Prof. Dr. M. Ali TOKGÖZ 4. HAFTA METEOROLOJİ Prof. Dr. M. Ali TOKGÖZ 4. HAFTA

S I C A K L I K

Sıcaklık Yönünden Belirli Günler Maksimum sıcaklık 25 oC = Yaz günü, 30 oC = Tropik gün -0.1 oC = Kış günü Sıcaklık herhangi bir an için  0 oC ise Donlu gün  -10 oC ise Şiddetli donlu gün İlk don: Belirli bir bölgede yazdan kışa girerken görülen ilk donun tarihidir. Son don: Belirli bir bölgede kıştan yaza girerken görülen son donun tarihidir.

Tarımsal üretimin çeşitli aşamalarında bitkilerin dondan zarar görmesi söz konusu olduğundan, ilkbaharda meydana gelen son don ile sonbaharda meydana gelen ilk donun yüzde (%) olarak meydana gelme olasılığını bilmek faydalı olup, üreticilerin tedbir alması ve verebileceği zararı kısmen önlemesi mümkündür. Oluş şekline göre donlar; a) Radyasyon donu ve b) Rüzgar veya adveksiyon donu olmak üzere iki grupta toplanır. Radyasyon donu : Sakin ve bulutsuz gecelerde yeryüzünden kaçan radyasyonun kontrolsüzce boşluğa yayıldığı zamanlarda toprak sıcaklığı ve aynı şekilde toprakla temas halindeki havanın da sıcaklığı azalır. Eğer soğuma oldukça yüzeyde olursa soğuk hava tabakası gece ilerledikçe derinleşerek hava sıcaklığı donma noktasının altına düşer ve radyasyon donu meydana gelir.

b) Rüzgar veya adveksiyon donu : Kutup bölgelerinden gelen soğuk hava kütlelerinin, hava hareketi (rüzgar) ile bölgenin hava sıcaklığını aniden düşürerek dona neden olmakta ve rüzgar (adveksiyon) donu olarak tanımlanmaktadır. Donun cinsi Rüzgar hızı < 10 knot Rüzgar hızı > 10 knot Hafif don 0.0 oC - - 3.5 oC 0.0 oC - - 0.4 oC Mutedil don - 3.6 oC - - 6.4 oC - 0.5 oC - - 2.4 oC Şiddetli don - 6.5 oC - - 11.5 oC - 2.5 oC - - 5.5 oC Çok şiddetli don -11.6 oC’ den düşük - 5.6 oC’ den düşük

Sıcaklık ve Bitki Bitkiler için en önemli iklim parametresi sıcaklıktır. Bitkilerin optimum sıcaklık istekleri belirlenmelidir. Tarımsal meteoroloji bu konuyla ilgilenir. Genel olarak bitkiler 7 - 38 oC arasında optimum gelişir. Bitkilerin dona dayanımları birbirinden farklıdır. Zeytin –10 oC ye dayanırken, turunçgil -10 oC’ye ancak birkaç saat dayanabilir.

Çimlenme derecesi (oC) Çeşitli bitkilerin çimlenmesi için gerekli en düşük sıcaklıklar : Bitki Çeşidi Çimlenme derecesi (oC) Çavdar Buğday Arpa Yulaf Bezelye Mısır Tütün Pamuk 1-2 3-4 5-6 7-8 10-11 13-14 14-16

Bazı bitkiler için optimum sıcaklıklar : Bitki çeşidi Optimum sıcaklık (oC) Mısır 20-26 Pamuk 26-32 Soğan 12-24 Turunçgiller 22-32

Çeşitli meyve ağaçlarının fenolojik dönemlerdeki dona karşı dayanabilecekleri sıcaklıklar (o C) Ağaç Çeşitleri Tomurcuklanma Çiçeklenme Meyve Bağlama Elma - 3.9 - 2.2 - 1.7 Şeftali - 2.8 - 1.1 Armut Erik

Bölgeye ilişkin sıcaklık dağılım haritasını elde ediniz. SICAKLIĞIN YATAY DOĞRULTUDA DAĞILIMI Bir bölgede beş farklı noktada bulunan A, B, C, D, E meteoroloji istasyonlarında ölçülen sıcaklık miktarlarının aylık ortalama değerleri aşağıdaki şekilde görüldüğü gibidir. Bölgeye ilişkin sıcaklık dağılım haritasını elde ediniz.

. 20.7 0 C B . 12.8 0 C A . 23.2 0 C C . . 9.6 0 C E 15.7 0 C D

. 20.7 0 C B . 12.8 0 C A . 23.2 0 C C . . 9.6 0 C E 15.7 0 C D

. 20.7 0 C B 200C 180C 200C . 160C 200C 140C 12.8 0 C 180C 220C A . 23.2 0 C 160C 180C C 120C 220C 140C 200C 120C 100C . 160C 180C . 100C 9.6 0 C 160C E 100C 120C 15.7 0 C 140C D

200C 180C 220C . 160C 20.7 0 C B 200C 140C 180C 200C . 160C 200C 140C 12.8 0 C 180C 220C A . 23.2 0 C 160C 180C C 120C 120C 220C 140C 200C 220C 120C 100C . 160C 180C . 100C 9.6 0 C 200C 100C 160C E 100C 120C 15.7 0 C 140C D 180C 160C 100C 120C 140C

200C 180C 220C . 160C 20.7 0 C B 140C . 12.8 0 C A . 23.2 0 C C 120C 220C . . 9.6 0 C 200C 100C E 15.7 0 C D 180C 160C 100C 120C 140C

HAVA BASINCI

Tüm cisimlerin olduğu gibi havanın da bir ağırlığı vardır Tüm cisimlerin olduğu gibi havanın da bir ağırlığı vardır. Bunu ilk ortaya atan Aristo, deneyleriyle ilk ispatlayan Galile olmuştur. Havanın sahip olduğu ağırlığı nedeniyle temas halinde olduğu cisimler üzerinde bir etkisi söz konusudur. Bu etki BASINÇ olarak adlandırılır. Bu basınç değerinin büyüklüğü gaz kütlesinin büyüklüğüne bağlıdır.

Havanın ağırlığı nedeniyle, temas halinde olduğu cisimler üzerinde bir basıncı vardır. Bu basıncın büyüklüğü sıcaklıkla etkilenmesinin dışında, gaz kütlesinin büyüklüğüne bağlıdır. Hava basıncının değeri etki yaptığı yüzey üzerindeki kütlesine bağlıdır. Kısaca; yüzey üzerindeki hava kütlesinin kalınlığı ne kadar fazla ise, basıncı da o kadar fazla olacaktır. Hava basıncı atmosferin kalınlığına bağlı olarak yer yüzeyine yakın kısımlarda daha fazla, yükseklerde daha azdır (yükseklikle hava kütlesinin kalınlığı azaldığından).

Hava basıncı atmosferin yaptığı basınç olduğu için atmosferi oluşturan gazların basıncına başka bir deyişle bu gazların ağırlıklarının toplamına eşittir. Yükseklikle hava katmanının kalınlığı azaldığı için hava basıncı da yükseklikle azalır. Bu azalma yükseklikle doğru orantılı değildir. Yükseklik ile yerçekimi kuvveti azaldığı için gazların yoğunluğu da azalmakta ve dolayısıyla hava basıncındaki azalma oranı yükseldikçe düşmektedir. Yeryüzünden itibaren yükseldikçe hava basıncındaki azalma önce hızlı gerçekleşmekte, giderek azalarak devam etmektedir. Hava basıncının en yüksek değeri, deniz seviyesinde 760 mmHg olarak bulunmuştur. Bunun nedeni atmosferin alt tabakalarının yoğunluğunun daha fazla olmasıdır. Yükseklere çıktıkça yerçekimi etkisi azaldığı için atmosfer gazlarının molekülleri arasındaki mesafe daha fazladır. Bu yoğunluğun azalmasına neden olmaktadır.

Basınç, genellikle yükseklikle azalır ve yere yakın seviyelerde hızla artar. Atmosfer içinde yukarıya doğru çıkılırsa, havanın bizim üzerimizdeki ağırlığı azalır. Basınç yere yakın seviyelerde hızla artar, bunun nedeni yerçekiminin etkisi ile yere yakın seviyelerdeki gazların artışıdır. Eğer daha fazla havayı aynı genişlikteki dikey kolon içerisine koyarsak, hava kolonunun ağırlığı artacaktır, böylece havanın basıncı da artacaktır.

Yüzey üzerindeki hava kütlesinin kalınlığı ne kadar fazla ise, basıncı da o kadar fazla olacaktır. Dolayısıyla hava basıncı, atmosferin kalınlığına bağlı olarak yeryüzüne yakın kısımlarda daha fazla, yükseklikle hava kütlesinin kalınlığı azaldığından yükseklerde daha azdır. Yeryüzünden itibaren yükseldikçe hava basıncındaki azalma önce hızlı, giderek ise azalarak devam etmektedir. Bu nedenle hava basıncının en yüksek değeri deniz seviyesinde 760 mmHg olarak Toriçelli (1643) tarafından bulunmuştur.

MUTLAK BASINÇ VE RÖLATİF BASINÇ Basıncın, mutlak sıfır noktasına göre ölçülüp ifade edilmesine MUTLAK BASINÇ denir. Basıncın, atmosferik basınca göre ölçülüp ifade edilmesine RÖLATİF BASINÇ denir. A PA=1,5 kg/cm2 . A 2 1 Mutlak Sıfır 3 Mutlak Basınç, kg/cm2 Atmosfer Basıncı Po=1 kg/cm2 PA=2,5 kg/cm2 . 2 1 Rölatif Basınç, kg/cm2 Pozitif Basınç Atmosfer Basıncı Negatif Basınç (Vakum) -1

Mutlak basınçta negatif basınç yoktur, tüm basınçlar pozitiftir. İçindeki havanın tamamen boşaltıldığı bir kürenin içindeki basınç sıfırdır, buna “mutlak sıfır noktası” adı verilir. Rölatif basınçta, atmosfer basıncından küçük olan basınçlara “negatif basınç” veya “vakum” adı verilir. Sıvılar için mutlak basınç, atmosfer basıncı ile rölatif basıncın toplamına eşittir: Pmutlak=Patmosfer+Prölatif P=Po+ .h Atmosfer basıncı: Po= cıva.hcıva= 13,6 g/cm3 x 76 cm =1033 g/cm2 =1,033 kg/cm2 Atmosfer basıncının su yüksekliği (mSS) eşdeğeri: Po=su.hsu hsu=Po/su= 1,033 kg/cm2/0,001 kg/cm3 =10 m hsu=10 mSS = 1000 cmSS