SAĞLIKLI İLETİŞİMDE EBEVEYN TUTUMLARI Psikolog Nihal Korkut 14 Aralık 2014

BU ÇALIŞMANIN AMACI Kendi iletişim biçimi ve yöntemlerimizi test etmek, Kişiler arası ilişkilerin geliştirilmesine yardımcı olmak, İletişim engellerinin fark edilmesine katkıda bulunmaktır.

İLETİŞİM NEDİR? En sade tanımı ile iletişim, kişiler arası bir düşünce ve duygu alışverişidir. İletişimde hedef; düşünce ve duyguların karşılıklı olarak anlaşılması ve söz konusu olay ya da sorunla ilgili karşılıklı anlaşmanın sağlanmasıdır.

Sağlıklı bir iletişim için bizler ne hedefleriz? Demokratik ortam Koşulsuz sevgi Sınırların belirlenmesi Saygı Sözsüz iletişimin (jest, mimik, beden dili) uygun kullanımı

İLETİŞİM ÇEŞİTLERİ SÖZEL İLETİŞİM: Konuşma tarzı Anlama Anlayıp anlamadığını test etme Cevaplama, karşılık verme SÖZSÜZ İLETİŞİM: Göz hareketleri Baş ve ince yüz hareketleri Kol ve bacak hareketleri İki kişi arasındaki mesafe, temas

Sözel İletişim…. Anne karnındayken fetüs, daha beşinci ayda işitmeye ve görmeye başlar. Gebeliğin 6. ayından sonra fetüste, dışarıdan gelen seslere hareket etme ile tepki verdiği ve kalp atışında hızlanma olduğu belirlenmiştir.

Sözsüz İletişim… Bir aylıkken bebek, annesinin yüzünü tanımaya başlar. İlk bir sene içinde mimikleri idrak etmeye başlar ki, bu durum duygulanımın gelişiminde temel rol oynar. Bebek; aynalama tekniğiyle anne babanın yüz mimiklerinin anlamını keşfeder. Onların duygusunu anlamaya başlar. Bu sayede empati yeteneğinin temeli atılmış olur. Bu aynalama sayesinde bebek, “iyi” ve “kötü”, “yanlış” ve “doğru” gibi bir çok kavramı duygusal olarak anne baba aracılığı ile hissetmeyi öğrenir.

İletişimde ilk deneyim; temel güven duygusu… Çocuk, ilk sosyal deneyimlerini aile içinde yaşar. Bireyin yaşamının ilk yıllarında sevilme, okşanma, kucağa alınma, beslenme ve korunma gibi gereksinimleri yeterince ve zamanında karşılanır ise, “temel güven duygusu”nun oluşumu için temel atılır.

Benlik gelişimi… Çocukluk çağından itibaren yakın çevrede söylenen sözler, yapılan hareketler, gösterilen tavır ve tutumlar; çocuğa sevilen, istenen, değer verilen veya sevilmeyen, istenmeyen ve değersiz bir birey olduğu mesajını iletir. Sevilen bir çocuk kendini olumlu değerlerle algılayacağı için, olumlu bir benlik geliştirecektir.

Ebeveyn tutumu, anne baba ve çocuk arasındaki etkileşimin türüne denir. Çocukluk dönemi; özellikle erken çocukluk da denilen 0-6 yaş arasındaki dönem, çocukların çevreleri ile etkileşimlerinden en çok etkilendikleri dönemdir. Anne, baba ve ailenin diğer bireylerinin çocukla olan etkileşimi, çocuğun ileride nasıl bir birey olacağını etkilemektedir.

İLETİŞİMİN ÖZÜ ANLATMAK ANLAŞILMAK ANLAŞMAK Ben dili kullanımı ile…

İletişimde Ben Dili *Ben dili nasıl kullanılır; İstenmeyen davranış nedir (eve geç gelme) Size nasıl bir etkisi vardır (merak etme) Size nasıl hissettiriyor (korku,endişe) Eve çok geç geldin kızım merak ettim ve başına bir şey gelir diye endişelendim. Ben eve geç kalacağımı önceden sana bildiyorken, senin bana haber vermemen beni kaygılandırdı ve üzdü. Ben bu durumda bana saygı göstermediğini hissediyorum. Endişem ve merakım güvensizlikten değil, doğru şekilde bunun bana ifade edilmemesinden kaynaklanıyor.

1-Karşınızdakini suçlamak yerine, duygularınızı anlatın: Ben dili örnekleri 1-Karşınızdakini suçlamak yerine, duygularınızı anlatın: “Nerede kaldın? Saatin kaç olduğunun farkında mısın?” “Geç kalıp haber vermediğin için seni çok merak ettim.” 2-Cezalandıracağınıza o davranışı benimseyin ve ona yol gösterin: “Bir kez daha geç kalırsan, asla arkadaşlarına gidemezsin!...” “Geç kalabilme ihtimalin olduğunda telefon edip haber verebilirsin.” 3-Suçlayacağınıza o davranışı tanımlayın: “Yine mi sınavdan düşük aldın! Bu ne tembellik?” “Derslerine çalışmadığın zaman endişeleniyorum ve üzülüyorum.” 4-Tehdit edeceğinize duygularınızı açıklayın: “Bıktım artık, bir daha böyle yaparsan seni asla parka götürmem!” “Böyle yapınca çok sinirleniyorum.”

SEN İLETİLERİ Sen iletilerini kullanmak, iletişimi engeller. “Yapma şunu.” “Neden böyle yapıyorsun?” “Bunu yapmamalısın.” “Kötüsün” “Bebek gibi davranıyorsun.” “Daha çok çalışacaksın.”

Sözel şiddet ve tehdit içerir. Öfke ve nefret duyguları oluşturur. Seni anlamaya ve yardımcı olmaya çalışıyorum mesajı verir. Ortak çözüme yardımcıdır. Sonuç odaklıdır. Farkındalık sağlar. SEN DİLİ BEN DİLİ

DUYGULARI ANLAYABİLMEK … ÇOCUĞUN İFADESİ ÇOCUĞUN DUYGULARI Ahmet gibi hiçbir zaman olamam. Durmadan çalışmama rağmen, o benden hala daha iyi. YETERSİZ HİSSEDİYOR. CESARETİ KIRILMIŞ. Yeni öğretmenim çok fazla ödev veriyor. Hiçbir zaman hepsini bitiremiyorum. Ne yapacağım? ÇOK ZOR OLDUĞUNU DÜŞÜNÜYOR. YENİLGİYE UĞRAMIŞ HİSSEDİYOR. Uzun saç seviyorum. Zaten bu benim saçım değil mi? ANNE BABANIN SAÇINA KARIŞMASINA KIZIYOR.

İLETİŞİMİN OLMAZSA OLMAZLARI; EMPATİ ETKİN DİNLEME BEDEN DİLİ

Empati kurmak… Bir kişinin kendisini karşısındaki kişinin yerine koyarak olaylara onun bakış açısıyla bakması, o kişinin duygularını ve düşüncelerini doğru olarak anlaması, hissetmesi ve bu durumu ona iletmesi sürecidir.

Etkin dinleyebilmek… En önemlisi onunla empati kurmalısınız. (Ben olsam ne yapardım?) Duygularını ve düşüncelerini ona yansıtıp anlaşıldığını hissettirmelisiniz. (Sana bilgisayar almadığımız için kızgınsın) Eğer size bir şey anlatmak istediğinde o an onu dinlemeyecek durumdaysanız bunu ona açık bir ifade ile söylemelisiniz. “Çocuğun kendini ifade etmesi, anlatması için teşvik edici sözler kullanmak gerekir. Örneğin: “Anlatmak ister misin? Sen ne dersin? Senin düşüncen nedir? Senin ne hissettiğini, ne düşündüğünü merak ediyorum “gibi… Anlatması için çocuğu sıkıştırmak, zorlamak, korkutmak ve sorgular gibi “ Niçin yaptın? Neden yaptın? gibi sorular sormak, anlattıkları için çocuğu yargılamak çocuğun içe kapanmasına yol açar. Bu durumda çocuk iletişimden kaçınır. Kaçamak, doğru olmayan cevaplar verir. Yalan söylemeye alışabilir.

ETKİN DİNLEMENİN FAYDALARI Duygu boşalımına neden olur. Olumsuz duygular dile getirildikten sonra sihirli değnekle dokunulmuş gibi ortadan yok olurlar. Çocukların olumsuz duygularından korkmamalarına neden olur. Ana-baba-çocuk arasında sıcak bir ilişki geliştirir. Çocuğun sorununu çözmesini kolaylaştırır. Çocukları ana babalarının söylediklerini dinlemeye daha istekli yapar. Etkin dinleme topu çocukta bırakır. Çocuk kendi sorununu analiz etmeye başlar ve sonuçta yapıcı çözümlere ulaşır.

Çocuklarınızı Etkili Bir Şekilde Dinleyin Çocuklarınızı dinlerken; Başka işlerle meşgul olmayı bırakın. Çocuğunuzla göz teması kurun. Çocuklarınızla konuşurken aynı seviyede olun. Jest ve mimiklerinizle onu dinlediğinizi gösterin. Fiziksel temas kurun. Onu konuşmasında cesaretlendirin. Onunla konuşurken bir büyükle konuşuyormuş gibi dikkatli ve özenli olun. Onu anladığınızı belirten ifadelerle geri bildirim sağlayın.

AİLE TUTUMLARI ANNE BABA ANNE ANNE BABA BABA BASKICI TUTUM TAVİZKAR ÇOCUK ÇOCUK ÇOCUK BASKICI TUTUM TAVİZKAR TUTUM DENGELEYİCİ TUTUM

Çocuğa karşı takınılan anne-baba tutumlarını etkileyen birçok faktör vardır, bunlar; Anne babanın beklentileri, Toplumun değer yargıları, Anne ve baba olmaya hazır olma, Anne ve babanın kendi çocukluk deneyimleri, Anne ve baba arasındaki ilişki, Çocukların sayısı … Ailede; anne babanın çocukla nasıl iletişim kurduğu, istendik davranışları nasıl kazandırdığı, çocuğun aile içinde bir birey olarak kabul edilip edilmediği, sevginin nasıl ifade edildiği, eğitimde kullandığı disiplin yöntemleri gibi hususlar anne baba tutumunun nasıl olduğunu belirler.

Disiplin Disiplin, ailede bir eğitim ve iletişimi çerçeveleme aracı olarak düşünüldüğünde korkutma, utandırma, gururunu kırma gibi kavramlarla iç içe olmamalıdır. Disiplinin iki temel amacı vardır; Birincisi, çocuğa anlaşılır, kesin ve sınırları olan, güvenli bir ortam sunmaktır. Bu ortam çocuğun sağlıklı gelişimi için gereklidir. İkinci amacı ise, çocuğun kendi kendini yönetme yeteneği yani özdenetim kazanmasıdır. Çocuk denetim altında değilken de öğrendiklerini uygulayabilmeli, kurallara uymayı sürdürebilmelidir.

Çocuğun anne-babadan aldığı iki şey vardır: AİLE TUTUM MODELİ Çocuğun anne-babadan aldığı iki şey vardır: Sevgi ve Eğitim

OLUMSUZ AİLE TUTUM ŞEKİLLERİ DİSİPLİNSİZ EĞİTİM İÇE DÖNÜK SORUMSUZ YETERSİZ SEVGİ AŞIRI SEVGİ SALDIRGAN ANTİSOSYAL KAYGILI GÜVENSİZ AŞIRI DİSİPLİNLİ EĞİTİM

OLUMSUZ ANNE-BABA TUTUMLARI AŞIRI KORUYUCU VE KAYGILI ANNE-BABA TUTUMU Anne baba çocuğun her davranışına müdahale eder. Sürekli çocuğa yaşından daha küçükmüş gibi muamele edilir. Aile aşırı koruyucu ve vericidir. Çocuğun kendini tanımasını ve yapabileceklerini fark etmesini ve çocuğun bireyselleşme çabalarını engelleyen bir tutumdur. AŞIRI BASKICI VE OTORİTER ANNE-BABA TUTUMU Ailede katı bir disiplin anlayışı ve baskıcı bir tutum vardır. Çocuktan ailenin kurallarına koşulsuz uyması beklenir. Aile içinde korku hakimdir ve çocuk korku ile büyür.

OLUMSUZ ANNE-BABA TUTUMLARI SINIRSIZ ÖZGÜRLÜKÇÜ ANNE-BABA TUTUMU Bu tutumu gösteren ailelerde çocuğa aşırı düşkünlük ve hoşgörü vardır. Aile çocuk ilişkisinde sınırlar ve kurallar belli değildir. Çocuk evde patrondur ve her istediği, istediği anda yapılır. MÜKEMMELİYETÇİ ANNE-BABA TUTUMU Bu tutumu benimseyen anne babalar çocuklarını akademik, sosyal, sanatsal, sportif her alanda kusursuz olmasını beklerler. Aile beklentilerini karşılaması için çocuk yoğun bir eğitim sürecine tabi tutar. Çocuktan beklentiler yaşının ve kapasitesinin üzerindedir. TUTARSIZ ANNE-BABA TUTUMU Anne babanın tutumu belirli değildir. Yukarıda belirtilen tutumların hepsini de zaman zaman uygular. Anne ve babanın tutumları arasında da farklılıklar vardır.

SAĞLIKLI TUTUM Aşırı Disiplin Aşırı sevgi Yetersiz Sevgi Yeterli ilgi Yeterli sevgi SAĞLIKLI TUTUM Yetersiz Sevgi Aşırı sevgi Yeterli hoşgörü Yeterli disiplin Disiplinsiz Eğitim

SAĞLIKLI ANNE-BABA TUTUMU DEMOKRATİK ANNE-BABA TUTUMU Anne ve baba çocuğa Koşulsuz Kabul gösterir. Anne baba çocuğa sevgi ile yaklaşır ve çocukla ilgilenir. Karşılıklı saygı ortamı sağlanır. Aile çocuğa rehberlik yapar. Ancak karar çocuğa aittir. Anne baba çocuk için iyi bir modeldir.

“Bir çocukla uğraşırken iki duygu içinde ol; çocuk olduğu için sevgi, yarın büyüyeceği için saygı.” (L.Pasteur) Katılımınız için teşekkürler. Psikolog Nihal Korkut