1 Türkiye için yeni seçim sistemi önerisi Temsil, Meşruiyet ve Koalisyon sorunları ışığında alternatif seçim sistemlerinin analizi Prof. Dr. Seyfettin Gürsel Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Merkezi (BETAM)

2 İki Alternatif Sistem 1- Mevcut sistem korunarak barajın yüzde 5’e düşürülmesi (DBMS) 2- Barajın kaldırılması, buna karşılık seçim çevrelerinin en fazla 6 milletvekilinden oluşması, Milletvekili sayısının 600’e çıkarılarak 50 milletvekilinin ülke genelinde tam nispi sistem ile seçilmesi (SBDBKS) Opsiyon: Her seçmene 2 oy hakkı verilmesi

3 3 Temel Kıstas Temsilde adalet Oy oranları ile milletvekili oranları arasındaki farklar ne kadar küçük ise sistem temsilde adaleti o kadar çok sağlar Meşruiyet sorunu Düşük azınlık oyu ile (örneğin yüzde 40’ın altı) parlamentoda tek partinin çoğunluğu sağlaması Tutarsız koalisyonlar Seçim öncesinde ortak programla ilan edilmeyen, seçim sonrasında pazarlıkla oluşan çok partili koalisyonlar

4 Temsilde adalet simülasyonları AKPBDPCHPDPMHPSP Toplam Senaryo 1 (%) MS 340 (%62) 0149 (%27) DBMS 302 (%55) 37 (%7) 140 (%26) SBDBKS (128 seçim çevresinden) 356 (%59) (333) 35 (%6) (32) 151 (%25) (138) 4 (1) 50 (44) 4 (2) 600 (550) Senaryo 2 (%) MS 284 (%52) DBMS 238 (%43) 41 (%8) SBDBKS (128 seçim çevresinden) 270 (%45) (252) 39 (%7) (36) 188 (173) 8 (5) 74 (66) 21 (18) 600 (550) Tablo 1 MS: Mevcut Sistem; DBMS: Düşük Barajlı Mevcut Sistem; SBDBKS: Sıfır Barajlı Daraltılmış Bölgeli Karma Sistem

5 Meşruiyet sorunu AKPBDPCHPDPMHPSP Toplam Oy dağılımı Sen. 1 34(6) MVS Oy dağılımı Sen. 2 35(6) MVS Tablo 2: Mevcut seçim sistemi, tek parti iktidarı asgari oy oranı

6 Meşruiyet sorunu AKPBDPCHPDPMHPSP Toplam Oy dağılımı Sen MVS Oy dağılımı Sen MVS Tablo 3: Düşük Barajlı Mevcut Sistem’de tek parti iktidarı asgari oy oranı

7 Meşruiyet sorunu Tablo 4: Sıfır Barajlı Daraltılmış Bölgeli Karma Sistem’de tek parti iktidarı asgari oy oranı AKPBDPCHPDPMHPSP Toplam Oy dağılımı Sen MVS Oy dağılımı Sen MVS Oy dağılımı Sen MVS

8 TANIM: Seçim öncesinde ortak hükümet programı sunmayan, hatta ortak hükümet kurmaya hazır olduklarını dahi ilan etmemiş partilerin seçim sonrasında ortaya çıkan parlamento aritmetiğinin getirdiği kısıtlar altında iktidar olmak ya da en büyük rakibini iktidar dışı bırakmak için partizan pazarlıklarla kurdukları hükümetler. Varsayım: BDP koalisyonlara katılmıyor 5 koalisyon seçeneği 1)AKP-CHP 2)AKP-MHP 3)CHP-MHP 4)AKP-SP 5)CHP-MHP-DP Koalisyon simülasyonları

9 Koalisyon Simülasyonları AKPBDPCHPDPMHPSP Toplam Tavan oy dağılımı AKP’nin çoğunluğu kaybettiği oy oranı 40(6) MVS Taban oy dağılımı AKP’nin koalisyon kurucu olmaktan çıktığı oy oranı 36(6) MVS Tablo 5: Mevcut seçim sisteminde BDP’nin belirleyici konumu

10 Tutarsız Koalisyon Simülasyonları AKPBDPCHPDPMHPSP Toplam Tavan oy dağılımı AKP’nin çoğunluğu kaybettiği oy oranı MVS Taban oy dağılımı AKP’nin koalisyon kurucu olmaktan çıktığı oy oranı MVS Tablo 6: Düşük Barajlı Mevcut Sistemde BDP’nin belirleyici konumu

11 Tutarsız Koalisyon Simülasyonları AKPBDPCHPDPMHPSP Toplam Tavan oy dağılımı AKP’nin çoğunluğu kaybettiği oy oranı MVS Taban oy dağılımı AKP’nin koalisyon kurucu olmaktan çıktığı oy oranı MVS Tablo 7: Sıfır barajlı daraltılmış bölgeli karma sistemde BDP’nin belirleyici konumu

12 Sıfır Barajlı Daraltılmış Bölge Karma Sistemi’inde seçmenlere iki oy hakkı verilebilir. Bu durumda her seçmen bir oyunu seçim çevresi sandığında, diğer oyunu ülke genelindeki sandıkta aynı ya da farklı partiler için kulanabilir. Bu uygulama karma seçim sistemlerine özgü bir uygulamadır (örneğin Almanya) İki oy hakkı birden fazla tercihi olan seçmenleri startejik oy kullanmaya zorlanmaktan kurtarabilir. Özellikle birinci tercihleri küçük partiler olan seçmenler ülke genelindeki seçim ceversinde (50 milletvekili) bu partilere oy verirken, tercih ettikleri küçük partiyi daraltılmış seçim çevrelerinde şanslı görmüyorlarsa, ikinci tercihleri olan bir büyük partiye oylarını verebilirler. İki oy opsiyonu

13 SONUÇ Yeni seçim sistemini tasarlarken, temsil adaletini en yüksek düzeyde sağlayan, buna karşılık meşruiyet ve tutarsız koalisyon sorunlarını en aza indirgeyen bir sistemi oluşturamayacağımızı bilmek zorundayız. Bu hedefler arasında ödünleşmeler kaçınılmazdır. Önemli olan bu üç hedefi ideal düzeylerde olmasa da kabul edilebilir sınırlar içinde gerçekleştirebilecek sistemi belirlemektir. Bu açıdan Sıfır Barajlı Daraltılmış Bölgeli Karma Sistem’in gerek Mevcut Sisteme gerekse Mevcut Sistem’in Düşük Barajlı alternatifine kıyasla üstün olduğunu düşünüyorum.