ARBOVİRÜS ENFEKSİYONLARI Dr. Oğuz Reşat SİPAHİ

ARBOVİRÜSLER Arthropod borne virüsler Doğada yaygın-heterojen bir grup Artropod-vertebralı-artropod Artropodlarda hastalık ya da dokuda harabiyet oluşturmazlar, tükürük bezinde yoğunlaşır Vertebralı ya da insan kanı emerken etkeni bulaştırılar viremi ve çeşitli hastalık tablolarına neden olurlar. Demir Serter, Vektör ile bulaşan tıbbi yönden önemli viral enfeksiyonlar, 2003 1. Ulusal Viroloji Kongresi Konferanslar ve Bildiriler Kitabı, s:55

Doğada yaklaşık 400 arbovirüs Yaklaşık 100 kadarı insanlar için patojen Adlandırılmaları Neden oldukları hastalıklara göre Dang, sarı humma İlk izole edildikleri bölgeleri göre Batı Nil humması, St. Louis ansefaliti Demir Serter, Vektör ile bulaşan tıbbi yönden önemli viral enfeksiyonlar, 2003 1. Ulusal Viroloji Kongresi Konferanslar ve Bildiriler Kitabı, s:55

ARBOVİRÜS ENFEKSİYONLARI 1. Büyük bölümü asemptomatik 2. Hafif hastalık tablosu (ateş, genel sistemik belirtiler, döküntülü +/- 3. Ansefalit (yüksek mortalite riski) 4. Hemorajik humma Demir Serter, Vektör ile bulaşan tıbbi yönden önemli viral enfeksiyonlar, 2003 1. Ulusal Viroloji Kongresi Konferanslar ve Bildiriler Kitabı, s:55

Togaviridae Alfavirüs genusu Yaklaşık 30 virüs, vektörleri sivrisinek Zarflı, + iplikçikli RNA virüsleri* .Chikungunya .Mayaro .O’Nyong-nyong .Ross Nehri .Semliki Ormanı .Sindbis, .Venezuella .Doğu ve batı beygir ansefaliti virüsleri Demir Serter, Vektör ile bulaşan tıbbi yönden önemli viral enfeksiyonlar, 2003 1. Ulusal Viroloji Kongresi Konferanslar ve Bildiriler Kitabı, s:55 *Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr. Demir Serter, Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252

Flaviviridae Flavivirüs Genusu (70 virüs) Zarflı, + iplikçikli RNA virüsleri* Brezilya ansefaliti (Rocio virüsü) Dang Ilheus Japon B ansefaliti Kyasanur Ormanı hastalığı Louping ill Murray Vadisi ansefaliti St.Louis ansefaliti Kene kaynaklı ansefalit Rus ilkbahar-yaz ansefaliti Powassan Batı Nil humması Sarı humma Zika virüsleri Omsk hemorajik humması Demir Serter, Vektör ile bulaşan tıbbi yönden önemli viral enfeksiyonlar, 2003 1. Ulusal Viroloji Kongresi Konferanslar ve Bildiriler Kitabı, s:55 *Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr. Demir Serter, Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252

Flaviviridae Flavivirüs Genusu (70 virüs) Vektörleri sivrisinek ve keneler İnsan enfeksiyonları Ansefalit (St. Louis, Japon B vb.) Sistemik hastalık tablosu (sarı humma) Hafif genel belirtiler (Batı Nil h.,dang) Demir Serter, Vektör ile bulaşan tıbbi yönden önemli viral enfeksiyonlar, 2003 1. Ulusal Viroloji Kongresi Konferanslar ve Bildiriler Kitabı, s:55

Bunyaviridae Bunyavirüs Genusu Zarflı, 3 segmentli, - iplikçikli RNA virüsleri* Anofel A ve B California ansefaliti Bunyamwera Guama Simbu, La Crosse Turlock virüsleri Demir Serter, Vektör ile bulaşan tıbbi yönden önemli viral enfeksiyonlar, 2003 1. Ulusal Viroloji Kongresi Konferanslar ve Bildiriler Kitabı, s:55 *Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr. Demir Serter, Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252

Bunyaviridae Genus Phlebovirus Genus Nairovirus Tatarcık (Phlebotomus) humması Rift Vadisi humması Genus Nairovirus Kırım-Kongo hemorajik humması Nairobi koyun hastalığı Sakhalin virüsleri Demir Serter, Vektör ile bulaşan tıbbi yönden önemli viral enfeksiyonlar, 2003 1. Ulusal Viroloji Kongresi Konferanslar ve Bildiriler Kitabı, s:55

Reoviridae (10 segmentli, çift sarmallı RNA virüsleri*) -Genus Orbivirus Afrika at hastalığı, Mavi dil virüsü -Genus Coltivirus Colorado kene humması virüsü Rhabdoviridae (zarflı, - iplikçikli RNA virüsleri*) -Genus Vesiculovirus Hart Parkı, Kern Kanyonu ve veziküler stomatit virüsleri Demir Serter, Vektör ile bulaşan tıbbi yönden önemli viral enfeksiyonlar, 2003 1. Ulusal Viroloji Kongresi Konferanslar ve Bildiriler Kitabı, s:55 *Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr. Demir Serter, Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252

ÜLKEMİZDEKİ DURUM Subtropikal İklim, ekoloji Vektör Komşu ülkelerde bir kısmının varlığı bilinmekte Demir Serter, Vektör ile bulaşan tıbbi yönden önemli viral enfeksiyonlar, 2003 1. Ulusal Viroloji Kongresi Konferanslar ve Bildiriler Kitabı, s:55

ALFAVİRÜSLER Sindbis Batı beygir ansefaliti İlk kez Mısır’da izole Grubun prototipi Ateş, artrit ve döküntü yapabilir HAÖ : % 0.65, NT: % 0.46 Batı beygir ansefaliti Antikor yok Demir Serter, Zbl Bakt Supp 9, 1980, s:155

Diğer Bunyavirüsler Batai virüsü (Çekoslavakya) Tahyna Virüsü Antikor(-) Tahyna Virüsü Çek, Fr, İ, Yug’da + Aedes ve Culex ile bulaşır, grip benzeri klinik tabloya neden olur HAÖ %11.7, %57.5’i NT (+) Demir Serter, Zbl Bakt Supp 9, 1980, s:155

TATARCIK HUMMASI Bunyavirüs ailesinin Phlebovirüs genusu Tatarcık ısırığı-papül-3-6 gün sonra ateş başağrısı, bulantı, kusma, ateş ve halsizlik, fotofobi-kas ağrısı-3, 5 gün sonra iyileşir. Lökopeni görülebilir Tanı: Akut ve konvalesan serum ile HAÖ ve NT Cibinlik yetersiz, ensektisit *Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr. Demir Serter, Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252

TATARCIK HUMMASI GRUBU İran’da bulunan Salehabad %0.46, Karimabad % 2.70, I-47 % 1.45, Ancak NT (-) İtalya’da bulunan Sicilya HAÖ % 5.02 (%19’u NT+) Napoli HAÖ % 28.3 (% 55’i NT +) Demir Serter, Zbl Bakt Supp 9, 1980, s:155

Phlebotomus papatasi

Sivrisinek-Tatarcık Oranı

Akbük

Napoli ve Sicilya P. papatasi (%14) Olukbaşı ve Akbük Napoli ve Sicilya P. papatasi (%14) TOS: P. pernicisiosus (%0), P. perfliewi (%0) Toplam 176 serum, (44 Olukbaşı, 132 Akbük) Olukbaşı: TOS %36 Ig G+, %2,2 Ig M+ Akbük: TOS %40,1 Ig G+, %0,7 Ig M+ Bunların 40’ından yapılan NT: % 55 TOS (+), % 17.5 Napoli, % 27.5 TOS+Napoli Özbel, Y ve ark. Sandfly viruses (phleboviruses) transmitted by phlebotomus in Turkey.Microbiologica Balkanıca 2003. Kongre özet kitabı s: 152

SARI HUMMA 22-38 nm, Flavivirüs genusundan RNA virüsü, pantropik Aedes aegypti (12 gün enkübasyon) Yüksek ateş, sarılık, proteinüri, akut böbrek yetmezliği, hemorajik bulgular Sinek ısırığı (kuluçka dönemi 3-6 gün)-lenf nodları-viremi-ateş, ürperme, baş ve bel ağrısı-birkaç gün düzelme ardından karaciğer (sarılık), böbrek (proteinüri-ABY)-mide (kanamalar)-ansefalit vs *Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr. Demir Serter, Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252

SARI HUMMA - 2 İyileşenlerde sekel yok, ölüm oranı (%20-30) 5. güne kadar kandan izole edilebilir. (Fare beyni Serolojik olarak nötralizasyon (NT), kompleman bağlama (KB) ve hemaglütinasyon önleme (HAÖ)- çift serum (2-4 hafta ara ile 2 örnek) 17 D suşu: Hücre kültüründe seri pasajlarla elde edilmiş aşı , tek doz, %95 başarı, yumurta alerjisinde kontrendike 1074 serumda HAÖ %9,74, NT %0** Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr. Demir Serter, Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252 **Demir Serter, Zbl Bakt Supp 9, 1980, s:155

Aedes aegypti

DANG Dang sivrisineklerle bulaşan ateş, eklem ve kas ağrıları 50 nm, Flavivirüs, 4 antijenik tip, Aedes aegypti, enkübasyon periyodu 8-14 gün Deride ısırık-ödem ve kızartı-kan-viremi (ilk 3 gün)-küçük kan damarları-5-8 gün sonra ateş-halsizlik-ürperme-baş ağrısı-bel ve eklem ağrıları-göz küresi ağrısı Ateş 3-6 sonra düşer 2-3 gün düşer sonra yeniden yükselir-semer tarzı termal eğri Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr. Demir Serter, Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252

DANG - 2 Hastalığın 3-4. günlerinde kızamığa benzer bir döküntü olur, servikal ve aksiller LAP, lökopeni ve rölatif lenfomonositoz normalde öldürücü değil, komplikasyon yok Dang hemorajik humması: herhangi bir dang tipine karşı kanında antikor bulunanlarda görülür. Tipik dang bulgularıyla başlar hipoproteinemi, trombositopeni, KZ ve PTZ uzama, şok, %5-10 ölüm Daha çok >30 y kadınlarda ve ikinci enfeksiyon tip 2 ise, hipersensitivite reaksiyonu Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr. Demir Serter, Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252

DANG - 3 Tanı ilk üç günde virüs kandan iyeni doğmuş farelere beyin içi yoldan verilerek izole edilebilir. Serolojik olarak NT, KB, HAÖ testleri kullanılabilir. Korunma: sivrisinek savaşı Sağaltım semptomatik Dang kompleksi* Dang 1: HAÖ %2.79, bunların %53,33 NT:+ Dang 2: HAÖ %5.3, bunların %2,12 NT:+ Dang 4: HAÖ %9.77, bunların %0,96 NT:+ Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr. Demir Serter, Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252 *Demir Serter, Zbl Bakt Supp 9, 1980, s:155

KENELERLE BULAŞAN ANSEFALİTLER İmmünolojik olarak ikiye ayrılır Negishi, louping ill, kene kaynaklı ensefalit virüsleri Povassan, Langat, Omsk hemorajik humması ve Kyasanur Ormanı virüsleri Kene kaynaklı ansefalit virüsleri=batı ve doğu alt tipleri Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr. Demir Serter, Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252

BATI TİPİ KENE KAYNAKLI ANSEFALİT VİRÜSÜ Selim gidişili, çoğu kez abortif ve aseptik menenjit tipinde görülen hafif hastalıklar, ölüm oranı <%1, paralitik sekel nadir. Ixodes ricinus Kene ısırması, kene dışkısı tozlarının solunması, çiğ keçi sütü Omsk hemorajik humması HAÖ: % 0* Orta Avrupa kene kaynaklı ansefalit v. HAÖ: %1.48, NT: %1.21 (Sporadik)* Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr. Demir Serter, Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252 *Demir Serter, Zbl Bakt Supp 9, 1980, s:155

Ixodes ricinus

KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI Bunyavirüs familyasının Noirovirüs genusunda 1944 Kırım, 1956 Kongo 2002 ve 2003 bahar ve yaz aylarında bazı illerimizde epidemiler*, Ankara (6) ve Sivas (120) (Q humması)*** 2003 yazında Horasan İlçesi'nin Saçlık Köyü'nde bir kişi ile Artvin'in Çakıllar Köyü'nden gelen başka bir kişi hayatını kaybetti. Hastanelere başvuran 30 kişi ise taburcu oldu. ** Hyalomma genusundan henüz ergin olmamış keneler, küçük omurgalılardan kan emerken alır, ergin kene olduğunda da hayvanlardan ve insanlardan kan emerken bulaştırır. http://www.infeksiyon.org/Detail.asp?ctg=24&Article=915 *http://www.msnbcntv.com/news/237131.asp?cp1=1 **http://www.kenthaber.com/sayfalar/haberDetay.asp?ID=1948 ***Klimik toplantısı 2003 Ankara

KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI -2 Hayvancılıkla uğraşanlar, mezbaha çalışanları ve kırsal alanda yaşayanlar, enfekte hayvanların kan ve dokuları ile temas, nosokomiyal enfeksiyon riski Bağışıklık bir yıl kadar sürebilmektedir. Kene tarafından ısırılma ile kuluçka süresi genellikle 1-3 gündür; en fazla 9 gün Enfekte kan, ifrazat veya diğer dokulara doğrudan temas sonucu bulaşmalarda bu süre 5-6 gün; en fazla 13 gün http://www.infeksiyon.org/Detail.asp?ctg=24&Article=915

KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI -3 Ateş, kırıklık, baş ağrısı, halsizlik, aşırı duyarlılık, kollarda, bacaklarda ve sırtta şiddetli ağrı ve belirgin bir iştahsızlıkla başlar. Bazen kusma, karın ağrısı veya ishal İlk günlerde yüz ve göğüste peteşi ve konjonktivalarda kızarıklık Gövde ve ekstremitelerde ekimozlar, epistaksis, hematemez, melena ve hematüri sıktır, bazen vajinal kanama Genellikle hepatit. Ağır olgularda hastalığın 5. gününden itibaren hepatorenal ve pulmoner yetersizlikler Ateş 5 veya 12. güne kadar çıkar ve lizisle düşer Nekahat dönemi uzun http://www.infeksiyon.org/Detail.asp?ctg=24&Article=915

KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI -4 Ölüm olayları daha çok hastalığın ikinci haftalarında (5-14 gün) görülebilmekte ve bu oran yaklaşık % 30’ları bulabilmektedir. İyileşme hastalığın dokuzuncu veya onuncu günlerinde olmaktadır. Laboratuvar: lökopeni, rölatif lenfomonositoz ve trombositopeni, AST, ALT, CK ve biluribin değerlerinde yükselmeyi alkalen fosfataz, GGT ve LDH’daki yükselme takip eder. PTZ, a PTZde uzama, Hb azalma http://www.infeksiyon.org/Detail.asp?ctg=24&Article=915

KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI - 5 Tanı için biyogüvenlik açısından tam güvenli laboratuvarlar. Virüsün kan ve doku örneklerinden izolasyonu, virüs antijeninin ve virüse karşı oluşmuş antikorların serolojik olarak gösterilmesi kullanılmaktadır. Oluşan antikorlar serolojik yöntemlerden en hızlı ELISA IgG ve IgM antikorları hastalığın yaklaşık 6. gününden itibaren + IgM’ler 4 ay kadar serumda belirlenebilir IgG’ler azalır; yine de 5 yıla kadar IgG + kalabilir HAÖ: % 9.21, NT: % 0.21 (Düşük titre)* http://www.infeksiyon.org/Detail.asp?ctg=24&Article=915 *Demir Serter, Zbl Bakt Supp 9, 1980, s:155

KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI – 6 TEDAVİ Destek tedavisi Dİ sıvı desteği Tam kan veya kan komponentleri (trombosit, TDP) Antiviral ilâçlardan ribavirin, ağızdan ya dadamar içi

RİBAVİRİN Konak enzimleriyle fosforile edilen guanozin analoğu GTP sentezini etkiler, viral mRNA’ya başlık eklenmesini ve viral RNA bağımlı RNA polimerazı inhibe eder. Ağızdan almakla biyoyararlanım %64, yağlı yiyeceklerle artar, antiasitlerle azalır Konjunktiva ve bronşlarda irritasyon, depresyon, %10 doz bağımlı hemolitik anemi, Katzung BG, Basic and Clinical Pharmacology, Lange, 2001, s842

KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI–8 RİBAVİRİN TEDAVİSİ Ağızdan: 2 000 mg yükleme dozunu müteakip, 6 saat arayla 1000 mg dozunda 4 gün; daha sonra da 500 mg dozunda yine 6 saat arayla 6 gün verilebilir. Dİ: 17 mg/kg (mak. 1 g) yükleme dozunu müteakip, 6 saat arayla 17 mg/kg (mak. 1 g) dozunda; daha sonra 8 saatte bir 8 mg/kg (mak. 500 mg) dozunda 6 gün Tedaviye geç kalınması veya gerek görülmesi durumlarında yükleme dozu 30 mg/kg (mak. 2 g) http://www.infeksiyon.org/Detail.asp?ctg=24&Article=915

KIRIM KONGO HEMORAJİK HUMMASI – 9 KORUNMA Kenelerden uzak durmak Hayvan barınaklarının onarımı Yeşil alanlarda açık giysi ile gezinmemek Kene kovucu ilaçlar Açık alanlarda yapılabilecek kene mücadelesi amacıyla, her bir hektara aktif madde olarak carbaryl ve propoxur hektara 2 kg, deltamethrin ve lambda-cyhalothrin 0,003-0,3 kg, permethrin 0,03-0,3 kg, pirimiphos-methyl ise 0,1-1 kg http://www.infeksiyon.org/Detail.asp?ctg=24&Article=915

BATI NİL HUMMASI Flaviviridae içinde + iplikçikli RNA içeren, 50 nm çapında 11.000 nt İlk kez 1937’de Uganda’nın Batı Nil Bölgesinde izole edilmiş.* Kuşlar doğal rezervuar. Culex spp ile bulaşır. Ateş, LAP, hafif kızamık benzeri döküntü, kas güçsüzlüğü, özelikle yaşlılarda yüksek ölüm oranlı SSS enfeksiyonu <65 yaş 300 vakada 1 ansefalit, >65 yaş 50 vakada 1* Yaklaşık %60 ansefalit, %40 menenjit* Virüs, Riketsiya ve Klamidya Hastalıkları, Prof. Dr. Demir Serter, Nobel Tıp Kitapevi, 2002, s:252 *Lancet Infectious Diseases, 2002, 2:519

Culex spp

BATI NİL HUMMASI-2 BOS bulguları 30-100 h/mm3, (0-1800 h/mm3 değişmiş), 80-105 mg/dl protein (maks 1900 mg/dl), normal glikoz konsantrasyonu Tanı erken dönemde alınan kanla izolasyon mümkün. Serolojik tanı ELISA, NT, KB, HAÖ Genel ölüm oranı %4-14. SSS enfeksiyonu geçirenlerde %19-24 Özgül tedavi yok. HAÖ: % 29.14 +, bunların % 74’ü NT+* HAÖ – 100 serumun 9’unda NT +* Lancet Infectious Diseases, 2002, 2:519 *Demir Serter, Zbl Bakt Supp 9, 1980, s:155