Geniş Dar a ı o u e i ö ü Kalın ünlüler İnce ünlüler Düz ünlüler

Geniş Dar a ı o u e i ö ü Kalın ünlüler İnce ünlüler Düz ünlüler
Yuvarlak ünlüler Geniş Dar a ı o u e i ö ü Kalın ünlüler İnce ünlüler

Büyük Ünlü ( Sesli ) Uyumu
Türkçe bir sözcüğün ilk ünlüsü kalınsa sonraki ünlüleri de kalın , ilk ünlüsü ince ise sonraki ünlüleri de ince olur. Bu uyuma büyük ünlü (sesli) uyumu adı verilir. Bu uyuma “ kalınlık – incelik ” uyumu da denir. İlk hece sonraki heceler kalın ( a , ı , o , u ) ( a , ı , o , u ) ince ( e , i , ö , ü ) ( e , i , ö , ü )

Uyarılar Aslında Türkçe asıllı olan bazı sözcükler İstanbul ağzında değişikliğe uğrayarak büyük ünlü uyumuna aykırı hale gelmişlerdir. Bu sözcüklerin asıl biçimleri bu kurala uyar : hangi kangı anne ana elma alma kardeş karındaş

Sözcüklerin sonlarına gelen ekler genellikle bu kurala uyum sağlar.
Ancak aşağıdaki ekler bu kurala uymaz : - yor bekliyor - ken koşarken - leyin akşamleyin - ki yarınki - daş meslektaş - gil dayımgil ( - i )mtırak ekşimtırak

Çanak + kale Çanakkale bilgi + sayar bilgisayar Bakır + köy Bakırköy
Birleşik sözcüklerde kalınlık – incelik uyumu kuralı aranmaz. Bu sözcüklerde birleşik sözcüğü oluşturan sözcüklerde ayrı ayrı bu uyum aranmalıdır. Çanak + kale Çanakkale bilgi + sayar bilgisayar Bakır + köy Bakırköy gece + kondu gecekondu

Küçük ünlü ( sesli ) uyumu
Türkçe sözcüklerdeki ünlülerin düzlük – yuvarlaklık bakımından gösterdiği duruma küçük ünlü uyumu denir. Küçük ünlü uyumu kuralı iki şekilde incelenir : Türkçe sözcüklerde düz ünlülerden ( a , e , ı , i ) sonra yine düz ünlüler gelir. Bu takip sırasında kalınlık – incelik uyumu da dikkate alınır. gemici ( e – i – i ) pencere ( e – e – e ) tanıdık ( a – ı – ı ) arkadaş ( a – a – a )

Bir sözcüğün ilk hecesinde yuvarlak ünlü bulunuyorsa ( o , ö , u , ü ) diğer hecede veya hecelerde ya düz – geniş ( a , e ) ya da dar – yuvarlak ( u , ü ) ünlülerinden biri olur. o , ö , u , ü ilk hece / düz - geniş : a – e İlk hece / dar – yuvarlak : u - ü

o, u → a: ö, ü → e: o, u → u: ö, ü → ü:

o, u → a: orman, ozan, oba, ova, çoğalmak,
uğramak, ulaşmak, uzak, ö, ü → e: öyle, ötmek, öte, ödenek, söyle, gölge ürkek, üleşmek, güreş, kürek, süslenmek o, u → u: ordu, boğul, doğu, dokuz, oğuz, bozuk uğur, suçlu, burun, durum, kuruluş ö, ü → ü: ölüm, bölüm, çözüm, döküntü üzüntü, büzüşük, dürüm, yüzücü

Uyarı Küçük ünlü uyumu hecelerin birbiriyle uyumudur. İkiden fazla heceli sözcüklerde küçük ünlü uyumu aranırken ; birinci hece ile ikinci heceyi , ikinci hece ile üçüncü heceyi… birbirlerine bağlayarak ünlülerin uyumuna bakmak gerekir.

koyunları 1. hece 2. hece 3. hece 4. hece ko yun la rı 1+2 2+3 3+4 4+5

öğ – ren – ci – le – ri – miz Örnek : ö: Yuv. e: Düz- Geniş i: Düz e:

so – run – la – rı - mız u: Yuv. u: Yuv.- Dar a: Düz Geniş ı: Düz ı:

uykusuzlar 1 + 2 2 + 3 3 + 4 uy ku suz lar 1.hece 2. hece 3. hece
2 + 3 3 + 4 1.hece 2. hece 3. hece 4. hece uy ku suz lar

“-yor” eki, büyük ünlü uyumu-na da küçük ünlü uyumuna da uymaz.
geliyor veriyor seviyor

Türkçe sözlerin ilk hecesi dışında ( o , ö ) sesleri bulunmaz
Türkçe sözlerin ilk hecesi dışında ( o , ö ) sesleri bulunmaz. Bu özellikte olmayan sözcükler yabancı kökenlidir : boya = Türkçe çocuk = Türkçe yuva = Türkçe tampon = yabancı kordon = yabancı banyo = yabancı

Ünsüz ( Sessiz ) Harfler
Türkçe Ünsüz ( Sessiz ) Harfler

Boğumlanma noktalarına göre
Ünsüzlerin Özellikleri Boğumlanma noktalarına göre Ses tellerinin durumuna göre Yumuşak m,v j,l,n,r,z y ğ b c, d g Sert f s,ş h p ç, t k Sürekli Süreksiz Sürekli söylenip söylenmemesine göre

a. Boğumlanma noktalarına göre ünsüzler:
Dudak ÜnsÜzleri: b, f, m, p, v Diş ünsüzleri: c, ç, d, j, l, n, r, s, ş, t, z Damak ünsüzleri: g, ğ, k, y Gırtlak ünsüzleri: h

Sürekli ünsüzler: f, ğ, h, j, I, m, n, r, s, ş, v, y, z
d. Sürekli söylenip söylenmemelerine göre ünsüzler: Sürekli ünsüzler: f, ğ, h, j, I, m, n, r, s, ş, v, y, z Süreksiz ünsüzler: b, c, ç, d, g, k, p, t

c. Ses tellerinin duruma göre ünsüzler:
Yumuşak ünsüzler: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z Sert ünsüzler: ç, f, h, k, p, s, ş, t

ünsüzler Süreksiz Sürekli Ünsüz p , ç , t , k f , h , s , ş
b , c , d , g ğ , j , l, m , n , r, v, y , z Sert ünsüz Yumuşak ünsüz

Ses Bilgisi Ses Olayları

ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ)
Ses Olayları ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI ÜNLÜLERLE İLGİLİ ÜNSÜZ YUMUŞAMASI (ÜNSÜZ DEĞİŞİMİ) ÜNLÜ DÜŞMESİ ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ) ÜNLÜ DARALMASI ÜNSÜZ TÜREMESİ ÜNLÜ TÜREMESİ ÜNSÜZ DÜŞMESİ ÜNLÜ DEĞİŞİMİ

Onun ardından giden ve zifiri karanlıkta kaybolan gönlüm daracık bir sokakta, her şeyi göze alarak küçücük bir umut ışığının peşinden ilerliyor.

Işıktan bir tarlayı andıran kehkeşandan çevremize yağan ışık huzmeleriyle ağarmış saçları alnına döküldü. Sararmış yapraklarla dolu daracık sokaklar ve maşukundan ayrıldığı için yüreği sızlayan yalnız bedenlerin bir anlık uyku hatırına sığındığı küçücük odalar da kararmaya başladı. Gönlümüz susunca dil de lal olurmuş elbet. Diyecek lafım yok; ama yanlışlıklar kavşağında girdaba kapılanlar için zaman balığın kılçığından sıyrılışı gibi dir. (Dinliyor, dinleyeler, anlıyor, anlayanlar.)

ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI
ÜNSÜZ YUMUŞAMASI ( ÜNSÜZ DEĞİŞİMİ ) kitap > kitabı ; sebep-i>sebebi; ağaç > ağacın, ağaca; kıskançın kanat > kanadı; kilitin > kilidin renk > rengi; sokak > sokağı; çoğunluk ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ (ÜNSÜZ BENZEŞMESİ) Sert ünsüzle (ç, f, h, k, p, s, ş, t ) biten bir sözcük “c, d, g” ünsüzleriyle başlayan bir ek alırsa; c , ç’ ye dönüşür : taş - taşçı / simit – simitçi d, t’ ye dönüşür : sokak – sokakta g, k’ ye dönüşür : seç – seçkin / çalış - çalışkan ÜNSÜZ TÜREMESİ af etmek>affetmek; hal etmek> halletmek; zan etmek> zannetmek; his-i>hissi; red-i>reddi ÜNSÜZ DÜŞMESİ Sonu “k” ile biten bazı sözcükler küçültme eki (-cik, -cek) aldıklarında “ k” sesi düşer. küçükcük; ufakcık; minikcik; sıcakcık; alçakcık; çabukcak; yumuşakcık

ÜNSÜZ YUMUŞAMASI ( ÜNSÜZ DEĞİŞİMİ )
kitap > kitabı ; sebep-i>sebebi; ağaç > ağacın, ağaca; kıskançın > kıskancın

kanat > kanadı; kilitin > kilidin renk > rengi; sokak > sokağı;

çoğunluk Ağarmış saçlar Göğün rengi

“-dık” sıfat-fiil eki “-ecek” sıfat-fiil eki “-ecek” gelecek zaman kipi “-cek” küçültme eki

“-dık” sıfat-fiil eki Hasta olduğunu duymuştum. Benim bildiğimi bilseydiniz… Onun öldüğünü yeni öğrendim. Aldığınızı vermeyi de bilmelisiniz.

Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimelerin hangisi ünsüz değişimi ne örnek olamaz? (1986 öys)
A) Hadi seni yemeğe götüreyim. B) Bu havada dağa tırmanmak istiyorum. C) Sabahları balığa çıkarlar. D) Çoğunun ruh sağlığı bozulmuştu. E) Böbreğinin birini ameliyatla aldılar.

Sonunda süreksiz sert ünsüzlerden (p, ç, t, k) biri bulunan sözcük, ünlü ile başlayan bir ek aldığında sondaki sert ses yumuşar? 1993/1- Aşağıdaki sözcüklerden hangisi bu kurala uymaz? A) Araç B) Tabak C) Söğüt D) Dolap E) Koç

Sonunda süreksiz sert ünsüzlerden (p, ç, t, k) biri bulunan sözcük, ünlü ile başlayan bir ek aldığında sondaki sert ses yumuşar. 1993- Aşağıdaki sözcüklerden hangisi bu kurala uymaz? A) araç B) tabak C) söğüt D) dolap E) koç

Ahmet’ e Gaziantep’ e Zonguldak’ a
Özel isimlerde sözcüğün sonundaki sert ünsüzde söyleyişte uygulanan yumuşama yazım sırasında gösterilmez: Ahmet’ e Gaziantep’ e Zonguldak’ a

üst - üstü çark - çarkı halk - halka
Çift ünsüzle biten tek heceli sözcük-lerin çoğunda yumuşama olmaz : üst üstü çark çarkı halk halka

Süt → sütü Top → topu Ot → otu Saç → saçı Sap → sapı İp → ipi
Tek heceli sözcüklerin çoğunda yumuşama olmaz : Süt → sütü Top → topu Ot → otu Saç → saçı Sap → sapı İp → ipi

cumhuriyet - cumhuriyete
Yabancı sözcüklerin birçoğunda ünsüz yumuşaması olmaz: hukuk - hukuku millet - millete cumhuriyet - cumhuriyete

ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ)
Sert ünsüzle (ç, f, h, k, p, s, ş, t ) biten bir sözcük “c, d, g” ünsüzleriyle başlayan bir ek alırsa; c , ç’ ye dönüşür : taş - taşçı / simit – simitçi d, t’ ye dönüşür : sokak – sokakta g, k’ ye dönüşür : seç – seçkin / çalış - çalışkan

Bir uğultu başlıyor söz dağarcığımda, sözcükler üşüşüyor zihnime; acılı(I), ezik, buruk(II), yorgun(III), çekingen, kırgın(IV), suçlayıcı, küskün(V) Bu cümledeki altı çizili sözcüklerin hangisinde ünsüz benzeşmesi vardır? (2011 ygs) A) II B) III C) IV. D) I E) V

“de, da” bağlacı, sert ünsüzlerin benzeşmesi kuralından etkilenmez :
Ahmet te aramızda olacak. Yanlış Ahmet de aramızda olacak. Doğru

1983 + de 1983’te 1983’de 1954 + de 1954’te 1954’de ses + den sesten
Ek olan “ – de / - da” , kendisinden önce gelen sözcükten etkilenerek “ – te / - ta” olur : DOĞRU YANLIŞ de 1983’te 1983’de de 1954’te 1954’de ses den sesten sesden süt cü sütçü sütcü ağaç + da ağaçta ağaçda

af etmek>affetmek; hal etmek> halletmek;
ÜNSÜZ TÜREMESİ af etmek>affetmek; hal etmek> halletmek; zan etmek> zannetmek; his-i>hissi; red-i>reddi

küçücük: küçükcük; ufacık: ufakcık; minicik: minikcik;
ÜNSÜZ DÜŞMESİ Sonu “k” ile biten bazı sözcükler küçültme eki (-cik, -cek) aldıkların-da “k” sesi düşer. küçücük: küçükcük; ufacık: ufakcık; minicik: minikcik;

yumuşacık: yumuşakcık; büyücek: büyükcek
ÜNSÜZ DÜŞMESİ sıcacık: sıcakcık; alçacık: alçakcık; çabucak: çabukcak; yumuşacık: yumuşakcık; büyücek: büyükcek

1994- Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük ek alırken bu sözcüğün ünsüzlerinden biri düşmüştür? A) Susuzluktan balkondaki tüm çiçekler sararmış. B) Yazar, bu romanında çok fazla devrik cümle kullanmış. C) Soğuktan burnu kıpkırmızı olmuş. D) Bu konuda senin de fikrini almak istiyorum. E) Otobüsümüz, adını bilmediğim büyücek bir kasabadan geçti.

ast + teğmen asteğmen üst + teğmen üsteğmen ast + subay assubay
Kural : “ ast , üst” sözcükleriyle kurulan bazı birleşik sözcüklerde “ t ” sesi düşer : ast + teğmen asteğmen üst + teğmen üsteğmen ast + subay assubay

ÜNLÜLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI
ÜNLÜ DÜŞMESİ ağız+ı; boyun+u; oğul+um; sarı+ar-; sızı+la-; koku+la-; ileri+le devir+il-; ayır+ıl-; sıyır+ıl çevir+e; kavuş+ak; uyu+ku; yanıl+ış şükür+et-; fetih+etmek; zikir+etmek) ne+için; ne+asıl; kahve+altı ÜNLÜ DARALMASI Düz–geniş(a, e) ile biten fiiller “–yor” ekini aldığında , düz–geniş ünlüler daralarak “ ı, i, u, ü” ye dönüşür. başla–yor> başlıyor; iste–yor> istiyor; uğra-yor>uğruyor; düğümle-yor>düğümlüyor; al-mıyor, git-meyor; bak-mıyor; diyecek , yiyecek, diyen, yiyen, diye, ÜNLÜ TÜREMESİ “Bir, dar, az, genç” gibi bazı tek heceli sözcükler “-cik” ekini aldığında araya bir ünlünün girdiği görülür. Biricik; daracık; azıcık; gencecik… ÜNLÜ DEĞİŞİMİ Birinci kişi zamiri “ben” ile ikinci kişi zamiri “sen”, adın “-e” durumuna girince, yani yönelme hal ekini aldıklarında “e” sesi yerini “a” sesine bırakır: ben-e > bana, sen-e > sana.

ağzı: ağız+ı; boynu: boyun+u; oğlum: oğul+um; burnun: burunun
ÜNLÜ DÜŞMESİ ağzı: ağız+ı; boynu: boyun+u; oğlum: oğul+um; burnun: burunun bağrın: bağırın alnımız: alınımız

sarar-: sarı+ar-; sızla-: sızı+la-; kokla-: koku+la-;
ÜNLÜ DÜŞMESİ sarar-: sarı+ar-; sızla-: sızı+la-; kokla-: koku+la-; ilerle-: ileri+le devril-: devir+il-; ayrıl-: ayır+ıl-; sıyrıl-: sıyır+ıl-

çevre: çevir+e; kavşak: kavuş+ak; uyku: uyu+ku; yanlış: yanıl+ış
ÜNLÜ DÜŞMESİ çevre: çevir+e; kavşak: kavuş+ak; uyku: uyu+ku; yanlış: yanıl+ış yalnız: yalınız

fethet-: fetih+etmek; zikret-: zikir+etmek
ÜNLÜ DÜŞMESİ şükret-: şükür+et-; fethet-: fetih+etmek; zikret-: zikir+etmek

ÜNLÜ DÜŞMESİ niçin: ne+için; nasıl: ne+asıl; kahvaltı: kahve+altı

2007- Aşağıdakilerin hangisinde hem ünsüz yumuşaması hem de ses düşmesi vardır?
A. Akla gelen başa gelir. B. Keskin sirke kabına zarar verir. C. Kırlangıcın zararını biberciden sor. D. Her yiğidin gönlünde bir arslan yatar. E. Kurdun adı yaman çıkmış, tilki vardır baş keser.

ÜNLÜ DARALMASI Düz–geniş(a, e) ile biten fiiller “–yor” ekini aldığında, düz–geniş ünlüler daralarak “ı, i, u, ü” ye dönüşür.

başla–yor > başlıyor; iste–yor > istiyor; uğra-yor > uğruyor;
ÜNLÜ DARALMASI başla–yor > başlıyor; iste–yor > istiyor; uğra-yor > uğruyor; düğümle-yor > düğümlüyor;

git-me-yor; > git-mi-yor bak-ma-yor > bak-mı-yor;
ÜNLÜ DARALMASI almayor > al-mıyor, git-me-yor; > git-mi-yor bak-ma-yor > bak-mı-yor;

diyecek (de-y-ecek) yiyecek (ye-y-ecek) diyen (de-y-en)
ÜNLÜ DARALMASI diyecek (de-y-ecek) yiyecek (ye-y-ecek) diyen (de-y-en) yiyen (ye-y-en) diye (de-y-e)

Biricik; (bir-cik) daracık; (dar-cık) azıcık; (az-cık)
ÜNLÜ TÜREMESİ “Bir, dar, az, genç” gibi bazı tek heceli sözcükler “-cik” ekini aldığında araya bir ünlünün girdiği görülür. Biricik; (bir-cik) daracık; (dar-cık) azıcık; (az-cık) gencecik; (genç-cik)

ÜNLÜ DEĞİŞİMİ Birinci kişi zamiri “ben” ile ikinci kişi zamiri “sen”, adın “-e” durumuna girince, yani yönelme hal ekini aldıklarında “e” sesi yerini “a” sesine bırakır: ben-e > bana, sen-e > sana.

Kaynaştırma ( Kaynaşma )
Türkçe kökenli sözcüklerde iki ünlü yan yana gelmez. Saat Faaliyet Fiil Maarif

Ünlü ile biten bir sözcük ünlüyle başlayan bir ek alırsa (iki ünlü yan yana gelemeyeceğinden) iki ünlü arasına “n, s, ş, y” ünsüzlerinden biri girer. Bu dört ünsüze “kaynaştırma ünsüzü” (yardımcı ses) denir. Bu olaya da “ kaynaşma, kaynaştırma” adı verilir.

n s ş y Ayşe – n – in / ev – i – n – i o – n - a / bu – n – u
Kaynaştırma Harfleri ( Yardımcı Sesler ) n Ayşe – n – in / ev – i – n – i o – n - a / bu – n – u s teyze – s – i / anne – s – i boya – s – ı / kapı – s – ı ş iki – ş – er / altı – ş – ar yedi – ş – er y Ebru – y – a / kapı – y – ı oda – y – a / oku – y – an

şu – n – da / öteki – n – de / seninki – n - de
“ n ” ve “ y ” kaynaştırma ünsüzleri, ünlüyle biten bir sözcüğü ünsüzle başlayan bir ekle de kaynaştırır. Bu iki kaynaştırma ünsüzüne “ koruyucu ünsüz” de denmektedir. n bu –n – da / bu – n – ca / şu – n – da / öteki – n – de / seninki – n - de y kardeşi – y – le / evi – y – le arabası – y – la / ailesi – y – le

2. kişi iyelik eki “ n ” ile kaynaştırma ünsüzü olan “ n ” karıştırılmamalıdır. Bunu anlamak için sözcüğün başına “senin” sözcüğü getirilmelidir. ( senin ) Evi – n - de parti varmış. 2. kişi iyelik eki Evi – n – i güzel döşemiş. kaynaştırma harfi

Eskiden ülkelerin zenginliğinin ölçütü, sahip olunan toprak ve doğal kaynakların miktarıydı; zenginleşmenin yolu, daha geniş topraklara hükmetmekten geçiyordu. 20. yüzyılın ikinci yarısında bilimsel araştırmalara ağırlık vermesiyle bu anlayış değişti, bilgi üretimi önem kazandı. 2013- Bu parçada aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur? A) Ünlü düşmesi B) Ünsüz yumuşaması C) Ulama D) Ünsüz benzeşmesi E) Ünlü türemesi

Verdiği her uzun aranın ardından yeni albümüyle gönlümüzü fethetmeyi başaran pop müziği sanatçısı, bu kez eski şarkılarını yeniden yorumlayarak geçmişe bugünün penceresinden bakıyor ve dinleyiciyi yine oldukça etkiliyor. 2012- Bu cümlede aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur? A) Ünlü daralması B) Ünlü düşmesi C) Ünsüz yumuşaması D) Ünsüz türemesi E) Ünsüz benzeşmesi

Önce baygın bir iniltiydi yamaçtan duyulan, sonra bir gölge belirmişti kuş uçmaz yoldan; köylümün titreterek bağrı yanık toprağını inliyor, baktım, uzaktan görünen bir kağnı 2001- Bu dizelerde aşağıda verilen ses olaylarından hangisi yoktur? A) Ünlü düşmesi B) Ünsüz düşmesi C) Sert ünsüz yumuşaması D) Ünlü daralması E) Ünsüz benzeşmesi

Örttü üstüne yıldızlı yorganını gece
Bir başından bir başına göğün 1998- Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Ses düşmesi B) Ünsüz yumuşaması C) Kaynaştırma harfi D) İyelik eki almış bir sözcük E) Ünsüz benzeşmesi

“ y ” kaynaştırma ünsüzünün darlaştırma etkisi
Düz – geniş (a – e) ünlülerle biten bir sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde, iki ünlü arasında kulla-nılan “y” kaynaştırma ünsüzünün kendinden önce gelen “a” ve “e” ünlüleri üstünde bir darlaştırma bas-kısı var ise de bu yazıda kesinlikle uygulanmaz.

gelme – y - en Gelmeyen gelmiyen anlama – y – an anlamayan anlamıyan
Doğru Yanlış gelme – y - en Gelmeyen gelmiyen anlama – y – an anlamayan anlamıyan sorma – y - acak sormayacak sormuyacak oyna – y - alım oynayalım oynıyalım söyle – y - en söyleyen söyliyen bilme – y - en bilmeyen bilmiyen

Geniş Dar a ı o u e i ö ü Kalın ünlüler İnce ünlüler Düz ünlüler

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "Geniş Dar a ı o u e i ö ü Kalın ünlüler İnce ünlüler Düz ünlüler"— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim

Giriş

Sosyal ağ üzerinden giriş yapmak:

Geniş Dar a ı o u e i ö ü Kalın ünlüler İnce ünlüler Düz ünlüler

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "Geniş Dar a ı o u e i ö ü Kalın ünlüler İnce ünlüler Düz ünlüler"— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim