DOĞAL AFETLER VE KORUNMA YOLLARI DEPREM Yerkabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri.

... konulu sunumlar: "DOĞAL AFETLER VE KORUNMA YOLLARI DEPREM Yerkabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri."— Sunum transkripti:

1 DOĞAL AFETLER VE KORUNMA YOLLARI DEPREM Yerkabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yer yüzeyini sarsma olayına "DEPREM" denir

2 Depremin nasıl oluştuğunu, deprem dalgalarının yeryuvarı içinde ne şekilde yayıldıklarını, ölçü aletleri ve yöntemlerini, kayıtların değerlendirilmesini ve deprem ile ilgili diğer konuları inceleyen bilim dalına "SİSMOLOJİ" denir. Deprem, insanın hareketsiz kabul ettiği ve güvenle ayağını bastığı toprağın da oynayacağını ve üzerinde bulunan tüm yapılarında hasar görüp, can kaybına uğrayacak şekilde yıkılabileceklerini gösteren bir doğa olayıdır.

3 DEPREMİN DİĞER ÖZELLİKLERİ : Bazen büyük bir deprem olmadan önce küçük sarsıntılar olur. Bu küçük sarsıntılara "ÖNCÜ DEPREMLER" denilmektedir. Büyük bir depremin oluşundan sonra da belki birkaç yüz adet küçük deprem olmaya devam etmektedir. Bu küçük depremler "ARTÇI DEPREMLER" olarak isimlendirilir ve büyük depremin oluş anına göre bunların şiddetinde ve sayısında azalım görülür.

4 Depremin Şiddeti Nedir? Depremin yer yüzeyindeki etkileri depremin şiddeti olarak tanımlanır. Şiddetin ölçüsü, insanların deprem sırasında uykudan uyanmaları, mobilyaların hareket etmesi, bacaların yıkılması ve toplam hasar gibi çeşitli kıstaslar göz önüne alınarak yapılır. Şiddeti tanımlamak için birçok ölçek geliştirilmiştir.

5 Bunlardan en yaygın olarak kullanılanı Değiştirilmiş Mercalli Şiddet Ölçeğidir. Bu ölçek, Romen rakamları ile belirlenen 12 düzeyden oluşur. Hiçbir matematiksel temeli olmayıp bütünü ile gözlemsel bilgilere dayanır

6 Fay nedir? Yerkabuğunu oluşturan kayaçların bir yüzey boyunca kırılması ve oluşan iki parçanın birbirine göre göreceli olarak yer değiştirmesidir. Kuzey Anadolu Fay Hattı nedir? Doğuda Karlıova ile batıda Mudurnu vadisi arasında doğu-batı doğrultusunda bir yay gibi uzanır. Dünyanın en aktif ve en önemli kırık hatları arasında yer alan Kuzey Anadolu fay zonunun uzunluğu yaklaşık 1200 km’ dir; genişliği ise 100 m ile 10 km arasında değişir.

7 DEPREM ŞİDDET CETVELİ : Şiddet cetvellerinin açıklamasına geçmeden önce, burada kullanılacak terimlerin belirtilmesine çalışılacaktır. Özel bir şekilde depreme dayanıklı olarak projelendirilmemiş yapılar üç tipe ayrılmaktadır:

8 A Tipi : Kırsal konutlar, kerpiç yapılar, kireç ya da çamur harçlı moloz taş yapılar. B Tipi : Tuğla yapılar, yarım kagir yapılar, kesme taş yapılar, beton briket ve hafif prefabrike yapılar. C Tipi : Betonarme yapılar, iyi yapılmış ahşap yapılar.

9 MSK Şiddet Cetveli : I- Duyulmayan (a) : Titreşimler insanlar tarafından hissedilmeyip, yalnız sismograflarca kaydedilirler. II- Çok Hafif (a) : Sarsıntılar yapıların en üst katlarında,dinlenme bulunan az kişi tarafından hissedilir.

10 III- Hafif (a) : Deprem ev içerisinde az kişi, dışarıda ise sadece uygun şartlar altındaki kişiler tarafından hissedilir. Sarsıntı, yoldan geçen hafif bir kamyonetin meydana getirdiği sallantı gibidir. Dikkatli kişiler, üst katlarda daha belirli olan asılmış eşyalardaki hafif sallantıyı izleyebilirler.

11 IV- Orta Şiddetli (a) : Deprem ev içerisinde çok, dışarıda ise az kişi tarafından hissedilir. Sarsıntı, yoldan geçen ağır yüklü bir kamyonun oluşturduğu sallantı gibidir. Kapı, pencere ve mutfak eşyaları v.s. titrer, asılı eşyalar biraz sallanır. Ağzı açık kaplarda olan sıvılar biraz dökülür. Araç içerisindeki kişiler sallantıyı hissetmezler.

12 - Şiddetli (a) : Deprem, yapı içerisinde herkes, dışarıda ise çok kişi tarafından hissedilir. Uyumakta olan çok kişi uyanır, az sayıda dışarı kaçan olur. Hayvanlar huysuzlanmaya başlar. Yapılar baştan aşağıya titrerler, asılmış eşyalar ve duvarlara asılmış resimler önemli derecede sarsılır. Sarkaçlı saatler durur. Az miktarda sabit olmayan eşyalar yerlerini değiştirebilirler ya da devrilebilirler. Açık kapı ve pencereler şiddetle itilip kapanırlar, iyi kilitlenmemiş kapalı kapılar açılabilir. İyice dolu, ağzı açık kaplardaki sıvılar dökülür. Sarsıntı yapı içerisine ağır bir eşyanın düşmesi gibi hissedilir. (b) : A tipi yapılarda hafif hasar olabilir. (c) : Bazen kaynak sularının debisi değişebilir.

13 VI- Çok Şiddetli (a) : Deprem ev içerisinde ve dışarıda hemen hemen herkes tarafından hissedilir. Ev içerisindeki birçok kişi korkar ve dışarı kaçarlar, bazı kişiler dengelerini kaybederler. Evcil hayvanlar ağıllarından dışarı kaçarlar. Bazı hallerde tabak, bardak v.s.gibi cam eşyalar kırılabilir, kitaplar raflardan aşağıya düşerler. Ağır mobilyalar yerlerini değiştirirler.

14 (b) : A tipi çok ve B tipi az yapılarda hafif hasar ve A tipi az yapıda orta hasar görülür. (c) : Bazı durumlarda nemli zeminlerde 1 cm. genişliğinde çatlaklar olabilir. Dağlarda rastgele yer kaymaları, pınar sularında ve yeraltı su düzeylerinde değişiklikler görülebilir.

15 VII- Hasar Yapıcı (a) : Herkes korkar ve dışarı kaçar, pek çok kişi oturdukları yerden kalkmakta güçlük çekerler. Sarsıntı, araç kullanan kişiler tarafından önemli olarak hissedilir. (b) : C tipi çok binada hafif hasar, B tipi çok binada orta hasar, A tipi çok binada ağır hasar, A tipi az binada yıkıntı görülür.

16 (c) : Sular çalkalanır ve bulanır. Kaynak suyu debisi ve yeraltı su düzeyi değişebilir. Bazı durumlarda kaynak suları kesilir ya da kuru kaynaklar yeniden akmaya başlar. Bir kısım kum çakıl birikintilerinde kaymalar olur. Yollarda heyelan ve çatlama olabilir. Yeraltı boruları ek yerlerinden hasara uğrayabilir. Taş duvarlarda çatlak ve yarıklar oluşur.

17 VIII- Yıkıcı (a) : Korku ve panik meydana gelir. Araç kullanan kişiler rahatsız olur. Ağaç dalları kırılıp, düşer. En ağır mobilyalar bile hareket eder ya da yer değiştirerek devrilir. Asılı lambalar zarar görür. (b) : C tipi çok yapıda orta hasar, C tipi az yapıda ağır hasar, B tipi çok yapıda ağır hasar, A tipi çok yapıda yıkıntı görülür. Boruların ek yerleri kırılır. Abide ve heykeller hareket eder ya da burkulur. Mezar taşları devrilir. Taş duvarlar yıkılır.

18 (c) : Dik şevli yol kenarlarında ve vadi içlerinde küçük yer kaymaları olabilir. Zeminde farklı genişliklerde cm. ölçüsünde çatlaklar oluşabilir. Göl suları bulanır, yeni kaynaklar meydana çıkabilir. Kuru kaynak sularının akıntıları ve yeraltı su düzeyleri değişir.

19 IX- Çok Yıkıcı (a) : Genel panik. Mobilyalarda önemli hasar olur. Hayvanlar rastgele öte beriye kaçışır ve bağrışırlar. (b) : C tipi çok yapıda ağır hasar, C tipi az yapıda yıkıntı, B tipi çok yapıda yıkıntı, B tipi az yapıda fazla yıkıntı ve A tipi çok yapıda fazla yıkıntı görülür. Heykel ve sütunlar düşer. Bentlerde önemli hasarlar olur. Toprak altındaki borular kırılır. Demiryolu rayları eğrilip, bükülür yollar bozulur.

20 (c) : Düzlük yerlerde çokça su, kum ve çamur tasmaları görülür. Zeminde 10 cm. genişliğine dek çatlaklar oluşur. Eğimli yerlerde ve nehir teraslarında bu çatlaklar 10 cm.den daha büyüktür. Bunların dışında, çok sayıda hafif çatlaklar görülür. Kaya düşmeleri, birçok yer kaymaları ve dağ kaymaları, sularda büyük dalgalanmalar meydana gelebilir. Kuru kayalar yeniden sulanır, sulu olanlar kurur.

21 - Ağır Yıkıcı (b) : C tipi çok yapıda yıkıntı, C tipi az yapıda yıkıntı, B tipi çok yapıda fazla yıkıntı, A tipi pek çok yapıda fazla yıkıntı görülür. Baraj, bent ve köprülerde önemli hasarlar olur. Tren yolu rayları eğrilir. Yeraltındaki borular kırılır ya da eğrilir. Asfalt ve parke yollarda kasisler oluşur.

22 (c) : Zeminde birkaç desimetre ölçüsünde çatlaklar oluşabilir. Bazen 1 m. genişliğinde çatlaklar da olabilir. Nehir teraslarında ve dik meyilli yerlerde büyük heyelanlar olur. Büyük kaya düşmeleri meydana gelir. Yeraltı su seviyesi değişir. Kanal, göl ve nehir suları karalar üzerine taşar. Yeni göller oluşabilir.

23 XI - Çok Ağır Yıkıcı (b) : İyi yapılmış yapılarda, köprülerde, su bentleri, barajlar ve tren yolu raylarında tehlikeli hasarlar olur. Yol ve caddeler kullanılmaz hale gelir. Yeraltındaki borular kırılır. (c) : Yer, yatay ve düşey doğrultudaki hareketler nedeniyle geniş yarık ve çatlaklar tarafından önemli biçimde bozulur. Çok sayıda yer kayması ve kaya düşmesi meydana gelir. Kum ve çamur fışkırmaları görülür.

24 XII- Yok Edici (Manzara Değişir) (b) : Pratik olarak toprağın altında ve üstündeki tüm yapılar baştanbaşa yıkıntıya uğrar. (c) : Yer yüzeyi büsbütün değişir. Geniş ölçüde çatlak ve yarıklarda, yatay ve düşey hareketlerin yön miktarları izlenebilir. Kaya düşmeleri ve nehir yataklarındaki göçmeler çok geniş bir bölgeyi kaplarlar. Yeni göller ve çağlayanlar oluşur.

25

26

27

28

29

30

31

32 DEPREMDE HAREKET TARZLARI DEPREM ÖNCESİ HAREKET TARZLAR Yapılarınızı yetkililerin size verdiği kurallar doğrultusunda inşa edin. İmar planında konuta ayrılmış yerler dışındaki alanlara yapı inşa etmeyin. Evlerinize izinsiz kat inşa etmeyin, balkon eklemeleri yapmayın. Akrabalarınızla buluşma noktalarını önceden belirleyin. Gereksinim duyabileceğiniz önemli telefon numaralarını uygun bir yere kaydedin. Aileniz için yaşamsal önem arz eden belgeleri, ateşten etkilenmeyecek bir yerde saklayın (doğum belgesi, vergi kayıtları, nüfus kağıdı, senet, vb.)

33 Evdeki herkese, gaz vanalarının, sigortaların ve su vanalarının yerlerini öğretin ve nasıl kapatılacağını gösterin. Öncelikle yaşadığınız yerleşim biriminin deprem tehlikesi hakkında doğru bilgilerini ilgililerden öğrenin. Her odada üzerinize bir şeyin düşmeyeceği sağlam bir yer seçin. Yere yatma, başını koruma ve bir şeye tutunmayı öğrenin ve çocuklarınıza da öğretin. Kitaplık, yüksek mobilya gibi kolay devrilebilir eşyalar ile ağır eşyaları duvarlara veya döşemeye sıkıca sabitleyin.

34 Olağanüstü bir durumda hemen kullanabileceğiniz el feneri, mum, radyo ve yedek pilleri, ilk yardım çantası ve gerekli ilaçlarınızı, önceden çantaya koyup kolayca ulaşabileceğiniz bir yerde bulundurun. Düzenlenen ilk yardım kurslarına katılın. Herhangi bir acil durumda tereddüt yaşamadan çıkabileceğiniz güzergahı seçin ve böyle bir durumda bize engel olabilecek eşyaları ortadan kaldırın. Binayı terk ederken başınızı koruma yollarını düşünün. Evde yanıcı ve kimyasal maddeler varsa, ısıdan uzak güvenli bir dolapta saklayınız.

35 DEPREM ANINDA HAREKET TARZLARI Araba Kullanırken : Depremden sonra yoğun bir trafik sıkışıklığı olması kaçınılmazdır. Kaza ve çarpmalara dikkat edin ve önlemeye çalışın. (1) Yavaşlayın, sağa yanaşıp durun, motoru durdurun. Kontak anahtarı yerinde kalsın, pencereleri kapatın ve kapıları kilitlemeden çıkın. (2) Eğer otoyolda iseniz yolun kenarındaki aydınlatma direklerine ve eğer varsa ses yalıtım duvarlarına dikkat edin.

36 (3) Tünel giriş ve çıkış yakınlarında durmayın, buralarda yamaç kaymaları ve kaya düşmeleri olabilir. (4) Radyodan yoldaki hasar ve diğer durumlar hakkında bilgi almaya çalışın. (5) Büyük kamyon ve tankerlerden uzak durun. (6) Otoyolda araç sürerken yoldaki anormal durumları ve yangınları cep telefonu yada yol kenarındaki acil telefon ile ilgililere haber verin

37 EV İÇİNDE DAVRANIŞ Dışarı çıkmak için koşmaya çalışılmaz, sağlam bir masanın altında veya beyaz eşya gibi dayanıklı bir eşyanın yanında, kafa, eller ve bacaklar arasına alınarak baş ve yüz korunmaya çalışılmalıdır. (1) Uykuda deprem olursa ve yataktan kalkmak güç olursa yatağınızın yanında cenin pozisyonu alın. (2) Masanın altına girin ve başınızı iki elinizle örtün. Üzerinize düşen eşyadan korunursunuz. (3) Merdiven boşluklarına çıkılmamalıdır, zira depremde ilk zarar gören yerler buralardır. (4) Kapı ve pencereler açık tutulmalıdır. Kapı ve pencereler depremde sıkışabilir ve dışarı çıkmak güçleşebilir.

38 5) Kapılar, çarpma nedeniyle çeşitli yaralanmalara sebep olabilir. Kapı eşiklerinde durulmamalıdır. (6) Pencereler, cam bölmeler, aynalar, ocaklar, kitaplıklar, yüksek mobilyalar ve gevşek kapı elemanlarından uzak durulmalıdır. (7) Tavan veya duvara asılı ağır cisimlerin altında durulmamalıdır. (8) Gazla ve elektrikle çalışan ev aletlerini (soba ve ocak gibi) kapatın. Kapatamıyorsanız bunlara yakın olanlara, kapatmaya çalışmalarını söyleyin.

39 9) Fişleri prizden çekin, ocakları söndürün, eğer olanak varsa ana musluğu ve ana sigortayı kapatın. (10) Çıplak ayakla dolaşmayın, yerdeki cam kırıkları ayağınızı yaralayabilir. (11) Yüksek gerilim hatları ve elektrik direklerinden uzak durun. (12) Kaçmak için balkonu tercih etmeyin.

40 (13) Bebek ve yaşlıların güvenliğini sağlamaya çalışın. (14) Evinizi terk ederken eşyalardan çok canınızı düşünün. (15) Tuvalet yada banyoda iseniz kendinizi aynadan yada raflardan düşebilecek eşyalardan koruyun. (16) Banyoda iken başınızı yumuşak bir şeyle korumaya çalışın. Buralar küçük hacimli olduğu için daha dayanıklıdır. Burada kendinizi korumaya çalışın

41 EĞER ENKAZ ALTINDA KALINMIŞSA (1) Paniğe kapılmayın, sakin olun ve yapacaklarınızı düşünün. (2) Bulunulan çevre keşfedilerek, yaşam için daha elverişli mekanlar olan mutfak, banyo vb. yerlere ulaşılmaya çalışılmalıdır. (3) Mevcut malzeme ile ilk yardım uygulanmalıdır. (4) Bulunabilecek erzak ve su tasarruflu kullanılmalı, gerektiğinde idrardan bile sıvı olarak istifade edilebileceği unutulmamalıdır.

42 (5) Etraftaki seslere kulak verin ve duyduğunuz seslere karşılık verin. Seslenerek, varsa düdük ile veya sert bir yüzeye taş ile veya bulduğunuz cisim ile vurmak suretiyle ses çıkarıp yerinizi tespit etmelerini sağlamaya çalışın. 6) Zaman kavramı kaybedilmemeli, umutsuzluğa kapılmamalıdır. (7)Hareket edebiliyor ve çıkış noktası varsa dikkatli bir şekilde oradan uzaklaşın. Aksi durumda iseniz hareket ederek enerjinizi tüketmeyin. (8) Kurtarma ekiplerinin size ulaşacağını düşünün.

43 DEPREM SONRASINDA HAREKET TARZLARI (1) Bulunduğunuz mekanı yetkililerin uyarılarına göre veya sakin bir şekilde boşaltın; (2) Deprem esnasında hasar gören eviniz artçı deprem ile yıkılabilir! Artçı depremlere karşı evinizi hemen boşaltın (3) Binanız hasar gördüyse ilk katında bulunuyor iseniz, başka türlü boşaltma imkanınız yoksa ve acilen boşaltmanız gerekiyorsa yukarıdan zemine yatak vb. gibi yumuşak şeyler attıktan sonra bunların üstüne atlanılabilir. (4) Binaların ana giriş kapıları açık bulundurulmalıdır.

44 (5) Bulunduğunuz mahalden uzaklaşmak, şehir dışına çıkmak için arabanızı kullanmayın. Çünkü bu tür çok sayıda araba olduğu için trafik sıkışıklığı olur. Kurtarma ve yangın söndürme araçları gereken yerlere ulaşamazlar. (6) Telefon acil durumlarda kullanılır. (7) Televizyon ve radyo dinleyin. Söylentilere itibar etmeyin. Onları kesin bilgi olarak görmeyin. Deprem sırasında radyo, telefon ve televizyona göre daha kullanışlıdır. (8) Üst katlardayken yada merdiven iner veya çıkarken mutlaka duvar dibinden ilerleyin.

45 HAZIRLAYAN: ERDEM KAYNAK BALÇİKHİSAR İLKÖĞRETİM OKULU ŞUHUT-AFYON