DOÇ.DR.İNCİ MELTEM ATAY SDÜ TIP FAKÜLTESİ PSİKİYATRİ ANABİLİM DALI BAĞIMLILIK DOÇ.DR.İNCİ MELTEM ATAY SDÜ TIP FAKÜLTESİ PSİKİYATRİ ANABİLİM DALI
BAĞIMLILIK NEDİR???
Bağımlılık Süreci Nasıl İlerler?
Madde Kullanımında İlk Teklifi Kim Yapar? Bir Dost…
Madde Kullanımını Reddeden Genci Bekleyen Klişeler Yağcılık Yalnız Bırakma Yalvarma, Acındırma Tehdit Aşağılama
BAĞIMLILIĞIN ÖZELLİKLERİ Hastalıktır. Hayat boyu sürer. Sosyal hayatı bozar. Çevre ve arkadaşlar kaybedilir. Ailevi sorunlar yaşanır. Ekonomik kayıplar olur. Sağlık bozulur. Hayat artık bu maddenin etrafında döner.
BAĞIMLILIK İLE İLGİLİ KAVRAMLAR Maddenin zararlı (kötüye) kullanımı Zehirlenme (Entoksikasyon) Tolerans Yoksunluk
Bağımlılık Yapıcı Maddeler Tütün/Sigara Alkol Esrar Uçucu maddeler Ekstazi Eroin Kokain Halusinojenler Sedatif ilaçlar Kafein(çay, kahve, kolalı ve enerji içecekleri) Kumar (loto, iddia, at yarışları, internet oyunları vb.) Diğer maddeler
BAĞIMLILIK BİR SÜREÇTİR Birden başlayıp birden bitmez. Başladığı zaman bir ömür boyu sürer. Kiminde kısa sürede, kiminde ise uzun zaman içinde gelişir. İnsanlar, bu sürecin hangi noktasında olduklarını çoğu zaman kestiremezler.
Tüm bağımlılıkların ortak nörokimyasal ve anatomik yönleri vardır. Beyinde ödül merkezinin uyarılması, nörotransmitter denilen bazı maddelerin seviyelerindeki değişimler İster madde, ister kumar, çalma ya da yeme bağımlılığı olsun
Uyuşturucu maddelere duyulan bağımlılık başlangıçta psikolojiktir. BAĞIMLILIK DAVRANIŞSAL FİZİKSEL Uyuşturucu maddelere duyulan bağımlılık başlangıçta psikolojiktir. Yani alıştığı maddeyi almadığı zaman kendisini oyalayacak bir şeyler bulduğu ya da kendisini o maddeyi almaya iten psikolojik sorunların üstesinden geldiği zaman geçici bir sıkıntı dönemi yaşamakla beraber çok fazla sıkıntı yaşamadan süreci atlatabilir. Fiziksel bağımlılık ise tekrarlayan madde kullanım dönemlerinin fiziksel etkilerini içerir.
YATKINLAŞTIRAN FAKTÖRLER AİLE Ailede madde kullanımı, psikiyatrik sağlık sorunu olan aile üyeleri, geniş ve kalabalık aileler, aile içi stresin fazla olması, aile içi şiddet, parçalanmış aileler, ebeveynlerden birisinin kaybı, baskıcı ya da aşırı koruyucu/kollayıcı aile, idealize edilen bir ebeveynin olmaması gibi faktörler.
ÇEVRESEL FAKTÖRLER Gelir durumu, uygunsuz barınma ve sağlık koşulları, işi olmamak, madde kullanımının yüksek olduğu bölgelerde yaşamak
DAVRANIŞ SORUNLARI Duygularını ifade etmede güçlük, Aşırı duyarlılık, stres ile başa çıkmada yetersizlik, ilişkikurmakta güçlük, Özgüven düşüklüğü Otoriteye tahammülsüzlük, dürtüsellik, kendini kontrol edememe, Okul başarısızlığı, Saldırgan davranışlarda bulunma, İçe dönüklük, suç işlemeye yatkınlık, Psikiyatrik sorunlar.
Koruyucu Faktörler 1. ÇEVRESEL FAKTÖRLER • Düşük işsizlik oranları • Orta-Üst sosyoekonomik seviye • İyi komşuluk/akran ilişkileri • İyi eğitim ve öğrenim • Düşük suç oranı
• Öğrenmeyi destekleyen ebeveynler 2. AİLESEL FAKTÖRLER • Sağlıklı aile ortamı • Öğrenmeyi destekleyen ebeveynler • Stresli yaşam olaylarının az olması • Aile gelir düzeyinin iyi olması • Akraba ilişkilerinin iyi olması
3. KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ • Sağlıklı beklentiler • Kendi kendine yeterlilik • İç kontrol mekanizmalarının yeterliliği • Sorun çözme yetilerine sahip olma gibi faktörler bulunmaktadır.
MADDE KULLANIMININ NEDENLERİ Bağımlılık çok etkenli bir hastalıktır. Arkadaş grubuna bağlı nedenler, Ebeveyne bağlı nedenler, Kişiye bağlı nedenler, Biyolojik nedenler, Toplumsal, kültürel, sosyal nedenlerdir.
BAĞIMLILIK… Tolerans Yoksunluk Niyet edilenden fazla ve uzun süre tüketim Sürekli boşa çıkan bırakma/azaltma çabaları Sosyal aktivite/hobilerden vazgeçme Çok zaman harcama Fiziksel/ruhsal sorunlara rağmen madde… Aşerme Sorumluluklarını yerine getirememe Sosyal, ailevi, yasal sorunlar…
ERİŞKİNLERDE EN ÖNEMLİ RİSK FAKTÖRLERİ Kendi kendini tedavi!! DEPRESYON ve ANKSİYETE BOZUKLUKLARI Erkek, yalnız yaşama, dul, bekar, boşanmış olma Önceden madde kullanma, düşük gelir, ağrılı tıbbi durumlar…
Madde kullanımına bağlı değişiklikler… Çevre ve arkadaş değişikliği Kimi zaman neşeli, sakin; kimi zaman öfkeli, Aileyle ilişkilerinin azalması Sık banyoya girme Aşırı para harcama Özbakımın azalması Okul başarısında düşme
MADDE BAĞIMLILIĞININ ZARARLARI Madde bağımlılarının genel olarak karşılaşabilecekleri problemler şunlardır: 1. Bedensel Sorunlar 2. Ruhsal Sorunlar 3. Sosyal Sorunlar
Ergen beyni hâlâ gelişmektedir ve her alanı henüz işlevsel değildir. Bu sebeple bağımlılık yapıcı maddelerin gelişmekte olan beyne verdiği zararlar kısa süreli değil, kalıcı olabilir.
DAVRANIM SORUNLARI: Madde kullanıldıktan sonra kullanıcı daha rahat konuşup çılgınca ve ölçüsüzce davranabilir. Madde kullanmaya devam ettikçe konsantrasyon becerileri azalır ve zamanla durur, Kişinin doğru kararlar alması, duygularını ve dürtülerini kontrol etmesi zorlaşır
SU KAYBI: Madde, beynin böbreklere suyu emmesi talimatını taşıyan hormonu üretmesini engeller. Vücut daha fazla miktarda suyu atık olarak kaybeder. Beyin için gerekli suyun azalması maddeyi kullananı susuz bırakır. Bu da ertesi gün baş ve vücut ağrıları duyulmasına sebep olur.
BELLEK SORUNLARI Madde kullanımı sonrası geçici süre hafıza kaybı yaşanır. Bu durum, ertesi gün kişinin ne yaptığını ya da ne söylediğini hatırlamamasına neden olur
Madde kullanımına bağlı değişiklikler… Uyku bozukluğu Dalgınlık, halsizlik, isteksizlik Beslenme bozukluğu, kilo kaybı Gözlerde kanlanma Konuşmada güçlük, peltek konuşma Sarhoşluk hali Ciltte leke, yara, enjeksiyon izleri
YENİ BİR TEHDİT… SENTETİK KANNABİNOİDLER PİYASA İSMİ: BONZAİ, JAMAİKAN..
BONZAİ İlk olarak 2004’te internette satışı başlamış BİTKİ BÜYÜTÜCÜ !! Esrara göre daha ucuz, kolay ulaşılır …
VE EN ÖNEMLİSİ… İDRARDA SAPTANMASI ÇOK ZOR…. Yapısı sürekli değişiyor…
ETKİLERİ Aşırı neşe, rahatlama, hayal görme Saldırganlık, öfke, nöbetler Ölüm nedenleri: KALP KRİZİ, BÖBREK YETMEZLİĞİ, İNTİHAR
ÜLKEMİZDE BONZAİ KULLANIMI 19-33 yaşlarda sık %86 sı ilk esrar kullanmış Yarısı esrarla birlikte kullanıyor
MADDE KULLANIMI İLE İLGİLİ YANLIŞ İNANÇLAR “Ben bağımlı olmam.” “Bir kere denemekle bir şey olmaz.” “Esrar bir ottur, zararı yoktur.” “Esrar hafif bir maddedir.” “Ara sıra kullanmakla bir şey olmaz.” “Esrar, alkolden daha tehlikeli değildir.” “Madde hakkında konuşabilmek için onu denemelidir. ’’ “Herkes kullanıyor; bir şey olmuyor”. “Ben kontrol edebilirim”. “Madde, yaratıcılığı geliştirir; konsantrasyon ve bilinci artırır.” “Benim iradem güçlüdür”.
TEDAVİ… Damgalanma korkusu, utanç ,inkar tedavi aramayı zorlaştırıyor… HER HASTA DEĞİŞİM İÇİN FARKLI MOTİVASYON EVRESİNE SAHİPTİR…
1. FARKINDALIK EVRESİ 2. HAZIRLIK AŞAMASI 3. EYLEM AŞAMASI «Kendi düşüncelerimizin bağımlısıyız. Düşünce şeklimizi değiştirmediğimiz sürece, hiçbir şeyi değiştiremeyiz.» Santosh Kalwar Hasta bağımlılıkla ilgili davranışlarının avantaj ve dezavantajlarını düşünmeye ve değişmesi gereken davranışları tasarlamaya başlar
İyileşmeyi bir çok etmen etkiliyor… Tedavi süreci/uyumu Kişilik özellikleri AMA EN ÖNEMLİSİ… KİŞİNİN TEDAVİYİ İSTEYİP İSTEMEDİĞİ!!
TEDAVİDE… BİR KÖTÜ, BİR İYİ HABER…
Kötü haber: Depreşme sık… Madde bağımlılığı kronik bir hastalık, tekrarlayabilir ve yeniden tedavi gerekebilir. ANCAK!!! İyi haber: HER YENİDEN BIRAKMA GİRİŞİMİNDE BAŞARI ŞANSIMIZ ARTMAKTA…
DEPREŞMEYİ ÖNLEMEDE İş, ilişkiler, boş vakit geçirmede işlevselliği artırma, yeni aktiviteler eklemek Sağlık ve yaşam kalitesinde artışı sağlama Sosyal beceri eğitimleri Kendine yardım programları
TEDAVİDE önemli unsurlar.. SOSYAL DESTEK: Nerede yaşıyor? Geliri, işi var mı? Yasal sorunlar? Aile, yakın desteği? RUHSAL VE FİZİKSEL SORUNLAR MADDE KULLANIM ÖYKÜSÜNÜN ŞİDDETİ Sabırlı olunmalıdır.. Düzelme yavaş ve geç olacaktır…
ÖNYARGILAR Sağlığını olumsuz etkiliyor, değişmeye hazır… Kişi ya tedaviye isteklidir, ya değildir… Katı yaklaşım en iyisidir… Madde bağımlılığı sadece hastanede tedavi edilebilir… Bağımlıların zorla tedavi edilmeleri gerekir…
AİLELERE ÖNERİLERİMİZ Ayırıcı tanı…. Ne olursa olsun aile çocuk ile ilişkisini bozmamalı Madde etkisi altındayken konuşulmamalı Korkmadan ve korkutmadan kuşkularını çocukla paylaşabilmeli
AİLELERE ÖNERİLERİMİZ Güvenilen bir aile büyüğü devreye sokulabilir Onun sorumluluklarını yüklenmeyin… Uzun zaman alabileceğini, sabırlı olmaları gerektiğini hatırlatın Onun isteği olmadan zorla bıraktırmaya çalışmanın hiçbir yararı olmadığını belirtin…
Neler Yapılabilir? Yaşam becerileri edinilmeli Kendini tanıma Öfke kontrolü Stresle baş etme becerileri İletişim Problem çözme becerisi “Hayır!” diyebilme becerisi
Örnek Hayır Deme Cümleleri… Hayır, teşekkür ederim. Hayır, bana göre değil. Hayır, sağol. Ben böyle iyiyim. Eğer anne babam bu durumda görse gerçekten çok üzülürdü. Hayır, sağlıklı kalmak için çabalıyorum. Ben bir sporcuyum, böyle şeyler yapamam. Hayır, ben okula gidiyorum. Bunu riske atmak istemem. Yapamam. Ben işin kolayına kaçamam.
AİLELERE ÖNERİLER Dinleyin, konuşun. Yargılamayın. Tehdit etmeyin. Sorgulamayın. Öğüt ve emir vermeyin. Örnek olun. Açık olun. Öğrenmesine yardım edin. Arkadaşlarını tanıyın. Hayır demesini öğretin. Sevin ve sayın.
Tekrar başlamayı engelleme 1. Çevreyi Değiştirin.??? Ortam Değiştirme Konusunda Örnekler; • Memlekete gitme • Evi taşıma • Çalıştığı işi değiştirme
E 2. Olumlu Yanlarını Destekleyin. Ödüllendirilen, takdir edilen davranışların gelecekte tekrar edilme olasılığı daha yüksektir. Onları motive etmek adına olumlu yanlarını takdir edin. E
3. Onların Seçimlerine İzin Verin. Konulan kuralların devamlılığını sağlamanın bir yolu seçenek sunmak Emirler vermek yerine onların seçim yapmasına izin verin.
6. Sağlıklı İletişim Kurun 5.Sorumluluk Verin. 6. Sağlıklı İletişim Kurun İletişimin en sağlıklı şekli, söylenmek isteneni imalarda bulunmadan, karşıdakine kişiliğine saldırmadan; kendi açısından canını sıkanın ne olduğunu anlatarak
Sonuçta.. Eğitim Yasal düzenlemeler Sabır Takım çalışması Bakım sisteminin organizasyonu Damgalanmanın önlenmesi
Sağlıklı, mutlu yarınlar dileğimle…