BAĞLAÇLAR

B) BAĞLAÇLAR Bağlaçlar, en az iki unsuru birbirine bağlayan kelimelerdir. Bu unsurlar kelimeler, kelime grupları veya cümleler olabilir. Edatlar yeni anlam ilişkileri kurabiliyorlardı, fakat bağlaçlar var olan unsurları birbirine bağlar. Dolayısıyla, cümlede bağlaçlar yerine noktalama işaretleri (nokta, virgül, noktalı virgül) de kullanılabilir. Bu durumda cümlenin anlamı kaybolmaz, sadece daralır.

B) BAĞLAÇLAR Türkçede en sık kullanılan bağlaçlar şunlardır: ama, ancak, belli ki, belki, belki de, besbelli, bile, çünkü, dA, fakat, gelgelelim, ha, hâlbuki, hatta, hem, hem de, hem... hem... (de), hele, ile, ille velakin, ister... ister..., ki, kâh (kah)... kâh (kah)..., kim, lakin, madem, mademki, meğer, meğerki, meğerse, ne... ne... (de), neyse, nitekim, oysa, oysaki, şayet, üstelik, ve, velev, veya, veyahut, ya... ya(hut)..., ya da, yahut, yalnız, yani, yok... yok..., yoksa, zira, vb. Görüleceği üzere, bazı bağlaçlar (dA, gerek, yok...) cümle bağlamına göre edat da olabiliyor.

KÖKENLERİNE GÖRE BAĞLAÇLAR Bağlaçlar kendi kökenlerine göre şöyle olabilir: 1. Türk kökenli bağlaçlar – ancak, bile, kim, ne... ne..., neyse, oysa, yalnız, yoksa, vb. 2. Yabancı kökenli bağlaçlar – ama, amma, bre, eğer, ki, meğer, ve, ya, yani, zira, vb. 3. Karma kökenli bağlaçlar – Ar. bel + Far. /-ki/ > belki, Tür. oysa + Far. /-ki/ > oysaki, Ar. veya + Far. hud > veyahut, vb.

YAPILARINA GÖRE BAĞLAÇLAR Yapılarına göre bağlaçlar şöyle ayrılır: 1. Basit bağlaçlar – dA, eğer, fakat, gerek... gerek..., ile, kim, ne... ne..., ve, ya, vb. 2. Türemiş bağlaçlar – üst+e+lik > üstelik, yalın+ız > yalnız, yok i-se > yoksa, vb. 3. Birleşik bağlaçlar – bel+ki > belki, gel + gelelim, ne + i-se > neyse, o + i-se-ki > oysaki, vb. 4. Gruplaşmış bağlaçlar – amma velakin, hem de, ille velakin, ne var ki, ya da, vb.

GÖREVLERİNE GÖRE EDATLAR Görevlerine göre edatlar şöyle olabilir: 1. Sıralama bağlaçları – ile (/-lA/), ilâ, dA... dA, gerek... gerek(se), hem... hem, ister... ister, ne... ne (de), olsun... olsun, ve, vb. Örnekler: Paketimi uzattığım zaman, hem onun, hem benim ellerimizin titrediğini gördüm. İster evlendirin, ister evlendirmeyin, umurumda değil. Bir anda ne Kızılderili Joe ne de hazine kaldı aklında...

GÖREVLERİNE GÖRE EDATLAR Karşılaştırma bağlaçları – ya, ya... ya (da, yahut), ya da, yahut, veya, veyahut, veyahut da, vb. Örnekler: Onun için Ali Rıza Bey, evde seslerin titizleşmeye, yükselmeye, başladığını işittiği zaman ya odasına kapanıyor, yahut mutfak kapısından sokağa kaçıyordu. Bu kadın sizi zorla piyano önüne dizip şarkı söyletmiyor veya kulağınızı şişirmiyor.

GÖREVLERİNE GÖRE EDATLAR Pekiştirme bağlaçları – hem (de), mİ, ise (/-sA/), ya, vb. Örnekler: Hem kardeşin manava gitmeyecek miydi? O kız güzel mi güzeldi. Erkekler, yalnızca yaşlanırlar, oysa neden kadınların teni, giysiler gibi eskir? Aslında, bir zamanlar, öğrenci mi, polis hafiyesi mi, yoksa hırsız mı olduğu umurumuzda değildi. Sen gelmez dedin, ama gelir ya gelir!

GÖREVLERİNE GÖRE EDATLAR Nöbetleşme (yakınlık) bağlaçları – bazen... bazen (de), bazı... bazı (da), bir... bir, biri... öbürü (öteki), kâh... kâh, kimi... kimi, vb. Örnekler: Bazen çekingen ve ürkektir, bazen sert ve alaycıdır; bazen romantik bir coşku ile doludur, bazen de kuşkucu, ve usta bir hesapçıdır; bazen hüzünlü bir müzik-severdir, bazen amansız bir mantıkçıdır. Bazı adamlar şöyledir, bazıları da böyle. Bir Ayşe geliyor, bir Neşe. Evimizde biri televizyon izler, öbürü müzik dinler. Kimi zaman dargın, kimi zaman da yorgundur.

GÖREVLERİNE GÖRE EDATLAR Açıklayıcı bağlaçlar – Allahtan ki, ама, ancak, gelgelelim, halbuki, hatta, ki, meğer, nitekim, vb. Örnekler: Allahtan ki önceden görmedi! Ama köpekten korkuyor. Ancak, düşmanı kapıya doğru sürüp kovalamanın sırası daha gelmemiştir. Sonra ne yaptığımı bilmeden kapıya yüklendim, meğer kilitli değilmiş kapı, hemen açılıverdi. Kaçırılmadan önce söylediği son şarkının görüntüleriydi bunlar, nitekim az sonra...

GÖREVLERİNE GÖRE EDATLAR Özetleme bağlaçları – ama, ancak, belli ki, bunun içindir ki, bu yüzden, bu sebeple, madem, mademki, vb. Örnekler: Sonraları ziyarete gitti, ancak evde bulmadı. Belli ki kapıyı açmaya çalışmıştı. Böylece gitgide içimdeki anılar yatıştı... Şu Boşnak kızını sordum, madem bir avluda oturuyorsunuz, kapı komşunuz, babasını gör, şu işimi bitir, dedim...

GÖREVLERİNE GÖRE EDATLAR Israr bağlaçları – ancak, asıl o zaman, ne pahasına olursa olsun, dahası, vb. Örnekler: Ancak sen de varsan ben bu işte varım. Zaten bize değer verseler, asıl o zaman hiçbir değerimiz olmaz. Ne pahasına olursa olsun, seni alacağım. Uzayın gerçeği bir anda dünyayı çok küçültmüş, anlamını daraltmış, dahası savunmasız bırakmıştı.

GÖREVLERİNE GÖRE EDATLAR Neden bağlaçları – demek (ki), çünkü, şundan dolayı, zira, vb. Örnekler: Öyle ya, demek ki uzaylılar kötü adamlar değillerdi, dünyayı istila etmeyeceklerdi... Sayıca biz onlardan iki kat fazla olacağız, çünkü birliklerinden bir bölümü barakada olacak. Devlet adamının tam bir betimlemesini yapamamış olduğumuzdan şüphelenmekte, bundan dolayı endişe duymakta haklı değil miyiz? Batıl inançtan kurtuluş aydınlanma demektir, zira, bu tanım her ne kadar her türlü önyargıdan kurtuluş anlamına geliyorsa da, zaten batıl inanç önyargı denmeyi özellikle hak etmektedir.

GÖREVLERİNE GÖRE EDATLAR Zıtlık bağlaçları – aksine, ama, ancak, fakat, tam aksine, yine de, vb. Örnekler: Aksine acınası kara ellerini uzatıyor bana... Yıllarca önce bu iç karartıcı gezintiyi, bugün gerçek olan her şeyi sezmiştim, tahmin etmiştim, ama şu bulunduğumuz, kimsenin uğramadığı yerde olacağını düşünmemiştim Enflasyon düştü, ancak halk da günden güne fakirleşiyor. Ne yapacağını bilemeden ellerine, köpeklerine baktı, fakat onlardan yarar yoktu. Zor alırsınız. Tam aksine, elinde başka macunu olan getirip bana teslim etsin hemen. Yine de, dışarıya doğru taşan bu birkaç damlada, düşünceye ait olan şeylerin sarhoş edici, aydınlatıcı ve uyarıcı etkisi var...

Aşağıdaki cümlelerde bağlaçları bulun ve özelliklerini söyleyiniz: Padişahım, rey ve tedbir sizindir, ancak bu sefere çıkarken yüksek düşünceniz Beç sarını almak değil, Ferdinand'a haddini bildirmek, Macar Krallığına Budin sarını Avusturyalılardan alıp sadaka eylemekti. İnsani sayılabilecek en küçük bir sevince kapılmıyor, tam aksine gerçek bir üzüntü duyuyordu… Sizin amiralinizden, yahut kralınızdan rica ediyorum.

BUGÜNLÜK BU KADAR.