ACİL BAKIM GEREKTİREN HASTALIKLARDA İLK YARDIM YRD. DOÇ. DR. Kadri KULUALP

BİLİNÇ BOZUKLUĞU VE BİLİNÇ KAYBI Beynin normal faaliyetlerindeki bir aksama nedeni ile uyku halinden başlayarak (bilinç bozukluğu), hiçbir uyarıya cevap vermeme haline kadar giden (bilinç kaybı) bilincin kısmen yada tamamen kaybolması halidir.

BİLİNÇ KAYBININ ÇEŞİTLERİ NELERDİR? UYKU: Fizyolojik bilinç kaybıdır. Beyin ve organizma dinlenince kişi uyanır-kendine gelir. UYUKLAMA: Hafif derecede bilinç bulanıklığıdır. Patolojik uyku artışıdır. Dış uyaranlarla uyanırlar, bu uyaranlar kesilince uyumaya devam ederler. DALGINLIK: Çok kuvvetli uyaranlara cevap verebilen ağır derecede bilinç bulanıklığıdır. Refleksleri bozulmamıştır. BAYILMA: Beynin kısa süreli oksijensiz kalması sonucu kısa süreli geçici olan bilinç kaybıdır. Damarların vazodilatasyonuna bağlı olarak beyine giden kan azalır. KOMA: Bilinç kaybının en ağır ve tehlikeli şeklidir.

BAYILMANIN NEDENLERİ Korku, aşırı heyecan. Kan şekerinin düşmesi. Aniden ayağa kalkma. Aşırı sıcak ve yorgunluk. Kapalı ortam ve kirli hava. Şiddetli enfeksiyonlar. Doğuştan kalp hastalıkları

BAYILMANIN BELİRTİLERİ Baş dönmesi, baygınlık, yere düşme. Göz kararması. Bazen bulantı. Bacaklarda uyuşma. Bilinçte bulanıklık. Yüzde solgunluk. Üşüme, terleme. Hızlı veya zayıf nabız.

BAŞ DÖNMESİ VE BAYILMALARDA İLK YARDIM Başı dönen kazazede şok pozisyonuna getirilerek dinlendirilir ve moral verilmeye çalışılır. Bayılan kazazedeyi yine şok pozisyonuna getirerek dilin soluk yolunu tıkamasını önlemek için başı yan pozisyona getirilir ve hafifçe uyandırılmaya çalışılır, sert ve ani hareketlerden kaçınılmalıdır. Ayağa kalkmasına müsaade edilmez.

KOMA NEDENLERİ Şiddetli darbe yada düşme sonucu kafa travmaları ve beyin sarsıntıları. Beyin kanamaları, beyin tümörleri, menenjit. Aşırı alkol ve uyuşturucu kullanılması. Zehirlenmeler. Karaciğer yetmezliği. Ateşli hastalıklar. Böbrek yetmezliği yada şeker hastalığı.

KOMA BELİRTİLERİ VE İLK YARDIM Sesli ve ağrılı uyaranlara tepki olmaması. İdrar ve gaita kaçırma. Yutkunma, öksürme ve göz kırpma gibi reflekslerin bulunmaması. Solunum yolunun açıklığı kontrol edilir, Koma pozisyonuna alınır. Ancak komanın nedeni önceden belirlenmelidir. Eğer beyin travması varsa fazla hareket ettirmek uygun olmaz. O halde sırt üstü yatırmak en iyi tercihtir. Ağızdan hiçbir şey verilmez.

ATEŞLİ HAVALEDE İLK YARDIM HAVALE (KONVÜLSİYON) Bebek ve çocuklarda yüksek ateş, yetişkinlerde ise kafa travması ve bazı hastalıklar havaleye neden olabilir. Düşme ve kafa travmaları. Beyin enfeksiyonları. Yüksek ateş (Ateşli havale). Bazı hastalıklar (epilepsi). ATEŞLİ HAVALEDE İLK YARDIM Çok soğuk olmamak üzere soğuk duş aldırarak hastanın ısısı düşürülür. Bu amaçla başı, kol ve bacakları da soğuk suyla ıslatılabilir, alkol ve kolonyada kullanılabilir.

EPİLEPSİDE İLK YARDIM Epilepsi kronik beyin hastalığıdır. Öncelikle güvenli bir yere alınmalıdır. Çevredeki eşyaların kendisine zarar vermemesi için uzaklaştırılır. Ağzı kenetlenmemişse katlanmış mendil veya bez sarılmış kaşık sapı dişlerinin arasına yerleştirilir. Ağız kapalıysa açmaya zorlanmaz. Herhangi bir harekete veya ayağa kaldırılmaya çalışılmaz. Sıkı kemer veya kravat varsa gevşetilir. Nöbet sonrası sabit yan yatış pozisyonunda dinlendirilir. Kazazedeye moral verilir-destek olunur. Tıbbi yardım istenebilir.

Diyabet (Şeker Hastalığı) Diyabet genellikle açlık kan şekerinin (AKŞ) yükselmesi olarak bilinir. Sağlıklı kişilerde AKŞ daima bir denge içindedir. Kişi aç da kalsa çok yemek yese de bu denge bozulmaz. Doğuştan gelen bazı sorunlar yada yaşın ilerlemesine bağlı olarak gelişebilir. HİPOGLİSEMİDE İLK YARDIM Hastanın ABC’si değerlendirilir. Hastanın bilinci yerinde ve kusmuyorsa ağızdan şeker, şekerli içecekler verilir, fazla şekerin bir zararı olmaz. 10-15 dakika belirtiler geçmiyorsa sağlık kuruluşuna gitmesi için yardım çağırılır. Hastanın bilinci yerinde değilse ağızdan hiçbir şey verilmez, koma pozisyonuna getirilerek tıbbi yardım istenir.

GÖĞÜS AĞRISI VE RİSKLERİ Koroner arterler kalbin ihtiyacı olan oksijeni ve besini kalbe taşıyan damarlardır. Stres ve egzersiz gibi durumlarda kalbin yükü artar ve buna bağlı olarak koroner arterlerden kan akımı da hızlanır. Eğer arter duvarında yağ toplanması olursa damar darlığı şekillenir ve buna bağlı olarak kalp krizi riskleri söz konusu hale gelir. Göğüs bölgesinde ağrı durumu; sıklıkla 2 şekilde karşımıza çıkar 1) Kalp spazmı (Anjina Pektoris) 2) Kalp Krizi (Miyokard Enfarktüs)

GÖĞÜS AĞRISINDA İLK YARDIM Hastanın yaşamsal bulguları kontrol edilir (ABC). Dinlenmeye alınır, sakinleştirilir, mümkünse hareket ettirilmez. Yarı oturur pozisyona getirilir. Kullandığı ilaçlar varsa alması sağlandıktan sonra ilk yardım istenir. Yardım gelene kadar hastanın derin bir nefes alma sonrasında güçlü bir şekilde öksürmesi teşvik edilir. Bu girişim hastanın kalp atımlarının düzenlenmesine yardımcı olur. Solunum ve nabzın rutin kontrolü yapılır. A.Karotis’ten nabız alınamadığı durumlarda 4 dakika içinde CPR (Kardiyopulmoner resüsitasyon) başlanmalıdır. Yardım gelmeden taşınması gerekiyorsa yarı oturur pozisyonda sevki sağlanmalıdır.

ZEHİRLENMELER Organizma için toksik olan veya yanlış yolla, fazla dozda alındığında sağlığı bozan maddelere ‘’toksik’’ (zehir) bu olaya da ‘’Zehirlenme’’ denir. Zehirlenme meydana getiren maddeler vücuda çeşitli yollardan; Sindirim, Solunum, Deriden emilim ve Enjeksiyon alınabilir. Zehirlenme olaylarının % 80’ini 5 yaşın altındaki çocuklar oluşturmaktadır.

SİNDİRİM SİSTEMİ YOLUYLA ZEHİRLENME Günlük hayatta bozulmuş gıdalar, temizlik ürünleri, tarımsal ilaçlar, tedavi amaçlı kullanılan ilaçlar, zehirli mantar, alkol sindirim yoluyla zehirlenmeye neden olur. Günlük hayatta en sık karşılaşılan zehirlenme şeklidir.

SİNDİRİM SİSTEMİ ZEHİRLENMELERİNİN NEDENLERİ İlaçların kaza yada kasıtlı olarak aşırı dozda alınmaları Alkollü içeceklerle birlikte ilaç alınması Zehirli maddelerin yiyecek ve içeceklerle birlikte muhafaza edilmeleri Temizlik maddeleri, tarım ve haşere ilaçlarının çocukların ulaşabilecekleri yerlere konulmaları Yiyecek ve içeceklerin uygun olmayan şartlar altında muhafaza edilmeleri Zehirli maddelerin saklama amaçlı olarak günlük besin kaplarına konulmaları

SİNDİRİM SİSTEMİ ZEHİRLENMELERİNİN BELİRTİLERİ Bulantı Kusma Karın ağrısı Gaz İshal Baş ağrısı Bilinç kaybı Kulak çınlaması Halsizlik Hızlı ve zayıf nabız Ateş

SİNDİRİM SİSTEMİ ZEHİRLENMELERİNDE İLK YARDIM Bilinç kontrolü yapılır Hastanın ABC’si değerlendirilir Ağız zehirli madde ile temas etmişse su ile çalkalanır, ele temas etmişse bol sabunlu su ile yıkanır. Zehrin alınmasını takiben 30 dk geçmemişse kazazede kusturulur. Özellikle yanıcı nitelikteki maddeler alınmışsa kusturulma yapılmaz. Bilinç kaybı varsa koma pozisyonuna getirilir Üstü örtülür Tıbbi yardım istenir Olayla ilgili bilgi toplanır (Türü, niteliği, alınma zamanı vb.)

SOLUNUM YOLUYLA ZEHİRLENME NEDENLERİ Karbon monoksit zehirlenmeleri (tüp kaçakları, şofben, bütan gaz ve kömür sobaları, egzoz gazı) Lağım çukuru Kayalarda biriken karbondioksit Havuz hijyeninde kullanılan klor Yapıştırıcılar Boya maddeleri Temizlik için kullanılan ve buharlaşan maddeler

SOLUNUM YOLUYLA ZEHİRLENME BELİRTİLERİ Nefes darlığı Morarma Solunum durması Baş ağrısı Baş dönmesi Kulak çınlaması Oksijen yetmezliği nedeniyle ciltte kızarıklık ve morarma Yorgunluk, halsizlik ve koma hali.

SOLUNUM YOLUYLA ZEHİRLEMELERDE İLK YARDIM İlk yardımcı kendi güvenliğini sağlamalıdır. İlk yardımcı mümkünse mendil-gazlı bezle ağzını-burnunu kapatır. Patlama riski nedeniyle elektrik düğmeleri açılmaz, ateşten uzak durulur. Kazazede hemen ortamdan uzaklaştırılır veya kapı-pencere açılarak ortam havalandırılır. Canlılık göstergeleri değerlendirilir. Gerekirse temel yaşam desteğine başlanır. Kazazede canlı, bilinci yerinde değilse koma pozisyonuna, bilinci yerinde ise yarı oturur pozisyona alınır.

DERİ YOLUYLA ZEHİRLENME Zehirli madde vücuda direkt deri aracılığıyla girebilir. Bunlar; Böcek sokmaları, Hayvan ısırıkları, İlaç enjeksiyonları, Saç boyaları, Zirai ilaçlardır. Bazı bitkilerin cilde teması sonucu oluşmaktadır.

DERİ YOLUYLA ZEHİRLENME BELİRTİLERİ Zehrin temas ettiği bölgede kızarıklık Kaşıntı, Ödem, Zehirlenen kişide halsizlik Bilinç bozukluğu, Baş dönmesi Baş ağrısı Bulantı, Kusma, Karın ağrısı, İshal ve Görme bozuklukları gözlenmektedir.

DERİ YOLUYLA ZEHİRLENMELERDE İLK YARDIM Yaşam bulguları değerlendirilir, Ellerin zehirli madde ile teması önlenmelidir, Zehir bulaşmış giysiler çıkarılmalıdır, Hastanın her yeri (saç, tırnak araları dahil) 15-20 dk. boyunca bol su ve sabunla yıkanmalıdır. Yara varsa üzeri temiz bir bezle örtülmelidir Tıbbi yardım istenmelidir.

HAYVAN ISIRMALARI İLE GELİŞEN ZEHİRLENMELER Özellikle kedi ve köpek gibi canlılar günlük yaşamımız ile içi çe halde bulunurlar. Bu hayvanların ısırmaları sonucunda ağız mukozasında bulunan mikrobik etkenler deri yoluyla zehirlenmeye neden olmaktadır. Özellikle kuduz ve tetanoz gibi bazı hastalıklar bu yollar bulaşırlar. Dolayısıyla diğer deri zehirlenmelerinden ayrı değerlendirilirler. Çünkü kuduz veya tetanoz aşısı yapılması gerekmektedir.

HAYVAN ISIRMALARINDA İLK YARDIM Kazazede yaşamsal bulgular yönünden değerlendirilmelidir. (ABC) Hafif yaralanmalarda yara 5 dk. süreyle sabun ve soğuk su ile yıkanmalıdır. Yaranın üzeri temiz nemli bir bezle örtülmelidir. Ciddi yaralanmaya bağlı olarak kanama durumu varsa temiz bir bezle basınç yapılmalıdır. Derhal tıbbi yardım istenmelidir (112). Hasta kuduz veya tetanoz aşısı yönünden uyarılmalıdır.

ARI SOKMALARIN İLE GELİŞEN ZEHİRLENMELER Acı, şişme, yanma ve kızarıklık gibi bölgesel belirtiler gösteren zehirlenme çeşididir. Ciltteki şişme bazen tüm vücuda yayılabilir. Arı sokmasında toksinin etkisi kadar, kişinin hassasiyeti de önemlidir. Deride döküntü, ödem, siyanoz, nefes darlığı, bulantı-kusma gibi belirtilerde görülebilir. Anafilaktik şok gelişimi de gözlenebilir. Çok duyarlı olan kişilerde konvülsiyon, solunum ve kalp yetmezliği görülebilir.

ARI SOKMALARINDA İLK YARDIM Cilt üzerinde arının iğnesi görülüyorsa cımbız yada plastik bir kartla kazınmalıdır. Yaralı bölge bol su ve sabunla yıkanmalıdır. Sokulan bölge hareket ettirilmemelidir. Soğuk uygulama yapılmalıdır. Eğer ağız içinden sokmuşsa ve solunumu güçleştiriyorsa buz emmesi sağlanır. Tıbbi yardım istenir (112). Alerji hikayesi ve anafilaktik şok belirtilerinde acil yardım elzemdir.

AKREP SOKMALARI İLE GELİŞEN ZEHİRLENMELER Akrepler özellikle sıcak ve kumlu, karanlık bölgelerde daha çok bulunurlar. Kuyruklarındaki toksik maddeyle zehirlerler. Sokulan yerde şiddetli, yanıcı ağrı, Uyuşukluk, kuvvetsizlik ve sokulan yere yakın bölgede lenfanjit gözlenir. Ölümler nadirdir. Terleme, çift görme, akciğer ödemi, tükürük salgısı artışı vardır.

AKREP SOKMALARINDA İLK YARDIM Sokmanın olduğu bölge hareket ettirilmez. Kazazede yatar pozisyonda tutulur. Yaraya buz yada soğuk su ile uygulama yapılır. Kan dolaşımını engellemeyecek sıkılıkta bandaj uygulanır. Yara üzerine hiçbir girişim yapılmaz. Sağlık kuruluşuna sevki sağlanır.

YILAN SOKMALARI İLE GELİŞEN ZEHİRLENMELER Genellikle yaz aylarında görülür. Bazı yılanlar insanlar için oldukça zehirli haldedirler. Her yılan sokması zehirlenme belirtisi göstermez. Alerjik reaksiyonlar sonucu ölümler gözlenmektedir. Bütün yılan ısırmalarında durum tespiti yapmak oldukça güç olduğundan hemen acil tıbbi yardım istenmelidir. Yılan zehirler toksik açıdan 2’ye ayrılırlar. 1) sinir sistemi üzerine etkili olan nörotoksinler (kobra yılanı) 2) Kan ve dolaşım sistemi üzerine etkili olan hemotoksinler (Engerek yılanı)

YILAN SOKMALARINDA KLİNİK BELİRTİLER Yarada üstte ve altta ikişer tane diş deliği bulunur. 1 saat içerisinde yara bölgesinde başlayan ağrı, kızarıklık ve ödem gözlenir. Yarada morluk, iltihaplanma ve ağrı belirir. Kusma, karın ağrısı, ishal. Aşırı susuzluk, konuşma güçlüğü, kasılmalar, hızlı nabız, Şok Psikolojik bozukluklar, Kalpte ritim bozuklukları, baş ağrısı ve solunum düzensizliği, Böbrek yetmezliği ve son safhada ölüm gözlenmektedir.

YILAN SOKMALARINDA İLK YARDIM Hastanın güvenliği sağlanır. Hasta sakinleştirilip, ABC’si değerlendirilir. Hareket ettirilmez, dinlendirilir. Yara su ile yıkanır. Yaraya yakın bölgede baskı yapabilecek eşyalar çıkarılır. Yara baş veya boyunda ise yara çevresine baskı uygulanır. Kol ve bacaklarda ise yara üstünden dolaşımı engellemeyecek şekilde bandaj uygulanır. Soğuk uygulama yapılır. Yara üzerine herhangi bir girişimde bulunulmaz (Yara emilmez) Yaşamsal bulgular izlenir. Tıbbi yardım istenir (112).