Yar. Doç. Eylem H. POLAT Yusuf YİĞİT TARIMSAL SULAMA Yar. Doç. Eylem H. POLAT Yusuf YİĞİT

Su Kaynakları Dünyada Su ve Su kaynakları Su kaynakları dünyamızın vazgeçilmeyen kaynakların başında gelir. Hidrolojik döngüde önemli bir yer tutan su kaynakları; akarsu, göl, deniz, buzul gibi yer üstü suları, toprakta tutulan su ve derinlere sızan yer altı suları ile atmosferdeki su buharından oluşmaktadır.

Yeryüzündeki mevcut su miktarı 1,36 milyar km3

Dünyanın su tüketiminin: % 63 ’ü tarımda %32 ‘ si endüstri ve evsel ihtiyaçlarda kullanılmaktadır. Dünyada mevcut sulama alanlarında beklenen gelişimler Tarım Arazisi Alan (106 ha) İşlenebilir Tarım Arazisi 3200 Sulanan Tarım Arazisi (2000) 272 Sulanan Tarım Arazisi (2010) 290 Sulanan Tarım Arazisi (2025) 330 Sulanan Tarım Arazisi (2050) 582

Türkiye’de Su ve Toprak Kaynakları Türkiye 26 hidrolojik havzaya bölünmüştür. 15’ i nehir havzası 7’ si irili ufaklı akarsulardan oluşan müteferrik havza 4’ ü ise denize erişimi olmayan kapalı havzalardan meydana gelir

Türkiye’de yıllık yağış 643 mm olup oluşan yıllık yağış 501 km3’ tür Ülkemizdeki su kaynaklarının mevcut durumu Miktar (x 109 m3 /yıl) Yenilenebilir su potansiyeli 234 Akarsular ve göller 193 Yer altı suları 41 Teknik ve ekonomik kullanılabilir su 110 Fiili tüketim 40

Görüldüğü gibi ülkemiz koşullarında fiili tüketim teknik ve ekonomik kullanılabilir su miktarının %37’ sidir. Fiili tüketimin %75 i ise tarımsal sulamalarda kullanılmaktadır. Halen, bu suyla, ekonomik olarak sulanabilen 8,5 x 106 ha arazinin, yaklaşık 50’ si sulanmaktadır. Gelecekte ülke ekonomisindeki gelişmelere koşut olarak 28 x 106 ha tarım arazisinin % 45’ i sulanma imkanı bulacaktır.

Su Kaynakları Çalışmaları Su kaynaklarının kullanımına yönelik çalışmaların amacı suyun yer ve zamana göre dağıtımını yaparak ekonomik ve sosyal yapının geliştirilmesi ve çevrenin korunması olarak belirtilebilir. Su kaynaklarının geliştirilmesine yönelik çalışmalar 2 gruba ayrılabilir. 1) Su kaynağının kullanım alanlarına göre yapılan çalışmalar; İçme ve kullanma suyu temini Sulama suyu Hidroelektrik enerji üretimi Akarsu ulaşımı 2) Bu gruptaki çalışmalar ise çevre ve su kirliliğini kontrole yönelik olup; Taşkın kontrolü Arazi drenajı kanalizasyon Karayolu ve köprü menfezleri

Sulama ve Önemi Bitkinin gelişmesi için gerekli olan ve yağışlarla karşılanamayan suyun toprağa verilmesi sulama olarak adlandırılır. Bitki normal gelişmesini sağlamak için önemli koşullardan biri büyüme mevsimi boyunca kök bölgesinde yeterli düzeyde nemin bulundurulmasıdır. Sulamanın başlıca yararları: Büyüme mevsimi boyunca bitkinin ihtiyaç duyduğu su kök bölgesinde depolanır, böylece devamlı ve kararlı bir bitki yetiştiriciliği sağlanır. Topraktaki fazla tuzun yıkanması sağlanır. Toprakta mevcut taban taşı yumuşatılır. Toprak ve bitki civarındaki hava serinletilir. Ticari gübreler su ile birlikte toprağa verilebilir. Ayrıca toprak ve hava ısısının kontrolü bitki ve zararlı ile mücadele, gübreleme vb. amaçlara da hizmet eder.

Sulama Yöntemi, Sulama Sistemi ve Sulama Projesi Sulama yöntemi, suyun toprağa, bitki kök bölgesine veriliş biçimidir. Sulama sistemi ise suyun kaynaktan alınması, sulanacak alana iletilmesi ve gerekecek yapıların bütünüdür. Sulama projesi ise, sulama ve drenaj sistemlerini de içerisine alan bir kavramdır ve sulu tarım alanı, bu alan üzerindeki sulama ve drenaj sistemleri ile sulu tarım alanında alınan tüm diğer teknik ve biyolojik önlemleri kapsar.

SULAMA SİSTEMLERİ 1. HİZMET ETTİKLERİ ALANA GÖRE 2. SU İLETİMİ VE DAĞITIMINA GÖRE BÜYÜK SULAMA SİSTEMLERİ TARLA (ÇİFTLİK) SULAMA BASINÇLI SULAMA YÜZEY (YERÇEKİMİ) DÜŞÜK BASINÇLI YÜKSEK BASINÇLI

SULAMA PROJESİ UNSURLARI 1 Su toplama yapısı 2 Su alma yapısı 3 Taşıma kanalı 4 Ana kanal 5 Sekonder kanal 6 Tersiyer kanal 7 Drenaj hendeği 8 Kolektör 9 Ana drenaj kanalı BARAJ GÖLÜ 1 2 3 4 Pompa birimi 6 7 AKARSU 5 8 9

Sulama Sisteminin İşletilmesi ve Yönetilmesi Sulama sisteminin işletilmesi ve yönetilmesinde üç yöntem kullanılmaktadır. Bunlar; İstek, devamlı akış ve rotasyon yöntemleridir. İstek yöntemi: çiftçiler işletmelerde ihtiyaç duydukları sulama suyu miktarını ve sulama zamanını önceden sulama sistemini işleten birime bildirirler. Sulama suyu çiftçi istekleri dikkate alınarak dağıtılır. Devamlı akış yöntemi: Bu yöntemde sulama suyu, sistemde bulunan tüm kanallara devamlı olarak verilir. Sistem kapasitesi proje alanının su ihtiyacının en yüksek olduğu sulama modülüne göre saptanır. Rotasyon yöntemi: Bu yöntemde sulama suyu, belirli zamanlarda belirli sekonder ve tersiyer kanallara sıra ile verilir.

Toprak Bitki Su İlişkileri Üreticiler verimli üst toprakla ve sulama ve drenaj açısından önemli olan alt toprak katmanı ile de ilgilenir. Toprakta hava olarak gaz fazı ile, değişik kimyasal ve organik madde ile birlikte kil, silt ve temel olarak kum zerreciklerinden oluşur.

Sulama yönünden önemli toprak sabiteleri Doyma noktası: Teorik olarak toprak gözeneklerinin tamamının su ile dolu olduğu koşullarda toprakta bulunan nem miktarına denir. Tarla kapasitesi: Serbest drenaj koşullarında kök bölgesinde tutunabilen maksimum nem yüzdesi ya da toprakta kapilar ve yerçekimi kuvvetleri arasında dengede olan sudur. Solma noktası: Bitkiler nem yüzdesi belli bir noktaya kadar inince, bitki kökleri bu andaki toprak tansiyonunu yenemediği için bu sudan yararlanamazlar. Fırın kuru: Toprak örneğinin fırında 105 derecede kurutulduktan sonra toprakta bulunan nem miktarına fırın kuru denilmektedir.

Sulama yönünden önemli toprak sabiteleri SIZAN SU KULLANILABİLİR SU HİGROSKOPİK Doyma Noktası Tarla Kapasitesi Solma Noktası Fırın Kuru 0 atm (1/3 atm) (15 atm) 10 000 atm TRG SABİTE KSTK

Arazinin Sulamaya Hazırlanması ve Arazi Tesviyesi Yüzey sulama yöntemlerinin başarı ile uygulanması için sulanacak arazinin belli bir eğim derecesinde düzgün bir yüzeye sahip olması gerekir. Arazinin bu amaçla sulamaya hazırlanması işlemine tesviye denir. Tesviyenin yararları: Sulama daha randımanlı ve üniform şekilde uygulanır. Sulamanın yanında daha ekonomik gübreleme ve toprak işleme yapılabilir. Göllenmeler ortadan kaldırılarak taban suyu kontrolü yapılır. Drenaj ve arazi toplulaştırma projelerinin uygulanmasında ekonomi sağlar. Toprak erozyonunu önleyerek verimliliği korur.

Tesviye tipleri Birim alanda kazılan ve taşınan toprak hacmine göre 4 tip tesviye söz konusudur. Hafif tesviye < 50 m3/da Orta tesviye 50-100 m3/da Ağır tesviye 100-150 m3/da Çok ağır tesviye > 150 m3/da

Sulama Yöntemi Sulama Yöntemleri aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir. 1) Yüzey sulama yöntemleri: a) Serbest sulama yöntemi b) Tarla arklarınından sulama yöntemi c) Tava sulama yöntemi d) Uzun tava sulama yöntemi e) Karık sulama yöntemi 2) Sızdırma sulama yöntemleri a) Hendek sistemi b) Hendek ve mol sistemi c) Toprak altı boru sistemi 3) Yağmurlama sulama yöntemi 4) Damla sulama Yöntemi 5) Ağaç altı mikro yağmurlama yöntemi

Sulanan alanlarda koşullara en uygun sulama yöntemi aşağıdaki kriterler dikkate alınarak seçilir: Toprak özellikleri Topoğrafik durum Su kaynağı Yetiştirilecek bitki İklim durumu Sulama giderleri

Yüzey Sulama yöntemleri Bütün yüzey sulama yöntemlerinde arazi ön hazırlığı ve etkili bir su dağıtım sistemine gerek duyulur. Su dağıtım sistemi ark, oluk veya boru sistemi olabilmektedir.

a) Salma sulama Yöntemi Suyun tarla arkarından saptırılarak tarla üzerine rasgele yayılmaya bırakılmasıdır. Bu yöntemde su ve toprak yüzeyini devamlı bir tabaka kaplayacak şekilde verilir.

b) Tarla arklarından sulama yöntemi Sulama alanının tesviye eğrilerine paralel olarak açılmış arklarla getirilmiş olan suyun, kontrollü şekilde tarlaya verilmesi şeklinde uygulanır.

c) Tava Sulama yöntemi Bu yöntem sulama alanlarının düz ve toprağın su alma hızının düşük olduğu durumlarda kullanılır.

d) Uzun Tava Sulama Yöntemi Bu yöntemde 10-20 m genişliğinde ve 100-250 m uzunlukta uzun şeritlere ayırmakta ve bunların araları sedde ve tümseklerle bölmektedir

e) Karık Sulama yöntemi Bu yöntem özellikle patates, mısır, sebze ve meyve gibi sırayla ekilen ve yetiştirilen bitkilerin sulanmasında en uygun yöntemdir. Toprak yüzeyinin bir bölümü ıslatılarak toprak kayıpları azaltılır.

Basınçlı Sulama Yöntemleri Yağmurlama Sulama Bu yöntemde su toprağa doğal yağışlarda olduğu gibi yağmur taneleri şeklinde verilir. Su kapalı borulardan yağmurlama başlıklarına gönderilip buradan belirli basınçlarla toprağa püskürtülür.

Yağmurlama Sulama sisteminin unsurları kaynağı Pompa birimi Ana boru hattı Lateral boru hattı Yağmurlama başlığı

Damla Sulama Yöntemi Bu yöntemde sulama suyu toprak yüzeyinden çok düşük bir basınçla damlalar halinde sürekli olarak verilir

Damla sulama sistemi unsurları kaynağı Pompa birimi Kontrol Ana boru hattı Manifold boru hattı Lateral Damlatıcı İşletme

Kontrol Birimi Unsurları