kullanılır. 1 ml, 2 ml, 5 ml lik enjektörler kullanılır. İnsülin enjektörü de kullanılabilir. Daha büyük enjektör için heparinize etmek yetmez, içinde heparin damlası bulunmalıdır. 5 ml veya daha küçük enjektör kullanılırsa genellikle kan basıncı pulsasyonu enjektör pistonunu iter, yardımcıya iş kalmaz. 5 ml'den büyük enjektörlere arter kanı alırken enjektör pistonunu çekecek yardımcıya ihtiyaç vardır Enjektör ucuna takılan iğnenin kalın olması tercih edilir ki enjektör kolay dolsun. Devam ediyor

16 Devam ediyor Arter kanı alınırken nelere dikkat etmeli?
2. Enjektör üzerine hastanın ismi yazılır. 3. Hekim tarafından alınır, hemşire ona yardım eder. 4. Uygun arter seçimi yapılır. Genellikle femoral arterlerden sırtüstü yatan ve ayaklarını düz uzatmış kişiden alınır. Hastanın sağ tarafında bulunan hekim sağ femoral arteri tercih eder. Daha az olarak brakiyal arter, el bileğindeki radiyal arter, ve derideki yüzeyel arterlerden alınabilmektedir.

17 Devam ediyor Arter kanı alınırken nelere dikkat etmeli?
5. Kan alınacak yer temizlenir. 6. Enjektör iğnesinin giriş yeri arter kanının geleceği tarafa bakacak şekilde damara girilir, kan basıncıyla enjektör dolar. Kan gazları ve elektrolitleri analizleri yapılacaksa 1 ml kadar kan yeterlidir. 2 ml'den fazla alınmaz. 7. Damardan çıkarılan enjektörün iğnesi tavana bakacak pozisyonda tutulur, varsa havası boşaltılır, havayla teması kesmek için iğnenin metal kısmı ortasından kıvrılır. Acele elden laboratuvara gönderilir.

18 Devam ediyor Arter kanı alınırken nelere dikkat etmeli?
8. Kan alındıktan sonra arteryel basınç nedeniyle damar dışına kan kaçmasın diye gazlı bezle bası yapılır. Bu süre 5 dakikadan az olmamalıdır. Antikoagulan tedavisi gören hastanın pıhtılaşması geç olacağından damar cidarında tıkaç oluşması için 10 dakika veya daha fazla süre gazlıbez ile bası yapılır. Kan alırken enjektör iğnesinin oluşturduğu zedelenme yerinde tıkaç oluşması için gazlıbez ile bası esnasında bası süresince gevşetme yapılmaz. Aksi halde tam oluşmamış tıkaç, arter kanı basıncı nedeniyle itilir ve deri altında hematom oluşur.

19 Kapiller kan alınması Kapiller kan ile yapılır. hemoglobin,
hematokrit, lökosit sayımı, eritrosit sayımı, kan grubunun belirlenmesi ve periferik yayma yapılır.

20 Kapiller kan nereden alınır?
Az miktarda kan örneği gerektiğinden parmak ucundan kapiller kan alınır. Kulak memesinden alınabilir. Bebeklerde ayak topuğundan alınabilir.

21 Kapiller kan alırken deriyi nasıl delersiniz?
Bunun için frankel iğnesi veya lanset ile delinerek kan alınır.

22 Kapiller kan nasıl alınır?
Kan alınacak yer alkolle temizlenir, kuruması için beklenir, lanset ile delinir. Parmak masaj yapılmaz. İlk 1-2 damla silinir, daha sonra gelen damla mikropipetle alınır, boşaltılacak yere mikropipetle boşaltılır. Kan damlalar halinde değil sızarak tüp içine akıtılır. Şayet birkaç damla yeterliyse fazla akmadan gazlı bezle veya pamukla bası uygulanır.

23 Kapiller kan nasıl alınır?

24 Arter kanı nereden alınır?
Arteria femoralis Arteria radialis Arteria brachialis Derideki yüzeyel arterler (Arteria temporalis superficialis)

25 Arteria femoralis

26 Arteria femoralisten kan alma
Kolayca ulaşılabilir. Arter kanı almada en yaygın kullanılan damardır. Hazırlık tamamlanınca hastanın sağ tarafına geçilir, sol dirsek hastanın gövde tarafına bakacak şekilde sol el işaret parmağıyla femoral arter pulzasyonu alınır, parmak ucunun distal tarafından 90 derece açıyla dik olarak damara itilir, kanın enjektöre girip puzasyonlu olarak yükseldiği görülür. Kan alıdıktan sonra 10 dakika kadar gazlı bezle bastırılır. Antikoagulan tedavisi gören hastalarda bu süre daha uzundur.

27 Arteria femoralisten kan alırken Arterin konumuna dikkat edilir.

28 Arteria radialisten kan almak
Kol hiperekstansiyonda tutulur. Sol elin işaret parmağıyla parmak ucu arterin proksimalini işaret edecek şekilde vuru hissedilir. Böylece A. Radialis, parmak ile radiyus kemiği arasında saptanır. Radiyus'un stiloid çıkıntısı hizasında radiyal vurunun en güçlü hissedildiği noktadan deri ile 45 derecelik açı yapacak şekilde girilir, Kan gelinceye dek iğne yavaşca ilerletilir. Kan gelmiyorsa, iğne ucu deriye kadar, pistona emme uygulanarak çekilir. Zaten damara girince kan görülür, arteryel basınç nedeniyle pulzasyonlu olarak kanın enjektörde yükseldiği görülür. Kan alındıktan sonra sonra gazlı bez ile üç dakika kadar bastırılır.

29 Arteria radialisten kan almak
Damara 45 derecelik açıyla girilir.

30 Arteria brachialis'ten kan alma
Anatomik olarak yeri iyi bilinmelidir. Humerusun medial epikondilinin ön kısmında radial arter ile ulnar arterin ayrılmadan önceki kısmından alınır. Kol abduksiyon ve hafif ekstansiyonda tutularak alınır. En az ağrı ile arter kanı alınabilen yer olduğundan tercih edilir. Özellikle şişman ve çok kaslı kişilerde palpasyon yapılarak pulzasyon net hissedilmeden alınmaz. Kan alındıktan sonar 5 dakika kadar gazlı bezle bastırılır.

31 Derideki yüzeyel arterlerden kan almak
Yenidoğan bebeklerde çok ince olan ekstremite arterlerinden kan almak zordur. Başarılı olmazsa işlem birkaç kez tekrarlanabilir. Ancak derideki yüzeyel arterlerden Özellikle Arteria temporalis superficialisten alınabilir. Önce kulağın üst tarafı traş edilir. Kafa derisinde yüzeyel arterler ağ oluşturduklarından bu arterlerden birisinin zedelenmesi sorun oluşturmaz. Kan almak için 25 veya 26 numara kelebek set iğnesi heparinize ettikten sonra derece açı ile girilerek arter kanı alınır.

32 Antikoagulan madde nedir?
Pıhtı oluşmasını engelleyen maddelere antikoagulan denir. Plazma elde etmek için kanın pıhtılaşması engellenir. Kan alındıktan sonra antikoagulan madde kan ile karışsın diye birkaç defa hafif alt-üst edilir, çalkalanmaz, köpürtülmez.

33 Laboratuvarlarda çok kullanılan antikoagulanlar şunlardır:
Heparin EDTA (Etilen diamin tetra asetik asit) Sitratlar Okzalatlar

34 Laboratuvarlarda kullanılan antikoagulanlar: Heparin
Trombin ve tromboplastin ile faktör V, VI, IX, Xa, XI ve XII’yi inhibe ederek fibrin oluşumunu engeller. Fibrin ve fibrinojenin erimesini sağlar. Tromboşitlerin agregasyonunu önler. Kan gazları, elektrolitleri ve eritrosit frajilite testi için kullanılır. Ticari şekli lityum heparin olduğundan heparinli kandan lityum bakılmaz; lityum analizi yapılacaksa heparinsiz kan kullanılır. 5 ml veya daha küçük enjektöre heparin çözeltisi çekilir, boşaltılır, enjektör iğnesi değiştirilir, kan alınır. 5 ml'den daha büyük enjektöre kan alınacaksa heparinle ıslatmak yetmez, kanın boşaktıldığı tüpe 1-2 damla heparin konulmalıdır. Yeteri kadar heparin içeren vacotainer tüpleri kullanmak daha pratiktir.

35 Laboratuvarlarda kullanılan antikoagulanlar: EDTA (Etilen diamin tetra asetik asit)
Trombosit ve lökosit çalşmalarında kullanlır. Pıhtılaşma faktörlerinden kalsiyumu bağlar; IV nolu pıhtılaşma faktörü olan Ca olmayınca pıhtılaşma gerçekleşmez. 1 ml kan için 1 mg kullanılır. Ticari şekli EDTA'nın Na veya K tuzu olduğundan kan elektrolitlerinin analizinde EDTA'lı kan kullanılmaz.

36 Laboratuvarlarda çok kullanılan antikoagulanlar: Sitratlar
Pıhtılaşma faktörlerinden Ca bağlar. Sedimentasyon, fibrinojen, protrombin zamanı gibi analizler için kullanılır. İzotonik disodyum sitrat çözeltisi olarak kullanılır. Bir hacim sitrat çözeltisi 9 hacim kanın pıhtılaşmasını engeller.

37 Laboratuvarlarda çok kullanılan antikoagulanlar: Okzalatlar
1 ml kan için % 30'luk 0.1 ml K-okzalat çözeltisi yeterlidir. Ya da 1 ml kan için 30 mg toz K-okzalat vacotainer tüp içine konularak kullanılabilmektedir. Bir tek okalat tuzu yerine amonyum okzalat ve K-okzalat karışımı da kullanılabilir.

38 Laboratuvarlarda çok kullanılan antikoagulanlar: Okzalatlı kandan yapılan analizler:
hemoglobin (Hb), hematokrit (Hct) analizleri, protrombin zamanı (PT), parsiyel tromboplastin zamanı (PTT) tayinleri yapılabilir; eritrosit, lökosit, trombosit sayılabilir, periferik yayma yapılabilir. Ca, üre ve amonyak hariç diğer biyokimtasal tetkikler yapılabilir.

39 Hemoliz nedir? Kan alırken enjektör iğnesinin içinden geçmekte olan eritrositler staz nedeniyle parçalanmasın diye enjektörün pistonu yavaşca çekilir. Birden bire çekilirse negatif basınç fazla oluşturulduğundan eritrositler enjektör iğnesi içinden geçerken basınç nedeniyle parçalanır. Eritrositlerin parçalanmasına hemoliz denir. Eritrositler parçalanınca İSS, ESS'ya karışır. Hücre dışı sıvıda ölçeceğimiz parametreler doğru sonuç vermez. Hemolizli kandan etkilenen analizlerin çoğu yanlış çkar. Bazı analizler az hemolizden bile etkilenir. Potasyum, AST, ALT, LDH, bilirübinler, fosfat analizlerinde hata olur.

40 Hemolizsiz kan almak için nelere dikkat etmeli ?
1. Enjektör ve iğnesi kuru olmalı. 2. Enjektör iğnesinın kalın olanı seçilmeli. İç çapı daha geniş olduğundan daha rahat kullanılır, staz oluşturmaz. Küçük bebeklerde damara girmek zor olduğundan ince olanı tercih edilir. 3. Turnike uzun süre kalarak staz oluşturmamalı. 4. Kan alırken işi çabuk bitirmek için telaşlanmamalı, rahat davranmalı, acele etmeden dikkatli olmalı. 5. Kan almak için uygun bölge seçilmeli, kolay girilebilen geniş damardan almalı. Devam ediyor.

41 (Devam ediyor) Hemolizsiz kan almak için nelere dikkat etmeli?
6. Yatan hastaya parenteral olarak sıvı veriliyorsa bu işlem bitmeden kan almamalıdır. Ancak almak zorunluysa sıv takılı olmayan kolundan kan alınabilir. 7. Damara girdikten sonra pozisyon korunmalı, diğer elle enjektör pistonu yavaşca çekilerek kan alınmalı. 8. Enjektörde antikoagulan madde varsa kan alındıktan sonra kanla karışması için hafifce alt-üst edilmeli, kesinlikle çalkalamamalı.

42 Hemolizsiz kan serumu elde etmek için nelere dikkat etmeli?
9. Kanı tüpe boşaltmadan önce enjektörün iğnesi çıkarılmalı. 10. Enjektördeki kan boşaltılırken piston yavaşca itilmeli, fışkıtacak şekilde kesilikle basınç oluşturulmamalı. 11. Kanı boşaltmak için uygun özellikte tüp seçilmeli. 12. Enjektördeki kanı tüp iç kenarına yavaşca köpürtmeden akıtmalı. 13. Serumu ayrılacak kanın pıhtılaşması için oda sıcaklığında dakika kadar bekletildikten sonra santrifüj edilmelidir. Pıhtı oluştuktan sonra santrifugasyon için beklenmez, hemen yapılır. Kan antikoagulanlı ise beklemeden santrifüj edilebilir. 14. Parmaktan veya topuktan kapiller kan alınmadan önce yeri temizlenir, kurulanır, ilk 1-2 damlası silinir, sonraki damlalar alınır.

43 Hemolizsiz kan serumu elde etmek için nelere dikkat etmeli?
15. Çıkacak serum miktarını arttırmak için santrifüj etmeden önce veya sonra tüpteki kan kalın tel ya da cam çubukla karıştırılmaz. Kanı tüp iç yüzeyinden ayırmak için çok ince tel kullanılablir. 16. Santrifugasyondan sonra tüpü dik tutarak bulandırmadan mikropipet veya pastör pipeti kullanarak serum veya plazmayı ayırılır. Eğer bulanıklaştığı farkedilirse tekrsr santrifüj edilir, sonra üst kısmndan analiz materyali olan serum veya plazma ayrlır. 17. Kanın serumu veya plazması ayrılmadan saatlerce bekletilirse hücrelerin içeriğinin bir kısmı hücre dışına sızar ve yanıltıcı bulgular verir. Eğer uygun süre içinde analiz olanağı yoksa veya analiz yapılması için uzak yere gönderilecek ise serum veya plazma ayrılır, kapaklı tüplere konur, buzdolabı şartlarında (4-8oC) göndermek bazı analizler için zorunlu olabilmektedir..

44 Kan örnekleri nasıl saklanır?
Kan alındıktan sonra en kısa zamanda istenilen analizlerin yapılması istenir. Tamkan ile çalışan kan gazları ve elektrolitleri analizi için bu mümkündür. Ancak Bu her çeşit analiz için mümkün değildir. Tamkan uzun süre bekletilmez. Kan hücrelerinin İSS içeriğinden ESS’ya bazı maddelerin geçmesi mümkündür. Bu nedenle tamkan fraksiyonlarına ayrılarak saklanabilir. Antikoagukanlı tamkandan hemen satrifüj edilir, plazma ayrılarak kapaklı tüpe koyup saklanır. Antikoagulan madde kullanılmamışsa pıhtılaşması için 10 dakika kadar beklenir, santrifüj edilir, serumu ayrılır ve serumu saklanır.

45 Kan örnekleri nasıl saklanır? Tamkan nasıl saklanır?
Kısa sürede analizi yapılacaksa genellikle oda sıcaklığında bekletilir. Analiz belli süre sonra yapılacaksa serum veya plazma kapaklı tüplere konarak saklanır. Bunun için 2-8oC’lik buzdolabı, -20 oC, -40 oC, veya -80 oC’lik derin dondurucular kullanılır. Bunlardan hangisinin kullanımı amaca uygunsa o tercih edilir. Tam kan derin dondurucuya konmaz; ancak fraksiyonları ayrıldıktan sonra kapaklı tüplere konularak derin dondurucuya konulabilir. Kan derin dondurucuya konursa donma esnasında hücreler parçalanır, hemoliz olur.

46